शिवमा परस्पर विरोधी भावहरूको सामंजस्य हेर्न पाइन्छ। शिवको टाउकोमा एकातिर [[चंद्रमाचन्द्रमा]] छ, भने दोस्रो तिर महाविषधारी [[सर्प]] पनि उनको घाँटिमा माला छ। उनि अर्धनारीश्वर भएर पनि कामजित छन्। गृहस्थ भएर पनि श्मशानवासी, वीतरागी छन्। सौम्य, आशुतोष भएर पनि भयंकर रुद्र छन्। शिव परिवार पनि यसले अछूता छैनन्। उनको परिवारमा भूत-प्बालुवा, नंदी, सिंह, सर्प, मयूर तथा मूषक सबैको समभाव देख्न सकिन्छ। उनि स्वयं द्वंद्वहरू देखि रहित सह-अस्तित्वको महान विचारका परिचायक छन्। यस्तो महाकाल शिवको आराधनाको महापर्व [[शिवरात्री]] हो।
शिवरात्रि व्रतको पारणा चतुर्दशीमा नै गर्नु पर्छ। जुन चतुर्दशीमा पारणा गर्दछ, त्यो समस्त तीर्थहरूको स्नानको फल प्राप्त गर्दछ। जुन मनुष्य शिवरात्रिको उपवास गर्दैन, त्यो जन्म-मरणको चक्रमा घुम्दै रहन्छ। शिवरात्रिको व्रत गर्ने यस लोकको समस्त भोगहरूलाई भोगेर अन्तमा शिवलोकमा जान्छन्।<ref> शिवपुराण</ref>
== पूजन ==
शिवरात्रिको पूजा रात्रिको चारै प्रहरमा गर्नु पर्छ। शिवको बिल्वपत्र ([[बेल]]को पात]] , [[धतुरो]]को फूल, प्रसादमा [[भाङ]], [[चरस]] अति प्रिय छन्। एवम् यिनको पूजाको लागि [[दूध]], [[दही]], [[घिउ]], [[चिनी|सख्खर]], [[मह]] यिनी पाँच अमृत जसलाई पञ्चामृत भनिन्छ, पूजनमा यिनीहरूकायिनीहरूको उपयोग गर्नु पर्छ। एवम् पञ्चामृतले स्नान गराएर यसपछि इत्र चढाई जनै पहिर्याउने । अन्तमा भाङको प्रसाद चढाउने । जुन व्यक्ती यो व्रत संधै गर्न असमर्थ छ, व्रत बाह्र या चौबीस वर्ष गर्नु पर्छ। शिवको त्रिशूल र डमरूको ध्वनि मंगल, गुरु देखि संबद्ध छन्। चन्द्रमा उनको मस्तकमा विराजमान भएर आफ्नो कान्ती देखि अनन्ताकाशमा जटाधारी महामृत्युंजयलाई प्रसन्न राखेमा बुधादि ग्रह समभावमा सहायक बन्दछन्। सप्तम भावको कारक शुक्र शिव शक्तिको सम्मिलित प्रयासले प्रजा एवं जीव सृष्टिको कारण बनइन्छ। महामृत्युञ्जय मन्त्र शिव आराधनाको महामन्त्र हो।
