"तारापुञ्ज" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

हाम्रो [[पृथ्वी]] र [[सूर्य]] जस तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी)मा अवस्थित छन्, राती हामी नाङ्गो आँखाले यसै तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी) का ताराहरूलाई देक्न पाउँछौं। आजसम्म ब्रह्माण्डका जति भागको पता लागेकोछ त्यसमा लगभग यस्ता 19१९ अरब तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी) हरू हुने अनुमान छ। ब्रह्माण्डका विस्फोट सिद्धान्त (बिग बंग थ्योरी आफ युनिवर्स)का अनुसार सबै तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी) हरू एक अर्कादेखि तेजीसित टाडा हट्तै जाँदै छन्।

हाम्रो तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी) (जिसमा हाम्रो पृथ्वी छ)को चौड़ाई र चमक सर्वत्रसमान छैन। धनु (सैजिटेरियस) तारामण्डलमा यो सबैभन्दा अधिक चौड़ी र चमकीलो छ। दूरदर्शीद्वारा हेर्नमा तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी)मा असंख्य ताराहरू देखा पर्छन्। विभिन्न चमकका ताराहरूको सङ्ख्या गिनेर, तिनको दूरीको गणना गर्न र तिनको गति नापकर ज्योतिषिहरूले तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी) का वास्तविक रूपको धेरै राम्रो अनुमान लागेको लिया छ। यदि आकाशमा देखा पड़ने रूपका बदलामा त्रिविमतीय अवकाश (स्पेस)मा तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी) का रूपमा विचार गरियोस् त थाह लाग्छ कि तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी) लगभग समतल वृत्ताकार पहिएका समान छ जसको धुरीका नजीकको भाग केही फूला भएको छ। चित्रमा तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी)को बगलदेखि चित्र देखिाइएको छ (माथिदेखि हेर्नमा तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी) पूर्ण वृत्ताकार देखा पर्नेछछ)। यस पहिएको व्यास लगभग एक लाख [[प्रकाश वर्ष|प्रकाशवर्ष]] छ (1१ प्रकाशवर्ष=5५.9९´1012१०१२) मील वा पृथ्वीदेखि सूर्यको दूरीको 63६३ हजार गुना) र मोटोई 3३,000००० देखि 6६,000००० प्रकाशवर्षका बीच छ। केन्द्रका नजीकको मोटोई लगभग 15१५,000००० प्रकाशवर्ष हो। हाम्रो तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी)मा ताराहरू समान रूपले वितरित छैनन्। बीच बीचमा अनेक तारागुच्छ छन् र यसको पनि संभावना छ कि देवअथवा (ऐंड्रोमीडा) नीहारिकाका समान हाम्रो तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी)मा पनि सर्पिल कुंडलीहरू (स्पाइरल आर्म्स) होउन् । ताराहरूका बीचमा सूक्ष्म धूलि र ग्यास फैली छन्, जो टाडाका ताराहरूको प्रकाश क्षीण गर्न दिन्छन्। धूलि र ग्यासको घनत्व संस्थाका मध्यतलमा अधिक छ। कहीं कहीं धूलिका बाक्लो बादल हो जानाले कालो नीहारिकाहरू बनेकाछन्। कहीं ग्यासका बादल नजीकका ताराहरूका प्रकाशदेखि उद्दीप्त भएर चमकती नीहारिकाका रूपमा देखा पर्छन्। हाम्रो तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी)को द्रव्यमान सूर्यका द्रव्यमानको लगभग एक खरब (1011१०११) गुछैन। यसबाट प्राय: आधा त ताराहरूको द्रव्यमान छ र आधा धूलि र ग्यासको ।

हाम्रो तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी) का केन्द्रका नजीक ताराहरू सङ्ख्यामा अधिक बाक्लो छन् र किनारतर्फ अपेक्षाकृत बिखरे भए छन्। सबै ताराहरू केन्द्रको परिक्रमा गर्न रहेका हुन्, केन्द्रका निकटभएका ताराहरू अधिक गतिदेखि र दूरभएका कम गतिबाट। हमारा सूर्य केन्द्रदेखि लगभग 30३०-35३५ हजार प्रकाशवर्ष टाडा छ र तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी) का मध्य तलमा छन्। यसै कारण आफ्नो तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी) हामीलाई वैसी मेखलाको प्रकार देखा पडु्दछन् जसको माथि वर्णन गरिएको छ। पृथ्वीदेखि तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी)को केन्द्र धनु तारामण्डलतर्फ छ। यसै कारण तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी) का केन्द्रको परिक्रमा गर्दछ। यस परिक्रमामा त्यसका वेग 150१५० मील प्रति सेकड छन्। यस वेगदेखि पनि पूर्ण परिक्रमामा सूर्यलाई 20२० करोड वर्ष लाग्छन्।

केही भनें तीव्र गतिभएका ताराहरू र गोलीय तारगुच्छ (ग्लोब्यूलर क्लस्टर) हाम्रो तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी)को सीमाका बाहिर छन्, परन्तु यी पनि हाम्रो तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी) देखि सम्बद्ध छन् र त्यसैका अंग मानिन्छन् (द्र। चित्र) लगभग 100१०० गोलीय तारागुच्छ ज्ञात छन्। यिनको वितरण गोलाकार छ। यी तारागुच्छहरूका वितरणदेखि तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी)को केन्द्र ज्ञात गर्न सकिन्छ। ताराहरूको गति नापनाले पनि केन्द्रको गणनामा सहायता मिल्दछ। रूप र विस्तारमा तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी) धेरै सी अगांग (एक्स्ट्रा गैलक्टिक) नीहारिकाहरूदेखि (अर्थात ती तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी) हरूदेखि जो हाम्रो तारापुञ्ज (गैलेक्सी) अथवा (ग्यालेक्सी) देखि पूर्णतया बाहिर छन्) मिलती जुल्दछन्।

* बोक एवं बोक : द मिल्की वे (1954१९५४)