विकिपिडिया

"फिडेल क्यास्ट्रो" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

अन्तरक्रियात्मक रूपमा इतिहास हेर्नुहोस्
← अघिल्लो भिन्नतापछिल्लो भिन्नता →
Content deleted Content added
दृश्यात्मकविकिपाठ
कुनै सम्पादन सारांश छैन
कुनै सम्पादन सारांश छैन
पङ्क्ति १:
{{ढाँचा:सुधार नभए एक महिनापछि हटाइने लेखहरू}}
{{Orphan|date=सेप्टेम्बर २०११}}
 
{{Infobox officeholder
| name = फिडेल कास्ट्रो
| image = Fidel Castro.jpg
| caption = फिडेल ऐलेजैंड्रो कास्ट्रो रूज, २००३
| office2 = [[Prime Minister of Cuba]]
| term_start2 = February 16, 1959
| term_end2 = December 2, 1976
| predecessor2 = [[José Miró Cardona]]
| successor2 = merged with office of President
| office = 23rd [[President of Cuba]]
| term_start = December 2, 1976
| term_end = February 24, 2008<ref name="BBC" />
| vicepresident =''First Vice President:''<br />[[Raúl Castro]]<br /><small>([[Acting President]] after 31 July, 2006)</small><br />''Other Vice Presidents:''<br />[[Juan Almeida Bosque]]<br />[[Abelardo Colome Ibarra]]<br />[[Carlos Lage Davila]]<br />[[Esteban Lazo Hernández]]<br />[[José Machado Ventura]]
| predecessor = [[Osvaldo Dorticós Torrado]]
| successor = [[Raúl Castro]]
| birth_date = {{birth date and age|1926|8|13}}
| birth_place = [[Birán]], [[Holguín Province]], [[Cuba]]
| death_date =
| death_place =
| nationality = [[Cuba]]n
| party = [[Communist Party of Cuba]]
| otherparty =
| spouse = (1) [[Mirta Diaz-Balart|Mirta Díaz-Balart Gutierrez]] (divorced 1955) <br /> (2) [[Dalia Soto del Valle]]
| relations =Natalia Revuelta y Clews
| children =Fidel Angel Castro Diaz-Balart<br />[[Alina Fernández|Alina Fernandez-Revuelta]]<br />Alexis Castro-Soto<br />Alejandro Castro-Soto<br />Antonio Castro-Soto<br />Angel Castro-Soto<br />Alain Castro-Soto<br />Jorge Angel Castro<ref name="canf.org">http://www.canf.org/es/ENSAYOS/2003-dic-09-vida_secreta_del_tirano_castro.htm</ref><br />Francisca Pupo<ref name="canf.org"/>
| alma_mater =[[Colegio de Belen]]<br />[[University of Havana]]
| profession =[[Lawyer]]
| religion = Self-defined as [[secular]], formerly [[Roman Catholic Church|Roman Catholic]]
| signature =Signature of Fidel Castro.svg
| website =
| footnotes =
}}
'''फिडेल ऐलेजेन्ड्रो कास्ट्रो रूज''' (जन्म १३ अगस्त १९२६) [[क्यूबा]]को एक [[राजनीतिज्ञ]] र [[क्यूबाको क्रांति]]को प्राथमिक नेताहरुमा भन्दा एक हुन, जुन फरवरी १९५९ देखि दिसेम्बर १९७६ सम्म [[क्यूबा]]को [[क्यूबाको प्रधानमन्त्री|प्रधानमन्त्री]] र फेरि ''[[क्यूबाको राज्य परिषदको अध्यक्ष (राष्ट्रपति)]]'' भए, उनले फरवरी २००८मा आफ्नो पदबाट राजिनामा दिए। अहिले उनी [[क्यूबाको कम्युनिस्ट पार्टी]]को प्रथम सचिव हुन।
{{spanish name 2|Castro|Ruz}}
'''फिडेल ऐलेजैंड्रो कास्ट्रो रूज''' (जन्म १३ अगस्त १९२६) [[क्यूबा]]को एक [[राजनीतिज्ञ]] र [[क्यूबाको क्रांति]]को प्राथमिक नेताहरुमा भन्दा एक हुन, जुन फरवरी १९५९ देखि दिसेम्बर १९७६ सम्म [[क्यूबा]]को [[क्यूबाको प्रधानमन्त्री|प्रधानमन्त्री]] र फेरि ''[[क्यूबाको राज्य परिषदको अध्यक्ष (राष्ट्रपति)]]'' भए, उनले फरवरी २००८मा आफ्नो पदबाट राजिनामा दिए। अहिले उनी [[क्यूबाको कम्युनिस्ट पार्टी]]को प्रथम सचिव हुन।
उनी एउटा धनी परिवारमा जन्मिए र कानूनको डिग्री प्राप्त गरे। जबकि हवाना विश्वविद्धालयमा अध्ययन गर्दै उनले आफ्नो राजनैतिक जीवनको शुरूवात गरे र क्यूबाको राजनीतिमा एक मान्यता प्राप्त व्यक्ति बने।<ref name="Leonard" /> उनको राजनैतिक जीवन [[फुल्गेंकियो बतिस्ता]] शासन र [[संयुक्त राज्य अमेरिका]]को क्यूबाको [[राष्ट्रहित]]मा राजनैतिक र कारपोरेट कम्पनीहरुको प्रभावको आलोचक रहेको छन । उनीलाई एक उत्साही, तर सीमित, समर्थक मिले र उनले अधिकारीहरुको ध्यान आकर्षित गर्‍यो।<ref>{{cite book | last =DePalma | first =Anthony | year = 2006 | month = | url = | title =The Man Who Invented Fidel | publisher =Public Affairs}}</ref> उनले [[मोंकाडा बैरकों]]मा १९६३मा असफल हमलाको नेतृत्व गरे जसपछि उनी गिरफ्तार भए, उनीमा मुद्दा चला, उनी जेलमा रहे र त्यस पछि रिहा गरिए.इसपछि बतिस्ताको क्यूबामा हमलाको लागि मान्छेहरुलाई संगठित र प्रशिक्षित गर्नको लागि उनी मैक्सिको<ref name="The Spirit Of Moncada">{{cite web | last =Bockman | first =Larry James | authorlink = | coauthors = |date= | year = 1984 | month =April 1 | url =http://www.globalsecurity.org/military/library/report/1984/BLJ.htm | title =The Spirit Of Moncada: Fidel Castro's Rise To Power, 1953 - 1959 | work = | pages = | publisher = | language = | accessdate =2006-06-13 }}</ref><ref name="Sweig">{{cite book |first=Julia E. |last=Sweig |year=2002 | title=Inside the Cuban Revolution |publisher= Harvard University Press |isbn=0-674-00848-0}}</ref> को लागि रवाना भए। उनी र उनको क्रांतिकारी साथिहरुले दिसम्बर 1956मा मेक्सिको छोडिदिए दिए र पूर्वी क्यूबा तर्फ लागे ।
Line ४६ ⟶ १४:
}}</ref> १९६५मा उनी [[क्यूबाको कम्युनिस्ट पार्टी]]को [[व्यापक सचिव|प्रथम सचिव]] बनाएए र क्यूबाको [[एक-दलीय]] [[समाजवादी गणतन्त्र]] बनाउनमा नेतृत्व दिए। १९७६मा उनी [[क्यूबाको राज्य परिषदराज्य परिषद]] र [[क्यूबाको मन्त्रिपरिषदको अध्यक्ष|मन्त्रिपरिषदको अध्यक्ष]] (राष्ट्रपति) बने। उनले [[क्यूबाको सेना|क्यूबाको सशस्त्र बलहरु]]को ''[[क्यूबाको क्रांतिकारी सशस्त्र बलहरुको रैंक र प्रतीक चिन्ह|Comandante en jefe]]'' (कमांडर यिनी चीफ)को पद पनि आफ्नो नजिकै नै राखे । कास्ट्रोद्धारा तानाशाहीको आलोचनाको बावजूद उनीलाई एक तानाशाहको रूपमा नै चित्रित गरियो।
 
पाचन क्रियामा एक अज्ञात पाचन रोगको लागि आंतहरुलाई सर्जरीबाट [[डाईवरटीकलटिस]] <ref name="Castro's Surgery">{{cite web
| url=http://www.cnn.com/2007/WORLD/americas/01/17/castro.condition/index.html
| title= Spanish newspaper gives more details on Castro condition
| publisher= CNN
| accessdate=2007-01-17
}}</ref> हो जाने देखि कास्ट्रो ले आफ्नो पहिले उपराष्ट्रपति [[राउल कास्ट्रो]], जुन उनको साना भाइ हुन्,को ३१ जुलाई, २००६को दिन [[२००६ क्यूबाको राष्ट्रपति पदको कर्तव्यहरुको स्थानांतरण|आफ्नो जिम्मेदारियां हस्तांतरित]] गरेर दीं. आफ्नो जनादेशको समाप्त हुने पांच दिन पहिले १९ फरवरी २००८मा उनले घोषणाको कि उनी फेरि राष्ट्रपति र कमान्डर यिनी चीफ बन्न चाहदैनन।<ref>{{cite news
| first = Fidel
| last = Castro
| url = http://www.granma.cubaweb.cu/pdf/pagina1.pdf
| title = Mensaje del Comandante en Jefe
| work = [[Granma (newspaper)|Granma]]
| date = February 19, 2008
| accessdate = 2008-02-19
| language = Spanish
|format=PDF}}</ref><ref>{{cite news
| first = Fidel
| last = Castro
| url = http://granma.cu/ingles/2008/febrero/mar19/mensaje-i.html
| title = Message from the Commander in Chief
| work = [[Granma (newspaper)|Granma]]
| date = February 19, 2008
| accessdate = 2008-02-24
}}</ref> २४ फरवरी २००८मा नेशनल असेंब्लीले [[राउल कास्ट्रो]]को क्यूबाको राष्ट्रपतिको रूपमा निर्वाचित गर्‍यो।<ref name="BBC">{{cite news
| title = Raul Castro named Cuban president
| url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7261204.stm
| work = [[BBC]]
| date = 2008-02-24
| accessdate = 2008-02-24
| quote = Raul, 76, has in effect been president since and the National Assembly vote was seen as formalising his position.
}}</ref>
 
[[श्रेणी:जीवनी]]
== बाल्यकाल र शिक्षा ==
[[चित्र:FCR to FDR letter complete.jpg|thumb|left| १२ वर्षीय कास्ट्रोद्धारा अमेरीकी राष्ट्रपति फ्रैंकलिन डी. रूजवेल्टको प्रशंसा गर्दै र १० डलरको बिल मांगते भएका लेखाइयो एक पत्र कास्ट्रो लेखछन, "यदि तपाईं चाहें, त मलाई दस डलरको हरियो रंग वाला अमेरिकी बिल दिनुहोस, किन भनें दस डलरको बिल मैंने कहिल्यै देखेको छैन," पत्रमा हस्ताक्षर गर्दै, "तपाइलाई धेरै धेरै धन्यवाद. गुड बाई [22]. तपाईंको मित्र, फिडेल कास्ट्रो."]]
 
फिडेल ऐलेजैंड्रो वित्तोरे कास्ट्रो रूज वर्तमान आधुनिक [[होल्गुंइन प्रान्त|प्रान्त होल्गुंइन]]को [[मयारी]]को करीब [[बीरन]]को चीनी उत्पादक एक परिवारमा जन्मिए । यो क्षेत्र त्यसबेला [[ओरिएंटे|ओरिएंटे प्रान्त]]मा थियो, हाललाई जसको हालत बदतर छ। उनी [[एंजेल कास्ट्रो वाय अर्गिज]]को तेस्रो संतान हुन्। उनको पिता [[स्पेन]]को गरीब इलाके आये [[गलिसिंअन लोग|गलिसिंअन]] अप्रवासी थिए, जुन चीनी उद्धोगमा काम गरेर र सफल निवेशको माध्यमबाट अपेक्षाकृत समृद्ध बने।<ref>[http://www.belfasttelegraph.co.uk/features/article2160566.ece?A=2160566 द कास्त्रोपीडिया: फिडेल्स क्यूबा यिनी फैक्ट्स एन्ड फिगर्स], बेलफास्ट टेलेग्राफ</ref> उनको आमा, लीना रूज गोंजालेज, एक घरेलू नौकर थीइन। एंजेल कास्ट्रो ले मारिया लुइसा अर्गोता <ref name="Confidential">बर्दाच, ऐन लुइसे : क्यूबा कन्फिडेंसियल. पृष्ठ 57-59</ref> नामक एक दोस्रो आइमाइलाई विवाह गरे। 15 सालको उमेर सम्म फिडेलको आफ्नो अवैधता र आफ्नो पिताको घर ले टाढा विभिन्न पालक घरहरु संग आईरहेको चुनौतिहरुको सामना गर्न पर्‍यो।
 
कास्त्रोको दुई भाई, [[रेमन कास्ट्रो (क्यूबाको क्रांतिकारी)|रेमन]] र [[राउल कास्त्रो|राउल]] र चार बहिनी, एंजिलीटा, [[जूआनिटा कास्त्रो|जूआनिटा]], इनमा र अगस्तिना हुन्, जुन सबै विवाह पूर्व जन्मिए. उनको दुई सौतिनी भाइ बहिनी, लीडिया र पेद्रो एमिलियो पनि छन, जसलाई एंजेल कास्ट्रोको पहिलो पत्नीले लालन पालन गरीन।
 
फिडेलको बप्तिस्मा ८ सालको उमेर सम्म भएको थिएन, जुन धेरै असामान्य कुरा थियो, जस कारण पनि अन्य बच्चाहरुको अगाडी उनीलाई लाजमर्दो हुनु पर्‍यो र उपहासको पात्र बन्न्नु पर्‍यो।<ref name="Raffy">रैफी, सर्ज. २००४ कास्ट्रो एल देश्लील. सैन्तिलाना एडिसिओनेस जेनेराल्स, एस.एल. मैड्रिड. ISBN 84-03-09508-2</ref><ref name="Fuentes">फुएंतेस, नोर्बर्तो 2005 ला औटोबायोग्राफिया डी फिडेल कास्ट्रो. देश्तिनो एडिसिओनेस. ISBN 970-749-001-2</ref> एंजेल कास्ट्रोले आखिरमा आफ्नो पहिलो सग छोडपत्र गरे र फिडेलको आमासग विवाह गर्‍यो, त्यसबेला फिडेल १५ बर्षको थिए। जब उनी १७को थिए, तब कास्ट्रोलाई औपचारिक रूपले आफ्नो पिताको परिचय भयो र उनको उपनाम कानूनी तरिकामा रुज, जुन उनको आमाको उपनाम थियो, बाट कास्ट्रो भयो।<ref name="Raffy" /><ref name="Fuentes" />
हुनत उनको शिक्षाको बिषयमा मतभेद छ, धेरैजसो सूत्र सहमत छन् कि उनी एक बौद्धिक रूपबाट प्रतिभाशाली छात्र थिए, शिक्षाको सट्टा खेलहरुमा उनी धेरै रुचि राख्थे। र उनको धेरै वर्ष एउटा निजी क्याथोलिक बोर्डिंग स्कूलमा बित्यो। हाई स्कूलको पढाई उनले १९४५मा हवानाको एक [[जेसुइट]] स्कूल [[बेलेन जेसुइट प्रिपैरेटरी स्कूल|El Colegio de Belén]]बाट पूरा गरे।<ref name="From Student to Revolutionary">{{cite web | last = | first = |date= | year = | month = | url = http://www.history.ca/content/ContentDetail.aspx?ContentId=41 | title = Fidel Castro: From Student to Revolutionary|work = [[History Television]]|publisher = [[Alliance Atlantis Communications]] Inc. | accessdate = 2006-05-11 }}</ref> बेलेनमा कास्ट्रोले स्कूलमा एक बेसबल टीम बनाया। त्यहा लगातार हल्ला फैलिरह्यो कि कास्ट्रोको अमेरिकाको विभिन्न बेसबाल टीमद्धारा खोजि भैरहेको थियो,
<ref>{{cite web
|url=http://www.jamescampion.com/chekcuba.html
|title=CASTRO, BASEBALL, AND THE GREAT DIVIDE }}</ref> तर यस कुराको कुनै सबूत छैन।<ref>{{cite web
|url=http://www.snopes.com/sports/baseball/castro.asp
|title=Fidel Castro }}</ref>
 
== राजनैतिक जीवनको शुरुवात ==
 
१९४५को आखिरी चरण मा, कास्ट्रो ले [[हवाना विश्वविद्धालय]]मा कानूनको पढाईको लागि प्रवेश गरे। उनी चाँडै नै विश्वविद्धालयको राजनैतिक माहौलमा अल्झीए। जुन कि उनी समयमा क्यूबाको एक अस्थिर राजनीतिको केन्द्र थियो। १९३०को दशकमा राष्ट्रपति [[गेरार्डो मचाडो]]को पतन पछि छात्र राजनीति विकृत हो गरेर विभिन्न गुटहरुमा बाडीएर गरेर ''गुंडागर्दी'' मा परिवर्तन भयो, र कास्ट्रो ले महसूस गरे कि यो गुंडागर्दी उनको आकांक्षाहरुको लागि एक वास्तविक खतरा बनेकोछ। त्यस पछि उनले आफ्नो यस अनुभवको "निर्णयको महान क्षण"<ref name="Masferrer" /> बताए। एक संक्षिप्त अन्तराल पछि उनी विश्वविद्धालय फर्किए र विश्वविद्धालयको निर्वाचनहरुलाई सन्दर्भमा उनले आफुलाई पुरा तरिकाले विभिन्न हिंसक संग्राम र विवादहरुमा लागाई दिए र उनी [[रोलैंडो मास्फेर्रेर|रोनाल्डो मास्फेर्रेर]]को MSR एक्सन ग्रुपसग जोडीएको धेरै गोलिबरियोंको घटनाहरुमा फंसे। त्यस पछि कास्ट्रो ले भन्यो कि "फिर्ता हैन फर्कनुबाट गुंडहरुलाई छुट्टा छोड दिनु जस्तो कुरा हुदछ, जुन मेरो सिद्धान्तको बिरुद्ध हुदछ".<ref name="Masferrer">[[ह्यूग थमस, स्वाइनर्टनको बेरोन थमस|थमस, ह्यूग]] : क्यूबा द पर्सुइट अफ फ्रीडम पृष्ठ 523-524</ref> यस समयमा प्रतिद्वन्दीता यती तगडी थियो कि मास्फेर्रेरमा एउटा ज्यान लिने हमलामा जाहिर तरिकामा कास्ट्रो शामिल भए।<ref name="Masferrer" /> मास्फेर्रेरको अर्द्धसैनिक गुट ''लेस टाईग्रास'' त्यस पछि बातीस्ता<ref>{{Harvnb|Sweig|2002}}</ref> शासनको अर्न्तगत सरकारी हिंसा फैलानलाई एउटा यन्त्र बन्यो थियो, जुन हिंसक प्रतिशोधको लागि बराबर नौजवान विद्धाथियहरुलाई खोजमा रहन्थो।<ref>बर्दाच, ऐन लुइसे: क्यूबा कन्फिडेंसियल. पृष्ठ 40</ref>
 
१९४७मा सामाजिक न्याय{{Citation needed|date=March 2009}}को लागि बेताबीको कारण कास्ट्रो [[पार्टीडो ओर्टोडक्स]]मा शामिल भए, जुन कि [[एडुआर्डो चिबास]] द्धारा नया-नया गठित भएको थियो। एक आकर्षक व्यक्तित्व चिबास राष्ट्रपति पदको लागि वर्तमान राष्ट्रपति [[रेमन ग्रौ सान मार्टिन]]को बिरुद्ध निर्वाचन लडीरहेका थिए। मार्टिन ले आफ्नो कार्यकालको अबधीमा ठूलो मात्रामा भ्रष्टाचार मौलाउ दिएका थिए। {{Citation needed|date=November 2007}} पार्टीडो ओर्टोडक्सले सार्वजनिक रूपले भ्रष्टाचारलाई उजागर गरे र सरकारी र सामाजिक सुधारको मांग गरे। यसले क्यूबा लीहरुमा राष्ट्रीय भावना पैदा गर्नलाई लक्ष्य बनाया, क्यूबालाई संयुक्त राज्य अमेरिकाबाट आर्थिक रूपले स्वतन्त्र गरे र स्वतन्त्रताको स्थापना गरे। साथै क्यूबालाई राजनीतिमा अभिजात वर्गको शक्तिको नष्ट गर्‍यो।{{Citation needed|date=March 2009}}हुनत चिबास निर्वाचन हारे, तर कास्ट्रो ले उनको कामहरुलाई पूरी उग्रता संग जारी रखे। उनी चिबासलाई आफ्नो गुरु मान्दथे। १९५१ मा, जब चिबास राष्ट्रपति निर्वाचन दोस्रो पटक लडइरहेका थिए, त्यसबेला एउटा रेडियो प्रसारणको समयमा उनले आफ्नो पेटमा आफु गोली हाने। वहां कास्ट्रो मौजूद थिए र उनले उनीलाई अस्पताल लगे, जहाँ उनको मृत्यु भयो।<ref name="From Student to Revolutionary" />
 
१९४८को समयमा, कास्ट्रोको नाम तीन पल्ट राजनैतिक हत्यासग जोडियो।<ref name="Leonard" /> २२ फरवरीमा भएको मानोलो कास्ट्रोको हत्याको लागि उनीमा शका गरियो।<ref name="Leonard" /> विश्वविद्धालय प्रहरी औस्कर फर्नांडीज आफ्नो घर अगाडी ६ जूनमा मारीएको थियो। अन्तिम सांस लिदै अस्कर फर्नांडीज र अन्य गवाहहरुले हत्यारेको रूपमा कास्ट्रोको पहिचान गर्‍यो।<ref name="Leonard" /> घटना आए-गयी भयो।<ref name="Leonard" /> १९४८ मा, कास्ट्रो एक अमेरिका विरोधी प्रदर्शन यात्रामा शामिल हुनको लागि कास्ट्रो [[बोगोटा|बोगोटा, कोलम्बिया]] गए, अर्जेंटीना सेनाको कर्नल र राष्ट्रपति [[जूआन पेरोन]] ले यसको खर्च उठाएका थिए।<ref name="Leonard" /> कास्ट्रो भीडको हिंसा र सम्पत्तिको विनाशमा कास्ट्रो शामिल हुए, र त्यस पछि अर्जेंटीना दूतावासमा शरण मागे।<ref name="Leonard" />
 
=== क्रान्तिको फैसला ===
१९४८ मा, कास्ट्रो ले [[मिरता डाएज बलार्ट]] नामक छात्रासग, जुन क्यूबाको एक धनी परिवारको छोरी थीइन, विवाह र उनको माध्यमबाट उनी क्यूबाको कुलीन वर्गको जीवन शैलीसग अवगत भए। मिरतालाई पिताले न्यूयर्कमा तीन महिना हनीमून मनाउनकोको लागि दसियों हजार दिएका थिए।<ref name="geyer" /> पूर्व राष्ट्रपति फुल्गेंकियो बतिस्ताले पनि उनीलाई विवाहको उपहारमा १,००० डलर दिए, जुन दुवै परिवारहरुको मित्र थिए।<ref name="Leonard" /><ref name="geyer" /> हुनत कास्ट्रोले मैनहट्टनको एक निजी विश्वविद्धालय [[कोलंबिया विश्वविद्धालय]]मा प्रबेस गरेका थिएका थियो, तर उनी आफ्नो डिग्री पूरी गर्नको लागि क्यूबा फिर्ता आए।<ref name="Leonard" />
 
कास्त्रोले रूपये-पैसेको समस्याहरु शुरू गरेर दी. उनले काममा जान मानेनन्। उनको परिवारको खर्च दूसरहरुलाई चलान पडता.<ref name="Leonard" /><ref name="geyer" /> आफ्नो पत्नी संग पनि उनको सम्बन्ध तनावपूर्ण थियो।
१९५०मा उनले डक्टर अफ ल गरेर कानूनको डिग्री प्राप्त गरे र हवानामा एक सानो-सी साझेदारी संग कानूनको प्रक्टिस शुरूगरे।<ref name="geyer" /> अब सम्म उनी आफ्नो उत्कट [[राष्ट्रवादी]] विचारै तिर संयुक्त राज्य अमेरिकाको तीव्र विरोधको कारण विख्यात भैसकेका थिए। [[कोरियाई युद्ध]]मा दक्षिण कोरियाको पक्ष लिएको कारण संयुक्त राज्य अमेरिकाको बिरुद्ध सार्वजनिक रूप ले कास्ट्रो बोलि रहे.<ref name="Leonard" />
 
१९५१मा फिडेल कास्ट्रो ले बतिस्तालाई भने "मलाई यहाँ एक खास किताब देखिंदैन।" बतिस्ता द्धारा सोधे पछि कुन चै किताब, कास्ट्रो ले भने, "कर्जियो मलापरतेको द टेक्निक अफ द कूप डी'एतेट".<ref name="geyer">{{cite book|title=Guerrilla Prince|author=Georgie Anne Geyer}}</ref> राफेल डाएज बल्लार्ट बमोजिम, फिडेल कास्ट्रोले महसूस गरे कि बतिस्ता अब एक 'क्रांतिकारी' नेता नरहे पनि यसको दुवै एक दोश्रोको आदरको नजरले हेरिन्थ्यो।<ref name="geyer" />
 
राजनीतिमा रुचि बढेकोको कारण १९५२को निर्वाचनमा कास्ट्रो क्यूबाको [[संसद]]मा सदस्यताको लागि उम्मेदवार बने जब पूर्व राष्ट्रपति जनरल फुल्गेंकियो बतिस्ता ले राष्ट्रपति [[कार्लोस प्रीओ सोकार्रास]]को [[सत्ता पलट]] गर्‍यो, निर्वाचन रद्द गर्‍यो; र सरकारमा "अस्थायी राष्ट्रपति" बने। बतिस्तालाई क्यूबा समाजको संस्थागत तत्वहरु, शक्तिशाली क्यूबाई एजेंसियों र र श्रमिक यूनियनहरुको समर्थन मिल्यो।
 
कास्त्रो अब पार्तिदो ओर्टोडोक्सो देखि अलग भए र १९४०मा बनेको [[संविधान]]कोमा आधारमा औपचारिक रूप ले बतिस्तामा संविधानको उल्लंघन गर्नको आरोप लगाया. उनको रीट निवेदन ''जर्पजो'' को संवैधानिक प्रत्याभूत कोर्ट ले खारिज गर्‍यो र उनीलाई सुनवाईको अनुमति दिएन।<ref>ह्यूग थमस. ''क्यूबा : द पर्सुइट अफ फ्रीडम'' पृष्ठ 532.</ref> यस घटनाक्रमले कास्ट्रोको मनमा बतिस्ता सरकारको बिरुद्ध बिउ रोपिदियो र उनको मनमा यो कुरा जमो कि बतिस्ताको सत्ताच्युत गर्नको क्रांति नै एकमात्र बाटो हो।<ref>{{cite book | first= Jules | last= Duboise | authorlink= | coauthors= | year= 1959 | title= Fidel Castro: Rebel-Liberator or Dictator? | edition= | publisher= Bobbs-Merrill Company, Inc | location= Indianapolis | id= }}</ref>
 
== क्यूवाली क्रान्ति ==
{{Main|Cuban revolution}}
 
=== मोंकाडा ब्यारेकहरुमा हमला ===
{{Main|Moncada Barracks}}
 
जब बतिस्ताद्धारा गरिएको सत्ता पलटबाट मान्छेहरुमा असंतोष बढदै गयो, तब कास्ट्रो ले कानूनको प्रक्टिस छोडीदीए र आफ्नो भाइ [[राउल कास्त्रो|राउल]] र [[मारियो चांस डे आर्म्स]] समेत समर्थकहरुलाई लिएर एक भूमिगत संगठनको गठन गरे। यिनी सबसंग उनी सक्रिय रूप ले बतिस्तालाई उखालेर फ्याक्नको लागि योजना बनाए। उनले बन्दूक र गोला बारूद एकट्ठा गरे र बतिस्ता [[संतिअगो दे क्यूबा]]को बाहिरको सबै भन्दा ठूलो चौकी [[मोंकाडा बैरकों]]मा एक सशस्त्र हमलाको लागि आफ्नो योजनाहरुलाई अन्तिम रूप दिए। २६ जुलाई, १९५३को दिन उनले [[मोंकाडा बैरकों]]मा हमला गरे। बायामोमा सेस्पेदेश चौकीमा पनि ध्यान हटानको लागि हमला गरियो।<ref name="The Spirit Of Moncada" /> हमला विनाशकारी साबित भयो र यसमा शामिल 'एक सय पैंतीस [[गुर्रिल्लों]] हरुमा साठी भन्दा धेरै मारीएका थिए।
 
कास्त्रो र टीमको अन्य जीवित सदस्य सैंटियागोको पूर्वी पहाडको बीहड [[सिएरा मेस्त्रा]] <ref>{{cite web | last = Sierra | first = J. A. | authorlink = | coauthors = |date= | year = | month = | url = http://www.historyofcuba.com/history/funfacts/maestra.htm | title = The Sierra Maestra | work = | pages = | publisher = historyofcuba.com | language =|accessdate = 2006-05-19|accessyear = }}</ref> को एउटा हिस्सेमा गएर लुके, तर उनी अंततः समातिए। यद्धपि यसमा मतभेद छको आखिर कास्ट्रो र उनको भाइ [[राउल कास्त्रो|राउल]] लाई फांसी किन दीईएन, जबकि उनको धेरै साथिहरुलाई बाकि राखीएन। यसको प्रमाण कि एक अधिकारी आफ्नो विश्वविद्धालयको दिनहरुमा कास्ट्रोलाई जान्दथो र त्यो उनसंग उदर मनले पेश आयो, जब कि 'गैरकानूनी' अनधिकृत आदेश थियो कि उनीलाई मार्नु।<ref name="The Spirit Of Moncada" /> २६ जुलाई आंदोलनको सैन्य कमान्डर अन्गेल प्राडोले भन्छन् कि हमलाको रात कास्ट्रोको चालक हरायो र त्यो कहिल्यै फिर्ता आएन। त्यो रात "एल कार्नवाल दे संतियागो"को रात थियो र संतियागो दे क्यूबाको सडकहरु पार्टी जाने वालाहरुबाट भरीएको थियो।
 
१९५३मा कास्ट्रोमा मुद्दा चलो र उनिलाई पंद्रह बर्षको सजाय भयो। मुद्दाको समयमा कास्ट्रो ले आफ्नो प्रसिद्ध भाषण दिए ''[[हिस्ट्री विल ऐबजल्भ मी]]'' <ref name="History Will Absolve Me">{{cite web | last = Tabío | first = Pedro Álvarez |year= 1975 | month = | url = http://www.marxists.org/history/cuba/archive/castro/1953/10/16.htm | title = History Will Absolve Me | work = | publisher = Editorial de Ciencias Sociales, La Habana, Cuba | accessdate = 2006-05-11 }}</ref>. उनले आफ्नो विद्रोही कार्यहरुको बचाव गरे र जोडदार तरिका देखि आफ्नो राजनैतिक विचारैको घोषणाको :
 
{{quotation|I warn you, I am just beginning! If there is in your hearts a vestige of love for your country, love for humanity, love for justice, listen carefully... I know that the [[regime]] will try to suppress the truth by all possible means; I know that there will be a conspiracy to bury me in oblivion. But my voice will not be stifled – it will rise from my breast even when I feel most alone, and my heart will give it all the fire that callous cowards deny it... Condemn me. It does not matter. History will absolve me.}}
 
जब उनी [[इस्ला दे पिनोस]]मा राजनैतिक गतिविधिहरुको लागि जेलमा थिए, उनी बतिस्ताको उखालेर फ्याक्ने तैयारीमा लगे रहे। मुक्ति पछि फेरि संगठन बनाउन र मान्छेहरुलाई प्रशिक्षण दिनहरु योजना बनाइरहे।<ref name="The Spirit Of Moncada" /> दुइ बर्ष भन्दा कम सजाय काटे पछि राजनैतिक दबावमा बतिस्ताद्धारा दिएको साधारण [[माफी]]मा उनी मे १९५५मा रिहा भएका र योजनाको बमोजिम [[मेक्सिको]]गए।<ref name="Sweig" />
 
=== २६ जुलाईको आन्दोलन ===
{{Main|26th of July Movement}}
 
मैक्सिकोमा कास्ट्रोको भेट क्यूबाको अन्य निर्वासित साथीहरु संग भयो र उनले [[२६ जुलाई आंदोलनको बिउ]] रोपे। मोंकाडा बैरकोंमा विफल हमलाको सम्झनामा यो नाम दिइएको। लक्ष्य त्यही [[फुल्गेंकियो बतिस्ता]]लाई अपदस्थ गर्न नै रह्यो। कास्ट्रोले मोंकाडा अनुभव ले सिकयो कि बतिस्ताको सेनालाई हरानु छ भने नयाँ रणनीति अपनाउन पर्नेछ। यस पालि, भूमिगत गुरिल्ला रणनीति अपनाउने फैसला गरियो। पछिल्लो पल्ट क्युवालीहरुले एक साम्राज्यवादी शासनको जन उभारद्धारा उखालेर फ्याँक्नको लागि त्यहि नीतिको प्रयोग गरेको थियो। स्प्यानिश शासन बाट स्वतन्त्रताको लागि क्यूबामा गुरिल्ला युद्ध प्रणालीको आरंभ भएको थियो, जसको बारेमा क्यूबा अभियान खत्म हो जाने पछि उनी एक पल्ट पढ पाए, तर त्यो पुस्तक [[एमिलियो एगुइनाल्दो]] फिलीपींस लिए.एक पल्ट फिर, सरकार गिरानेको लागि गुरिल्ला युद्ध गरियो।
 
मेक्सिकोमा कास्ट्रोको भेट [[चे ग्वेरा|एर्नेस्तो "चे" ग्वेरा]] देखि भयो, जुन [[गुरिल्ला युद्ध]] प्रणालीको समर्थक थिए। ग्वेरा विद्रोहिलाई गुटमा शामिल भए र उनले कास्ट्रोको राजनैतिक मान्यताहरुलाई आकार दिनमा एउटा महत्वपूर्ण भूमिका निभाए। ल्याटिन अमेरिकामा गरीबहरुको दुख-दर्दमा ग्वेराको टिप्पणिहरु संग उनीलाई यकीन भयो कि केवल समाधान हिंसक क्रांति देखि नै यसको समाधान सम्भव छ।
 
एउटा केजीबी एजेन्ट [[निकोलाई लेओनोव|निकोलाई सेर्गीविच लेओनोव]] जुन [[मेक्सिको सिटी]]मा थियो, संग उनको नियमित संपर्क पछि पनि हथियार आपूर्तिको आशा पुरा भएन <ref name="Andrew" />, तब उनी [[संयुक्त राज्य अमेरिका]] गएर त्यहाको क्यूबाइयों देखि रहन देखि कर्मी र धन जुटानेको फैसला गर्‍यो। यसमा [[कार्लोस प्रियो सोकार्रस]] पनि थिए, जसलाई १९५२मा बतिस्ताले अपदस्थ राष्ट्रपति पदबाट अपदस्थ गरेको थियो। मेक्सिको फिर्ता आएर, [[स्पेनिश नागरिक युद्ध]]को दिग्गज, क्यूबामा जन्मेका [[अलबर्टो बायो]] <ref name="History Will Absolve Me" /> को मातहत आफ्नो गुटलाई प्रशिक्षित गर्‍यो। [[स्पेन]]मा [[फ्रान्सिस्को 'फ्रेंको]]को जीत पछि अलबर्टो बायो मेक्सिको भागहरुर आएका थिए। २६ नोभेम्बर १९५६मा कास्ट्रो र उनको ८१ अनुयायी, धेरैजसो निर्वासित क्यूवाली, [[टक्स्पन]], [[वेराक्रुज]], भन्दा एउटा नौका ''[[ग्रानमा (नौका)|ग्रानमा]]'' मा सवार भएर क्यूबामा विद्रोह शुरू गर्नको लागि निस्कीए।<ref name="History Will Absolve Me" />
 
२ डिसेम्बर १९५६मा [[मंजनिल्लो, क्यूबा|मंजनिल्लो]]को पूर्वी शहर निकट लास कोलोरैदासबाट सटे पलाया [[लस कायुएलोस]]मा उनी उत्रीए। छिट्टै नै, कास्ट्रो पुरुषहरुको अधिकांश गुरील्ला बतिस्ता सेना द्धारा मार हालियो, वा भगाइए वा कैद गरेर लगिए।<ref name="The Landing of the Granma" /> हुनत सही संख्या विवादमा छ, तर यसमा सहमति छ कि ८२हरू मा सिर्फ 20 मान्छे नै यस मुठभेडमा बच्न सके र [[सियरा मेस्त्रा|सिएरा मेस्त्रा]]लाई पहाडहरुमा भाग्न सफल भए।<ref>{{cite book | last = Thomas | first = Hugh | authorlink = | coauthors = | year = 1998 | title = Cuba or The Pursuit of Freedom (Updated Edition) | publisher = Da Capo Press|location = New York|isbn = 0-306-80827-7}}</ref> बच्नमा सफल हुने वालाहरुमा फिडेल कास्ट्रो, [[चे ग्वेरा]], [[राउल कास्ट्रो]] र [[कैमिलो इएन्फुएगोस]] शामिल थिए। बच्ने वालाहरुलाई गांउलेहरुको सहायता भयो। उनी ओरिएंटे प्रांतमा [[सियरा मेस्त्रा|सिएरा मेस्त्रा]]मा फेरि संगठित भएका र फिडेल कास्ट्रोको कमानमा एक फौजी टुकडी बनाईयो।
 
[[सियरा मेस्त्रा|सिएरा मेस्त्रा]] पहाडहरुमा आफ्नो [[सैन्य शिविर|पडाव]]बाट २६ जुलाई आंदोलन ले बतिस्ता सरकारको बिरुद्ध एक गुरिल्ला युद्ध छेडे। नगरहरु र ठूलो शहरहरुमा पनी, विरोध समूह संगठित गरिएको(थियो), जब सम्म कि भूमिगत समूह हरेक ठाउँ छाए। यसमा सबै भन्दा मजबूत [[फ्रैंक पेस]] द्धारा गठित सैंटियागोमा थियो।<ref>{{cite book | last = Cannon | first = Terrance | authorlink = | coauthors = | year = 1981 | title = Revolutionary Cuba | publisher = Thomas Y. Crowell | location = New York | id = }}</ref><ref>{{cite web | last = Cannon | first = Terrance | authorlink = | coauthors = |date= | year = 1981 | month = | url = http://www.historyofcuba.com/history/pais.htm | title = Frank País and the Underground Movement in the cities | work = | pages = | publisher = historyofcuba.com | language = | accessdate = 2006-05-19}}</ref>
 
१९५७को गर्मिहरुमा, पेसको संगठन कास्ट्रोको २६ जुलाई आंदोलनसंग मिलाइयो। कास्ट्रो आंदोलनको शहरहरु र ग्रामीण इलाकहरुमा मान्छेहरुको समर्थन प्राप्त हुदै गयो, तब यसमा आठ सय भन्दा ज्यादा मान्छे शामिल भए। १९५७को मध्यमा कास्ट्रोले [[चे ग्वेरा]] लाई एउटा दोस्रो टुकडी जिम्मा सुम्फिए। ''[[न्यूयर्क टाइम्स]]''को एक [[पत्रकार]], [[हरबर्ट मैथ्यूज|हर्बर्ट मैथ्यूज]], सिएरा मेस्त्रामा उनसग अन्तर्वर्ता लिन आयो, जसबाट संयुक्त राज्य अमेरिकामा कास्ट्रोको आन्दोलन प्रति मान्छेहरुको ध्यान आकर्षित भयो। ''न्यूयर्क टाइम्स'' को पहिले पृष्ठमा मैथ्यूजले कास्ट्रोलाई दारी वाला र अस्त-व्यस्त वर्दी वाला एक रोमांटिक र आकर्षक क्रांतिकारीको रूपमा प्रस्तुत गर्‍यो।<ref>{{cite web | last = Alter | first = James | authorlink = | coauthors = |date= | year = 2006 | month = April | url = http://www.iht.com/articles/2006/04/21/arts/idbriefs22d.php | title = Review: The Man Who Invented Fidel | format = | work = | pages = | publisher = The International Herald Tribune | language = | accessdate = 2006-05-14}}</ref><ref>{{cite web | last = De Palma | first = Anthony | authorlink = | coauthors = |date= | year = | month = | url = http://www.historyofcuba.com/history/havana/Fidel-1.htm | title = Book Excerpt: The Man Who Invented Fidel: Castro, Cuba, and Herbert L. Matthews of the New York Times | work = | pages = | publisher = historyofcuba.com | language = | accessdate = 2006-05-16}}</ref>
कास्त्रो र मैथ्यूजको एन्ड्रयू सेंट जर्ज टीवीको कर्मचारीद्धारा पीछा गरियो। भनिन्छ कि त्यो [[CIA]]को एउटा संपर्क व्यक्ति थियो।<ref>{{cite web | last = St George | first = Andrew |date= [[1963-04-12]] | url = http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/JFKstgeorge.htm | title = Biography: Andrew St George|publisher = Spartacus Educational|accessdate = 2006-05-11 }}</ref> कास्ट्रोको प्रारम्भिक [[अङ्ग्रेजी भाषा]] र करिश्माई व्यक्तित्वले टेलीभिजनको माध्यमबाट उनीलाई सीधा अमेरिकी दर्शकहरुलाई अपील गर्नको लागि सक्षम बनायो।
 
१९५७ मा, कास्ट्रो ले सिएरा मेस्त्राको घोषणापत्रमा हस्ताक्षर गरे<ref>[http://www.chibas.org/raul_chibas_manifiesto.php फैमिलिया शिबास > राउल एंटोनीयों शिबास > मैनिफिएस्तो सिएरा माएस्त्रा]</ref>, जसमा [[१९४३को निर्वाचन संहिता]]को अन्तरगत सत्तामा आउने पहिले १८ महिना भित्र निर्वाचन गरान र [[१९४०को संविधान]]को उनी सबै प्रावधानहरुलाई फेरि देखि बहाल गर्न घोषणा गरे, जसलाई बतिस्ता शासन अन्तरगत निलंबित गर्‍यो गएको थियो। हालांकी घोषणापत्रको केही घोषणाहरु सत्तामा आए पछि लागू गरियो, तर घोषित समयमा उनी क्यूबामा निर्वाचन गरानमा विफल रहे, जुन उनको कार्यक्रमको सबै भन्दा सबै भन्दा महत्वपूर्ण भाग थियो।
 
१९५८ फरवरीमा कोरोनेट पत्रिकामा आंदोलनको लक्ष्यहरुमा कास्ट्रोको एक प्रसिद्ध बयान प्रकाशित भयो।<ref>[http://www.latinamericanstudies.org/cuban-rebels/coronet.htm व्हाई वी फाइट]</ref> उनले भने कि "हामी क्यूबामा तानाशाही खत्म गर्न र एक वास्तविक प्रतिनिधि सरकारको जग स्थापनाको लागि लडीरहेका हौ" र उनले "सफलता पाएको बाह्र महिना भित्र सही अर्थमा ईमानदार साधारण निर्वाचन गरान"को वादा गर्‍यो। उनले यो पनि भने, "विदेशी निवेशको जफत गर्न या राष्ट्रीयकरणको हाम्रो कुनै योजना छैन।" उनले क्यूबाको अर्थव्यवस्थामा आफ्नो हमलालाई बताउदै भएका बतिस्ता तानाशाहीलाई गिराउन यसलाई एकमात्र बाटो करार दिए। तानाशाहीलाई उनीद्धारा खारिज गरेको बावजूद आफु कास्ट्रोलाई एउटा तानाशाहको रूपमा वर्णित गरिएको छ।<ref>{{cite web |date= 2001-08-15 | url = http://www.mysanantonio.com/news/special_reports/The_Cuban_dictators_birthday_is_a_reminder_that_its_time_to_get_ready_for_the_post-Castro_era.html | title = The Cuban dictator's birthday is a reminder that it's time to get ready for the post-Castro era|publisher = ''[[San Antonio Express-News]]''|accessdate = 2009-08-22 }}</ref><ref>{{cite web |date= 2008-02-19 | url = http://www.usatoday.com/money/world/2008-02-19-cuba-economy_N.htm | title = Cuba trade gets 'new opportunity'|publisher = ''[[USA Today]]''|accessdate = 2009-08-22 }}</ref><ref>{{cite web |date= 2008-04-12 | url = http://www.postandcourier.com/news/2008/apr/12/changing_castros_cuba36977/ | title = Changing Castro's Cuba|publisher = ''[[The Post and Courier]]''|accessdate = 2009-08-22 }}</ref>
 
=== अपरेशन वेरानो ===
{{Main|Operation Verano}}
[[चित्र:FidelGuerilla.JPG|thumb|left|फिडेल कास्ट्रो एउटा गुरिल्लाको रूपमा आफ्नो दिनहरु मा।]]
 
१९५८ मे, बतिस्ताले कास्ट्रो र अन्य सरकार विरोधी गुटहरुलाई कुलचिनको लागि ''[[अपरेशन वेरानो]]'' शुरू गर्‍यो। बागियों (अलार्कोंन रामीरेज, १९९७) द्धारा यसलाई ''ला ओफेंसिवा'' (आक्रमण) भन्यो जान्थ्यो. हुनत कागजमा बतिस्ताको सेनाले कम सख्यामा होनेको बावजूद कास्ट्रोको छापामार सेना जीत हासिल करती गयी. बतिस्ता सेनाको कम प्रशिक्षित र अवचनबद्ध युवा सैनिक बतिस्ता सेना छोडेर उनसंग मिलते गए. [[ला पलटा युद्ध]]को समयमा कास्ट्रो लिन ले एक पूरी बटालियनको हरीयो दिए।हुनत समर्थक कास्ट्रो समर्थक क्यूबाको सूत्रहरु ले त्यस पछि यिनी लडाइहरुमा कास्ट्रो [[छापामार]] सेनाको भूमिकामा खास जोर दिए, तर दोस्रो संगठन र अन्य नेता पनि यसमा शामिल थिए, जस्तै कि [[एस्कोपेतेरोस]] (जो अल्प प्रशिक्षित अनियमित सैनिक थे). ''[[लास मर्सिडीज युद्ध]]'' को समयमा, कास्ट्रोको सानो सेना हारको करीब थियो, तर जनरल कान्तिल्लो संग समझौता बातचीत शुरू गरेर आफ्नो सैनिकहरुलाई चुपके देखि जाल भन्दा बाहिर निकालनमा उनी सफल रहे.
 
जब ''अपरेशन वेरानो'' खत्म भयो, तब कास्ट्रो ले ग्वेरा, जैमे वेगा र [[कैमिलो इएन्फुएगोस]]को कमान गर्‍यो तीन टुकडिहरुलाई केन्द्रिय क्यूबामा आक्रमण गर्नको आदेश दिए, जहाँ उनीलाई यस क्षेत्रमा लामो समय देखि काम गरेर रहे विद्रोही तत्वहरु द्धारा तगडा समर्थन मिलयो। कास्ट्रोको एक टुकडी काउटो प्लेन्स चली गयी. यहां, उनीलाई [[ह्यूबर मातोस]], [[राउल कास्ट्रो]] र प्रान्त अति पूर्वी भागमा सक्रिय दोश्रा मान्छेहरुको समर्थन मिलयो।मैदानी इलाकों मा, कास्ट्रो लिन ले पहिले [[ग्रानमा प्रांत]]मा गुइसा शहरको घेर लिया र दुश्मनको खदेड भगाया. उसपछि उनी शहरहरु तिर बढे, जसमा 1895-1898मा [[क्यूबाको आजादीको युद्ध]]मा [[कालिक्स्तो गार्सिया]] ले कब्जा जम्मा लिया थियो।
 
=== यागुआजयको युद्ध ===
{{Main|Battle of Yaguajay}}
 
1958 दिसम्बर मा, [[चे ग्वेरा]] र [[कैमिलो इएन्फुएगोस]]को टुकडी ले लास विल्लाज प्रांतमा लगातार अगाडी बढ्दो रहे. उनी धेरै शहरहरुमा कब्जा गर्नमा सफल रहे र फेरि प्रांतीय राजधानी [[सांता क्लारा, क्यूबा|सांता क्लारा]]मा [[सांता क्लाराको युद्ध|हमला]]को लागि तैयारी शुरूगरे। ग्वेरा सेनानियों ले क्यूबाको सांता क्लारा चारै ओर क्यूबाको सेनामा एक भयंकर हमला शुरू गरे र एक खतरनाक घर-घरमा एक खतरनाक लडाई शुरूगरे। उनले एक हथियारबंद ट्रेन पटरी देखि उतार दी, जुन बतिस्ता ले शहरमा आफ्नो सैनिकहरुको सहायताको लागि भेजी थियो जबकि इएन्फुएगोस ले [[यागुअजयको लडाई]] जीते थियो।हर ओरको हार देखि बतिस्ताको सेनाको मनोबल टूट गया.दिसम्बर 31,1958को प्रांतीय राजधानीमा एक दिन ले पनि कम समयमा कब्जा भयो।
 
[[सांता क्लाराको युद्ध]]मा हार पछि र आफ्नो सेना द्धारा विश्वासघातको आशंकाको कारण, बतिस्ता (निर्वाचित [[राष्ट्रपति चुनाउ]] [[एन्ड्रेस रिवेरो अगुएरो]] संग) एक विमान ले 1 जनवरी 1959को तडके [[डोमिनिकन गणराज्य]] भागए. निर्वासनमा बतिस्ता आफ्नो साथ भन्दा अधिक 300,000,000 डलर भन्दा अधिकको राशि लिए, जुन उनले "भ्रष्टाचार र रिश्वत"को माध्यमले जम्मा गरेर रखे थिए।<ref>''एर्नेस्तो "चे" ग्वारा (वर्ल्ड लीडर्स पास्ट एन्ड प्रेजेंट)'' , डगलस केलनर द्धारा, 1989, चेल्सिया हाउस पब्लिशर्स, SBN 1555468357, पृष्ठ 48</ref>
 
बतिस्ता आफ्नो पछि एक सैनिक शासक जनरल एउलोगियो कान्तिल्लो छोड्यो जुन हाल नैमा ओरिएंटे प्रांतको कमान्डर थियो र जुन कास्ट्रोको विद्रोहको केन्द्र थियो। सैनिक शासकहरु ले 1940को संविधानको धाराको तहत तत्काल क्यूबाको अस्थायी राष्ट्रपतिको रूपमा [[क्यूबाको सुप्रीम कोर्ट|सुप्रीम कोर्ट]]को सबै भन्दा पुरानो न्यायाधीश ड.[[कार्लोस पिएद्र]],को चयन गर्‍यो।कास्त्रो ले अस्थायी राष्ट्रपतिको लागि पिएद्रको चयनको स्वीकार गर्न देखि इनकार गर्‍यो र उच्चतम न्यायालय ले न्यायाधीशको पदको शपथ दिलान देखि मना गर्‍यो।<ref name="How the NYT presented day-one of the Cuban Revolution">{{cite web | last = | first = | authorlink =| coauthors = |date= | year = 1959 | month = January 2 | url = http://www.cubanow.net/global/loader.php?secc=5&cont=stories/num8/3cHnyt59.htm | title = How the NYT presented day-one of the Cuban Revolution | work = | pages = | publisher = CubaNow.net | language = | accessdate = 2006-05-16}}</ref>
 
फिडेल कास्ट्रोको विद्रोही सेना ले जोड भन्दा पुरा द्धीपमा कब्जा जम्मा लिए।<ref name="How the NYT presented day-one of the Cuban Revolution" /> 32को उमेर मा, कास्ट्रो ले सफलतापूर्वक सिएरा मेस्त्राको आफ्नो मुख्यालय भन्दा एक क्लासिक छापामार अभियान सफलता ले चलाया र बतिस्ताको खदेड भगाया.
 
=== नयाँ सरकार ===
[[चित्र:Fidel Castro - MATS Terminal Washington 1959.jpg|thumb|right| 15 अप्रिल, 1959को कास्ट्रो वाशिंगटन, डी.सी पुगछन।]]
 
8 जनवरी 1959को कास्ट्रोको थलसेना [[हवाना]]मा विजयी भावसँग दाखिल भयो।<ref name="Castro: The Great Survivor">{{cite web |date= | year = 2000 | month = October | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/244974.stm | title = Castro: The Great Survivor | format = | work = | pages = | publisher = BBC News | language = | accessdate = 2006-05-15}}</ref> बतिस्ता सरकारको पतनको खबर जस्तै नै हवानामा फैली, ''[[द न्यूयर्क टाइम्स]]'' ले सडकहरुमा खुशी मनाते र गाडिहरुलाई हर्न बजाउँदै भीडको दृश्यको वर्णन गरे। 26 जुलाई आंदोलनको काले र रातो झंडे गाडियों र भवनहरुमा लहराये गए. माहौल अराजक थियो।<ref name="How the NYT presented day-one of the Cuban Revolution" />
कास्त्रो ले पिएद्र सरकारको विरोधमा साधारण हडतालको आह्वान गर्‍यो। उनले मांगको छ कि डा.उर्रुटिया संतियागो दे क्यूबाको अरजेंसी कोर्टको पूर्व न्यायाधीश डा.उर्रुटियाको अन्तरिम राष्ट्रपति बनाया जाय. यस द्धीपको महत्वपूर्ण चीनी उद्धोग तिर देखि क्यूबाको चीनी मिल संघ ले कास्ट्रो र उनको आंदोलनको समर्थन दिए। {{Citation needed|date=March 2009}}
 
5 जनवरीको कानूनको [[प्रोफेसर]] [[जोस मिरो कार्डोना]] ले [[प्रधानमन्त्री]] र [[मैनुअल उर्रुटिया लिएओ]] ले राष्ट्रपति बनएर एक नयाँ सरकार बनाए. संयुक्त राज्य अमेरिका ले आधिकारिक तरिकामा नयाँ सरकारको दुई दिन पछि मान्यता दी.<ref>{{cite web |date= | year = | month = | url = http://www.gwu.edu/~nsarchiv/bayofpigs/chron.html | title = Chronology | work = | pages = | publisher = The National Security Archive | language =|accessdate = 2006-05-19|accessyear = }}</ref> आफु कास्ट्रो ले हवाना पुगएर उत्साही भीडको अभिनन्दन गरे र 8 जनवरीको सशस्त्र बलहरुको [[कमांडर-इन-चीफ]]को पद ग्रहण गर्‍यो।
 
=== सत्तामा कास्ट्रोको मजबूत पकड ===
{{quotation|"Until Castro, the U.S. was so overwhelmingly influential in Cuba that the American ambassador was the second most important man, sometimes even more important than the Cuban president."| [[Earl T. Smith]], former American Ambassador to Cuba, during 1960 testimony to the U.S. Senate <ref>''Ernesto "Che" Guevara (World Leaders Past & Present)'', by Douglas Kellner, 1989, Chelsea House Publishers, ISBN 1-55546-835-7, pg 66</ref>}}
 
फिडेल कास्ट्रो ले जोस मिरो कार्डोना र मैनुअल उर्रुटिया लिएओ जस्तै उदारवादी र डेमोक्रेट्सको हटानमांगगरे।<ref name="geyer" /> फरवरीमा प्रोफेसर जोस कार्डोनाको कास्ट्रोको हमलाहरुको कारण इस्तीफा दिनयो पर्‍यो। 16 फरवरी 1959को कास्ट्रो ले प्रधानमन्त्री पदको शपथ ली.<ref name="Castro sworn in as Cuban PM" /> प्रोफेसर मिरो चाँडै नै निर्वासनमा संयुक्त राज्य अमेरिका चले गए र त्यस पछि कास्ट्रो सरकारको बिरुद्ध [[बे अफ पिग्स इन्वेसन]]मा शामिल भए। राष्ट्रपति मैनुअल उर्रुटिया लिएओ निर्वाचन बहाल गर्न चाहते थिए, तर कास्ट्रो ले स्वतन्त्र निर्वाचनको विरोध गर्‍यो।<ref name="Quirk">[http://www.fiu.edu/~fcf/castro_year1/urrutia.dorticos.html द पोलिटिकल एन्ड अफ प्रेसिडेंट उर्रुटिया].
फिडेल कास्ट्रो, रबर्ट ई.कुइर्कको द्धारा 1993. 8 अक्टूबरको अभिगमन 2006.</ref> कास्ट्रोको नारा थियो "क्रांति पहिले, निर्वाचन त्यस पछि".<ref>{{cite book|title=Latin America in the era of the Cuban Revolution|author=Thomas C. Wright}}</ref> नयाँ सरकार ले सम्पत्ति [[जफत]] गर्न शुरू गरे र कम्पनीहरु द्धारा कृत्रिम रूप ले आफ्नो सम्पत्तिको असली मूल्य कम गरेर दिखाए जानलाई नै आधार बनाएर मुआवजा दिनयो घोषित गर्‍यो। नगण्य गरेर दिनको लागि कम्पनीहरु यस्तो करती. {{Citation needed|date=March 2009}} यस समयमा कास्ट्रो पल्ट पल्ट आफु कम्युनिस्ट हुनबाट इंकार गरि रहे.<ref>इरविंग लुईस होरोविज एन्ड जेइम सुश्लिकी ''क्यूबन कम्युनलिज्म'' ट्रांजैक्शन पब्लिशर्स, 1998, पृष्ठ 725.</ref><ref>[http://www.trivia-library.com/c/biography-of-famous-cuban-leader-fidel-castro-part-3.htm डेविड वालेशिन्सकी एन्ड इरविंग वालेस बायोग्राफी अफ फेमस क्यूबन लीडर फिडेल कास्ट्रो पार्ट 3]</ref><ref>[http://www.latinamericanstudies.org/cuban-rebels/voices.htm रसेल जे. हैम्प्से "भोइसेस फ्रम द सिएरा माएस्त्रा : फिडेल कास्त्रोस रिवोल्यूशनरी प्रोपेगेंडा"]</ref><ref>[http://msgboard.snopes.com/cgi-bin/ultimatebb.cgi?ubb=get_topic;f=36;t=000785;p=1 snopes.com: चे ग्वेरा, अर्थशास्त्री]</ref><ref>फिडेल कास्ट्रोको आफ्नो साम्यवादको समर्थन देखि इन्कारको एक भिडियो टेपको 25 नोभेम्बर 2007को NBC "मीट द प्रेस"मा फेरि देखि प्रसारित गरियो।</ref> उदाहरणको लागि न्यूयर्कमा 25 अप्रिलको उनले भन्यो कि "...[ कम्युनिस्ट] प्रभाव केही छैन। म साम्यवादी विचारै देखि सहमत हैन हूं. हामी लोकतन्त्र छन्। हामी सबै प्रकारको तानाशाहहरुलाई बिरुद्ध छन् ... यही कारण हो कि हामी साम्यवादको विरोध गर्छन।<ref>[http://select.nytimes.com/mem/archive/pdf?res=FA0E10F8355C1A7B93C4AB178FD85F4D8585F9 "कास्त्रोस व्हर्ल."][http://select.nytimes.com/mem/archive/pdf?res=FA0E10F8355C1A7B93C4AB178FD85F4D8585F9 न्यूयर्क टाइम्स, 26 अप्रिल 1959.]</ref>
 
15 अप्रिल र 26 अप्रिलको बीच कास्ट्रो र औद्धोगिक तथा अन्तर्राष्ट्रीय प्रतिनिधिहरुको एक प्रतिनिधिमंडल ले प्रेस क्लबको मेहमानको रूपमा अमेरिकाको दौरा गर्‍यो। कास्ट्रो ले आफ्नो र उनको हाल नैमा शुरू भयो सरकारको प्रति मान्छेहरुमा आकर्षण पैदा गर्नको लागि संयुक्त राज्य अमेरिकामा सबै भन्दा राम्रो [[जनसंपर्क]] कम्पनीको नियुक्त गर्‍यो। कास्ट्रो ले धृष्ट प्रश्नहरुको जवाब हाँसोमा दिए र हट डग्स तथा हैम्बर्गर खाया. आफ्नो अस्त-व्यस्त वर्दी र गंदी दाढीको करण उनी आसानी भन्दा एक प्रामाणिक नायकको रूपमा लोकप्रिय भए.<ref>{{cite web | last = Franqui | first = Carlos | authorlink = | coauthors = |date= | year = | month = | url = http://www.historyofcuba.com/history/franqui3.htm | title = Fidel Castro's Trip to the United States | work = | pages = | publisher = historyof Cuba.com | language = | accessdate = 2006-05-16}}</ref> उनले राष्ट्रपति [[ड्वाइट डी.एयसहरुन्होवेर|एयसहरुन्होवेर]] संग एक बैठक देखि इनकार गर्‍यो थियो। संयुक्त राज्य अमेरिकाको आफ्नो यात्रा पछि, उनी सोभियत नेता [[निकिता ख्रुश्चेव]] संग मिलन गए.<ref name="Castro: The Great Survivor" />
 
17 मई 1959को कास्ट्रो ले [[पहिले कृषि सुधार कानून|पहिले कृषि सुधार]] कानूनमा हस्ताक्षर गर्‍यो, जसबाट मालिकाना हक 993 एकड (4 प्रति किमी²) सम्म सीमित भयो र विदेशी भूमिको स्वामित्व निषेध गरियो।<ref>{{cite web | last = Sierra | first = J.A. | authorlink = | coauthors = |date= | year = | month = | url = http://www.historyofcuba.com/history/time/timetbl4.htm | title = Timetable History of Cuba - After The Revolution | work = | pages = | publisher = historyof Cuba.com | language = | accessdate = 2006-05-15}}</ref><ref>{{cite web
|url=http://revolutions.truman.edu/cuba/aboutme.htm
|title=First Agrarian Reform Law (1959)
|publisher=
|accessdate=2006-08-29
}}</ref>
 
कास्त्रो ले राष्ट्रपति मैनुअल उर्रुटिया लिएओमा हमला शुरू गर्‍यो। कास्ट्रो ले [[क्यूबाको प्रधानमन्त्री]] पद देखि इस्तीफा दे दिए र त्यस पछि उनी दिन टेलीभिजनमा उर्रुटियाको बिरुद्ध एक लम्बा भाषण दिदै भन्यो कि उर्रुटिया ले सरकार कि स्थिति "जटिल" बनयो दिएको छ र उनको "अति-व्याकुल साम्यवाद विरोध"को एक हानिकारक प्रभाव पड रहेको छ । कास्ट्रोको भावनाहरुको व्यापक समर्थन मिलयो। संगठित मान्छेहरु ले राष्ट्रपति भवनको घेर लिया र उर्रुटिया देखि इस्तीफेको मांग गर्‍यो, जुन उनीलाई मिल पनि गया. [[23 जुलाई]] को, कास्ट्रो फेरि देखि प्रधानमन्त्री बने र नयाँ राष्ट्रपतिको रूपमा [[ओसवाल्डो डोर्तिकोस टोराडो|ओसवाल्डो डोर्तिकोस]]को नियुक्त गर्‍यो।<ref name="thomas">[[ह्यूग थमस, स्वाइनर्टनको बेरोन थमस|ह्यूग थमस]], ''क्यूबा'' . ''द पर्सुइट फर फ्रीडम'' . पृष्ठ 830-832</ref>
 
== सत्ताको वर्ष ==
 
1959 जुलाईको शुरुवातमा कास्ट्रोको खुफिया प्रमुख [[रेमिरो वाल्डेज]] ले KGB देखि मेक्सिको सिटीमा संपर्क गर्‍यो।<ref name="Andrew">{{cite book |last=Andrew |first=Christopher |coauthors=Gordievsky, Oleg |year=1991 |title=Instructions from the Centre: Top Secret Files from the KGB's Foreign Operations |publisher=Hodder & Stoughton General Division |isbn=0-340-56650-7}}</ref> इसपछि USSR ले [[एनरिक लिस्टर|एनरिक लिस्टर फोर्जेन]] समेत एक सय भन्दा अधिक स्पैनिश बोल्नवाला [[क्रांतिको रक्षाको लागि समितिहरु|सलाहकारहरुलाई क्रांतिको रक्षाको लागि समितिहरु]]को निर्माण गर्नको लागि पठायो।
 
फरवरी 1960मा क्यूबा ले USSR देखि तेल किननको समझौतेमा हस्ताक्षर गर्‍यो। जब क्यूबामा अमरीकी स्वामित्व वाला तेल शोधनागारों ले तेलको शोधन गर्न देखि इनकार गर्‍यो, तब उनी तेल शोधनागारहरुको स्वामित्व छीन ल्याइयो. तब संयुक्त राज्य अमेरिका ले कास्ट्रोको सरकारसँग कूटनैतिक सम्बन्धहरुलाई तोड लिए। एयसहरुन्होवेर प्रशासन तिर देखि चिंतित भएर क्यूबा ले सोभियत संघसँग घनिष्ठ सम्बन्ध स्थापित गर्न शुरू गर्‍यो। कास्ट्रो र [[सोभियत संघको प्रीमियर|सोवियत राष्ट्रपति]] [[निकिता ख्रुश्चेव]]को बीच भएका धेरै समझौतहरुलाई कारण देखि क्यूबाको USSR देखि आर्थिक र सैन्य सहायता मिलन लगी. उनको बीच सम्बन्ध आकार लिन लागयो। क्यूबामा अमरीकी पकड ढीला पडते जाने देखि अमेरिकाको निराशा देखि कास्ट्रोको भय बढता चला्यो. त्यहि संग USSRमा क्यूबाको निर्भरता बढती चली गयी. {{Citation needed|date=April 2009}}
 
1 मई 1961को कास्ट्रो ले क्यूबाको [[समाजवादी राज्य]] घोषित गरे र सरकारी तरिकामा बहुदलीय निर्वाचन समाप्त गर्‍यो।<ref name="Leonard">{{Cite book |url=Fidel Castro|author=Thomas M. Leonard |ISBN=0-313-32301-1}}</ref> आलोचकहरु ले भन्यो कि कास्ट्रोको यस कुराको डर थियो कि निर्वाचन उनीलाई सत्ता देखि बेदखल गरेर देगा.<ref name="Leonard" />
 
जून 1960मा एयसहरुन्होवेर द्धारा क्यूबाको चीनी आयोतको कोटा 7,000,000 टन देखि कम गरियो र यसको जवाबमा क्यूबा ले लगभग 850 लाख डलर मूल्यको अमरीकी सम्पत्ति र कारोबारको [[राष्ट्रीयकरण]] गर्‍यो। स्वास्थ्य र शिक्षा मामलाको समाजीकरण गरियो। यसले दुवै नै क्षेत्रहरुमा नाटकीय रूप ले सुधार भयो। {{Citation needed|date=August 2009}}नयाँ सरकार ले देशको तमाम उद्धोगहरुको राष्ट्रीयकरण, सम्पत्तिको पुनर्वितरण, कृषिको सामूहिक गरेर र नीतिहरुको निर्माण सबै आफ्नो नियन्त्रणमा ले लिए। यसले गरीबहरुलाई लाभ भयो। गरीबहरुको बीच लोकप्रिय होनेको बावजूद यिनी नीतिहरु ले क्रांतिको धेरै पूर्व समर्थकहरुलाई क्यूबा मध्यम र उच्च वर्गहरु संग विमुख गर्‍यो। त्यस पछि [[मियामी, फ्लोरिडा|मियामी]], [[फ्लोरिडा]]मा कास्त्रो-विरोधी एक मुखर समुदायको गठन गर्नको लागि दस लाख भन्दा अधिक क्यूबाइ अमेरिका चले गए, जहाँ उनीलाई अमेरिकी प्रशासन द्धारा सक्रिय रूप ले समर्थन र वित्तीय मदद मिली. {{Citation needed|date=April 2009}}
 
[[चित्र:Bundesarchiv Bild 183-L0614-040, Berlin, Fidel Castro an der Grenze.jpg|thumb|300px|1972मा फिडेल कास्ट्रो र पूर्वी जर्मनीको पोलितब्यूरोको सदस्य.]]
1960मा शरद ऋतुको प्रारंभमा अमेरिकी सरकार कास्ट्रोको सत्ता देखि हटानको लागि एक अर्द्ध-खुफिया अभियानमा लग गयी.<ref>{{cite web |date= | year = | month = | url = http://www.gwu.edu/~nsarchiv/bayofpigs/chron.html | title = Bay of Pigs Chronology | work = | pages = | publisher = The National Security Archives | language = | accessdate = 2006-11-12}}</ref>
 
1960 सेप्टेम्बरमा कास्ट्रो ले [[क्रांतिको रक्षाको लागि समितिहरु]] बनाएं. यिनी समितियहरुको काम "जवाबी क्रांतिकारी" गतिविधिहरुलाई उखाड फेंकनेको लागि पडोसी जासूसीको कार्यान्वित गर्न थियो।<ref name="Lewis" />
 
1960को अन्त सम्म सबै विरोधी अखबारहरुलाई बन्द भएको थियो र रेडियो र टीवी स्टेशनहरुलाई राज्यको नियन्त्रणमा ले ल्याइयो र यिनलाई [[लेनिनवादी]] सिद्धान्तको तहत सिद्धान्तको तहत [[लोकतान्त्रिक केंद्रवाद]] देखि चलाया जाने लागयो।<ref name="Lewis" /> नरमपंथी, शिक्षकों र प्रोफेसरहरुको शुद्धिकरण गरियो।<ref name="Lewis" /> उनीलाई आफ्नो 20,000 विरोधिहरुलाई अमानवीय परिस्थितिहरुमा बंदी बनाए राखन र उनीलाई यातना दिनको आरोप लागायाइयो.<ref name="Lewis" />
 
1960को दशकमा केही ग्रुपको जस्तै समलैंगिकहरुलाई नयाँ सिरे देखि चिकित्सकीय र राजनैतिक "[[:पुन:शिक्षा|पुन:शिक्षा]]"को लागि एकाग्रता शिविरहरुमा बंद गरियो।<ref name="Hirschfeld-since1898">{{cite book|title=Health, politics, and revolution in Cuba since 1898|author=Katherine Hirschfeld}}</ref> कास्ट्रो ले क्यूबाको ग्रामीण जीवनको वर्णन (देशीमा कुनै समलैंगिकों<ref name="Tatchell">"[http://www.galha.org/glh/213/cuba.html गे राइट्स एन्ड रन्ग्स यिनी क्यूबा],", पीटर तशेल (2002), "गे एन्ड लेस्बियन ह्युमनिस्ट"मा प्रकाशित, स्प्रिंग 2002 [[8 जून]] [[2001]]को [[द गार्जियन]], फ्राइडे रिव्यू मा [http://www.guardian.co.uk/cuba/story/0,11983,712621,00.html द डेफिएंट वन] को रूपमा एक प्रारंभिक संस्करणको एक थोरै संपादित रूपमा प्रकाशित गरियो।</ref> थिएन") गर्नको समयमा प्रशंसामा कास्ट्रो ले जुन केही भन्एको छ उससे साफ हुन्छ कि उनको नजरमा समलैंगिकता एक बुर्जुआ अपसंस्कृति छ र उनले यसलाई "maricones" ([[समलिंगी (कठबोली)|समलिंगी]]) र साम्राज्यवादको "एजेंट" घोषित गर्‍यो।<ref>लोवियो-मेनेंदेज, जोस लुइस. ''इन्साइडर: माई हिडेन लाइफ एज ए रिवोल्यूशनरी यिनी क्यूबा'' , (न्यूयर्क: बन्तम बुक्स, 1988), पृष्ठ 156-158, 172-174.</ref> कास्ट्रो ले भन्यो कि "समलैंगिकताको कुनै पनि हालतमा अनुमति हैन दी जायेगी, किन भनें यसले युवाओंमा यसको बुरा प्रभाव पडेगा." <ref>लुकवुड, ली (1967), ''कास्त्रोस क्यूबा, क्यूबास फिडेल'' . पृष्ठ 124. संशोधित संस्करण (अक्टूबर 1990) ISBN 0-8133-1086-5</ref>
 
देशमा सबै नियुक्तिहरु कास्ट्रोको प्रति वफादारीको प्राथमिक मानदंड बन्यो.<ref name="Staten-Cuba" /> एक पार्टीको शासनमा कास्ट्रोको प्रधानमन्त्री बनन देखि कम्युनिस्ट पार्टी मजबूती मिली.<ref name="Lewis">{{cite book|title=Authoritarian regimes in Latin America|author=Paul H. Lewis}}</ref>
 
1961मा नव वर्षको परेडमा कास्ट्रो ले सोभियत संघको टैंक र अन्य हथियारहरुको प्रदर्शन गर्‍यो।<ref name="Staten-Cuba">{{cite book|title=The history of Cuba|author=Clifford L. Staten}}</ref>
 
=== बे अफ पिग्स आक्रमण ===
{{Main|Bay of Pigs Invasion}}
 
बे अफ पिग्स आक्रमण (क्यूबामा La Batalla de Girón, या Playa Girónको रूपमा जानिन्छ), [[निर्वासित क्यूबाइयों]] द्धारा फिडेल कास्ट्रोको सरकारको उखाड फेंकनेको लागि दक्षिणी [[क्यूबा]]मा असफल हमला गरेको थियो, जसलाई अमरीकी सेना ले प्रशिक्षित गरेको थियो र हमलाको समय मदद पनि दी थियो।
 
[[संयुक्त राज्य अमेरिका]]मा राष्ट्रपति पदमा [[जन एफ कैनेडी]]को आन पछि तीन महिना देखि कम समयमा 1961 अप्रिलमा योजना शुरू गरियो।[[पूर्वी ब्लक]] देशहरु संग प्रशिक्षित र सुसज्जित, क्यूबाको सशस्त्र बलहरु ले तीन दिनहरुमा निर्वासित लडाकहरुलाई हरीयो दिए। खराब [[क्यूबा-अमेरिकी सम्बन्ध]] 1962को [[क्यूबाको मिसाइल संकटकाल|क्यूबा मिसाइल संकट]] देखि बदतर भए.
 
आक्रमणको नाम [[बे अफ पिग्स]] पडा, किन भनें स्पेनिश ''Bahia de Cochinos'' को यही एक सम्भव अनुवाद छ। बे अफ पिग्समा मुख्य लैंडिंग प्लाया गिरों नामक समुद्र तटमा भयो।
 
1 मई 1961को कास्ट्रो ले आफ्नो लाखों श्रोताहरुको अगाडी घोषणाको कि
{{quotation|The revolution has no time for elections. There is no more democratic government in Latin America than the revolutionary government. ... If Mr. Kennedy does not like Socialism, we do not like imperialism. We do not like capitalism.<ref>{{cite web |date= | year = 1961 | month = May 1 | url = http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/may/1/newsid_2479000/2479867.stm | title = Victorious Castro bans elections | format = | work = | pages = | publisher = BBC News | language = | accessdate = 2006-05-19| accessyear = }}</ref>}}
 
2 दिसम्बर 1961को एक राष्ट्रीय स्तरमा प्रसारित भाषणमा कास्ट्रो ले घोषणाको कि उनी एक [[मार्क्सवादी-लेनिनवादी]] छन् र क्यूबा [[साम्यवाद]] आफ्नो रहेको छ । 7 फरवरी 1962को अमेरिका ले [[क्यूबाको बिरुद्ध एक प्रतिबंध]] लागयो दिए। यो प्रतिबंध 1962 र 1963को समयमा बढदै गयो, जसमा अमेरिकी पर्यटकहरुलाई लागि एक सामान्य यात्रामा पनि प्रतिबंध शामिल थियो।<ref>{{cite web | last = Sierra | first = J.A. | authorlink = | coauthors = |date= | year = 1961 | month = May 1 | url = http://www.historyofcuba.com/history/funfacts/embargo.htm | title = Economic Embargo Timeline | work = | pages = | publisher = historyofcuba.com | language = | accessdate = 2006-05-28}}</ref>
 
=== क्यूबाको मिसाइल संकट ===
{{Main|Cuban Missile Crisis}}
 
1962 मिसाइल संकटको समयमा क्यूबा र अमेरिकाको बीच तनाव बढ्यो, जसबाट अमेरिका र सोभियत संघ परमाणु संघर्षको करीब आए. संभावित अमेरिकी हमलाको एक निवारकको रूपमा क्यूबामा मिसाइल राखनको विचार ख्रुश्चेवको थियो र टर्कीमा अमेरिकी मिसाइल तैनातीको जवाबमा उनले यसलाई एक उचित कदम बताया. सैन्य सलाहकारहरु संग बातचीत पछि उनले सम्बन्ध बनाउनको मुद्दा तय गर्नको लागि जुलाईमा राउल कास्ट्रोको नेतृत्वमा आये क्यूबाको विशेष प्रतिनिधि मंडलसँग भेटगरे। क्यूबाको धरतीमा सोभियत [[R-12 (मिसाइल)|R-12]] [[MRBM]] तैनात गरे पछि सहमति बनी. तर अमेरिकी [[लकहीड U-2]] टोही विमान ले 15 अक्टोबर 1962को त्यो ठिकाना देख लिया जहाँ मिसाइल लगाइहरु जाने थिए। अमेरिकी सरकार ले [[की वेस्ट]]को दक्षिणमा सोभियत संघको परमाणु हथियारहरु{{convert|90|mi|km|0}}को तैनातीको अमेरिकाको सुरक्षाको लागि एक आक्रामक कार्रवाईको रूपमा देखा. परिणामस्वरुप, अमेरिकाको सार्वजनिक रूप ले 22 अक्टूबर 1962को आफ्नो यस खोजको घोषणाको र क्यूबाको आसपास एक [[संगरोध]] बनयो दिए र क्यूबाको ओर जानेवाला जहाजहरुलाई जांच शुरू भयो। यस समयमा रूसियों संग कास्ट्रोको सम्पर्कको लागि [[निकोलाई लेओनोव|निकोलाई सेर्गेविच लेओनोव]], जुन केजीबी खुफिया <ref>{{cite paper |author= |date= 1995 -1998 |url= http://www.kcl.ac.uk/lhcma/cats/coldwar/xc70-28-.htm |title= The Cold War, television documentary archive |publisher= King's College London, Liddell Hart Centre for Military Archives |version= | accessdate = 2006-05-11 }}</ref> निदेशालय जनरल र वर्सामा केजीबीको उप प्रमुख बने, अनुवादकको काम गरे गर्थे.
 
ख्रुश्चेवको एक व्यक्तिगत पत्रमा 27 अक्टूबर 1962को कास्ट्रो ले आग्रह गरे कि अमरीका यदि क्यूबामा हमला गर्दछ त उनीमा परमाणु हमला गर्नमा सोभियत संघ पहलकदमी करे, तर ख्रुश्चेव ले यस्तो गर्न देखि इंकार गर्‍यो।<ref>{{cite web | last = Khrushchev | first = Nikita Sergeyevich |date= [[1962-10-27]] | url = http://www.gwu.edu/~nsarchiv/nsa/cuba_mis_cri/621030%20Letter%20to%20Castro.pdf | title = Letter to Castro | format = PDF|publisher = The George Washington University|accessdate = 2006-05-11 }}</ref> हुनत, क्यूबामा सोभियतको फील्ड कमांडरहरुलाई अमेरिका द्धारा हमलाको स्थितिमा [[रणनैतिक परमाणु हथियारहरु]]को उपयोग गर्नको लागि अधिकृत गरियो।अमेरिका द्धारा क्यूबामा आक्रमण होन गर्नको शर्तमा ख्रुश्चेव मिसाइलहरु हटाए पछि सहमत भएका र एक समझदारी यो पनि बनी कि अमरिका टर्की]] र [[इटाली|इटली]], देखि [[सोभियत संघ]]को निशाना बनाए भएका अमेरिकी [[MRBM]] चुपचाप हटा ले. केही महिना पछि अमरिका ले यसमा अमल गर्‍यो। दुवै ओरको मिसाइलहरु हटानको प्रचार गरेनगया, किन भनें कैनेडी प्रशासन ले गोपनीयताको मांग गर्‍यो, ताकि नाटो सम्बन्धहरुलाई बनाए राखयो जा सके र आगामी अमेरिकी निर्वाचनमा डेमोक्रेटिक पार्टीको उम्मेदवारमा कुनै आंच हैन आये.
 
=== हत्याको प्रयास ===
लंबे समय देखि कास्ट्रोको रक्षामा रहे फबियन एस्कालान्तेको हिसाब देखि [[CIA]] ले कास्ट्रोको हत्याको लागि 638 पल्ट प्रयास किये या योजनाहरु बनाएं. [[विस्फोटक सिगार]], एक फफूंद-संक्रमित स्कूबा-डाइविंग सूट, र माफिया शैलीको शूटिंग केही यस्तो कथित प्रयास हों। ''[[कास्ट्रोको मारनको लागि 638 तरिका|638 वेस टू कील कास्ट्रो]]'' शीर्षक भन्दा एक वृत्तचित्रमा कास्ट्रोको मार हालनको केही षडयन्त्र दिखाए गए छन्।<ref>{{cite web
| year = 2006
| month = April 3
| url =http://www.guardian.co.uk/cuba/story/0,,1835930,00.html
| title =638 ways to kill Castro
| publisher =The Guardian Unlimited
| accessdate =2006-08-16
}}</ref> यिनी प्रयासहरु मध्ये एक उनको पूर्व प्रेमिका [[मारिता लोरेन्ज]] द्धारा गरियो, जिनसे 1959मा उनको भेट भएको थियो। त्यो कथित तरिकामा CIAको सहायतामा सहमत भयो र उनको कोठामा जहरको गोलिहरु वाला [[कोल्ड क्रीम]]को जार पुगनको कोशिशगरे।जब कास्ट्रोको यसको थाहा भएको त भन्छन् कि उनले उसलाई एक बन्दूक दियो र उससे भन्यो कि त्यो उनीलाई मार डाले, तर उनको हिम्मत जवाब दे गयी.<ref>{{cite news
| first = Martin
| last = Aston
| title = The Man Who Wouldn't Die
| work = [[Radio Times]]
|date= 25 November - 1 December 2006
}}</ref> आफ्नो जीवनमा भएका हमलाहरुको प्रयासमा कास्ट्रो ले एक पल्ट भन्यो थियो, "हत्याको प्रयासमा बचनेमा यदि एक [[ओलंपिक खेल|ओलंपिक]] आयोजन होता त म स्वर्ण पदक जीत जाता."
 
CIA द्धारा 2007मा विवर्गीकृत गरिएको(थियो) [[परिवारको महत्वपूर्ण (केन्द्रिय खुफिया एजेंसी)|परिवारको महत्वपूर्ण]] दस्तावेजहरुलाई अनुसार बे अफ पिग्स आक्रमण ले पहिले हत्याको प्रयासमा [[जनी रोसेल्ली]] र [[अल कपोन]]को [[शिकागोको उत्तराधिकारी]] [[सल्वातोरे गिंकाना]] र उनको दाहिना हात [[सैंटोस त्रफ्फिकान्ते]] शामिल रहे. उनीलाई व्यक्तिगत रूप ले तत्कालिन [[अमेरिकाको अटर्नी जनरल]] [[रबर्ट कैनेडी]] द्धारा अधिकृत भएको थियो।<ref>राष्ट्रपति [[जेराल्ड फोर्ड]] र [[हेनरी किसिंजर]]को बीच [http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB222/family_jewels_wh2.pdf बातचीतको 4 जनवरी 1975को ज्ञापन], [[नेशनल सिक्यूरिटी आर्किव]] द्धारा उपलब्ध, जून 2007</ref>
 
CIAको मध्यस्थ रबर्ट महेऊ[[रबर्ट महेऊ]] द्धारा एक हत्याको प्रयासको सम्भावनाको बारेमा गिंकाना र मियामी सिंडीकेट नेता सैंटोस त्रफ्फिकान्तेको संपर्क गरियो , यसले पहिले लस वेगास सिंडीकेटको सदस्य र गिंकानाको दोस्रो नम्बरको सरगना जनी रोसेल्ली देखि महेऊ ले यस सिलसिलेमा संपर्क गरेको थियो।
महेऊ आफुको क्यूबामा धेरै अन्तर्राष्ट्रीय व्यापारिक फर्महरुलाई एक प्रतिनिधिको रूपमा प्रस्तुत गरेर चुके थिए, कास्ट्रो ले जसको सम्पत्ति जफत गर्‍यो। उनले कास्ट्रोको "हटाने"को यस अपरेशनको लागि $150,000 डलरको प्रस्ताव राखयो थियो। (तर दस्तावेजहरुलाई अनुसार न त रोसेल्ली ले र न गिंकाना र त्रफ्फिकान्ते ले यस कामको लागि कुनै भुगतान स्वीकार गर्‍यो). फाइलको बमोजिम, यो गिंकाना नै थियो जसले कास्ट्रोको भोजन र पेयमा जहरको गोलिहरुको एक श्रृंखलाको प्रयोगको सुझाव दिए थियो। यिनीहरु गोलिहरु CIA द्धारा गिंकानाको उम्मेदवार जुआन ओर्ताको दी गई थियो, जसलाई गिंकाना ले क्यूबा सरकारमा एक अधिकारीको रूपमा प्रस्तुत गरेको थियो, जुन जुएको धंधेमा लगे मान्छेहरु भन्दा पनि वेतन लिया गर्दथ्यो। उनको पहुंच कास्ट्रो सम्म थियो।कास्त्रोको भोजनमा जहर मिलानको छ पल्ट किये प्रयास पछि ओर्ता ले अचानक मिशन छोड दिनको मांगगरे। उनले यो काम कुनै अनाम व्यक्तिको सौंप दिए। त्यस पछि, [[ड.एंथनी वेरोना]]को माध्यम देखि गिंकाना र त्रफ्फिकानते ले एक दोस्रो प्रयास गर्‍यो। डा.एंथनीबी [[क्यूबाको निर्वासन सैनिक|क्यूबाको निर्वासित सैनिकहरु]] (जुंटा)को नेता थिए। त्रफ्फिकान्तेको अनुसार उनी "जुंटाको निष्प्रभावी प्रगति देखि असन्तुष्ट थे". वेरोना ले खर्चको लागि 10,000 डलर र सञ्चार उपकरणहरुको लागि 1,000 डलरको अनुरोध गर्‍यो। बहरहेल, यो ठेगाना गरेनदोस्रो प्रयास भनें सम्म पहुंच पाया, किन भनें शीघ्र नै [[बे अफ पिग्स इन्वेसन|बे अफ पिग्स आक्रमण]]को शुरू हो जाने देखि पूरा कार्यक्रम रद्द गरियो।<ref>[http://web.archive.org/web/20070628212616/news.yahoo.com/s/nm/20070626/us_nm/cia_secrets_dc_4 http://news.yahoo.com/s/nm/20070626/us_nm/cia_secrets_dc_4] हलैंड, स्टीव र एन्डी सुलिवान. "CIA ले कास्ट्रोको मारनको माफियाको पकडनेको कोशिशको : दस्तावेज". रयटर्स न्यूज सर्विस, 26 जून, 2007.</ref><ref>[http://www.foia.cia.gov http://www.foia.cia.gov] "फैमिली जेवेल्स" आर्किव, पृष्ठ 12-19</ref><ref>[http://www.msnbc.msn.com/id/19438161/page/2/ http://www.msnbc.msn.com/id/19438161/page/2/] जनसन, एलेक्स. "CIA संदिग्ध अतीत माको किताब खोल देती छ।" MSNBC, 26 जून, 2007</ref>
 
=== संयुक्त राज्य अमेरिका द्धारा प्रतिबन्ध ===
{{Main|United States embargo against Cuba}}
 
स्पेनको पूर्व प्रधानमन्त्री [[जोस मारिया अजनर]] ले लेखयो कि प्रतिबंध कास्ट्रोको सबै भन्दा ठूलो मददगार बन्यो छ, यदि प्रतिबंध हटा लिया जाय त तीन महिनाको भित्र कास्ट्रोको राष्ट्रपतित्व चला जाएगा.<ref>{{cite web |date= | year = 2005 | month = April 21 | url = http://www.caribbeannetnews.com/2005/04/21/embargo.shtml | title = US embargo of Cuba is Castro's 'great ally', says former Spanish PM | format = | work = | pages = | publisher = Caribbean Net News | language = | accessdate = 2006-05-20}}</ref> 1991मा [[सोभियत संघको पतन]] पछि दिवालिया हो चुके र अलग-थलग पड चुके क्यूबामा कास्ट्रोको नियन्त्रण बनिरह्यो. क्यूबाको अर्थव्यवस्थाको समन्वित संकुचन देखि उनको पचासी फीसदी बजार गायब भयो। साथ नै यसलाई मदद दिन वाला सब्सिडी र व्यापार समझौते पनि खत्म भए. यसले ग्याँस र पानीको आपूर्तिमा कमी, गंभीर बिजुली संकट र भोजन आपूर्तिको डांवाडोल स्थिति पैदा भयो।<ref>{{cite web | last = Brandford| first = Becky| authorlink =| coauthors =|date= | year = 2003| month = June 8| url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/2961320.stm| title = Cuba's hardships fuel discontent| format =| work =| pages =| publisher = BBC News| language =| accessdate = 2006-05-20| accessyear = }}</ref>
1994मा यस द्धीपको अर्थव्यवस्था, जसलाई "विशेष अवधि" भनाइयो,मा फंस गयी र ढहनेको कगारमा जा पहुंची. क्यूबा ले अमेरिकी डलरको वैधता प्रदान गर्‍यो, पर्यटनमा ध्यान दिए र संयुक्त राज्य अमेरिकामा रहन वाला क्युबाईहरुको द्धीपमा रहनवाला आफ्नो रिश्तेदारों देखि अमेरिकी डलरको हस्तांतरणको प्रोत्साहित गर्‍यो।
2001मा [[मिशेल तूफान]]को कारण भन्दा ठूलो मात्रामा भएका नोकसान पछि, कास्ट्रो ले अमेरिका देखि सिर्फ एक पल्ट भोजनको नगद खरीदको फैसला गर्‍यो, जबकि अमेरिकाको मानवीय सहायताको प्रस्ताव उनले खारिज गर्‍यो।<ref>{{cite web |date=2001-11-17 |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/1662346.stm | title = Castro welcomes one-off US trade | publisher = BBC News | accessdate = 2006-05-19}}</ref> प्रतिबंध लगान पछि पहिलो पल्ट 2001मा अमेरिका ले खाद्धान्नको जहाज जानलाई अनुमति दी.<ref>{{cite web |date=2001-12-16 | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/1714776.stm | title = US food arrives in Cuba |publisher = BBC News | accessdate = 2006-05-19}}</ref> 2004को समयमा, कास्ट्रो ले ईंधनको कमीको कारण इस्पात संयन्त्र, चीनी मिलों र कागज मिलों सहित 118 कारखाने बंद गरेर दिए <ref>{{cite web |date=2004-09-30 |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/3702784.stm |title=Cuba to shut plants to save power |publisher=[[BBC News]] |accessdate=2006-05-20}}</ref> र 2005मा वेनेजुएला देखि तेलको आयोतको बदले क्यूबाको हजारों डाक्टरहरुलाई वहां जानलाई निर्देश दिए।<ref>{{cite news | last = Morris
| first = Ruth
| year = 2005
| month = December 18
| url = http://pqasb.pqarchiver.com/sun_sentinel/access/943180711.html?dids=943180711:943180711&FMT=ABS&FMTS=ABS:FT&date=Dec+18%2C+2005&author=Ruth+Morris+Havana+Bureau&pub=South+Florida+Sun+-+Sentinel&edition=&startpage=1.A&desc=CUBA%27S+DOCTORS+RESUSCITATE+ECONOMY+AID+MISSIONS+MAKE+MONEY%2C+NOT+JUST+ALLIES
| title = Cuba's Doctors Resuscitate Economy Aid Missions Make Money, Not Just Allies
| publisher = Sun-Sentinel.com
|accessdate=2006-12-28
}}</ref>
 
=== विदेश सम्बन्ध ===
{{Main|Foreign relations of Cuba}}
 
==== सोभियत संघ ====
[[चित्र:Castro Khrushchev.jpg|thumb|right|275px|फिडेल कास्ट्रो पूर्व सोभियत प्रधानमन्त्री निकिता ख्रुश्चेव देखि गले मिलते भए।]]
 
सोवियत संघसँग राजनयिक सम्बन्धहरुको स्थापना र मिसाइल संकट पछि, क्यूबा सोभियत बजार र सैन्य तथा आर्थिक सहायतामा अधिकाधिक निर्भर हुदै गयो. सोभियत सैन्य सलाहकारहरु र उपकरणहरुको जरिए कास्ट्रो एक मजबूत सैन्य बल तैयारएरनेमा सक्षम भए। [[KGB]] ले हवाना संग निकट संपर्क राखयो र कास्ट्रो ले सरकार, मीडिया र शिक्षा प्रणालीमा सबै स्तरमा कम्युनिस्ट पार्टीको नियन्त्रणलाई र कडा गर्‍यो। जबकि सोभियत शैलीको आंतरिक पुलिस बल विकसित गरियो।
 
सोवियत संघसँग कास्ट्रोको गठबंधन पनि चे ग्वेरा संग उनको विच्छेदको एक कारण बनयो। 1966 मा, ग्वेरा [[बोलीविया|बोलिविया]]मा वहांको सरकारको बिरुद्ध क्रांतिको लागि गए. यो प्रयास असफल रहे.
 
23 अगस्त 1968 मा, कास्ट्रो ले सोभियत संघको प्रति आफ्नो निष्ठांको प्रदर्शन गर्‍यो, जसबाट सोभियत संघको नेतृत्वले उनलाई आफ्नो समर्थनको पुन: पुष्टिगरे।[[चेकोस्लोवागर्‍यो]]मा [[प्राग स्प्रिंग]] नामक आन्दोलनको कुचलनको लागि [[चेकोस्लोवागर्‍योको वर्साव सन्धि आक्रमण|सोवियत संघको आक्रमण]]को दुई दिन पछि कास्ट्रोले रेडियो मार्फत् सार्वजनिक तरिकामा चेक विद्रोहियहरुलाई निंदा गरे। कास्ट्रो ले क्यूबाको मान्छेहरुलाई "चेकोस्लोवागर्‍योको प्रतिक्रांतिकारियों" देखि आगाह गर्दै भन्यो कि उनी मान्छे "चेकोस्लोवागर्‍योको पूंजीवाद तिर र [[साम्राज्यवादि|साम्राज्यवादियों]]को गोदमा बिठाने गइहेका थिए."उनिले विद्रोहियोको "[[पश्चिम जर्मनी]]को एजेन्ट र [[फासीवादी]] प्रतिक्रियावादी भीड करार दिए।" <ref>{{cite web | last = Castro | first = Fidel | authorlink = | coauthors = |date= | year = 1968 | month = August | url = http://lanic.utexas.edu/la/cb/cuba/castro/1968/19680824 | title = Castro comments on Czechoslovakia crisis | format = | work = | pages = | publisher = FBIS| accessdate =}}</ref> जब सोभियत संघको धेरै सहयोगी देश यस आक्रमणको चेकोस्लोवागर्‍योको संप्रभुताको उल्लंघन बताइरहेका थिए, तब कास्ट्रोको यस खुला समर्थनको बदलामा सोभियत संघले अतिरिक्त ऋण र तेलको निर्यात गरेर क्यूबाको अर्थव्यवस्थाको मजबूत गर्‍यो।
 
1971 मा,कास्त्रो ले चिलीको एक महिना लामो यात्रागरे। त्यसपछि चिली र क्यूबाको बीच फेरि देखि राजनैतिक सम्बन्धहरुको स्थापना भयो। [[अमेरिकी राज्यहरुको सम्मेलन]] (American States convention)को संगठनमा होनेको बावजूद चिली ले यस्तो गर्‍यो। संगठनको कुनै पनि [[पश्चिमी गोलार्ध]]को सदस्य देश [[क्यूबा]] संग सम्बन्ध थियो। (सिर्फ [[मैक्सिको]] अपवाद रहे, किन भनें उनले संगठनको यो कुरा मानन देखि इंकार गर्‍यो था). यात्राको समयमा कास्ट्रो ले देशको आंतरिक राजनीतिमा सक्रिय रूप ले भाग लिया र विशाल रैली आयोजितको र [[सल्वादोर अल्लेंदे]]को सार्वजनिक सल्लाह दी. यिनी बातहरुलाई राजनैतिक विरोधिहरु ले आफ्नो दृष्टिकोणको समर्थनमा एक सबूतको तरिकामा पेश गर्दै भन्यो कि "समाजवादको चिलीको रास्ता" दरअसल चिलीको क्यूबाको पथमा ले जानलाई प्रयास हो।<ref>{{cite book | last = Quirk | first = Robert | authorlink = | coauthors = |date= | year = 1995 | month = August | url = | title = Fidel Castro | work = | pages = | publisher = W. W. Norton & Company }}</ref>
 
जब सोभियत नेता [[मिखाइल गोर्बाचेव]] ले 1989मा क्यूबाको यात्रा गर्‍यो, तब गोर्बाचेवको आर्थिक र राजनैतिक सुधारहरुको कार्यान्वयनको कारण देखि हवाना र मस्कोको बीचको दोस्ताना रिश्ते तनावपूर्ण भएका थिए." 1989 नोभेम्बरमा कास्ट्रो ले भन्यो कि "हम अन्य समाजवादी देशहरुमा अफसोसजनक कुराहरु देख रहे छ, धेरै नै अफसोसनाक कुराहरु" उनी सोभियत संघ सहित [[पूर्वी जर्मनी]], [[हंगरी]] र [[पोलैंड]]मा आ रहे बदलावहरुको सिलसिलेमा यस्तो भन्इरहेका थिए.<ref>{{cite web |date=1989-11-09 | url = http://thomas.loc.gov/cgi-bin/query/z?r101:S17NO9-1592: | title = Castro Laments 'Very Sad Things' in Bloc |publisher = Washington Post |accessdate = 2006-05-22 }}</ref> 1991मा [[सोभियत संघको पतन]] पछि क्यूबामा तत्काल र विनाशकारी प्रभाव पर्‍यो।
 
==== अन्य देश ====
{{quotation|As I have said before, the ever more sophisticated weapons piling up in the arsenals of the wealthiest and the mightiest can kill the illiterate, the ill, the poor and the hungry, but they cannot kill ignorance, illness, poverty or hunger.|Fidel Castro, 2002 <ref>[http://www.cuba.cu/gobierno/discursos/2002/ing/f210302i.html March 21, 2002 Speech by Fidel Castro at the international conference on financing for development.]</ref>}}
 
4 नोभेम्बर 1975 को, कास्ट्रो ले [[Popular Movement for the Liberation of Angola|दक्षिण अफ्रीका]] समर्थित [[अंगहरुलाको पूर्ण आजादीको लागि राष्ट्रीय संघ|UNITA]] विपक्षी सेनाको बिरुद्ध [[अंगहरुला]]मा मार्क्सवादी [[अंगहरुलाको मुक्तिको लागि लोकप्रिय आंदोलन|MPLA]] सरकारको मददको लागि, क्यूबाको सैनिकहरुको तैनातीको आदेश दिए।मास्को ले अंगहरुलामा क्यूबाको सैनिकहरुलाई ठूलो मात्रामा विमानहरु संग उतारकर क्यूबाको सहायतागरे। अंगहरुलामा क्यूबाको भूमिकामा [[नेल्सन मंडेला]] ले टिप्पणीको कि "क्यूबाको अंतरराष्ट्रवादियों ले अफ्रीकियहरुलाई आजादी, स्वतन्त्रता र न्यायको लागि धेरै केही गर्‍यो।" <ref>{{cite web | last = Mandela | first = Nelson | url = http://en.wikiquote.org/wiki/Nelson_Mandela | title = Attributed quotes of Nelson Mandela | publisher = Wikiquote.org | accessdate = 2006-05-11 }}</ref> क्यूबाको सैनिकहरुलाई इथियोपियाई सेनाको सहायताको लागि 1977मा मार्क्सवादी [[इथियोपिया]] पठाइयो. इथियोपियाई सेना तब सोमालिया देखि ओगाडेन युद्धमा लगी भएको थियो। यसको अतिरिक्त, कास्ट्रो पुरा ल्याटिन अमेरिकामा मार्क्सवादी क्रांतिकारी आंदोलनहरुलाई समर्थन दिनमा जुटे भएका थिए. त्यहि सिलसिलेमा उनले 1979मा [[निकारागुआ]]को [[एनेस्टेसियो सोमोजा देबय्ले|सोमोजा]] सरकारको उखाड फेंकनेमा [[सान्दिनिस्ता]]को सहायतागरे। मुक्त क्यूबा <ref>{{cite web |date=2006-08-25 | url = http://www.mediatransparency.org/recipientgrants.php?recipientID=1892 | title = Recipient Grants: Center for a Free Cuba | accessdate = 2006-08-25 }}</ref> को लागि धन मुहैया गरानवाली संस्था [[कार्थेज फाउंडेशन]] द्धारा दावा गरियो छ एक अनुमानको अनुसार विदेशमा सैन्य कार्रवाईमा क्यूबाको 14,000 सैनिक मारियो थिए।<ref>{{cite web |last=O'Grady |first=Mary Anastasia |date=2005-10-30 |url=http://www.cubacenter.org/media/news_articles/countingcastrosvictims.php |title=Counting Castro's Victims |publisher = Wallstreet Journal, Center for a Free Cuba |accessdate=2006-05-11}}</ref> कास्ट्रो ले यसको खुलासा कहिल्यै गरेनकि सोभियत अफ्रीकी युद्धहरुमा कितने हताहत हुए, तर एक अनुमानको बमोजिम एक साना देशको लागि 14,000,को संख्या एकदम ठूलो छ।<ref>मरिस हल्पेरिन द्धारा ''रिटर्न टु हवाना ''</ref>
 
क्यूबाको एक पूर्व खुफिया मेजर जुआन एंटोनियो रोड्रीगेज मेर्निएर ले बताया कि 1970को दशकमा क्यूबा ले नशीले पदार्थहरुको तस्करी गरेर धेरै कमाया. जुआन एंटोनियो 1987मा क्यूबा देखि भागए थिए। नकदी फिडेलको स्विस बैंकको खातहरुमा जम्माको गई. भनाइयो कि यिनिहरुबाट "मुक्ति आंदोलनोको आर्थिक मदद दी जानी है".<ref name="castroinc" /> कास्ट्रो मािवार देखि टूटे एक भाइ [[नोर्बेर्तो फुएंतेस]] ले यिनी आपरेशनहरुलाई बारेमा जानकारी प्रदानको छ। उनको अनुसार, [[फिलिस्तीनको मुक्तिको डेमोक्रेटिक फ्रंटको सहयोग]] देखि क्यूबाको खुफिया विभाग ले लेबनाउनमा 1975-76 गृह युद्धको समयमा एक बैंक डकैती गरेर एक अरब डलरको सम्पत्ति लूट ली.सोनेको ईटाहरु, गहने, रत्न, र संग्रहेलयको सामान [[राजनयिक थैलों]]मा भरकर हवाई मार्ग देखि बेरूत-मास्को-हवाना भेज दिए गए.कास्त्रो ले व्यक्तिगत तरिकामा नायकको रूपमा लुटेरहरुको अभिनन्दन गर्‍यो।<ref name="castroinc">{{cite web|url=http://lanic.utexas.edu/project/asce/pdfs/volume15/pdfs/werlau.pdf|title=Fidel Castro, Inc.: A global conglomerate|author=Maria C. Werlau}}</ref>
 
क्यूबा र पनामा ले 2005मा आफ्नो कूटनैतिक सम्बन्ध बहाल किये, जुन एक साल पहिले टूट गए थिए, किन भनें 2000मा क्यूबाको राष्ट्रपति फिडेल कास्ट्रोको हत्याको प्रयासमा शामिल चार निर्वासित क्यूबाइयहरुलाई पनामाको पूर्व राष्ट्रपति ले माफ गर्‍यो थियो।दुईटै देशहरुको विदेश मन्त्रियो ले हवानामा दस्तावेजमा हस्ताक्षर गरे। दस्तावेजमा दुवै देशहरुको बीचको लामो बिरादरीको भावनामा जोर दिइएको.<ref name="Cuba and Panama restore relations">{{cite web |date=2005-08-21 |url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4170374.stm | title = Cuba and Panama restore relations | publisher = BBC News | accessdate = 2006-05-21}}</ref> ल्याटिन अमेरिकी पडोसियों द्धारा कहिल्यै त्याग दिए गए क्यूबाको कोस्टारिका र एल सल्वाडोरको छोड अधिकांश देशहरु देखि सम्बन्ध बने।<ref name="Cuba and Panama restore relations" />
 
[[चित्र:Castro-Trudeau 1976 - LAC PA136976.jpg|thumb|left|175px|कास्त्रो र क्यानाडाको प्रधानमन्त्री पिएर्रे त्रुदौ]]
हुनत क्यूबा र मेक्सिकोको बीच सम्बन्धहरुमा तनाव बनेको छ, तर दुवै पक्ष यसमा सुधार लानेको लागि प्रयासरत छन्।1998 मा, फिडेल कास्ट्रो ले मिकी माउसमा गरियो आफ्नो टिप्पणिहरुको लागि माफी मांगी. उनी टिप्पणिहरुको कारण मेक्सिको ले हवाना देखि आफ्नो राजदूतको फिर्ता बुला लिए। उनले भन्यो कि उनको मंशा गलत हैन रही थियो, जब उनले भन्यो थियो कि मेक्सिकोको ऐतिहासिक व्यक्तित्वहरुको सट्टा मैक्सिकन बच्चाहरुलाई डिज्नी चरित्रहरु संग नाम चुनन सजिलो भनछ। बल्कि उनले भने, उनको कुराहरु अमेरिकाको सांस्कृतिक वर्चस्वको बिरुद्ध थियो .<ref>{{cite web |date=1998-12-19 |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/238827.stm | title = Castro says sorry to Mexico | publisher = BBC News | accessdate = 2006-05-21}}</ref> मैक्सिकन राष्ट्रपति [[विसेंट फक्स]] ले 2002मा कास्ट्रो ले माफी मांगी, जसले दुवैको टेलेफोन बातचीत टेप गरेको थियो, जब फक्स कास्ट्रोको मेक्सिकोमा हो रहे संयुक्त राष्ट्र शिखर सम्मेलनमा भाग लिन देखि मना गरिहेका थिए, किन भनें वहां राष्ट्रपति बुश पनि आन वाला थिए। कास्ट्रो ले यसमा बयान दिएर आपत्ति जतायी थियो।<ref>{{cite web |date=2002-04-25 | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/1946089.stm | title = Mexico's Fox apologises to Castro | publisher = BBC News | accessdate = 2006-05-21}}</ref>
 
1998मा सोह्र कैरेबियाई देशहरुको शिखर सम्मेलनमा कास्ट्रो ले क्षेत्रीय एकताको आह्वान गर्दै भन्यो कि कैरेबियाई देशहरुको बीच सहयोग मजबूत हुनबाट नै वैश्विक अर्थव्यवस्थामा धनी देशहरुको वर्चस्वको रोकिन सकोसगा.<ref>{{cite web |date=1998-08-21 | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/156312.stm | title = Castro calls for Caribbean unity | publisher = BBC News | accessdate = 2006-05-21}}</ref> कैरेबियन देशहरु ले क्यूबाको फिडेल कास्ट्रोको आफ्नो लिया, जबकि व्यापार वादोको तोडनको लागि अमेरिकाको आलोचनागरे।हाल सम्म कैरेबियाई देशहरुको लागि अछूत रहे कास्ट्रो ले कैरेबियाई देशहरुको लागि अनुदान र छात्रवृत्ति बढयो दी, जबकि पछिल्लो पांच वर्षहरुमा अमेरिकाको सहायतामा 25 फीसदीको गिरावट आए छ।<ref>{{cite web |date= | year = 1998 | month = August 25 | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/156756.stm | title = Castro finds new friends | format = | work = | pages = | publisher = BBC News | language = | accessdate = 2006-05-21}}</ref> क्यूबा ले [[कैरिबियाई समुदाय]]मा चार अतिरिक्त दूतावास खोले: [[अंटीगुआ र बारबूडा]], [[डोमिनिका]], [[सूरीनाम]], [[सेंट विंसेंट र द ग्रेनाडाइन्स]]. यस कदम देखि क्यूबा एकमात्र यस्तो देश बन्यो, जसको दूतावास सबै कैरिबियाई समुदायको स्वतन्त्र देशहरुमा छ।<ref>{{cite news | last = | first = |month= March | year= 2006 | url = http://www.caribbeannetnews.com/cgi-script/csArticles/articles/000008/000823.htm | title = Cuba opens more Caribbean embassies | publisher = Caribbean Net News | accessdate = 2006-05-11 }}</ref>
 
[[उत्तर कोरिया]] ले कास्ट्रोको "स्वर्ण पदक (हंसुआ र हथौडा) र राष्ट्रीय ध्वजको प्रथम श्रेणीको सम्मान प्रदान गर्‍यो।<ref>{{cite web|url=http://granmai.co.cu/ingles/2006/diciembre/mar12/51conde.html|title=Democratic Korea decorates President Fidel Castro|publisher=Granma}}</ref>
 
लीबिया ''[[डी फेक्टो|डी फैक्टो]]'' को वास्तविक नेता [[मुअम्मर अल-गद्दाफीने]] कास्ट्रोको "लीबियाको मानवाधिकार पुरस्कार" प्रदान गर्‍यो।<ref>{{cite web | last = | first = | year = 1998 | month =August 11 | url =http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/149414.stm | title =Libyan human rights prize awarded to Fidel Castro of Cuba | publisher =BBC News | accessdate =2006-06-13}}</ref> 1998मा दक्षिण अफ्रीकाको यात्रामा गए कास्ट्रोको राष्ट्रपति नेल्सन मंडेला ले गर्मजोशी देखि स्वागत गर्‍यो।<ref>{{cite web |date= | year = 1998 | month = September 4 | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/164687.stm | title = Castro's state visit to South Africa | format = | work = | pages = | publisher = BBC News | language = | accessdate = 2000-05-21}}</ref> राष्ट्रपति मंडेला ले कास्ट्रोको विदेशिहरुको लागि दक्षिण अफ्रीकाको सर्वोच्च नागरिक पुरस्कार, आर्डर अफ गुड होप प्रदान गर्‍यो।<ref>{{cite web |date= | year = 1998 | month = September 6 | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/165566.stm | title = Castro ends state-visit to South Africa | format = | work = | pages = | publisher = BBC News | language = | accessdate = 2006-05-21}}</ref> बोत्सवाना राष्ट्रपतिको अनुसार, पछिल्लो डिसेम्बरको कास्ट्रो ले बोट्सवानाको लागि 100 चिकित्सा कार्यकर्ताहरुलाई पठाएर आफ्नो वादा निभाया. यिनी चिकित्सा कार्यकर्ताहरु ले बोत्सवानामा HIV/AIDSको बिरुद्ध युद्धमा एक महत्वपूर्ण भूमिका निभाए. बोत्सवानामा क्यूबाको सबै भन्दा पहिलो राजदूत अन्ना वल्लेजेराको अनुसार HIV/AIDSको बिरुद्ध वैश्विक लडाईमा उनको देशको प्रतिबद्धता र लडाईको एक हिस्सा छ उनको स्वास्थ्य कार्यकर्ता.<ref>{{cite web |date= | year = 2005 | month = December 16 | url = http://www.afrol.com/articles/15034 | title = Fidel Castro's "promise to Botswana fulfilled" | format = | work = | pages = | publisher = afrol News | language = | accessdate = 2006-05-21}}</ref>
 
1960मा [[मैल्कम X]] संग [[होटल थेरेसा]]मा उनको ऐतिहासिक यात्राको कारण [[हार्लेम]]मा उनीलाई एक प्रतीकको रूपमा देखिएको.<ref>{{cite web | last = | first = | authorlink =| coauthors = |date= | year = | month = | url = http://www.columbia.edu/cu/ccbh/mxp/ministermalcolm.html | title = Malcolm X Chronology | work = | pages = | publisher = Columbia University | language = | accessdate =}}</ref>
 
कास्त्रोको [[क्यानाडा]]को पूर्व [[प्रधानमन्त्री]] [[पिएर्रे त्रुदौ]]को एक दोस्त मानिन्छ। अक्टोबर 2000मा त्रुदौको अन्तिम संस्कारमा कास्ट्रो मानद कोफीन वाहक थिए। त्रुदौको कार्यालय छोडन पछि पनि त्रुदौको मृत्यु सम्म दुवैको दोस्ती जारी रही. [[क्यानाडा]] क्यूबा संग खुलेआम व्यापार शुरू गर्न वाला पहिलो [[अमेरिकी]] सहयोगी देश बनयो। क्यूबाको अझै पनि क्यानाडा संग एक राम्रो रिश्ता छ। 1998मा क्यानाडाको प्रधानमन्त्री [[जेअन चरेतिएन]] क्यूबा गए र राष्ट्रपति कास्ट्रो ले मिलन पछि दुवैको घनिष्ठ सम्बन्धमा प्रकाश हाल्यो. 1976मा पिएर्रे त्रुदौको हवाना यात्रा पछि त्यो क्यानाडा सरकारको पहिले नेता बने जसले द्धीपको यात्रागरे।<ref>{{cite web | last = | first = | authorlink =| coauthors = |date= | year = 1998 | month = April 20 | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/80546.stm | title = Canadian PM visits Fidel in April | format = | work = | pages = | publisher = BBC News | language = | accessdate = 2006-05-21}}</ref>
 
[[चित्र:Vladimir Putin in Cuba 14-17 December 2000-5.jpg|thumb|300px|2000मा व्लादिमीर पुतिन र कास्ट्रो.]]
यूरोपीय संघ ले कास्ट्रो शासनमा "मानव अधिकारहरु तथा बुनियादी स्वतन्त्रताओको सतत खुला उल्लंघन"को आरोप लगाया.<ref>{{cite web|url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2004:076E:0384:0386:EN:PDF|title=EU-Cuba relations}}</ref> डिसेम्बर 2001 मा, [[यूरोपेली संघ|यूरोपीय संघ]]को प्रतिनिधिहरु ले हवानामा वार्ताको एक सप्ताहको वार्ताको अन्तमा भन्यो कि क्यूबा संग उनको राजनैतिक बातचीत पटरीमा लौट रही छ।यूरोपीय संघ ले मानव अधिकारहरुको प्रश्नमा चर्चा गर्नको क्यूबा कि इच्छाको प्रशंसागरे। क्यूबा नै एकमात्र ल्याटिन अमेरिकी देश हो, जसको यूरोपीय संघ संग आर्थिक सहयोग समझौता छैन। हुनत, अमेरिकी [[व्यापार प्रतिबंध]] पछि देखि अमेरिकी प्रतिद्वंद्विओं देखि मुक्त क्यूबा संग धेरै यूरोपीय देशहरुको व्यापार सम्बन्ध मजबूत भयो।<ref>{{cite web |date=2001-12-03 | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/1689710.stm | title = EU and Cuba bury the hatchet | format = | work = | pages = | publisher = BBC News | language = | accessdate = 2000-05-21}}</ref> 2005 मा, यूरोपीय संघको विकास आयुक्त [[लुईस मिशेल]]को क्यूबा यात्रा यस आषा संग समाप्त भयो कि कम्युनिस्ट देश संग उनको रिश्ते मजबूत होंगे. यूरोपीय संघ क्यूबाको सबै भन्दा ठूलो व्यापारिक भागीदार छ। क्यूबा द्धारा 75 असंतुष्टहरुलाई कारावास र तीन अपहर्ताहरुको फांसी दिन देखि कूटनैतिक सम्बन्ध तनावपूर्ण भए।हुनत, यूरोपीय संघ आयुक्त फिडेल कास्ट्रोको यिनी सबै विषयहरुमा चर्चा गर्नको इच्छा देखि प्रभावित हुए, तर कास्ट्रो ले कुनै वादा हैन गर्‍यो। क्यूबा ले उनिलाई राजनैतिक कैदी मानन देखि इनकार गर्‍यो। उनको अनुसार उनी संयुक्त राज्य अमेरिकाको भाडेको सैनिक हो।<ref>{{cite web | last = Gibbs | first = Stephen | authorlink = | coauthors = |date=2005-03-28 | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4385657.stm | title = EU 'optimistic' after Cuba visit | publisher = BBC News | accessdate = 2006-05-21}}</ref>
 
ल्याटिन अमेरिकामा हाल नैमा बनी समाजवादी सरकारहरु द्धारा कास्ट्रोको एक प्रतीकको रूपमा दे खाउछ। [[वेनेजुएला]]को [[ह्यूगो शावेज]] उनको पुरानो प्रशंसक छ र क्यूबा संग एक समझौतेको तहत चिकित्सा सहायताको बदले रियायती दरमा पेट्रोलियम दिनमा सहमत भए। [[बोलीविया]]को [[एवो मोरालेस]] ले उनिलाई "सभी ल्याटिन अमेरिकी क्रांतिकारियहरुको हजुरवुवा" (हजुरवुवाजी) बताया.<ref>{{cite news|publisher=[[Der Spiegel]]|url=http://www.spiegel.de/international/spiegel/0,1518,434272,00.html|title=Spiegel interview with Bolivia's Evo Morales|date=2006-08-28|accessdate=2009-08-12}}</ref>
 
== उत्तराधिकारको मुद्दा ==
क्यूबाको संविधानको अनुच्छेद 94को अनुसार, राष्ट्रपतिको रोग या मृत्युमा पहिले उप-राष्ट्रपति राष्ट्रपति पदको कर्तव्यहरुलाई पूरा गर्नेछन्.फिडेल कास्ट्रोको राष्ट्रपति पदमा रहते भएका [[राउल कास्ट्रो]] पछिल्लो 32 वर्षहरु संग उनी पदमा रहे.
 
राष्ट्रपतिको उत्तराधिकार र कास्ट्रोको लामो उमेरको मुद्दा मा, वहां कास्ट्रोको स्वास्थ्य र निधनको लिएर अफवाहहरु, अडकलहरु र छल-कपटको दौर लामो समय सम्म चलता रहे.1998मा खबरें आए कि उनी एक गंभीर मस्तिष्क रोग ले पीडित हुन्, तर त्यस पछि यसको खंडन भयो।<ref>
{{cite web |date=1998-07-24 | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/138452.stm | title = Castro says he feels fine | format = | work = | pages = | publisher = BBC News | language = | accessdate =}}</ref> जून 2001 मा, कैरेबियाई घाममा लगातार सात घन्टा सम्म भाषण दिदै उनी बेहोश भए.<ref>{{cite web |date=2001-06-23 | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/1404497.stm | title = Castro collapses during speech | format = | work = | pages = | publisher = BBC News | language = | accessdate = 2006-05-16}}</ref> त्यस पछि उनी दिन भाषण समाप्त गर्न पछि उनी सेनाको वर्दीमा खुशमिजाजी संग टेलीभिजन स्टूडियोमा घूमते र पत्रकारों देखि मजाक करते नजर आये.<ref>{{cite web |date= | year = 2001 | month = June 23 | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/1404511.stm | title = Castro finishes speech after collapse | format = | work = | pages = | publisher = BBC New | language = | accessdate =2006-05-05}}</ref>
 
जनवरी 2004 मा, [[बोगोटा]]को महापौर [[लुईस एडुआर्डो गर्जोंन]] ले भन्यो कि "कास्त्रो धेरै बीमार लागइरहेका थिए". क्यूबामा छुट्टी बितानेको समयमा कास्ट्रो संग एक बैठक पछि उनले यस्तो भने.<ref>{{cite web | last = | first = |date= [[2004-01-14]] | url = http://www.cnn.com/2004/WORLD/americas/01/14/castro.health.ap | title = Bogota mayor: Castro health deteriorating | publisher = CNN.com | accessdate = 2006-05-11 }}</ref> मई 2004 मा, कास्ट्रोको चिकित्सक ले खंडन गरे कि उनको स्वास्थ्य खराब चल रहेको छ । उनले अनुमान लगाया कि कास्ट्रो 140 साल सम्म बाँच्ने वाला छ। डा.एउगेनियो सलमान हौसें ले भन्यो कि "प्रेस संधै केही न केही उनको बारेमा अडकलहरु लगाता रहन्छ। एक पल्ट दिलको दौरा पर्न का, त कहिल्यै क्यान्सर]] का, त कहिल्यै केही न्यूरोलजिकल समस्या होनेको अडकलहरु लगाए गयी." तर उनको दावा रहयो कि कास्ट्रोको स्वास्थ्य राम्रो छ।<ref>{{cite news | last =|first =|date= [[2004-09-24]] | url = http://www.smh.com.au/articles/2004/05/18/1084783511071.html | title = Fidel Castro can live to 140, doctor says | publisher = The Sydney Morning Herald | accessdate = 2006-05-11 }}</ref>
 
20 अक्टूबर 2004को एक रैलीमा भाषण दिदै कास्ट्रो चिप्लिए र उनको घुटना र दाहिना हात टूट गया.<ref>{{cite news | last =|first =|date= [[2004-05-19]] | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/3761748.stm | title = Castro breaks knee, arm in fall | publisher = BBC News | accessdate = 2006-05-14 }}</ref> उनी दुई महिना पछि नै चलने-फिरने र सार्वजनिक तरिकामा उपस्थित हो पानमा समर्थ हो पाए.<ref>{{cite web |date= | year = 2004 | month = December 23 | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4122531.stm | title = First walk for Castro after fall | format = | work = | pages = | publisher = BBC News | language = | accessdate = 2006-06-13}}</ref>
 
क्यूबामा उनको ठूलो भूमिकाको कारण देश-विदेशमा उनको बढती उमेरसँग उनको सेहतको लिएर अडकलहरु लगाए गइरह्यो. कास्ट्रोको स्वास्थ्यको लिएर CIAको खास दिलचस्पी छ।<ref>{{cite web | last = Westcott | first = Kathryn | authorlink = | coauthors = |date= | year = 2005 | month = November 18 | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4445484.stm | title = Why health matters for CIA | format = | work = | pages = | publisher = BBC News | language = | accessdate = 2006-05-15}}</ref>
 
2005 मा, CIA ले भन्यो कि उनीलाई लागइन्छ कि कास्ट्रोको [[पार्किंसंस रोग]] छ।<ref>{{cite web | last = Nordqvist | first = Christian | authorlink = | coauthors = |date= | year = 2005 | month = November | url = http://www.medicalnewstoday.com/healthnews.php?newsid=33663 | title = Fidel Castro has Parkinson's Disease, thinks the CIA | format = | work = | pages = | publisher = Medical News Today | language = | accessdate = 2006-05-14}}</ref><ref>{{cite web |date= | year = 2005 | month = November 17 | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4444454.stm | title = Castro has Parkinson's says CIA | format = | work = | pages = | publisher = BBC News | language = | accessdate = 2006-05-16}}</ref>
कास्त्रो ले यसको खंडन गर्दै र [[पोप जन पल II]]को मिसाल दिदै यो पनि भन्यो कि उनी रोग देखि हैन डरते.<ref>{{cite web | last = Nordqvist | first = Christian | authorlink = | coauthors = |date= | year = 2005 | month = November | url = http://www.medicalnewstoday.com/healthnews.php?newsid=33746 | title = Parkinson's disease a CIA fabrication, says Fidel Castro | format = | work = | pages = | publisher = Medical News Today | language = | accessdate = 2006-05-14}}</ref>
 
=== रोग र कर्तव्यहरुको हस्तांतरण ===
{{See also|2006 Cuban transfer of presidential duties}}
 
31 जुलाई 2006को कास्ट्रो ले आफ्नो भाइ [[राउल कास्ट्रो]]को [[क्यूबाको राज्य मािषदको अध्यक्ष|राज्य परिषदको अध्यक्ष]], [[क्यूबाको मन्त्रिपरिषद्को अध्यक्ष|मन्त्रिपरिषद्को अध्यक्ष]], [[क्यूबाको कम्युनिस्ट पार्टीको प्रथम सचिव]] र सशस्त्र बलहरुको [[प्रमुख कमान्डर]]को रूपमा नियुक्त गर्‍यो। कर्तव्यहरुलाई यस हस्तांतरणको अस्थाई बतायाइयो. भनाइयो कि फिडेल जब सम्म ठीक हैन हो जाते, तब सम्मको लागि यो व्यवस्था छ। "आंतोमा लगातार हो रहे रक्त स्राव"को कारण उनको सर्जरी भएको थियो।<ref>http://news.yahoo.com/s/nm/20060801/ts_nm/cuba_dc_2</ref> 2 दिसम्बर 2006को [[ग्रानमा (नौका)|ग्रानमा]] बोट लैंडिंगको 50औं वर्षगांठको राष्ट्रीय समारोहमा पनि उनी हिस्सा हैन ले सके. त्यो समारोह उनको विलंबित 80वां जन्मदिन समारोह बन्यो. कास्ट्रोको अनुपस्थिति देखि अफवाह जोर भयो कि कास्ट्रोको जानलेवा [[अग्नाशयी क्यान्सर]] छ र उनी उपचार ले इनकार गरेर रहे छ <ref>{{cite news|url=http://news.sky.com/skynews/article/0,,30200-1243432,00.html|title=Casto in Cancer Battle|publisher=Sky News|date=December 8, 2006}}</ref>. तर 17 डिसेम्बर, 2006को क्यूबा प्रशासन ले भन्यो कि उनिलाई कुनै लाइलाज रोग छैन र उनी आफ्नो सार्वजनिक कार्य गर्न लगेंगे.<ref>{{cite news|=url=http://www.cnn.com/2006/WORLD/americas/12/17/castro.ap/index.html?eref=rss_topstories|publisher=CNN|date=December 17, 2006|title=Castro has no terminal illness, officials tell congressman}}</ref><ref>{{cite news|=url=http://today.reuters.com/news/articlenews.aspx?type=topNews&storyid=2006-12-17T222317Z_01_N18357550_RTRUKOC_0_US-CUBA-CASTRO.xml&src=rss.|publisher=Reuters|date=December 17, 2006|title=U.S. lawmakers told Castro not dying, no cancer}}</ref>
 
=== कास्ट्रोको स्वास्थ्यको लिएर अफवाहहरु ===
जब क्यूबा यो दावा गरेर रहयो थियो कि कास्ट्रोको लाइलाज क्यान्सर छैन, तब 24 डिसेम्बर, 2006को स्पेनिश अखबार ''El Periódico de Catalunya'' ले खबर दी कि स्पेनिश सर्जन जोस लुइस गार्सिया सब्रिदो क्यूबा सरकारको एक सनदी जहाज देखि क्यूबाको लागि रवाना भएका छ।ड. गार्सिया सब्रिदो आंतहरुलाई विशेषज्ञ छ, जसले त्यस पछि क्यान्सरको उपचारमा पनि महारत हासिलगरे। जस हवाई जहाज देखि ड. गार्सिया सब्रिदो यात्रा गरिहेका थिए, उनमा बतायाइयो कि ठूलो मात्रामा आधुनिक चिकित्सा उपकरण पनि ले जाये गए.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/6208451.stm|publisher=BBC|date=December 25, 2006|title=Surgeon 'flew in to treat Castro'}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.nytimes.com/2006/12/25/world/americas/25cuba.html?ref=americas|publisher=The New York Times|date=December 25, 2006|title=Spanish Doctor is Said to Be Aiding Castro}}</ref> मैड्रिड फर्कनु पछि चाँडै नै 26 दिसम्बर, 2006को ड. गार्सिया सब्रिदो ले एक संवाददाता सम्मेलन गरेर कास्ट्रोको स्वास्थ्यको बारेमा प्रश्नहरुको उत्तर दिए। उनले भन्यो कि "उनिलाई क्यान्सर छैन, उनी आफ्नो पाचनतन्त्रको समस्या ले पीडित छ।" र भन्यो कि "उनको हालत स्थिर छ। एक धेरै गंभीर अपरेशन पछि अब उनी ठीक हो रहे छन्। यस वक्त उनको एउटा अझै अर्को अपरेशन करवानेको कुनै योजना छैन".<ref>{{cite web |url = http://www.timesonline.co.uk/article/0,,11069-2519372,00.html | title = Castro does not have cancer, says Spanish doctor | work = | pages = | publisher = Times Online | language = | accessdate = 2006-12-26}}</ref> हुनत अधिकांश क्यूबाई यो मानि रहे कि कास्ट्रो गंभीर रूप ले बीमार छन् र अनेक मान्छे बिना कास्ट्रोको भविष्यको बारेमा चिंतित दिखे.<ref>{{cite web
| last =Gonzalez-Torres
| first =Fernan
| year =2006
| month =December 30
| url =http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/6215229.stm
| title =Cubans look to future with trepidation
| publisher =BBC News
| accessdate =2007-01-01
}}</ref>
 
16 जनवरी, 2007को स्पेनको अखबार ''[[अल पेस]]'' ले ग्रेगोरीयो मारनन अस्पतालको दुई अनाम सूत्रहरुको हवाला देखि बताया कि कास्ट्रोको हालत 'एकदम गंभीर' छ। [[मैड्रिड]]को त्यहि अस्पतालमा ड.गार्सिया सब्रिदो कार्यरत छ। अखबारको अनुसार कास्ट्रो तीन असफल अपरेशन होने पछि उनीलाई [[साईंकेट्रीजिंग]]को समस्या भयो र [[डाईवरटीकुलिटिस]]को एक गंभीर मामलाको कारण देखि आंतहरुमा संक्रमण ले जटिलताहरु पैदा भयो। बहरहेल, ड.गार्सिया सिब्रिदो ले सीएनएनको बताया कि उनी रिपोर्टको स्रोत उनी छैन। उनले भन्यो कि "कुनै पनि बयांन, जुन चिकित्सा दल [कास्त्रो की] तिर देखि सीधा न आयो हो आधारहीन छ।" <ref>{{cite web
| year =2007
| month =January 16
| url =http://www.cnn.com/2007/WORLD/americas/01/15/castro.condition/index.html
| title =Spanish newspaper: Castro prognosis 'very grave'
| publisher =CNN
| accessdate =2007-01-16
}}
</ref> यसको वाहेक, मैड्रिडमा क्यूबाको एक राजनयिक ले भन्यो कि खबरें झूठी छ र उनले यसमा टिप्पणी देखि इंकार गर्‍यो। जबकि व्हाइट हाउसको प्रेस सचिव [[टोनी स्नो]] ले भन्यो कि "रिपोर्ट पछिल्लो स्वास्थ्य रिपोर्टोको महज एकत्रीकरण भर लागइन्छ। यसमा हामिलाई कुनै नयाँ कुरा हैन मिली." <ref>{{cite web
| last =Roman
| first =Mar
| year =2007
| month =January 16
| url =http://hosted.ap.org/dynamic/stories/S/SPAIN_CUBA_CASTRO?SITE=FLROC&SECTION=HOME&TEMPLATE=DEFAULT
| title =Castro reportedly in 'grave' condition
| publisher =Associated Press
| accessdate =2007-01-16
}}
</ref><ref>{{cite web
| year =2007
| month =January 16
| url =http://www.elpais.com/articulo/internacional/cadena/actuaciones/medicas/fallidas/agravo/estado/Castro/elpepuint/20070116elpepiint_16/Tes
| title =Una cadena de actuaciones médicas fallidas agravó el estado de Castro
| publisher =El Pais
| accessdate =2007-01-16
}}</ref><ref>{{cite web
| last =Boadle
| first =Anthony
| year =2007
| month =January 16
| url =http://news.yahoo.com/s/nm/20070116/wl_nm/cuba_castro_monday_dc_5
| title =Castro had 3 failed surgeries, paper says
| publisher =Reuters
| accessdate =2007-01-16
}}</ref> 30 जनवरी, 2007को क्यूबाको टीवी र ''जुवेंतुद रेबेल्दे'' नामक अखबार ले कास्ट्रो र हूगो चावेजको बीच एक बैठकको ताजा भिडियो र तस्वीरहरु दिखाई, जसलाई एक दिन पहिलेको बतायाइयो.<ref>[http://www.juventudrebelde.cu/cuba/2007-01-30/fidel-y-chavez-se-abrazan-de-nuevo-en-la-habana/ जुवेंतुद रिबेल्दको रिपोर्ट (स्पेनिश में)]</ref><ref>[http://www.miami.com/mld/miamiherald/16584601.htm मियामी हेराल्ड - नयाँ भिडियोमा कमजोर कास्त्रो]</ref>
 
मध्य फरवरी 2007मा [[एसोसिएटेड प्रेस]] ले खबर दी कि कार्यवाहक राष्ट्रपति राउल कास्ट्रो ले भन्एको छ कि फिडेल कास्ट्रोको स्वास्थ्यमा सुधार भयो छ र उनी सरकारको सबै महत्वपूर्ण मामलोमा भाग ले रहे छन्। राउल कास्ट्रो ले भन्यो कि "सभी महत्वपूर्ण विषयहरुमा सल्लाह ली जा रही है". "वे हस्तक्षेप गर्दैनन्, तर उनिलाई सबै चीजहरुको जानकारी छ।" <ref name="NewsMax">"[http://newsmax.com/archives/articles/2007/2/9/220202.shtml राउल कास्ट्रो थिंक्स फिडेल इम्प्रूविंग]". [[एसोसिएटेड प्रेस]] 10 फरवरी 2007.</ref> 27 फरवरी 2007 को, [[रायटर्स]] ले बताया कि [[हूगो चावेज]] द्धारा आयोजित ''[[आलो प्रेसिदेंते]]'' , नामक लाइव रेडियो टक शोमा फिडेल कास्ट्रोको आमन्त्रित गरियो, जहाँ उनी तीस मिनेटको बातचीतमा "बहुत स्वस्थ र अधिक स्पष्ट" दिखे. जुलाईमा भयो सर्जरी पछि जारी कुनै पनि अडियो र भिडियोमा उनी यस्तो हैन लगे थिए। कास्ट्रो ले चावेज देखि बार-बार भन्यो कि, "म राम्रो महसूस गरेर रहयो हूं. म महसूस गरेर रहयो हूं कि मुझमे र अधिक ऊर्जा, र (neadjective)+ (hinoun) हो तथा अध्ययनको लागि र अधिक समय है", हंसते भएका उनले भने, "म फेरि भन्दा एक छात्र बन्यो." बातचीतको समयमा ([http://www.granma.cu/espanol/2007/febrero/mier28/conversa.html स्पेनिशको प्रतिलिपि], [http://www.juventudrebelde.cu/cuba/2007-02-27/conversacion-telefonica-entre-fidel-castro-y-hugo-chavez-audio/ औडियो])
विश्वको शेयर बजारमा उनी दिन आए गिरावटमा टिप्पणी गर्दै उनले भन्यो कि यो उनको विचारको सबूत छ कि विश्व पूंजीवादी व्यवस्था संकटमा छ।<ref>{{cite web
| last =Pretel
| first =Enrique Andres
| year =2007
| month =February 28
| url =http://www.alertnet.org/thenews/newsdesk/N27428997.htm
| title =Cuba's Castro says recovering, sounds stronger
| publisher =Reuters AlertNet
| accessdate =2007-02-28
}}</ref>
 
उनको हालतमा सुधारको रिपोर्ट मार्च र अप्रिलको शुरुवातमा बराबर प्रसारित होती रही. 13 अप्रिल, 2007 को, एसोसिएटेड प्रेस ले चावेजको हवाला देखि बताया कि कास्ट्रो "लगभग पुरा तरिकाले स्वस्थ" हो चुके छन्। त्यसै दिन, क्यूबाको विदेश मन्त्री फेलिप रोक (Felipe Roque) ले भियतनाममा एक संवाददाता सम्मेलनको समयमा पुष्टिको कि कास्ट्रोको सेहतमा जोड देखि सुधार भयो छ र उनी आफ्नो केही जिम्मेदारियां पनि पूरी गर्न लगे छन्।<ref>{{cite web
| last =Pearson
| first =Natalie Obiko
| year =2007
| month =April 13
| url =http://www.breitbart.com/article.php?id=D8OFU0O80&show_article=1
| title =Venezuela: Ally Castro Recovering
| publisher =Associated Press
| accessdate =2007-04-13
}}</ref> 21 अप्रिल, 2007को सरकारी अखबार ''ग्रानमा'' ले बताया कि हवाना दौरेमा आये चीनी कम्युनिस्ट पार्टीको पोलित ब्यूरोको सदस्य [[वू वान्जेंग]] देखि कास्ट्रो ले एक घन्टा ले अधिक बातचीतगरे।उनको बैठकको तस्वीरहरुमा कास्ट्रोको स्वास्थ्य पहिले भन्दा राम्रो दिखा.<ref>{{cite web
| year =2007
| month =April 21
| url =http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/6578539.stm
| title =Castro resumes official business
| publisher =BBC News
| accessdate =2007-04-21
}}</ref>
 
कास्त्रोको सेहतमा आ रहे सुधारको खबरहरुमा एक टिप्पणी गर्दै अमेरिकी राष्ट्रपति [[जर्ज डब्ल्यू बुश]] ले भने: "एक दिन ईश्वर फिडेल कास्ट्रोको ले जाएगा". यसलाई सुनेर कास्ट्रो, जुन एक नास्तिक हुन्, ले व्यंग्यमा भने: "अब म समझा, म बुश तथा अन्य राष्ट्रपतिहरुको योजना ले कसरि बच गया, जसले मेरी हत्याको आदेश दिए था: ईश्वर ले मेरी रक्षागरे।" <ref>{{cite web
| last =
| first =
| year =2007
| month =June 28
| url =http://www.reuters.com/article/topNews/idUSN2834938420070629
| title =Bush wishes Cuba's Castro would disappear
| publisher =Reuters
| accessdate =2007-07-01
}}</ref>
 
जनवरी 2009मा कास्ट्रो ले क्यूबाइयों देखि भन्यो कि उनी हालमा उनको खबरिया स्तम्भको कमी, उनको गिरते स्वास्थ्यको चिन्ता न गर्नुहोस र न त उनको भविष्यमा भनवाला मृत्युको लिएर परेशान हों.<ref>{{cite web|url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/centralamericaandthecaribbean/cuba/4324128/Fidel-Castro-sends-farewell-message-to-his-people.html|title=Fidel Castro sends farewell message to his people |last=Govan|first=Fiona|date=2009-01-23|publisher=[[The Daily Telegraph]]|accessdate=2009-01-28}}</ref> ठीक त्यसै समय 21 जनवरी, 2009को [[अर्जेंटीना]]को राष्ट्रपति [[क्रिस्टीना फर्नांडीज]] संग कास्ट्रोको बैठकको तस्वीरहरु जारी गरियों.<ref name="BBC 23Jan9">{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/7846670.stm|title=Fidel contemplates his mortality |date=2009-01-23|publisher=[[BBC]]|accessdate=2009-01-28}}</ref>
 
=== सेवानिवृत्ति ===
{{wikinews|Fidel Castro resigns as Cuban president}}
{{quote|"I'm really happy to reach 80. I never expected it, not least having a neighbor - the greatest power in the world - trying to kill me every day."| Fidel Castro, July 21, 2006 <ref>[http://www.globalexchange.org/countries/americas/cuba/5436.html Fidel Castro, 20th Century Revolutionary] by Anthony Boadle, ''Reuters'', February 19, 2008</ref>}}
 
18 फरवरी, 2008को लिखे एक पत्रमा कास्ट्रो ले घोषणाको कि उनी 24 फरवरी, 2008को नेशनल असेंब्लीको बैठकमा राष्ट्रपति र कमांडर-इन-चीफको पद स्वीकार हैन गर्नेछन्. उनले भन्यो "म राज्य मािषद्को अध्यक्ष र कमांडर-इन-चीफ न बनन चाहता हूं र न त यिनीहरु पद स्वीकार करूंगा - दुबारा कहता हूं कि न बनन चाहता हूं र न त यिनीहरु पद स्वीकार करूंगा",<ref>{{cite news|author=Castro, Fidel|title=Message from the Commander in Chief|url=http://www.granma.cubaweb.cu/2008/02/19/nacional/artic10.html|work=Diario Granma|publisher=Comité Central del Partido Comunista de Cuba|date=February 18, 2008|accessdate=2008-02-19}}</ref> उनले प्रभावी ढंग देखि औपचारिक सार्वजनिक जीवन देखि आफ्नो संन्यासको घोषणागरे।<ref>{{cite web | date= [[2008-02-18]] | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7252109.stm | title = Fidel Castro announces retirement | publisher = BBC News | accessdate = 2008-02-18}}</ref><ref>{{cite web |date =[[2008-02-19]] |url= http://www.miamiherald.com/news/americas/story/424291.html|title = Fidel Castro will step down after 50 years at Cuba's helm |publisher= miamiherald.com|accessdate=2008-02-19}}</ref><ref>{{cite web | date= [[2008-02-18]] | url = http://africa.reuters.com/top/news/usnBAN929511.html | title = Fidel Castro stepping down as Cuba's leader | publisher = Reuters | accessdate = 2008-02-18}}</ref> उनको पत्र कम्युनिस्ट पार्टीको अखबार ''[[ग्रानमा (अखबार)|ग्रानमा]]'' द्धारा औनलाइन प्रकाशित गरियो। यसमा कास्ट्रो ले भन्यो कि उनको निर्णयको लागि स्वास्थ्य नै मुख्य कारण छ। उनले भन्यो कि "मेरी अंतरात्मा संग यो धोखा गर्न भनछ, यदि म यस्तो जिम्मेदारी लेता हूं, जसमा गतिशीलता र पूरी निष्ठाको आवश्यकता पर्छ, जुन कि म आफ्नो शारीरिक हालतको कारण प्रदान हैन गरेर सकता." <ref>{{cite web |date =[[2008-02-19]] |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/7252109.stm|title = Fidel Castro announces retirement |publisher=[[BBC News]]|accessdate=2008-02-19}}</ref>
 
=== उत्तराधिकार ===
[[चित्र:Dmitry Medvedev in Cuba 28 November 2008-4.jpg|thumbnail|300px|right|फिडेल कास्ट्रोको भाइ राउल कास्ट्रो र दिमित्री मेदवेदेव.]]
{{wikinews|Raúl Castro chosen new President of Cuba}}
24 फरवरी 2008को [[नेशनल असेम्बली अफ पीपुल्स पवर|पीपुल्स पावरको नेशनल असेम्बली]] ले सर्वसम्मति देखि उनको भाइ [[राउल कास्ट्रो]]को फिडेलको उत्तराधिकारीको रूपमा [[क्यूबाको राष्ट्रपति]] चुनयो।<ref name="BBC" /> फिडेलको उत्तराधिकारीको रूपमा आफ्नो पहिले भाषणमा उनले नेशनल असेंबलीको अगाडी प्रस्ताव राखयो कि रक्षा, विदेश नीति र "देशको सामाजिक आर्थिक विकासको मामलाहरु "मा फिडेल देखि सल्लाह ली जाती रहेगी. नेशनल असेंबलीको 597 सदस्यहरु ले तुरुन्त र सर्वसम्मति देखि यस प्रस्तावको पारित गर्‍यो। राउल ले भन्यो कि फिडेलको कुनै विकल्प हैन हो सकता.<ref>[http://ipsnews.net/news.asp?idnews=41321 CUBA: राउल फिडेल संग आफ्नो स्थान शेयर गर्छन]</ref> फिडेल कम्युनिस्ट पार्टीको प्रथम सचिव बनेको छन्।<ref>{{cite web|date=2008-02-24|url=http://www.voanews.com/english/2008-02-24-voa16.cfm|title=Raul Castro Chosen to Lead Cuba|publisher=Voice of America|accessdate=2008-02-24}}</ref>
 
== धार्मिक आस्था ==
कास्त्रो बाल्यकाल ले एक [[रोमन क्याथोलिक]]को रूपमा पले-बढे, तर यसमा उनले अमल हैन गर्‍यो। [[ओलिवर स्टोन]]को वृत्तचित्र ''[[कमांडेंट]]'' मा कास्ट्रो भन्छन्ं, "म कहिल्यै पनि आस्तिक इन्सान हैन रहे" र उनीलाई यस कुराको दृढ विश्वास छ कि जीवन केवल एक नै पल्ट भेटिन्छ।<ref>{{YouTube|WLUcOqeoKck|Comandante - Fidel Castro & Oliver Stone}}</ref> 1962मा [[पोप जन XXIII]] ले कास्ट्रोको [[पोप पीउस XII]]को [[साम्यवादको बिरुद्ध फरमान]]को आधारमा [[जाति देखि बहिष्कृत]] गर्‍यो थियो। यो फरमान 1949को एक फरमान थियो जसमा क्याथोलिकहरुको साम्यवादी सरकारहरुको समर्थन गर्न देखि मना भएको थियो।
 
1992मा कास्ट्रो धर्ममा प्रतिबंधहरुलाई शिथिल गरे पछि राजी भएका र साथ नै चर्च जानेवाला क्याथोलिकहरुलाई क्यूबाको कम्युनिस्ट पार्टीमा शामिल होने दिनको लागि पनि सहमत भए। उनले आफ्नो देशको "नास्तिक" भन्नको सट्टा "धर्मनिरपेक्ष" भन्न शुरू गर्‍यो।<ref>{{cite web | author= | title= Pope John Paul II's visit to Cuba | journal= The New York Times -on the Web | year= | volume= | issue= | pages= | url= http://www.nytimes.com/library/world/cuba-pope-index.html}}</ref> 1998मा [[पोप जन पल II]] ले क्यूबाको दौरा गर्‍यो, यो कुनै पनि पोपको पहिलो यात्रा थियो। यात्राको समयमा यस्तो धेरै अवसर पनि आये जब सार्वजनिक रूप ले कास्ट्रो र पोप अगल-बगल नजर आएं. सार्वजनिक बैठकहरुमा पोपसँग कास्ट्रो आफ्नो वर्दीको सट्टा गहिरो नीले बिजनेस सूटमा नजर आहरु र श्रद्धा र सम्मानसँग उनसे पेश आएं.<ref name="Pope Condemns Embargo">{{cite web | first= Larry | last= Rother | authorlink= | coauthors= | date= January 28, 1998 | title= Pope Condemns Embargo; Castro Attends Mass | edition= | publisher= The New York Times | url = http://www.nytimes.com/library/world/012698pope-cuba-rdp.html | id= }}</ref>
1969मा कम्युनिस्ट पार्टी द्धारा आधिकारिक रूप ले खत्म गरिए [[क्रिसमस दिवस]]को उत्सवको डिसेम्बर 1998मा कास्ट्रो ले औपचारिक रूप ले पुनर्बहाल गर्‍यो।<ref>{{cite web |date= | year = 1998 | month = December 5 | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/228764.stm | title = Castro ratifies Christmas holiday | format = | work = | pages = | publisher = BBC News | language =|accessdate = 2006-05-20|accessyear = }}</ref> क्यूबाको मान्छेहरुलाई फेरि देखि [[क्रिसमस]]को छुट्टी मनानेको अनुमति मिल गई र साथमा खुलेआम धार्मिक जुलूस निकालनको पनि अनुमति दियो गई. पोप ले कास्ट्रोको एक टेलीग्राम पठाएर क्रिसमसको दिन सार्वजनिक अवकाशको रूपमा बहाल गर्नको लागि उनीलाई धन्यवाद दिए।<ref>{{cite web |date= | year = 1998 | month = December 28 | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/243705.stm | title = Pope's Christmas message for Castro | format = | work = | pages = | publisher = BBC News | language = | accessdate = 2006-05-20}}</ref>
 
2003मा कास्ट्रो ले एक रोमन क्याथोलिक कन्वेंट आशीर्वाद समारोहमा भाग लिए। क्यूबामा पोपको यात्राको पांचऔं वर्षगांठको अवसरमा पुरानो हवानामा एक कन्वेंटको नवीकरणमा मदद दिनको लिहाज देखि यस अप्रत्याशित घटनाको आयोजन भएको थियो।<ref>{{cite web |date= | year = 2003 | month = March 9 | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/2833699.stm | title = Castro attends convent blessing | format = | work = | pages = | publisher = BBC News | language = | accessdate = 2006-05-20}}</ref>
 
2004मा [[ईस्टर्न र्थोडक्स चर्च|और्थोडक्स क्रिश्चियन]]को वरिष्ठ आध्यात्मिक नेता क्यूबा पहुंचे. यो पहिलो मौका थियो जब चर्चको इतिहासमा कुनै र्थोडक्स क्रिश्चियनको प्रधान ले ल्याटिन अमेरिकाको दौरा गर्‍यो। [[कांस्टेंटिनोपलको सार्वभौम प्रधान बर्थोलोम्युइ I|सार्वभौम प्रधान बर्थोलोम्युइ]] ले हवानामा एक कैथेड्रलको स्थापनाको र फिडेल कास्ट्रोको एक सम्मान प्रदान गर्‍यो।<ref>[http://www.wcc-coe.org/wcc/what/mission/evlet1-2004.html क्यूबाको हवानामा एक नयाँ ग्रीक र्थोडक्स कैथेड्रलको प्रतिष्ठापन] www.wcc-coe.org मार्च 2004.</ref> उनको सहयोगिहरुको भन्न छ कि हवानाको प्राणकेंद्रमा रूढिवादी ईसाइहरुको लागि एक छोटा-सा र्थोडक्स कैथेड्रल बनाएर दान दिनको क्यूबाको सरकारी फैसलेको पछि उन्हींको हात थियो।<ref>{{cite web | last = Gibbs | first = Stephen | authorlink = | coauthors = |date= | year = 2004 | month = January 22 | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/3418733.stm | title = Castro greets Orthodox patriarch | format = | work = | pages = | publisher = BBC News | language = | accessdate = 2006-05-20}}</ref>
 
अप्रिल 2005मा [[पोप जन पल II]]को मृत्यु पछि भावुक कास्ट्रो ले उनको सम्मानमा हवानाको कैथेड्रल चर्चमा उनको [[अन्तिम संस्कार सामूहिक|शोक सभा]]मा भाग लिया र वेटिकन दूतावासमा पोपको शोक पुस्तिकामा हस्ताक्षर गर्‍यो।<ref>{{cite web | last = Newman | first = Lucia |date=April 6, 2005 | url = http://www.cnn.com/2005/WORLD/americas/04/04/pope.castro/ | title = Castro signs pope's condolence book | publisher = CNN.com }}</ref>
46 सालको उमेरमा आफ्नो एक बहिनी ी ीको विवाहको मौकेमा 1959मा कैथेड्रलमा उनले आखिरी दौरा गरेको थियो। कार्डिनल [[जैमे लुकास ओर्टेगा वाई अलामिनो]] ले यस शोकसभाको अध्यक्षताको र कास्ट्रोको स्वागत गर्‍यो, जुन काले सूटमा यस शोकसभामा शामिल भएका थिए. उनले पुरा क्यूबा तिर देखि आफ्नो सदभावना जताते भएका यो भन्यो कि "फादर जन पल द्धितीयको मृत्यु देखि हामी मर्माहत छ।" <ref>{{cite web | last = Batista|first = Carlos|date= [[2005-04-05]] | url = http://www.caribbeannetnews.com/2005/04/05/mourns.shtml | title = Fidel Castro mourns pope at Havana cathedral | publisher = Caribbean Net News | accessdate = 2006-05-11 }}</ref>
 
== सार्वजनिक छवि ==
सैनिक वर्दीमा साधारण प्रदर्शनहरुलाई अगुवाई गर्दै कास्ट्रोको छवि संधै एक सर्वकालिक क्रांतिकारीको रही छ। उनी ज्यादातर सैनिक पोशाकमा देखे जाि रहे हुन्, तर उनको निजी दर्जी, मेरेल [[वान'टी वाआउट]] ले उनीलाई कहिले काँही बिजनेस सूट पनि पहननेको लागि मना लिए।<ref>{{cite web|url=http://secure-wildcat.arizona.edu//papers/old-wildcats/spring95/February/February10,1995/01_5_m.html |title=In brief |accessdate=2006-08-12 |accessmonthday= |accessyear= |author= |last= |first= |authorlink= |coauthors= |date=1995-02-10 |publisher=Arizona Daily Wildcat}}</ref> कास्ट्रोको अक्सर "कमांडेंट"को रूपमा उल्लेखित गरियो छ, साथमा उनिलाइ, उपनाम "''एल काबल्लो'' ", जसको अर्थ छ "हार्स" यानि घोडा भन्एर पनि पुकारा जाता रहेको छ । पहिले पहल क्यूबामा मान्छेहरुको मनोरंजन गर्नवाला [[बैनी मोरे]]को यो उपनाम दिए गएको थियो। यस उपनाम देखि प्रभावित कास्ट्रो जब आफ्नो मान्छेहरु संग रातमा हवानाको सडकहरुमा घूमते, तब जोर देखि चिल्लाते कि "लो आ गयो घोडा".<ref>रिचर्ड गाट, ''क्यूबा : ए न्यू हिस्ट्री'' . पृष्ठ 175.
येल प्रेस.</ref> क्रांतिकारी अभियानको समयमा कास्ट्रोको बागी साथी उनीलाई "द जाइंट"को नाम ले बुलाते थिए।<ref>जन ली एन्डरसन. चे ग्वेरा : ए रिवोल्यूशनरी लाइफ. पृष्ठ 317.</ref> साधारण तरिकामा घन्टा चलनेवाला कास्ट्रोको जोशीले भाषणको सुननेको लागि मान्छेहरुको ठूलो हुजूम इकट्ठा हो जाता. कास्ट्रोको निजी जीवनको अनेक तथ्यहरुलाई बारे मा, विशेष रूप ले उनको परिवारको सदस्यहरुको बारे मा, मीडियाको प्रचार गर्न देखि मना गर्‍यो गएको थियो।<ref>[http://www.latinamericanstudies.org/fidel/castro-family.htm फिडेल कास्त्रोस फैमिली]</ref> क्यूबाको दोकानहरु, कक्षाओं, टैक्सीकैब र राष्ट्रीय टेलीभिजनमा कास्ट्रोको तस्वीर अक्सर दिखाई देती छ।<ref>http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/4779529.stm</ref> कास्ट्रो ले भन्एको छ कि [[व्यक्तिपूजा]]को उनले कहिल्यै बढावा हैन दिए।<ref>"[http://www.pbs.org/newshour/bb/latin_america/cuba/castro_2-12-85.html फिडेल कास्त्रो]" ''PBS औनलाइन न्यूजआवर'' 12 फरवरी 1985.</ref>
 
== परिवार ==
 
उनको पहिलो पत्नी [[मीरटा डाएज बलार्ट]], जिनसे उनले 11 अक्टूबर 1948को विवाह गरेको थियो, देखि फिडेल कास्ट्रोको एक छोरा फिडेल एंजेल "फिडेलीटो" कास्ट्रो दायेज बलार्टको जन्म 1 सितंबर 1949को भएको थियो। 1955मा डाएज बलार्ट र कास्ट्रोको छोडपत्र भयो र उनले एमिलियो नुनेज ब्लांको भन्दा दुइबारा विवाहगरे। [[मैड्रिड]]मा केही दिन बिताने पछि बताइन्छ कि डाएज "फिडेलीटो" र आफ्नो परिवारसँग रहनको लागि हवाना फर्कएं.<ref>ऐन लुयसहरु बर्दाच : ''क्यूबा कन्फिडेंसियल'' . पृष्ठ 67. "एक जानकारीयोग्य स्त्रोत दावा गर्दछ कि मिर्ता 2002को प्रारंभमा क्यूबा लौट आयो र अब फिडेलीअटो तथा उनको परिवार संग रह रहेको छ ।"</ref> फिडेलीटो [[क्यूबा]]मा ठूलो भएको. केही समय सम्म उनी परमाणु ऊर्जा आयोगको चलाि रहे, जब सम्म कि उनको पिता ले उनीलाई वहां देखि हटा हैन दिए।<ref name="anderson">जन ली एन्डरसन, "कास्त्रोस लास्ट बैटल: कैन द रिवोल्यूशन आउटलिव इट्स लीडर?" द न्यू योर्कर, 31 जुलाई 2006. 51.</ref> डाएज बलार्टको दुई भतीजे, [[लिंकन डाएज बलार्ट]] र [[मारियो डियाज-बलार्ट|मारियो डाएज बलार्ट]] अमेरिकी कांग्रेसमा रिपब्लिकन पार्टी देखि छन् र कास्ट्रो सरकारको मुखर आलोचक हों।
 
फिडेल कास्ट्रोको दोस्रो पत्नी डालीया सोटों डेल वाल्ले देखि उनको पांच छोरा हों, जसको नाम - एंटोनियो, ऐलेकजैंड्रो, अलेक्सिस, अलेक्जेंडर "एलेक्स" र एंजेल कास्ट्रो सोटों डेल वाल्ले छन्।<ref name="anderson" />
 
फिडेल ले जब मीरटा देखि विवाह गरेको थियो, तब उनको प्रेम सम्बन्ध नतालिया "नैटी " रेवुएल्टा क्लेवस देखि थियो, जसको जन्म 1925मा हवानामा भएको थियो, र त्यस पछि उनले रलैंडो फर्नांडीज देखि विवाहगरे। उनको एक छोरी [[एलिना फर्नांडीज|एलिना फर्नांडीज रेवुएल्टा]] छ।<ref name="anderson" /> 1993मा एलिना ले एक स्पैनिश पर्यटकको छद्मवेशमा क्यूबा छोडिदिए र संयुक्त राज्य अमेरिकामा शरण ली.<ref>{{cite web|url=http://www.canada.com/topics/news/world/story.html?id=2ef037b4-5f82-4283-b1fb-2cc9e2442977 |title=
Cuba's first family not immune to political rift |accessdate=2006-08-10 |accessmonthday= |accessyear= |author= |last=Boadle |first=Anthony |authorlink= |coauthors= |date=2006-08-08 |year= |month= |format= |work= |publisher=Reuters |pages= |language= |archiveurl= |archivedate=}}</ref> उनी आफ्नो पिताको नीतिहरुको मुखर आलोचक रही छ।
 
एक बेनाम महिला ले उनको एउटा अझै अर्को छोरा भयो, जसको नाम जर्ज एंजिल कास्ट्रो हो।
 
उनको बहिनी ी ी [[ज्ञुअनिटा कास्ट्रो]] 1960को दशकको शुरुवात देखि संयुक्त राज्य अमेरिकामा रहिरहेकों छन्। आफ्नो प्रवासको समयमा उनले भने, "मेरे आफ्नो देशमा जुन केही चल रहेको छ उससे म अब उदासीन हैन रह सकती हूं. मेरो भाइ फिडेल र राउल ले यसलाई पानी देखि घेरिएको भयो जेल बनयो दिए छ। मान्छेहरुमा अन्तर्राष्ट्रीय साम्यवाद थोप दिइएको छ, यो एक यन्त्रणा छन्।" <ref>{{cite web| url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,871241-1,00.html| title=The Bitter Family (page 1 of 2)| publisher=[[Time (magazine)|Time Magazine]]| date=1964-07-10| accessdate=2008-02-19}}</ref>
 
== विवाद र आलोचना ==
=== मानवाधिकार देखि संबंधित रिकर्ड ===
{{Main|Human rights in Cuba|Censorship in Cuba}}
कास्त्रोको धेरै आलोचकहरु ले उनीलाई एक [[तानाशाह]] <ref name="Mallin">{{cite book|title=Covering Castro: rise and decline of Cuba's communist dictator|author=Jay Mallin|publisher=Transaction Publishers|isbn=9781560001560}}</ref><ref name="idiotsguide">{{cite book|title=The complete idiot's guide to Latino history and culture|author=D. H. Figueredo}}</ref><ref name="dailymail">{{cite web|url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-516539/Farewell-Fidel-The-man-nearly-started-World-War-III.html|title=Farewell Fidel: The man who nearly started World War III|publisher=Daily Mail}}</ref><ref name="timesonline">{{cite web
|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/us_and_americas/article3399819.ece
|title=Fidel Castro bows to illness and age as he quits centre stage after 50 years - Times Online
|publisher=www.timesonline.co.uk
|accessdate=2009-04-22
|last=Catan
|first=Thomas
}}
</ref><ref name="fade-out">{{cite web|url=http://www.washingtontimes.com/news/2008/feb/24/fidels-fade-out/|title=Fidel's fade-out}}</ref> भन्एको छ र आधुनिक [[ल्याटिन अमेरिका]]को इतिहासमा उनको शासन सबै भन्दा लामो समय सम्म रहे.<ref name="idiotsguide" /><ref name="dailymail" /><ref name="timesonline" /><ref name="fade-out" />
 
[[ह्यूमन राइट्स वच]] संगठन ले कास्ट्रोको 'दमनकारी मशीनरी" कहते भएका भन्यो कि उनी "क्यूबाको मान्छेहरुलाई उनको बुनियादी अधिकारहरु संग वंचित गर्दै छन्".<ref name="HRW-Castro">{{cite web|title=Cuba: Fidel Castro’s Abusive Machinery Remains Intact|publisher=Human Rights Watch|url=http://www.hrw.org/en/news/2008/02/18/cuba-fidel-castro-s-abusive-machinery-remains-intact|date=2008-02-18|accessdate=2009-10-07}}</ref>
 
=== कुप्रबंधको आरोप ===
सर्जियो दयेज-ब्रीकुएट्स र जर्ज एफ पेरेज लोपेज सेर्वान्दो ले आफ्नो पुस्तक ''क्यूबामा भ्रष्टाचार'' मा लेखएको छ कि कास्ट्रो ले भ्रष्टाचारको "संस्थागत" गरे र यो पनि कि "कास्त्रो ले राज्य द्धारा सञ्चालित एकाधिकार, स्वजन पोषण चलान र जवाबदेहीको अभाव ले क्यूबाको दुनियाको सबै भन्दा भ्रष्ट देशहरु मध्ये एक बनयो दिए है".<ref name="corruption">{{cite book|title=Corruption in Cuba|author=Sergio Diaz-Briquets, Jorge F. Pérez-López}}</ref> सेर्वान्दो गोंजालेज ले आफ्नो पुस्तक ''द सीक्रेट फिडेल कास्त्रो'' मा उनीलाई "भ्रष्ट तानाशाह" बताएको छ।<ref name="secretlife" />
 
गोंजालेजको बमोजिम, 1959मा कास्ट्रो ले "फिडेल चेकिंग एकाउंट"को स्थापना, ताकि उनी मनमर्जी देखि पैसे निकाल सकें.<ref name="secretlife">{{cite book|title=The Secret Fidel Castro|author=Servando Gonzalez}}</ref> कास्ट्रोमा आरोप छ कि 1970मा उनले "कमांडेंट आरक्षित निधि" बनाया, जसबाट उनले आफ्नो देशी-विदेशी धेरै अन्तरंग मित्रहरुलाई उपहार दिए।<ref name="secretlife" /> गोंजालेजको दावा छ कि कमांडेंट आरक्षित निधिको सम्बन्ध व्यावसायिक साम्राज्यसँग जालसाजी गर्न र काले धनको सेतो बनाउनमा छ।<ref name="secretlife" />
 
1968को शुरुवातमा उनको एक करीबी दोस्त ले लेखएको छ कि स्विस बैंकहरुमा कास्ट्रोको धेरै ठूलो खाछन।<ref name="secretlife" /> आरोप छ कि कास्ट्रोको सचिवको पनि ज्यूरिख बैंकहरुको प्रयोग गर्दै देख्यो गएको छ।<ref name="secretlife" /> गोंजालेजको मानन छ कि स्विट्जरल्याण्डसँग क्यूबाको व्यापार धेरै न होनेको बावजूद ज्यूरिखमा क्यूबाको अपेक्षाकृत ठूलो राष्ट्रीय कार्यालय हुनु अजीब तरिका देखि विरोधाभासहरु छ।<ref name="secretlife" /> कास्ट्रो ले कुनै विदेशी बैंकको खातेमा एक डलर पनि पैसा राखनको कुरा देखि इंकार गरेको छ।<ref name="BBC wealth" />
 
कास्त्रो विरोधी र कवि [[जर्ज वाल्स]] ले खुला तरिकामा भन्एको छ कि प्रेम कसरि गरिन्छ, कास्ट्रो कहिल्यै हैन जान सकें र यो पनि भन्यो कि "फिडेल ले ब्याहको इज्जत बख्शने कि कोशिशको तर विफल रहें; राजनीतिको पनि सम्मान दिनको कोशिशकोमा असफल रहें".<ref name="geyer" />
 
=== सम्पत्ति बनाउनको आरोप ===
एक केजीबी अधिकारी अलेक्सई नोविकोवको भन्न छ कि कास्ट्रोको निजी जिंदगी दोस्रो संभ्रांत कम्युनिस्टहरुको जीवनको तरिका नै "गोपनीयताको एक अभेद्ध दुर्ग" रही छ। दोस्रो धेरै कुराहरु लाई वाहेक उनले यो पनि भन्यो कि कास्ट्रोको 9,700 भन्दा अधिक निजी गार्डों सहित तीन शानदार पाल नौकाहरु पनि छन्।<ref name="secretlife" />
 
अमेरिकी व्यापार र वित्तीय पत्रिका ''[[फोर्ब्स]]'' ले 2005मा कास्ट्रोको कुल 550 मिलियन अमरीकी डालर मूल्यको सम्पत्ति संग दुनियाको सबै भन्दा धनी मान्छेहरुमा सूचीबद्ध गर्‍यो। पत्रिकाको दावा छ कि क्यूबाको नेताको निजी सम्पत्ति ब्रिटेनको महारानी [[यूनाइटेड किंगडमको एलिजाबेथ II|एलिजाबेथ II]] देखि करीब दोगुना छ, जबकि [[राजनयिक]] र व्यवसायियों देखि मिली उनको सम्पत्तिको घोषित सबूतको आधारमा भन्न सकिन्छ कि क्यूबाको नेताको निजी जिंदगी धेरै नै सीधी-सादी थियो।<ref name="BBC wealth">[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/4985510.stm कास्ट्रो अधिक धन को दावे देखि इनकार गर्छन]. BBC न्यूज.</ref> यो आकलन क्यूबाको [[सरकारी कम्पनीहरु]]को कुल मूल्यको आर्थिक स्थितिको आधारमा आंगरिएको छ र अनुमान लागायाइएको छ कि कास्ट्रोको उनीमा व्यक्तिगत आर्थिक नियन्त्रण थियो।<ref name="wealth">http://www.msnbc.msn.com/id/12807201/ कास्ट्रो ब्लास्ट्स फोर्ब्स ओवर वेल्थ रिपोर्ट. एसोसिएटेड प्रेस. 13 दिसम्बरको आकलित. 2006</ref> त्यस पछि फोर्ब्स पत्रिका ले उनको सम्पत्तिको अनुमान बढाएर 900 मिलियन डलर गर्‍यो। यसले अफवाहको बल मिलयो कि [[स्विट्जरलैंड]]मा ठूलो रकम छिपा गरेर रखी गयी छ।<ref name="BBC wealth" /> पत्रिका ले यस तथ्यको कुनै सबूत हैन पेश गरेको छ <ref name="CBS wealth" /> र दोस्रो तर्फ CBS न्यूजको अनुसार, अमीरहरुलाई सूचीमा कास्ट्रोको नाम शामिल गर्नको लागि जुन तथ्य उपलब्ध गरिएका हुन्, त्यो धेरै नै कम छन्।<ref name="CBS wealth" />
 
कास्त्रो ले पत्रिकामा मुद्दा ठोंकते भएका भन्यो कि उसमे दावा गरिएको(थियो) तथ्य "झूठे र [[बदनीयत]]" छन् जुन उनीलाई बदनाम गर्नको लागि अमेरिकी अभियानको तहत गरियो छ।<ref name="BBC wealth" /> उनले घोषणा कि "यदि उनी साबित गरेर सकें कि कुनै एक विदेशी बैंकमा मेरो खातेमा 900 मिलियन डलर, एक मिलियन डलर या 500,000 डलर, या 100,000 डलर या एक पनि डलर छ त म इस्तीफा दे दूंगा." <ref name="BBC wealth" /> क्यूबाको सेंट्रल बैंकको अध्यक्ष फ्रांसिस्को सोबेरोन ले पत्रिकाको दावेको 'हास्यास्पद कलंक' बताते भएका भन्यो कि क्यूबाको सरकारी स्वामित्ववाली विभिन्न कम्पनीहरु संग आयो पैसा देशको अर्थव्यवस्था "स्वास्थ्य, शिक्षा, विज्ञान, आंतरिक तथा राष्ट्रीय सुरक्षा र अन्य देशहरु संग सद्भावना बनाउन समेत "देशको मजबूती प्रदान गर्नमा लगाइन्छ।" <ref name="wealth" />
 
== विरासत ==
फिडेल कास्ट्रो संधै भन्दा एक धेरै नै विवादास्पद शख्स रहे छन्। उनको विरासतको पहलुहरुको व्याख्या सकारात्मक या नकारात्मक रोशनीमा जाएगी, यसमा राजनैतिक हलकहरुमा बराबर बहस होती रहन्छ।जो मान्छे साधारण तरिकामा उनको सरकारको समर्थन गर्छन, उनी धेरै खूबियहरुलाई गिनाते हुन्; मसलन उनको भन्न छ कि क्यूबा दुनियाको सबै भन्दा ज्यादा साक्षरता वाला देशहरु मध्ये एक हो र यहाँ सेहत र उनको देखभाल सम्बन्धी व्यवस्था धेरै प्रभावी छ, आर्थिक असमानता धेरै कम, स्थिर सरकार र अफ्रीकामा जनवादी संघर्षको समर्थन गर्नको उनको एक राम्रो-खासा रिकर्ड छ। {{Citation needed|date=September 2009}}उनको आलोचक क्यूबामा मानवाधिकारको मामला ठूलो खराब होने, सत्तावादी सरकार होने, खस्ताहाल अर्थव्यवस्था, राजनैतिक र दमन जस्तै नकारात्मक पहलुहरुको गिनाते छन्। {{Citation needed|date=September 2009}}
 
== लेखकीय कार्य ==
<small>'''फिडेल कास्ट्रो द्धारा पूरी तरिका या आंशिक रूप ले लिखित''' </small>
 
* ''कैपीटलिसम यिनी क्राइसिस: ग्लोबलाइजेशन एन्ड वर्ल्ड पोलिटिक्स टुडे'' , औसियन प्रेस, 2000, ISBN 1-876175-18-4
* ''चे: ए मेमोइर'' , औसियन प्रेस, 2005, ISBN 1-920888-25-X
* ''क्यूबा एट द क्रसरोड्स'' , औसियन प्रेस, 1997, ISBN 1-875284-94-X
* ''फिडेल कास्त्रो: माई लाइफ: अ स्पोकेन औटोबायोग्राफी'' , स्क्रिब्नर, 2008, ISBN 1-4165-5328-2
* ''फिडेल कास्ट्रो रीडर'' , औसियन प्रेस, 2007, ISBN 1-920888-88-8
* ''फिडेल माई अर्ली इयर्स'' , औसियन प्रेस, 2004, ISBN 1-920888-09-8
* ''फिडेल एन्ड रिलिजियन: कन्वर्सेशन्स विथ फ्रेइ बेट्टो ओन मर्क्सिस्म एन्ड लिबरेशन टेक्नोलोजी'' , औसियन प्रेस, 2006, ISBN 1-920888-45-4
* ''प्लाया गिरोन: बे अफ पिग्स: वाशिंगटंस फर्स्ट मिलिट्री डिफीट यिनी द अमेरिकास'' , पाथफाइंडर प्रेस, 2001, ISBN 0-87348-925-X
* ''पोलिटिकल पोर्ट्रेट्स: फिडेल कास्ट्रो रिफ्लेक्ट्स ओन फेमस फिगर्स यिनी हिस्ट्री'' , औसियन प्रेस, 2008, ISBN 1-920888-94-2
* ''द डिकलेरेशन अफ हवाना'' , वर्सो, 2008, ISBN 1-84467-156-9
* ''द प्रिसन लेटर्स अफ फिडेल कास्त्रो'' , 2007, ISBN 1-56025-983-3
* ''वार, रसिस्म एन्ड इकोनोमिक जस्टिस: द ग्लोबल रैवेजेस अफ कैपीटलिसम'' , औसियन प्रेस, 2002, ISBN 1-876175-47-8
 
== यिनलाई पनि हेर्नुहोस ==
{{Multicol}}
 
* [[26 जुलाईको आंदोलन]]
* [[कृषि सुधार क्यूबाको कानून]]
* [[क्यूबाको राजनीति]]
* [[फिडेल कास्ट्रोको विपक्ष]]
* [[2006-2008 क्यूबाको राष्ट्रपति पदको कर्तव्यहरुको हस्तांतरण]]
 
{{Multicol-break}}
 
* [[कोमंदंते]]
* [[फिडेल (फिल्म)]]
* [[फिडेल (2001 दस्तावेजी)]]
* [[माई लाइफ (फिडेल कास्ट्रोको आत्मकथा)|माई लाइफ (फिडेल कास्ट्रो आत्मकथा)]]
* [[कास्ट्रो लाई मार्नको लागि 638 तरिका]]
{{Multicol-end}}
 
== संदर्भ तथा फुटनोट्स ==
 
{{Reflist|3}}
 
== बाहिरी लिंक ==
{{sisterlinks|author=yes|wikt=no|b=no|v=no}}
 
;फिडेल कास्ट्रो द्धारा
* [http://www.cuba.cu/gobierno/discursos/ 6 भाषाहरुमा फिडेल कास्ट्रोको भाषणहरुको पुरालेख]
* [[मार्क्सवादी इंटरनेट पुरालेख]]मा [http://www.marxists.org/history/cuba/archive/castro/ फिडेल कास्ट्रोको इतिहासको पुरालेख]
* [http://lanic.utexas.edu/la/cb/cuba/castro.html कास्ट्रोको भाषणहरुको संग्रह]
* [http://www.counterpunch.org/castro09042007.html "वी डोंट होप फर फेवर्स फ्रम द वर्स्ट अफ एम्पायर" ]
* [http://www.counterpunch.org/castro04072007.html "वेयर हैव औल द बिउ गोन ?"]
* [http://www.counterpunch.org/castro07312007.html "इन स्पाईट अफ एवरीथिंग: रिफ्लेक्शंस औन द पैन - अमेरिकन गेम्स" ]
* [http://www.counterpunch.org/castro08062007.html "टाइम फर ऐन अलायन्स अफ सिविलाईजेशंस अगेंस्ट अम्पायर" ]
 
;फिडेल कास्ट्रोको बारे में
* [http://www.life.com/image/first/in-gallery/22998/castro-early-years-19531961 कास्त्रो: प्रारंभिक काल (1953-1961)] - ''[[लाइफ (पत्रिका)|LIFE]]'' पत्रिका द्धारा स्लाइडशो
* [[आर्थर मिलर]]: [http://www.thenation.com/doc/20040112/miller अ विजिट विथ कास्त्रो] (''[[द नेशन (U.S. पिरिओडीकल)|द नेशन]]'' ) 24 दिसम्बर, 2003
 
* BBC: [http://news.bbc.co.uk/2/hi/in_pictures/4392634.stm फिडेल कास्त्रो: अ लाइफ यिनी पिक्चर्स]
* BBC भिडियो: [http://news.bbc.co.uk/player/nol/newsid_5200000/newsid_5207200/5207264.stm?bw=nb&amp;mp=rm&amp;news=1&amp;nol_storyid=5207264&amp;bbcws=1 फिडेल कास्ट्रो चे ग्वेराको बाल्यकालको घरको दौरा गर्छन]
* [http://www.pbs.org/wgbh/amex/castro/ टीचर्स गाइड संग फिडेल कास्ट्रोमा PBS अमेरिकन एक्सपेरिएंसको संवादात्मक साइट]
* [http://mssa.library.yale.edu/findaids/eadHTML/mssa.ms.0650.html क्यूबन रेवोल्यूशनको गाइड, मैनुहोस्क्रिप्ट्स एन्ड आर्किव्स], [[येल यूनिभर्सिटी लाइब्रेरी]]
* [http://library.duke.edu/digitalcollections/stryker/ क्यूबाको दीना स्ट्राइकर फोटोग्राफ्स, 1963-1964, ड्यूक यूनिभर्सिटी लाइब्रेरीजको डिजीटल संग्रह ]
* {{imdb name|0004242|Fidel Castro}}
* ''न्यूयर्क टाइम्स'' --- इंटरएक्टिव फीचर: [http://www.nytimes.com/interactive/2008/02/24/weekinreview/20080224_CASTRO_FEATURE.html#section1 थ्री डेज विथ फिडेल]
* ''न्यूयर्क टाइम्स'' --- स्लाइडशो: [http://www.nytimes.com/slideshow/2008/02/19/world/0219-CASTRO_index.html फिडेल कास्ट्रोको राष्ट्रपतिको पद देखि इस्तीफा]
* NPR औडियो: [http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=6083227 क्यूबाको कास्ट्रो एक प्रेरणा, न कि एक भूमिका मडल], टम जेल्टन द्धारा, 15 सेप्टेम्बर, 2006
* ''द गार्जियन'' : [http://web.archive.org/20080425120920/www.guardian.co.uk/world/gallery/2007/may/02/2?picture=329804391 यिनी पिक्चर्स - फिडेल कास्त्रो]
* ''द गार्जियन'' : [[गेब्रियल गार्सिया मार्कुएज]] द्धारा "[http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2006/aug/12/comment.cuba द फिडेल आई थिंक आई नो]"
* ''वशिंगटन पोस्ट'' : [http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2008/02/21/AR2008022102788.html स्थानीय मान्छेहरुको भन्न छ, फिडेल कास्ट्रो नै क्यूबाको सदैव नेतृत्व गरि रहेंगे] 22 फरवरी, 2008
 
{{s-start}}
{{s-off}}
|-
{{s-bef|before=[[José Miró Cardona]]}}
{{s-ttl|title=[[Prime Minister of Cuba]]|years=1959 – 1976}}
{{s-aft|after=''Merged with office of President''}}
|-
{{s-bef|before=[[Osvaldo Dorticós Torrado]]<br /><small>[[President of Cuba]]</small>}}
{{s-ttl|title=[[President of Cuba|President of the State Council of Cuba]]<br /><small>[[Raúl Castro]] acting from 2006 to 2008</small>|years=1976 – 2008}}
{{s-aft|after=[[Raúl Castro]]}}
|-
{{s-ppo}}
|-
{{s-bef|before=New title}}
{{s-ttl|title=[[Communist Party of Cuba|First Secretary of Integrated Revolutionary Organizations]]|years=1961 – 1962}}
{{s-aft|after=Himself<br /><small>First Secretary of UPCSR</small>}}
|-
{{s-bef|before=Himself<br /><small>First Secretary of IRO</small>}}
{{s-ttl|title=[[Communist Party of Cuba|First Secretary of the United Party of Cuban Socialist Revolution]]|years=1962 – 1965}}
{{s-aft|after=Himself<br /><small>First Secretary of CPC</small>}}
|-
{{s-bef|before=Himself<br /><small>First Secretary of UPCSR</small>}}
{{s-ttl|title=[[Communist Party of Cuba|First Secretary of the Communist Party of Cuba]]<br /><small>[[Raúl Castro]] acting from 2006</small>|years=1965 – present}}
{{s-aft|after=Incumbent}}
{{s-mil}}
{{s-bef|before=None}}
{{s-ttl|title=[[Military of Cuba|Commander-in-Chief of the Revolutionary Armed Forces]]<br /><small>[[Raúl Castro]] acting from 2006 to 2008</small>|years=1959 – 2008}}
{{s-aft|after=[[Raúl Castro]]}}
|-
{{s-dip}}
{{s-bef|before=[[Junius Richard Jayewardene]]<br /><small>[[Sri Lanka]]</small>}}
{{s-ttl|title=[[Non-Aligned Movement#Secretaries General|Secretary General of Non-Aligned Movement]]|years=1979 – 1983}}
{{s-aft|after=[[Abdullah Ahmad Badawi]]<br /><small>[[Malaysia]]</small>}}
|-
{{s-bef|before=[[Neelam Sanjiva Reddy]]<br /><small>[[भारत|India]]</small>}}
{{s-ttl|title=[[Non-Aligned Movement#Secretaries General|Secretary General of Non-Aligned Movement]]|years=2005 – 2008}}
{{s-aft|after=[[Raúl Castro]]}}
{{s-end}}
 
{{Cold War}}
{{Cold War figures}}
{{CubanPres}}
{{CubanPMs}}
{{NAMSecretary-General}}
 
{{Google Nepalitranslation
|oldid=810957
|hiarticlename=फिदेल_कास्त्रो
}}
 
{{Persondata
|NAME=Castro, Fidel
|ALTERNATIVE NAMES=Fidel Alejandro Castro Ruz
|SHORT DESCRIPTION=[[President of Cuba|President]] of [[Cuba]]
|DATE OF BIRTH=August 13, 1926
|PLACE OF BIRTH=[[Birán]], [[Holguín Province]], [[Cuba]]
|DATE OF DEATH=
|PLACE OF DEATH=
}}
{{DEFAULTSORT:Castro, Fidel}}
[[श्रेणी:1926 जन्म]]
[[श्रेणी:जीवित मान्छे]]
[[श्रेणी:होल्गुइन प्रांतको मान्छे]]
[[श्रेणी:गैलिशियन् मान्छे]]
[[श्रेणी:शीत युद्धको नेताहरु]]
[[श्रेणी:कम्युनिस्ट शासकहरु]]
[[श्रेणी:क्यूबाको नास्तिक]]
[[श्रेणी:क्यूबाको वकीलहरु]]
[[श्रेणी:क्यूबाको कम्युनिस्ट]]
[[श्रेणी:क्यूबाको क्रांतिकारी]]
[[श्रेणी:क्यूबाको सिपाही]]
[[श्रेणी:क्यूबा-संयुक्त राज्य अमेरिकाको रिश्ते]]
[[श्रेणी:कैरिबियाई समुदायको आदेशको प्राप्तकर्ता]]
[[श्रेणी:फिडेल कास्ट्रोको परिवारको सदस्य]]
[[श्रेणी:फिडेल कास्ट्रो]]
[[श्रेणी:कार्यकर्ताहरु गैर-दक्षिण अफ्रीकी रंगभेद विरोधी]]
[[श्रेणी:रोमन क्याथोलिक चर्च द्धारा समाज ले बहिष्कृत मान्छे]]
[[श्रेणी:क्यूबाको राष्ट्रपति]]
[[श्रेणी:स्पेनिश मूलको क्यूबावासी]]
[[श्रेणी:कन्वर्सो वंशको हिस्पैनिक्स]]
[[श्रेणी:लीडर्स हु टूक पवर बाई कूप]]
[[श्रेणी:कैरेबियनमा 21औं सताब्दीको राष्ट्रीय अध्यक्षों]]
[[श्रेणी:कैरेबियनमा 20औं सताब्दीको राष्ट्रीय अध्यक्षों]]
[[श्रेणी:कैरेबियनमा 20औं सताब्दीको सरकारको प्रमुख]]
"https://ne.wikipedia.org/wiki/फिडेल_क्यास्ट्रो" बाट अनुप्रेषित