"महात्मा गान्धी" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

कुनै सम्पादन सारांश छैन
पङ्क्ति १३६:
नियमको रूपमा गान्धी [[विभाजन(राजनीति)|विभाजन]]को अवधारणाको बिरूद्ध थिए किन भने यो उनको धार्मिक एकताको दृष्टिकोणको प्रतिकूल थियो ।<ref>''[http://www.amazon.com/gp/reader/0394714660/ The एसेन्सियल गान्धीमा पुनः प्रकाशित : उनको जीवन, कार्यहरू, र विचारको संग्रह]।'' लुईस फिशर, २००२ (पुनर्मुद्रित संस्करण) पीपी.१०६-१०८</ref> सन् १९४६ अक्टोबर ६ मा भारतको विभाजनमा [[:en:Harijan|हरिजन]]) पत्रिकामा उनले ६ अक्टोबरको अंकमा भारतको विभाजन पाकिस्तान बनाउनको लागि भन्ने बारेमा लेखेका थिए ।
 
<blockquote>'''(पाकिस्तानको मांगमाँग)''' मुस्लीम लीगद्वारा प्रस्तुत गरिएको गैर-इस्लामी हो र म यसलाई पापयुक्त भन्न हिच्किचाउँदिन इस्लाम मानव जातिको भाईचारा र एकताको लागि हो न कि मानव परिवारको एकतालाई अवरोध गर्नको लागि । यस कारण भारत युद्धको दुई समुहमा विभाजित होस् भन्ने चाहनेहरू भारत र इस्लाम दुबैका शत्रु हुन् । उनीरू मलाई टुक्रैटुक्रा पारेर काट्न सक्दछन् तर मलाई त्यस चीजको लागि मन्जुर गर्न सक्दैनन् जसलाई म गलत सम्झन्छु । हामीले आस छोडनु हुँदैन, यसको बावजूद किपनि सपनाका कुरा भइहेको छ कि मुसलमानहरूलाई आफ्नो प्रेमको कैदमा अबलाम्बित गर्नुपर्दछ । <ref>''[http://www.amazon.com/gp/reader/0394714660/ The एसेन्सियल गान्धीमा पुनः प्रकाशित भयो : उनको जीवन, कार्यहरू, र विचारको संग्रह].''लूईस फिशर, २००२(पुनर्मुद्रित संस्करण) पी.३०८-९</ref></blockquote>
 
ज्याक होमर गान्धीको [[मुहम्मद अली जिन्ना|जिन्ना]]सँग पाकिस्तानको विषयलाई लिएर भएको एउटा लामो पत्राचारमा ध्यान दिँदै भन्दछन् - हालाँकिहुनत गान्धी वैयक्तिक रूपमा विभाजनको बिरूद्ध थिए, उनले सहमतिको सुझाव दिए जसको अनुसार काङ्ग्रेस र मुस्लिम लीग अस्थायी सरकारले निम्न सम्झौता गर्दागर्दै आफ्नो स्वतन्त्रता प्राप्त गरे जसको पछि विभाजनको प्रश्नको फैसला ती जिल्लाहरूको जनमत द्वाराजनमतद्वारा हुनेछ जहाँ मुसलमानहरूको सङ्ख्या बढी छ ।<ref>ज्याक, होमर।''[http://books.google.com/books?id=XpWO-GoOhVEC&pg=PR13&lpg=PR11&dq=The+Gandhi+Reader:+A+Sourcebook+of+His+Life+and+Writings&sig=mu7B1to2ve7qqIYNmXQMd5jifsY गान्धीको पाठक]'',p 418</ref>.
 
भारतको विभाजनको विषयलाई लिएर यो दोहोरो स्थिति राख्नुलाई गान्धीले यसबाट हिन्दुहरू र मुसलमानहरू दुबै तर्फबाट आलोचनाको आयामबाटो खोलि दिए । [[मुहम्मद अली जिन्ना]] तथा समकालीन पाकिस्तानीहरूले गान्धीको मुसलमान राजनैतिक हकलाई कम आँकेकोमानेको भनी आलोचना गरे । [[विनायक दामोदर सावरकर]] र उनका सहयोगीहरूले गान्धीको आलोचना गरे र आरोप लगाए कि उनी राजनैतिक रूपमा मुसलमानहरूलाई मनाउनेमामनाउने तर्फ लागे र हिन्दुहरू माथि भइरहेको अत्याचार प्रति उनी लापरवाह बन्दै पाकिस्तान निर्माणको लागि स्वीकृति दिए (गान्धीले सार्वजानिक रूपमा यो घोषणा गरेका थिए कि विभाजन भन्दा पहिले मेरो शरीरलाई दुई भागमामा काटि दिनू ।)<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/50664.stm बी.बी.सी समाचारमा "महात्मा गान्धीको जीवन र मृत्यु"], हेर्नुहोस् अनुभाग "स्वतन्त्रता र विभाजन. "</ref> यो आज पनि राजनैतिक रूपबाट बिबादास्पद छ । पाकिस्तानी-अमेरिकी इतिहासकार [[आयशा जलाल]] यो तर्क दिन्छिन् कि विभाजनको कारण गान्धी र काङ्ग्रेस मुस्लिम लीगसँग सत्ता बाँड्न इच्छुक थिएनन्, अरू मुसलमान [[हिन्दू राष्ट्रवादी]] राजनेता [[प्रविण तोगडिया]] पनि गान्धीको यस विषयलाई लिएर नेतृत्वको आलोचना गर्दछन् । र यो पनि इंगितइसारा गर्दछन् कि उनको अत्याधिक कमजोरीको कारणबाटकारणले नै भारतको विभाजन भयो ।
 
गान्धीले सन् १९३० को अन्त्य-अन्त्यमा विभाजनको लिएर इजरायलको निर्माणको लागि प्यालेस्टाइननको विभाजन प्रति पनि आफ्नो अभिरुचि जनाएका थिए सन् १९३८ अक्टोबर २६ मा उनले हरिजन पत्रिकामा भनेका थिए ।:
 
<blockquote>मलाई कतिपय पत्र प्राप्त भएका छन् जसमा म सँग जर्मनीमा यहूदिहरूको उत्पीडन र अरब-अरबका यहूदिहरूको बारेमा मेरो बिचार के छ भनेर सोधिएको थियो । यस्तो होइन कि यस कठिन प्रश्नमा आफ्नो विचार म बिना झन्झट दिन सक्दछु । मेरो सहानुभूति यहुदिहरूसँग छ । म उनीहरूसँग दक्षिण अफ्रिकाबाट नै करीबी रूपबाट परिचित छु । केही त आफ्नो जीवन भरको लागि मेरो साथी बनेका छन् । यी मित्रहरूद्वारा नै मलाई लामो समयदेखि भइरहेको उत्पीडनको बारेमा जानकारी प्राप्त भयो । उनीहरू माथिको मेरो सहानुभूति मलाई न्यायको आवश्यकताबाट विवेकशून्य गर्दैन । त्यसैले यहूदिहरूको लागि एउटा राष्ट्रको कामनाले मलाई उतिसारो आकर्षित गर्दैन । जसको मन्जुरी बाईबलमा दिइयो र जुन जिद्दीबाट उनीहरू आफ्नो फिर्तीमा प्यालेस्टाइनलाई रुचाउन थालेका छन् । किन भने उनी पृथ्वीका अरू मानिसहरूसँग प्रेम गर्दैनन्, त्यस देशलाई आफ्नो घर बनाउँदैनन् जहाँ उनको जन्म भयो र जहाँ उनले जीविकोपार्जन गरे । प्यालेस्टाइन अरबहरूको हो ठीक उसैगरी जसरी इङल्याण्डइङगल्याण्ड अङ्ग्रेजको र फ्रान्स फ्रान्सेलीहरूको । यहूदिहरूको अरबहरू माथि अधिरोपित गर्न अनुचित र अमानवीय हो जोजे केहीजस्तो पनि आज प्यालेस्टाइनमा भइरहेको छ त्यसलाई कुनै पनि आचार संहिताबाट सही साबित गर्न सकिन्न ।<ref>''[http://www.amazon.com/gp/reader/0394714660/ द एसेन्सियल गान्धीमा पुनः प्रकाशित : उनको जीवन, कार्यहरू, र विचारको संग्रह].'' लुईस फिशर,२००२ (पुनर्मुद्रित संस्करण)२८६-२८८</ref><ref>[http://lists.ifas.ufl.edu/cgi-bin/wa.exe?A२=ind0109&L=sanet-mg&P=31587. एस.ऐ.एन.ई.टी-एमजी संग्रह-सेप्टेम्बर २००१ (#३०३)]</ref></blockquote>
 
=== हिंसक प्रतिरोधको अस्वीकृति ===
जो मानिसहरू हिंसाको माध्यमले स्वतन्त्रता हासिल गर्न चाहन्थे गान्धी तिनको आलोचनाको कारण पनि थोरैधेर थोर राजनैतिक आगोको लपेटमा पनिचपेटमा परे [[भगत सिंह]], [[सुखदेव]], [[उधम सिहं|उदम सिंह]], [[राजगुरु]]लाई सुनाइएको बिरूद्धविचारको विचारबिरोध केही दलहरूमा उनको आलोचनाको कारण बन्यो।बन्यो ।<ref>[http://www.kamat.com/mmgandhi/onbhagatsingh.htm भगत सिंह माथि महात्मा गान्धी]</ref><ref>[http://archive.is/20121209000556/india_resource.tripod.com/gandhi.html गान्धी र एन.बी.एस.पी ;- 'महात्मा' या दोषयुक्त प्रतिभावान?].</ref>
 
यस आलोचनाको लागि गान्धीले भने,"एक एउटा यस्तो समय थियो जब मानिसहरू मलाई सुन्ने गर्थे कि अङ्ग्रेजहरूसँग बिना हतियार कसरी लड्न सकिन्छ किन भने त्यतिबेला हतियार थिएनन्।थिएनन् । तर आजअहिले आएर मलाई भने ज्ञात हुन्छ कि मेरो अहिंसा कुनै कामको छैन किन भने यसबाट हिन्दू-मुसलमानहरूको भिडन्त रोक्न सकिन्न यसकारण आत्मरक्षाको लागि सशस्त्र हुन पर्दछ।"पर्दछ ।<ref>''[http://www.amazon.com/gp/reader/0394714660/ द एसेन्सियल गान्धीमा पुनः प्रकाशित: उनको जीवन, कार्यहरू, र विचारको संग्रह:]''
लुईस फिशर, २००२(पुनर्मुद्रित संस्करण) पी.३११</ref>
 
उनले आफ्नो बहस कतिपय लेखहरूमा गरे, जसकोजसमध्ये होमर जैक्सकोज्याक्सको '''द गान्धी रीडर: एक श्रोत उनको लेखन र जीवन को''' १९३८मापनि एक रहेको छ । सन् १९३८ मा जब पहिलो पटक "'''यहूदीवाद र सेमेटीसम विरोधी"''' लेखियो, गान्धीले १९३०मासन् भएको१९३० [[जर्मनीमामा यहूदिहरूको इतिहास#यहूदी नाजिहरूकोभएको अधीन|जर्मनीमा यहूदिहरू माथि भएको उत्पीडन]] ([[:en:History of the Jews in Germany#Jews under the Nazis (१९३०s-१९४०)|persecution of the Jews in Germany]])कोउत्पीडनको [[सत्याग्रह]] ([[:en:Satyagraha|Satyagraha]])को अन्तर्गतसमय बताए कि उनले जर्मनीमा यहूदिहरू द्वारायहूदिहरूद्वारा सहनुपरेका कठिनाइहरूको लागि अहिंसाको तरीकाकोतरिकाको प्रयोग गर्नको लागिभनेका यो भनेकाथिए थिए।
<blockquote>यदि म एक यहूदी हुन्थें र जर्मनीमा जन्मेको हुन्थें र आफ्नो जीविकोपार्जन वहींबाटत्यहींबाट गरिरहेको हुन्थें भने जर्मनीलाई नै आफ्नो घर मान्ने थिएँ।थिएँ । यसको वावजूद कि कोईकोइ सभ्य जर्मन मलाई धम्क्याउँछ।धम्क्याउँछ यावा उसले मलाई गोली हान्छ यावा कुनै अँध्यारो कारागारमा फ्याँकिदिन्छ।फ्याँकिदिन्छ ।तडीपारनिकाला र मतभेदी आचरणको अधीनमा हुनबाट इंकारअस्विकार गर्नेछु र यसको लागि म यहूदी भाइहरूको प्रतीक्षा गर्दिनँ।गर्दिनँ । उनीहरू आउन् र मेरो वैधानिक प्रैत्रोधमाप्रतिरोधमा मसँगम सँग जोडियुन्, बरू मलाई आत्मविश्वास होला कि अन्तिममा सबै मेरा उदहारणउदाहरण मान्नको लागि बाध्य हुनेछन्।हुनेछन् । यहाँ जोजुन सुझाव दिइएको छ यदि एकएउटा पनि यहूदी स्वीकार गर्छन् भने उनको स्थिति जोजुन आजअहिलेको समयमा छ त्यसभन्दा खराब हुने छैन।छैन । र यदि दिइएको पीडा उनी स्वेच्छापूर्वक सहन्छन्सहन सक्छन भने त्यसले उनीहरूलाई भित्री शक्ति र आनन्द प्रदान गर्नेछ, र हिटलरको सुविचारित हिंसा पनि यहूदिहरूको एकएउटा साधारण नर संहारकोनरसंहारको रूपमा निष्कर्षित हो तथा यो त्यसका अत्याचारहरूको घोषणाको बिरूद्ध पहिलो जवाफ हुनेछ।हुनेछ । यदि यहूदिहरूको दिमागमन स्वेच्छयापूर्वकमस्तिष्क स्वेच्छापूर्वक पीडा सहनको लागि तयार छ भने, मेरो कल्पना हुन्छ कि संहारकोबिनासको दिन पनि धन्यवाद ज्ञापन र आनन्दको दिनमा बदलिनेछ।बदलिनेछ । <ref>ज्याक, होमर.'' [http://books.google.com/books?id=XpWO-GoOhVEC&pg=PR13&lpg=PR11&dq=The+Gandhi+Reader:+A+Sourcebook+of+His+Life+and+Writings&sig=mu7B1to2ve7qqIYNmXQMd5jifsY गान्धीको पाठक]'', पी पी ३१९-२०</ref></blockquote>
 
गान्धीको यी वक्तव्यहरूको कारण प्रसस्त आलोचना भयो जसको जवाफ उनले "'''यहूदिहरू माथि प्रश्न"''' लेखमा दिए साथमा उनका मित्रहरूले यहूदिहरूलाई गरिएको मेरो अपीलको आलोचनामा समाचार पत्रका दुई कटिङ पठाएका थिए।थिए । आलोचनाहरूले यो संकेत गर्छ कि जोजसले यहूदिहरूको बिरूद्ध भएको अन्यायको उपाय बताइयो,भनियो त्यो बिल्कुलबिल्कुलै नयाँ होइन।थिएन । ...मेरो केवलमात्र यो निवेदन छ कि यदि हृदयबाट हिंसा त्याग्ने हो भने त्यो अभ्यासबाट एकएउटा शक्ति सृजित गर्नेछहुनेछा जोजुन ठूलो त्यागको कारणबाट बनेको होस्।होस् ।<ref name="Homer-322">ज्याक होमर.'' गान्धीको पाठक'',पी ३२२</ref> उनले आलोचनाहरूको उत्तर "'''यहूदी मित्रहरूलाई जवाफ"'''<ref name="Homer-323-324">ज्याक होमर .''गान्धीको पाठक'', पी पी ३२३-४</ref> र "यहूदी र प्यालेस्टाइन"<ref name="Homer-३२४-३२६">ज्याक होमर '', गान्धीको पाठक '', पी पी ३२४-६</ref> मा दिए।दिएका थिए ।
यहूदिहरूलाई [[यहूदी अग्निकांड|आसन्न आहुति]]लाईआहुतिलाई लिएर गान्धीको बयानले कतिपय टीकाकारहरूकोआलोचकहरूको आलोचना आकर्षित गरे।गरे ।<ref>डेविड लुईस स्केफर [http://www.nationalreview.com/comment/comment-schaefer042803.asp गान्धीले क्याके गरे?] .''''२८ [[२८ अप्रिल|अप्रिल]] [[सन् २००३|२००३]]को राष्ट्रिय समीक्षा [[२१ मार्च|२१]] [[सन् २००६|मार्च २००६]], रिचर्ड ग्रेनिएर द्वारा पुनः प्राप्त गरिएको.[http://eserver.org/history/ghandi-nobody-knows.txt "द गान्धी नोबडी नोस"].''[[टीका पत्रिका|कमाटरी पत्रिका]] ([[:en:Commentary Magazine|Commentary Magazine]])''. मार्च १९८३ .[[२१ मार्च|२१]] [[सन् २००६|मार्च २००६]]मा पुनः समीक्षा गरिएको</ref>[[मार्टिन बूबर]] ([[:en:Martin Buber|Martinमार्टिन Buberबबर]]), जोकीजो स्वयं यहूदी राज्यको एकएउटा विरोधी हुन्लेथिए उनले गान्धीलाई [[२४सन् १९३९ फेब्रुअरी]], [[१९३९]]२४ मा एकएउटा तीक्ष्णकटु आलोचनात्मक पत्र लेखे।लेखे बूबरले। बबरले दृढतासँग भने कि अङ्ग्रेजद्वारा भारतीय मानिसहरूसँग जोजुन व्यवहार गरिएको थियो त्यही नाजिहरू द्वारानाजिहरूद्वारा यहूदिहरूसँग गरिएको व्यवहार भन्दा भिन्न छ, यसको अलावा जब भारतीय उत्पीडनको शिकार थिए, । त्यस समय गान्धीले केही अवसरमा बलको प्रयोगको समर्थन गरे।गरेका थिए ।<ref>हर्त्ज्बर्ग, आर्थर यहूदी विचार पी.ऐ : यहूदी समाजको प्रकाशन, १९९७, पीपी.४६३-४६४; गार्डन हेम, पनि हेर्नुहोस् "आध्यात्मिक साम्राज्यवादको अस्वीकृति:गान्धीको बूबरको पत्रहरूको परावर्तन ."''सार्वभौमिक अध्यनको पत्रिका'', [[२२ जून]], [[सन् १९९९|१९९९]].</ref>
 
गान्धीले १९३०मासन् [[जर्मनीमा१९३० यहूदिहरूकोमा इतिहास#यहूदी नाजिहरूको अधीन (१९३०-१९४०)|जर्मनीमा यहूदिहरू]] ([[:en:History of the Jews in Germany#Jews under the Nazis (१९३०s-१९४०)|persecution of the Jews in Germany]])कोयहूदिहरूको उत्पीडनलाई [[सत्याग्रह]] ([[:en:Satyagraha|Satyagraha]])को भित्र नै सन्दर्भित हो भने।भनी भनेका थिए । सन् नोभेम्बर१९३८ १९३८मानोभेम्बरमा उपरावित यहूदिहरूको नाजी उत्पीडनको लागि उनले अहिंसाको उपाय सुझाएदेखाए:
 
<blockquote>आभासमलाई हुन्छयस्तो महसुस भयो कि यहूदिहरूको जर्मन उत्पीडन इतिहासमा कोईकुनै सामानान्तर होइन।होइन । पुरानो जमानाको तानाशाह कहिल्यै यति पागल थिएनन् जति हिटलर भए र यसलाई उनी धार्मिक उत्साहसँग गर्दछन् कि उनी एक यस्ता अनन्य धर्म र जंगी राष्ट्रको प्रस्तुत गरिरहेका छन् जसको नाममा कोई पनि अमानवीयता मानवीयताको नियम बन्दछ जसलाई अहिले र भविष्यमा पुरस्कृत गरिनेछ।गरिनेछ । ज्ञात रहोस कि एकएउटा पागल परन्तुतर निडर युवा द्वारायुवाद्वारा गरिएको अपराध सम्पूर्ण जाति माथि अविश्वसनीय उग्रताउग्रताका साथ पर्नेछ।छाप छोड्नेछ । यदि कहिल्यै कोई न्यायसंगत युद्ध मानवताको नाममा त एकएउटा पुरा कामको प्रति जर्मनीको ढीटबर्बर उत्पीडनको बिरूद्ध युद्धलाई पूर्ण रूपबाटपूर्णरूपबाट उचित भन्न सकिँदो हो।हो । तर म कुनै युद्धमा विश्वास राख्दिनँ।राख्दिनँ । यसलाई युद्धको नाफा-नोक्सानको बारेमा चर्चा मेरो अधिकार क्षेत्रमा होइन।छैन परन्तु जर्मनीतर द्वाराजर्मनीद्वारा यहूदिहरू माथि गरिएको यस तरहकोकिसिमको अपराध बिरूद्ध युद्ध गर्न सकिन्न र जर्मनीसँग गठबन्धन पनि गर्न सकिन्न यो कसरी हुनसक्छ कि यस्ताएउटा यस्तो देशको बीच गठबन्धन होस् जसबाट एक न्याय र प्रजातन्त्रको आश गरिन्छ र दोस्रो जसलाई दुबैको शत्रु घोषित गरिएको छ?"<ref>ज्याक, होमर.'' गान्धीको पाठक'', ''[[हरिजन]]'',[[२६ नोभेम्बर|२६]] [[१९३८|नोभेम्बर १९३८]], पीपी. ३१७-३१८</ref><ref>मोहनदास.के गान्धी [http://lists.ifas.ufl.edu/cgi-bin/wa.exe?A२=ind०१०९&L=sanet-mg&P=३१५८७ २६] नोभेम्बर'' ''१९३८ [[२६ नोभेम्बर|मा प्रकाशित]] [[हरिजन]] [[१९३८|मा युद्ध र हिंसाको प्रति एक अहिंसात्मक दृष्टिकोण.]]</ref></blockquote>
 
=== दक्षिण अफ्रिकाको प्रारम्भिक लेख ===
 
गान्धीको दक्षिण अफ्रिकालाई लिएर शुरुआती लेख निकै विवादश्पदबिबादास्पद[[७सन् १९०८ मार्च]], [[१९०८]] मा, गान्धीले ''[[भारतीय मत|इन्डियन ओपिनियन]] ([[:en:Indian Opinion|Indian Opinion]])''मापत्रिकामा दक्षिण अफ्रिकामा उनको कारागार जीवनको बारेमा लेखे "'''काफिर शासनमाशासन नै असभ्य हो - कैदीको रूपमा उनीहरू कष्टदायक, फोहोरी र लगभग पशुहरूको तरहसमान रहन्छन्।"समय व्यतित गर्छन ।'''<ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite book|title=The Collected Works of Mahatma Gandhi|volume=8|pages=199}}
--></ref> १९०३मासन् अप्रवासको१९०३ मा आप्रवासको विषयलाई लिएर गान्धीले टिप्पणी गरे कि "म मान्दछु कि जति उनी आफ्नो जातिको शुद्धता माथि विश्वास गर्दछन् उति हामी पनि ....... मानौं कि दक्षिण अफ्रिकामा जोरहेको गोरो जाति छ उनी नै श्रेष्टश्रेष्ठ जाति हुनु पर्दछ।"पर्दछ ।<ref><!--Translate this template and uncomment{{cite book|title=The Collected Works of Mahatma Gandhi|volume=3|pages=255}}
--></ref> दक्षिण अफ्रिकामा आफ्नो समयकोबसोबासको क्रममा गान्धीले बारपटक-बारपटक भारतीयहरूलाई अश्वेतसँग समाजिक वर्गीकरणलाई लिएर विरोध गरे, जसको बारेमा उनी वर्णन गर्दछन् कि " '''निसंदेह पूर्ण रूपबाटपूर्णरूपबाट काफिरबाट श्रेष्ठ हुनुहोस्।“हुनुहोस् ।''' <ref><!--Translate this template and uncomment{{cite book|title=The Collected Works of Mahatma Gandhi|volume=2|pages=270}}
{{cite book|title=The Collected Works of Mahatma Gandhi|volume=3|pages=255}}
--></ref> यो ध्यान दिन योग्य छ कि गान्धीको समयमा '''काफिर'''लाई [[काफिर (दक्षिण अफ्रिकामा ऐतिहासिकवर्तमानमा प्रयोग)|वर्तमान मा]] ([[:en:Kaffir (Historical usage in southern Africa)|a different connotation]])प्रयोग भैरहेकोभइरहेको अर्थ भन्दा एकएउटा [[काफिर (जातीय कलंक)|अलगभिन्न अर्थ थिए]]थियो ([[:en:Kaffir (ethnic slur)|its present-day usage]]). गान्धीका यी कथनले उनलाई केही मानिसहरूमानिसहरूद्वारा द्वारा नसलवादीजातिवादी भएको आरोपको लगाउने मौका दिएकादिएको थियो छन्।<ref name="guardian_racist">रोरी कैरोल </ref>, [http://www.guardian.co.uk/world/2003/oct/17/southafrica.india "गान्धीको नस्लवादी भने गया जस्तै नै जोहान्सबर्गमा उनलाई स्वतन्त्रता सेनानीको सम्मान दिइयो"], ''द गार्डीयन'', [[१७ अक्टोबर|अक्टोबर १७]] ([[:en:October 17|October 17]]), [[सन् २००३|२००३]].</ref>
--></ref> दक्षिण अफ्रिकामा आफ्नो समयको क्रममा गान्धीले बार-बार भारतीयहरूलाई अश्वेतसँग समाजिक वर्गीकरणलाई लिएर विरोध गरे, जसको बारेमा उनी वर्णन गर्दछन् कि " निसंदेह पूर्ण रूपबाट काफिरबाट श्रेष्ठ हुनुहोस्।“ <ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite book|title=The Collected Works of Mahatma Gandhi|volume=2|pages=270}}
--></ref> यो ध्यान दिन योग्य छ कि गान्धीको समयमा ''काफिर''लाई [[काफिर (दक्षिण अफ्रिकामा ऐतिहासिक प्रयोग)|वर्तमान मा]] ([[:en:Kaffir (Historical usage in southern Africa)|a different connotation]])प्रयोग भैरहेको अर्थ भन्दा एक [[काफिर (जातीय कलंक)|अलग अर्थ थिए]] ([[:en:Kaffir (ethnic slur)|its present-day usage]]). गान्धीका यी कथनले उनलाई केही मानिसहरू द्वारा नसलवादी भएको आरोपको लगाउने मौका दिएका छन्।<ref name="guardian_racist">रोरी कैरोल </ref>, [http://www.guardian.co.uk/world/2003/oct/17/southafrica.india "गान्धीको नस्लवादी भने गया जस्तै नै जोहान्सबर्गमा उनलाई स्वतन्त्रता सेनानीको सम्मान दिइयो"], ''द गार्डीयन'', [[१७ अक्टोबर|अक्टोबर १७]] ([[:en:October 17|October 17]]), [[सन् २००३|२००३]].</ref>
 
इतिहासका दुई प्रोफेसर सुरेन्द्र भाना र गुलाम वाहेद, जो दक्षिण अफ्रिकाको इतिहासमा जानकारी राख्दछन्,लेराख्दछनले आफ्नो मूलग्रन्थ '''द मेकिङ अफ अ पोलिटिकल रिफोर्मर : गान्धी यीइन साऊथ अफ्रिका, १८९३ - १९१४मा१९१४''' मा यस विवादको जाँच गरेका छन्।छन् । ''(नयाँ दिल्ली:मनोहर,२००५). <ref>[https://www.vedamsbooks.com/no49854.htm एक राजनैतिक सुधारकको सृजन: दक्षिण अफ्रिकामा गान्धी, १८९३-१९१४]</ref> मा एउटा अध्याय एकको केन्द्रकेन्द्रमा मा,"'''गान्धी, औपनिवेशिक स्थितिमा जन्मे अफ्रीकी र भारतीय"''' जो कि "श्वेत आधिपत्य"माआधिपत्यमा अफ्रीकी र भारतीय समुदाहरूकोसमुदायहरूको सम्बन्धमा छ तथा ती नीतिहरूमा जुनको कारणबाट विभाजन भयो (र उनी तर्क दिन्छन् कि यी समुदाहरूको बीच सङ्घर्ष लाजिमी किसिमको हो) यस सम्बन्धको बारेमा उनी भन्दछन्, "'''युवा गान्धी १८९०मासन् उन१८९० मा त्यस विभाजीय विचारबाट प्रभावित थिए जो कि त्यस समय प्रबल थियो।थियो ।"<ref>''द मेकिङ अफ अ पोलिटिकल रिफोर्मार : गान्धी यी साऊथ अफ्रिका,१८९३-१९१४.'' सुरेन्द्र भाना र गुलाम वाहेद,२००५.</ref> साथ साथसाथै उनी यो पनि भन्दछन्, "गान्धीको जेलको अनुभवले उनलाई ती मानिसहरूको स्थिति प्रति अधीकअरु संवेदनशील बनाइबनाइदिएको दिएकोथियो थियो। ..अगाडिजसले गान्धी अझ दृढ भएका थिए; उनी अफ्रीकीहरू प्रति आफ्नो अभिव्यक्तिमा पूर्वाग्रह लिएर एकदमै कम निर्णायक भए, र वृहत स्तरमा समान कारणको बिन्दुहरू देख्न लागेका थिए।थिए । जोहान्सबर्ग जेलमा उनको नकारात्मक दृष्टिकोणमा ढीटनिरङ्कुश अफ्रीकी कैदी थिए न कि साधारण अफ्रीकी।"अफ्रीकी त्यहाँ रहेका थिए ।<ref>''द मेकिङ अफ अ पोलिटिकल रिफोर्मार : गान्धी यी साऊथ अफ्रिका, १८९३-१९१४.'' सुरेन्द्र भाना र गुलाम वाहेद, २००५:पृष्ठ ४५.</ref>
 
[[दक्षिण अफ्रिकाको राष्ट्रपति|दक्षिण अफ्रिकाको पूर्व राष्ट्रपति]] ([[:en:President of South Africa|President of South Africa]]) [[नेल्सन मन्डेला|नेल्सन मण्डेला]] गान्धीका अनुयायी हुन्,<ref name="Mandela-२०००" /> २००३मासन् गान्धीका२००३ आलोचकहरूमा गान्धीका द्वाराआलोचकहरूद्वारा प्रतिमाको अनावरण रोक्ने कोशिशको बावजूद उनले उनलाई [[जोहान्सबर्गजोहानेसबर्ग]] ([[:en:Johannesburg|Johannesburg]])मा अनावृत गरे।गरे ।<ref name="guardian_racist"/> भाना र वाहेदले अनावरण कार्यक्रमको आसपासछेउछेउ भएका घटनाहरू माथि '''द मेकिङ अफ अ पोलिटिकल रिफोर्मार : गान्धी यीइन साऊथ अफ्रिका, सन् १९१३-१९१४'''मा टिप्पणी गरे।गरेका अनुभागथिए "उनले यस किताबको अनुभाग '''दक्षिण अफ्रिकाको लागि गान्धीको विरासत"'''मा उनीलेखेका लेख्छन् "थिए '''गान्धीले दक्षिण अफ्रिकाको सक्रिय कार्यकर्ताहरूलाईआगामीकार्यकर्ताहरूलाई पींढिहरूमाआगामी पुस्ताहरूमा श्वेत अधिपत्य समाप्त गर्नको लागि प्रेरित गरे।गरे । यो विरासत उनलाई [[नेल्सन मन्डेला|नेल्सन मण्डेला]]सँग जोड्दछ।जोड्दछ । जुन कमकाम गान्धीले शुरू गरेका थिए उनलाई मण्डेलाले पूरा गरे।"गरे ।'''<ref>''द मेकिङ अफ अ पोलिटिकल रिफोर्मार : गान्धी यी साऊथ अफ्रिका, १८९३ - १९१४.'' सुरेन्द्र भाना र गुलाम वाहेद, पृ १४९.</ref> उनी भन्छन् ती विवादको हवाला दिँदै जोजसले गान्धीको प्रतिमाको अनावरणको क्रममा उठेका थिए।थिए ।<ref>''द मेकिङ अफ अ पोलिटिकल रिफोर्मार : गान्धी यी साऊथ अफ्रिका, १८९३-१९१४.'' सुरेन्द्र भाना र गुलाम वाहेद, २००५: पीपी. १५०-१.</ref> गान्धी प्रति यी दुई दृष्टिकोणको प्रतिक्रिया स्वरूप, भाना र वाहेद तर्क दिन्छन् : उनी मानिसहरूलाई दक्षिण अफ्रिकामा रङ्गभेद पश्चात आफ्नो राजनैतिक उद्देश्यको लागि गान्धीलाई सही ठहर्यानउन चाहन्छन्।चाहन्छन् उनी उनको बारेमा कतिपय तथ्यलाई नजर अन्दाज गर्दागर्दै कारनमा केही ज्यादा मद्दत गर्दैनन् र जो उनलाई केवल एक नस्लवादी भन्छन् उनी पनि गलत बयानीको लागि त्यति नै दोषी हुन्/विकृतिको उति नै दोषी हुन्। "<ref>''एक राजनैतिक सुधारकको निर्माण: दक्षिण अफ्रिकामा गान्धी, १८९३-१९१४.'' सुरेन्द्र भाना र गुलाम वाहेद, २००५: पृ. १५१.</ref>
 
=== राज्य विरोधी ===
गान्धी [[राज्यत्यस विरोधी|राज विरोधी]] ([[:en:Antistatism|anti statist]]) त्यसविरोधीको रूपमा थिए जहाँ उनको दृष्टिकोणदृष्टिकोणले त्यस भारतको हो जो किजुन कुनै सरकारको अधीन नहोस्।नहोस् ।<ref>जेसुदासन, ईग्नेसिअस स्वतन्त्रताको लागि गान्धीको धर्मग्रन्थ गुजरात साहित्य प्रकाशन: आनन्द इण्डिया, १९८७, पीपी २३६-२३७</ref> उनको विचार थियो कि एकएउटा देशमा सच्चाइमान्दार [[स्वतन्त्रता|स्वशासन]] ([[:en:Swaraj|self rule]])कोस्वशासनको अर्थ हुन्छ कि प्रत्यकप्रत्येक व्यक्ति आफैं माथि शासन गर्दछगरोस् तथा कोईकुनै यस्तो राज्य छैननहोस जोजसले मानिसहरू माथि कानून लागु गर्न सकोस्।सकोस् ।<ref>मूर्ती, श्रीनिवास महात्मा गान्धी र लियो टालस्टायको पत्र लङ बीच प्रकाशन : लङ बीच, १९८७ पीपी १३</ref><ref>मूर्ति, श्रीनिवास महात्मा गान्धी र लियो टालस्टायको पत्र लङ बीच प्रकाशन : लङ बीच, १९८७, पीपी १८९.</ref> केही मौका माथिमौकामा उनले स्वयंकोस्वयंलाई एकएउटा [[दार्शनिक अराजकतावाद|दार्शनिक अराजकतावादी भनेका छन्]] ([[:en:Philosophical Anarchism|philosophical anarchist]]).<ref>[http://www.mkgandhi.org/articles/snow.htm गान्धी माथि र उनी द्वारा आलेख को], [[७ जून]], [[सन् २००८|२००८]]मा पुनः समीक्षा गरिएको</ref> उनको अर्थमा एकएउटा स्वतन्त्र भारतको अस्तित्व ती हजारौं साना साना आत्मनिर्भर समुदायहरूबाट बन्छ (सम्भवतः [[लेवलेभ तालस्तोय|टालस्टोय]]को विचार) जो अरूको बाटोको अडचन नबनी आफैं माथि राज्य गर्दछन्।गर्दछन् । यसको यो मतलब थिएन कि ब्रिटिशद्वारा स्थापित प्रशाशनिकप्रशासनिक ढांचाकोढाँचाको भारतीहरूलाईस्थानान्तरितभारतीहरूलाई स्थानान्तरित गरिदिन जसको लागि उनले भने कि '''हिन्दूस्तानलाई इंगलिस्तान बनाउनु छ।“रहेको छ ।''' <ref>छैटौं अध्याय, ''हिन्द स्वराज'', मोहनदास करमचन्द द्वारा .गान्धी</ref> ब्रिटिश ढङ्गकोढाँचाको संसदीय तन्त्र माथि कोईकुनै विश्वास नहुनाको कारण उनी भारतमा स्वतन्त्रता पश्चात् काङ्ग्रेस पार्टीलाई भंग गरेर [[प्रत्यक्ष लोकतन्त्र]] ([[:en:direct democracy|direct democracy]]) प्रणालीको <ref>भट्टाचार्य, बुद्धदेव गान्धीको राजनैतिक दर्शनको विकास कलकत्ता पुस्तक घर: कलकत्ता, १९६९, पीपी ४७९</ref> स्थापित गर्न चाहन्थे।चाहन्थे ।<ref>छैटौं अध्याय, ''हिन्द स्वराज'', मोहनदास करमचन्द द्वारागान्धी</ref>
 
== चित्र ग्यालरी ==