"तीर्थयात्रा" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

सा रोबोट ले थप्दै {{Commonscat|Pilgrimage}}
सा नेपाली सङ्ख्या कायम गर्दै
पङ्क्ति ३०:
तीर्थकरहरूका सिद्धक्षेत्र अष्टापद (कैलास) संभेदशिखरशत्रुंजय, मंदारगिरि, गिरनार र पावापुर छन्। यी पाँचहरू क्षेत्र दिगंबर श्वेतांबर दुइटैलाई मान्य छन् र अष्टापद तथा गिरनार त सर्वमान्य छन्।
 
1 - अष्टापददेखि प्रथम तीर्थकंर ऋषभदेवलाई निर्माण प्राप्त भएको थियो। वर्तमानमा यसको मान्यता हिमाचलका त्यस भागमा छ जहाँ वैदिक धर्मानुयायी शिवतीर्थ मान्दछन्।
 
2- संभेदशिखर-हजारीबाग जिल्लाहरूको त्यो स्थान छ जो पारसनाथ पर्वत नामले ख्यात छ। पूर्व रेलवेका गिरीड़ी तथा पारसनाथ स्टेशनदेखि यो पच्चीस मील टाड़ा छन्। यहाँदेखि अजित, शंभव, अभिनंदन, श्रेयांस, विमल, अनंत, धर्म, शान्ति, कुंथ, अरह, मल्लि, सुव्रत,नमितर्फ पार्श्व यी तीर्थकरहरूले निवार्ण पाए थियो। अष्टापदका दुर्गम हुने तथा आफ्नो प्रशान्त, प्राकृतिक सुषमाका कारण यो प्रमुख जैनतीर्थ बनेका छ। शत्रुंजय पश्चिम रेलवेका पालीताला स्टेयानदेखि तीन मील दूरीमा स्थित त्यो पहाड़ी छ जो "मंदिरनगरी" नामले ख्यात छ श्वेतांबर मान्यतामा यो सबैभन्दा ठूलो तीर्थ छन् क्योकि नेमिनाथलाई छोड़ेर शेष तेइस तीर्थकारहरूको आवास रहेकोछ। संघभेदका पछि श्वेतांबर सम्प्रदायले शत्रुंजयलाई प्रधानता दिएको थियो, यद्यपि मूल सम्प्रदायका समान श्वेतांबर भाइ पनि संभेदशिखरलाई मान्दछन्। आफ्नो वैभवका कारण यसको पनि ख्याति टाड़ा दूरसम्म छ।
 
3 - मंदारगिरि-पूर्व रेलवेका भागलपुर स्टेशनदेखि तीन मीलको दूरीमा सानो सी पहाड़ी छ। यहाँदेखि बारहवहरू तीर्थकर बासुपूज्यले निर्वाण पाए थियो। वर्तमानमा भागलपुरदेखि नौ मील टाड़ा चंपापुरमा नैं यसको स्थापछैन।
 
4 - गिरनार-पश्चिम रेलवेका जूनागढ़ स्टेशनदेखि 7-8 मीलको दूरीमा यो पर्वत छ। यसको पाँचवी चोटीदेखि बाइसवहरू तीर्थंकर नेमिनाथले निर्वाण पाए थियो। यो पर्वत यादवहरूको तपस्थली थियो। यही कारण छ कि भारतीय इतिहासमा पनि यो महत्वपूर्ण छ। तथा मुस्लिम पनि "आदमजी" कहकर यसको यात्रा गर्दछन्।
 
5 - पावापुर-पूर्व रेलवेका नवादा स्टेशनदेखि यो स्थान 21२१ मी0मी० टाड़ा छ। यस युगका अन्तिम तीर्थकर महावीरको निर्वाणभूमि हुनको कारण यसको विशेष महत्व हुन्छ।
 
प्रधान सिद्धक्षेत्रहरूका विसा कोटिशिला (कलिंग र मगधमा यसको मान्य्दछ), गुणांखा (गया-पटना मार्ग पर), गुलजारबाग (पटना), द्रोणगिरि (छानारपुर-म0म० प्र0प्र०)। रेशंदीगिरि (सागर), मुक्तागिरि (विदर्भ), गजपंथ (नासिक), कुंथलगिरि (शोलापुर), मांगीतुंगी (मनमाड), गजपंथ (नासिक), कुंथलगिरि (शोलापुर), मांगीतुंगी (मनमांड), पावागढ़ (बड़ोदा), तारंगा (महीकांटा, गुजरात), चूलगिरि (बडवानल, म0म० प्र0प्र०), सिद्धवरकूट (बड़वारा, म0म० प्र0प्र०), सोनागिरि (दतिया, म0म० प्र0प्र०) र चौरासी (मथुरा)देखि पनि साधकहरूलाई निर्वाण हुनको कारण यसको विशेष महत्व हुन्छ।
 
तीर्थकरहरूका जन्मस्थान हुनको कारण अयोध्या, रतनपुर (फैजापुर) हस्तिनापुर (मेरठ), कौशांबीं (वर्तमान कुंश्व, जिल्ला इलाहाबाद), सौरीपुर (मैनपुरी) वाराणसी, सिंपुर र चन्द्रपुर (वर्तमान चन्द्रवटी वा चन्द्रावती जिल्ला वाराणसी), श्रावस्ती (वर्तमान सहेत-महेत, जिल्ला गोंडा), किष्ंिकधा (वर्तमान खूंखद, जिल्ला गोरखपुर), राजगिर (पटना) चंपापुर (भागलपुर), र कुंडलपुर (वसाढ़ जिल्ला मुज्फ्फरपुर) पनि बहुमान्य तीर्थ छन्। प्रयाग, प्रभास (वर्तमान पपौसा, जिल्ला इलाहाबाद), अहिक्षेत्र (वर्तमान अहिछाना्ता, जिल्ला बरेली) र कंपिला (कायमगंज, जिल्ला फर्रुखाबाद) तीर्थकरहरूको तपोभूमि, आदि रहेको कारण जन्मभूमिहरूका समान नैं मान्य छन्।
 
जैन वाड्मयमा लोकोत्तरताको भाव व्यक्त गर्नका लागि "अतिशय" शब्दको प्रयोग भएको छ। फलत: मूर्ति, मंदिर, वातावरणको प्रभावकता र स्थापत्यकलाको अद्भुतताका कारण पनि अनेक तीर्थ भए छन् जसलाई "अतिशयक्षेत्र" संज्ञा दिएको छ। निश्चित नैं यी स्थानहरूले आत्मसिद्धिमा साधक भएर मुमुक्षुहरूलाई आफ्नोतर्फ आकृष्ट गरे हुनेछ परन्तु किंवदंती रूपले प्रचलित यी पुण्यगथाहरू आज पनि शोधकको प्रतीक्षा छन्। यी क्षेत्रहरूमा श्रवणबेलगोला (हसन, मैसूर) गरकंडु (त्यस्मानाबाद), बाबानगर (बीजापुर), अन्तरीक्ष (वर्तमान शिरपुर, जिल्ला अकोला), भातकुली (अमरावती), बिजोलीहरू (भीलवाड़ा र कोटाका बीच), केशरिया (उदयपुर), श्री महावीर जी (बयानादेखि आगे, राजस्थान) र कुण्डलपर (दमोह, म0म० प्र0प्र०) आफ्नो आफ्नो यहाँका मूलनायकहरूको मनोज्ञ एवं प्रभावक मूर्तिहरूका कारण प्रसिद्ध छन्। प्रथम तीर्थकर ऋषभदेवका द्वितीय पुत्र बाहबली क 57५७ फुट ऊँची सर्वांगसुन्दर मूर्तिका कारण श्रवणवेलगोलाको मान्यता सिद्धक्षेत्रहरूका समान छ, किनभनें बाहुबली यस युगचक्रका प्रथम सिद्ध छन् र यो मूर्ति संसारको 8वाँ८वाँ आश्चर्य मानिन्छ।
 
आबू, अचलगढ़, गवालियर दुर्ग, चदेरी (गुना। म। प्र.), देवगढ़ (झाँसी), अहार (टीकमगढ़ म। प्र.), खजुराहो (पृष्ठ, म। प्र.) अजयगढ़ (कोटा राजस्थान), कारंजा (अकोला), बीजापुर, एलोरा (मनमांड), स्तवनिधि र बेलगाँव (महाराष्ट्र), बादामी (बीजापुर) हुम्मच (शिमोगा, मैसुर), वरांग (दक्षिण कानाडा), कारकल, मुडविदुरै, बेणूर बेलूर हीलाबैंड (हसन, मैसूर) र खंडगिरि (पुरी उड़ीसा) आफ्नो लोकोत्तर मूर्तिकला तथा स्थापत्यकलाका कारण तीर्थताको प्राप्त भए छन्। ऐल खारवेलका शिरातोेख तथा विपुल ऐतिहासिक एवं पुरातत्वीय संपत्तिका कारण खंडगिरिको मान्यता सिद्धक्षेत्रहरूका समान छ।
पङ्क्ति ५३:
प्राचीन कालदेखि नैं ईसाई साधनामा तीर्थयात्राहरूलाई पर्याप्त महत्व दिइएको छ। ईसाई साहित्यमा मानव जीवनलाई स्वर्गको तीर्थयात्राका रूपमा देखा जाने लगा, जहाँ ईश्वर ईसाका रूपमा प्रकट भएको थियो। अत: ईसाई तीर्थयात्राहरूको लक्ष्य प्रारम्भ हीदेखि फिलिस्तीन देश रह्यो छ जहाँ ईसाले आफ्नो जीवन बताएको थियो र जसलाई "पवित्र देश" (होली ल्याण्ड) भनिएको छ। वहाँका तीन स्थान अब ईसाई संसारका प्रधान तीर्थ मानिन्छन् -
 
(1) बेथलेहेम, जहाँ एक गुफामा ईसाको जन्म भएको थियो,
 
(2) नाजरेथ, जहाँ त्यो 30३० सालको उमरसम्म बढ़ईको काम गर्दैरहे
 
(3) येरुसलेम, जहाँ क्रूसमा तिनको प्राणान्त भयो र पछि ती कब्रमा देखि जी उठे।
 
ईसाई तीर्थस्थानहरूका विकासको अर्को सोपान छ ईसाका शिष्य तथा अन्य शहीदहरूका मकबरे। तीन शताब्दिहरूसम्म रोमका शासकुन्ले ईसाइहरूमा अत्याचार गरे र उनमासित धेरैहरूलाई प्राणदंड दिए। अधिकांश शहीद रोममा मारे गए अत: येरुसलेमका पछि रोम प्रधान ईसाई तीर्थस्थान बन्यो, वहाँ ईसाका पट्टशिष्हरू -संत पीटर र संत पालको समाधिस्थान सबैभन्दा महत्वपूर्ण तीर्थ छ। रोमका बाहिरका मुख्य तीर्थ यस प्रकार छन् - उत्तर अफ्रीकामा कार्थेज (बिशप सिप्रियनका अतिरिक्त संत फेलिसितस् र पेरपेतुआको मकबरा) दक्षिण फ्रांसमा तुर्क (संत मारतिनको समाधिस्थान), यूनानमा तेसालोनिका (संत देमेत्रिओसको कब्र), एशिया माइनरमा एफसस् (ईसाका पट्टशिष्य संत जोनको मकबरा)। पाँचौं श0श० ई0माई०मा मिस्त्र देशको मरुभूमिमा खंभहरूका माथि जीवन बिताने तपस्वी, जसमा सिमेओन स्ताइलाइतिस् प्रधान थिए, धेरै समयसम्म तीर्थ यात्रीहरूको भारी भीड़ आकर्षित गर्दैरहे। मध्यकालमा उत्तरी स्पेनको कहरूपोस्तेला नामक नगर (जहाँ ईसाका पट्टशिष्य संत जेम्सको मकबरा छ) रोमका पछि यूरोपको प्रधान तीर्थ बन्यो। इतिहासकारहरूको कहना छ कि क्रूसेडमा भाग लिने धेरै योद्धा त्यस अभियानलाई तीर्थयात्राका रूपमा देखन्थे। प्राच्य चर्चमा धेरै मठ, जहाँ पुगे भए संतहरूका मकबरे छन्, तीर्थस्थान बने, उदाहरणार्थ यूनानमा मौंट अथोस, अरबी मरुभूमिमा मौंट सिनाईको मठ तथा रूसमा गरेफ र नोफगोरोदका मठ।
 
आधुनिक कालमा रोमन काथलिक चर्चमा ईसाको माता संत मरियमका तीर्थहरूको बाहुल्य ईसाई तीर्थस्थानहरूका विकासको तेस्रो सोपान भन्न सकिन्छ। उनमादेखि दक्षिण फ्रांसको लूर्द नामक नगरी सबैभन्दा विख्यात छ। पुर्तगालमा फतिमा, पोल्याण्डमा चेस्तोवा, दक्षिण अमरीकामा गुआदेलूप तथा दक्षिण भारतमा वैलंगानी पनि उल्लेखनीय छन्। भारतमा दुइ र ईसाई तीर्थस्थान महत्वपूर्ण छन्, मद्रासका निकट माइलापुरमा संत तोमसको मकबरा तथा गोवाको गिरजाघर जहाँ संत फ्रांसिस जेवियरको शव अबसम्म सुरक्षित छ। (फा। बु.)
पङ्क्ति ७७:
मक्कामा हजका अवसरमा विश्वका विभिन्न अंचलहरूदेखि आए इस्लाम धर्मावलंबिहरूको खासी भीड़ इकट्ठी हुन जान्छ। यी मुस्लिम विधिपुस्तकहरूका निर्देशानुसार आवश्यक कृत्हरूको संपादन गर्दछन्।
 
इस पवित्र तीर्थस्थानमा यात्रीगण "उमरह"का साथ आफ्नो तीर्थयात्राको शुभारम्भ गर्दछन्। उमरह कुनै समय गर्न सकिन्छ। मक्कावासी प्राय: धार्मिक कृत्हरूका लागि विशेष रूपले मान्य रमजानका महिनामा यसलाई गर्दछन्। हज आरम्भ गर्नका पूर्व जिलहिजका सातवहरू दिन खतीब (उपदेशक), जो सामान्यत: मक्काको काजी हुन्छ, मक्काको मस्जिदमा व्याख्यान दिएर यात्रीहरूलाई तिनको आवश्यक धार्मिक कृत्हरूका सम्बन्धमा उपदेश दिन्छ। अर्का दिन यात्री अरुफाका लागि रवाना हुन्छन्, जहाँ ऊँटको सवारीदेखि पुगनमा प्राय: चार घण्टे लाग्दछन्। धर्मनियमहरूका अनुसार यात्रीहरूलाई यस यात्राका मध्य स्थित मूनामा आफ्नो एक रात बितानी चाहिन्छ परन्तु अधिकांश यात्री सीधै अरफा पुग्दछन्। वहाँ जिलहिजका नवहरू दिन ती वुकूफ गर्दछन् जसमा तिनलाई अरफाका मैदानमा मध्याहोत्तरदेखि सूर्यास्तका केही पूर्वसम्म खड़ा रहना पर्छ। यो हजको एक प्रधान कृत्य छ। सूर्यास्तका पछि इफादह आरम्भ हुन्छ जसका अनुसार मानिस अरफादेखि मुजदलिफरसम्म दौड़ लगाउँछन्। यहाँ पुगकर ती आफ्नो अर्को रात त्यहीं व्यतीत गर्दछन् र सूर्योदयदेखि पूर्वसम्म मूना पुग जान्छन्। मूनामा जिलहिजका दसवहरू दिन महान् बलिभोज मनाइन्छ। यस दिनलाई बलिको पवित्र दिन भन्दछन्। यसका केही पहिला जमरहअलअब:मा पत्थरका सात टुक्नेलाई फ्याँक्नहरूको कृत्य हुन्छ। त्यस्तो मूनाको बलिका साथ हज समाप्त हुन जान्छतर्फ तब यात्री आफ्नो शीर मुँड़वा लिन सक्छन्। मक्का जाएर ती भूँड़ी भर आबे जमजम पी्दछन्। फेरि काबाको प्रदक्षिण गर्दै त्यसका कालो वस्त्र चूम्दछन्। यो कृत्य ती नैं मानिस गर्दछन् जो मक्का आकर पहिला यसलाई पूरा गरेनन् रहन्छन्। अन्तका तीन दिन, जिलहिजको तारीख 11११ देखि 13सम्म१३सम्म तशरीकका दिन कहलाउँछन्। यी दिनहरू यात्री मूनामा खाँदै पी्दै तथा मौज मनाउँछन् र प्रत्येक दिन सात सात पत्थर तीन जिमारहरूमा देखि प्रत्येकमा फहरूगर्छन्। हज समाप्त गर्दै ती पुन: मक्का आकर काबाको परिक्रमा गर्दछन् र प्राय: मदीना हुँदै घर लौट्दछन्।
 
जो मुसलमान मस्जिद उल नवाबी वा जियारतमा उपस्थित भएर घर लौट्दछन् ती हाजी भनिन्छन्। मक्काका अन्य पवित्र स्थानहरूमा काबा जियारत तथा मस्जिद उलहरम मुख्य छन्।
"https://ne.wikipedia.org/wiki/तीर्थयात्रा" बाट अनुप्रेषित