विकिपिडिया

"चरा" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

अन्तरक्रियात्मक रूपमा इतिहास हेर्नुहोस्
← अघिल्लो भिन्नतापछिल्लो भिन्नता →
Content deleted Content added
दृश्यात्मकविकिपाठ
कुनै सम्पादन सारांश छैन
पङ्क्ति १:
{{ढाँचा:सुधार नभए एक महिनापछि हटाइने लेखहरू}}
[[चित्र:Petroica boodang Meehan Range 1 crop.jpg|200px|thumb|चरा]]
'''चरा''' '''(पंक्षी)''' [[:en:Animal kingdom|जन्तु जगत]]को एक प्राणी हो । चरा समुहका प्राणीमा पर्ने प्राणीहरूको पहिचान प्राणीको शरीरमा रहेका चुच्चो र पखेडाबाट गर्न सकिन्छ । विश्व भरमा चराका धेरै प्रजातिहरू छन् । कतिपय प्रजातीहरू त अँझै खोजविनबाट वंचित छन् अँझै थाहा हुन सकेको छैन । हाम्रो नेपालमा पनि चराका प्रजातीहरू धेरै रहेको छ ।
Line १२ ⟶ ११:
* [[कुखुरा]]
* [[कोइली]]
* [[कोकलसारा]]
* [[कोकले]]
* [[गिद्ध]]
Line २६ ⟶ २४:
* [[फिस्टो]]
* [[बकुल्लो]]
* [[बट्टाई|बट्टाइ]]
* [[बाज]]
* [[मयूर|मयुर]]
* [[मुनाल]]
* [[मैनाचरी]]
Line ३८ ⟶ ३६:
* [[हाँस]]
 
==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
'''पक्षी, ''' ('''एविस '''वर्ग''' )''' ([[तातो-रगत]] भएका) पशु वर्गमा पर्ने जीव हुन् जसले अण्डा पार्छन्। यिनका लगभग १०००० जीवित प्रजातिहरू छन्।
 
वर्षेनी धेरैजसा प्रजातिहरू लामो दूरीको वार्षिक [[पक्षी प्रवास|स्थानांतरण]] गर्छन् भने केही चै अनियमित यातायात गर्छंन्। पक्षीहरु सामजिक प्राणी हुन्। यिनीहरु समाजमा बस्छन्। चराहरुको समूहमा बस्छन्।
 
धेरैजसा प्रजातिहरू आर्थिक महत्वका पनि हुन्छन्।
 
== विकास र वर्गीकरण ==
{{main|Bird evolution}}
[[चित्र:Naturkundemuseum Berlin - Archaeopteryx - Eichstätt.jpg|thumb|right|आर्कियोप्टेरिक्स, सबै भन्दा पहिलो ज्ञात पक्षी]]
पक्षिहरूको पहिलो [[जैविक वर्गीकरण|वर्गीकरण]] [[फ्रांसिस विल्लुघ्ब्य|फ्रांसिस वि्लुबी]] र [[जन रे]] द्धारा 1676मा ''ओर्निथोलोगी''को खंडमा भएको थियो।<ref>{{cite book |last=del Hoyo |first=Josep |coauthors=Andy Elliott & Jordi Sargatal |title=[[Handbook of Birds of the World]], Volume 1: Ostrich to Ducks |year=1992 |publisher=[[Lynx Edicions]] |location=Barcelona |isbn=84-87334-10-5}}</ref>
वर्तमानमा प्रयुक्त वर्गीकरण प्रणालीको बनाउनको लागि [[कारोलुस लिनिअस]]ले 1758मा उनी कार्यको संशोधित गर्‍यो।<ref>
{{la icon}} {{cite book |last=Linnaeus |first=Carolus |authorlink=Carolus Linnaeus |title=[[Systema Naturae|Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio decima, reformata]] |publisher=Holmiae. (Laurentii Salvii) |year=1758 |page=824 |url=}}</ref>
[[लिन्नेँ वर्गीकरण|लिन्नेअन वर्गीकरण]]मा पंक्षिहरूलाई [[श्रेणी (जीव विज्ञान)|जैविक श्रेणी]] एविसमा राखाइएको छ। [[जातिवृत्तिक वर्गीकरण]] एविसको डायनासोरको [[वंश|वंशज]] [[ठेरोपोदा|ठेरोपोड]]को रूपमा राखिन्छ।<ref name="Theropoda">{{cite journal |last=Livezey |first=Bradley C. |coauthors=Richard L. Zusi |month=January |year=2007 |title=Higher-order phylogeny of modern birds (Theropoda, Aves: Neornithes) based on comparative anatomy. II. Analysis and discussion |journal=[[Zoological Journal of the Linnean Society]] |volume=149 |issue=1 |pages=1–95 |doi=10.1111/j.1096-3642.2006.00293.x}}</ref>
एविस र एक सहयोगी समूह, क्लेड [[क्रोकोदिलिया|क्रोकोडिलिया]], साथमा यो दुवै [[घिस्रिनेवाला|सरीसृप]] वंशज समूह [[अर्चोसौरिया|अर्कोसौरिया]]को एक मात्र जीवित सदस्य हो। [[फाइलहरूजेनेटिक्स|जातीवृतिको आधार पर]], एविस सामान्यतः आधुनिक पंक्षिहरू र ''[[आर्कियोप्टेरिक्स|आर्कियोप्टेरिक्स लिथोग्राफिका]]''को सबै भन्दा हालको साधारण पूर्वजको वंशजोंको रूपमा परिभाषित गरिन्छ।<ref>{{cite book |last=Padian|first=Kevin|authorlink=Kevin Padian|coauthor=L.M. Chiappe Chiappe LM |editor=[[Philip J. Currie]] & Kevin Padian (eds.) |title=Encyclopedia of Dinosaurs|year=1997|publisher=[[Academic Press]]|location=San Diego|pages=41–96|chapter=Bird Origins|isbn=0-12-226810-5}}</ref>
 
[[जुरासिक|जुरासिक अवधिको पूर्वार्ध के]] [[तिथोनियन|टिथोनियन]] चरण (लगभग 155– 150 मिलियन वर्ष पूर्व)को ''आर्कियोप्टेरिक्स'' यस परिभाषाको तहत सबै भन्दा पहिलो ज्ञात पक्षी छ। [[जैक गौथिएर|जैक गौथिए]] र [[फ्य्लोकोदे|फाइलहरूकोद]] प्रणालीमा विश्वास राखन वाला वाला अन्य मान्छेहरूले एविसको परिभाषामा केवल आधुनिक पक्षी समूहहरूलाई नै शामिल गरेको छ। यस्तो गर्नको लागि, केवल जीवाश्मों द्धारा ज्ञात अधिकांश समूहहरूलाई छोडिएको र बदलामा उनिलाई [[एविआले]] <ref>{{cite book |last=Gauthier |first=Jacques|editor=Kevin Padian |title=The Origin of Birds and the Evolution of Flight|series= Memoirs of the California Academy of Science '''8'''|year=1986|pages=1–55|chapter=Saurischian Monophyly and the origin of birds|isbn=0-940228-14-9 |publisher=Published by California Academy of Sciences |location=San Francisco, CA}}</ref> मा डाल दिइएको छ, परम्परागत रूपले त्रिपद डायनासोर समझे जाने वाला पशुहरूको सम्बन्धमा ''आर्कियोप्टेरिक्स''को स्थानको बारेमा अनिश्चितताहरू बाट बचनेको लागि.
 
सभी आधुनिक पक्षी [[निओर्निथेस]] [[उपवर्ग (जीव विज्ञान)|उप-श्रेणी]]मा आउछन्, जसको दुई उप-वर्ग हैं: [[पेलिओनथे|पलिओनथे]], जसमा [[शुतुरमुर्ग]] जस्तै उडान शक्ति रहित पक्षी आउछन्, र अत्यधिक विविधतापूर्ण [[निओनाथे|नीओनाथे]], जसमा बाकी सबै पक्षी शामिल छन्।<ref name="Theropoda"/> यिनी दुई उपवर्गहरूलाई अक्सर [[श्रेष्ठ्वर्ग|वरिष्ट]] [[वर्गीकरण रैंक|वर्ग]]को दर्जा दिए दिए छ,<ref>{{cite web |url=http://people.eku.edu/ritchisong/birdbiogeography1.htm |title=Bird biogeography |accessdate=2008-04-10 |format= |work=}}</ref> यद्धपि लिवेज्य र जूसी नें उनिलाई "कोहोर्ट" दर्जा प्रदान के छ।<ref name="Theropoda"/> [[अल्फा वर्गीकरण|वर्गीकरण]] द्रष्टिकोणको आधार मा, जीवित पंक्षिहरूको ज्ञात प्रजातिहरूको संख्या 9,800<ref>{{cite book |title=[[The Clements Checklist of Birds of the World]] |first=James F. |last=Clements |edition=6th |authorlink=James Clements |location=Ithaca |publisher=[[Cornell University Press]] |year=2007 |isbn=978-0-8014-4501-9
}}</ref> बाट 10,050<ref>{{cite book |last=Gill |first=Frank |authorlink=Frank Gill (ornithologist) |year=2006 |title=Birds of the World: Recommended English Names |location=Princeton |publisher=[[Princeton University Press]] |isbn=978-0-691-12827-6}}</ref> को बीच छ।
 
=== डायनासोर र पंक्षिहरूको उत्पत्ति ===
{{main|Origin of birds}}
[[चित्र:Confuciusornis_sanctus_(2).jpg|thumb|left|कांफुसिउसोर्निस , चीनको एक क्रीटेशस पक्षी]]
जीवाश्म सबूत र गहन जीवविज्ञानको आधार मा, अधिकांश वैज्ञानिक स्वीकार गर्छन कि पक्षी [[ठेरोपोदा|थेरोपोड]] [[दिनहरूसौरिया|डायनासोर]]को विशिष्ट उपवर्ग छन्।<ref>[28] ^ सी ई.गी. रिचर्ड ओ.प्रुम "हू इज योर डैडी" ''साइंस'' '''322''' 1799 -1800, कीटिंग ओल्सो आर.ओ.प्रम, औक 119 , 1(2002 )</ref> अधिक विशिष्ट रूप ले, उनी थेरोपोड्सको एक समूह [[मनिराप्तोरा|मनिरैप्टर]]को सदस्य हुन् जसमा, अन्यको आलावा, [[द्रोमेओसौर|द्रोमेसौर्स]] र [[ओविराप्तोरिदाए|ओविरापोरिड्स]] पनि शामिल छन्।<ref>{{cite book |last=Paul |first=Gregory S. |authorlink=Gregory S. Paul |chapter=Looking for the True Bird Ancestor |year=2002 |title=Dinosaurs of the Air: The Evolution and Loss of Flight in Dinosaurs and Birds |location=Baltimore
|publisher=John Hopkins University Press |isbn=0-8018-6763-0
|pages=171–224}}</ref> जस्तै जस्तै वैज्ञानिक पंक्षिहरूको निकट सम्बन्धी गैर- एवियन थेरोपोड्सको अधिक अवशेषहरूलाई खोजते जाँदैछन्, पंक्षिहरू र गैर-पक्षिहरूको बीचको पूर्वको स्पष्ट अंतर धुंधलाता जा रहेको छ। उत्तर पूर्व [[चीन गणराज्य जनवादी|चीन]]को [[लिओनिंग]] प्रांतको हालको खोज, जसमा पायाइयो कि धेरै लघु [[पंख वाला डायनासोर|थेरोपोड डायनासोरको नजीकै पंख थे]], यस अस्पष्टतामा योगदान दिए छ।<ref>{{cite book |last=Norell |first=Mark |coauthors=Mick Ellison |year=2005 |title=Unearthing the Dragon: The Great Feathered Dinosaur Discovery |location=New York
|publisher=Pi Press |isbn=0-13-186266-9|pages=}}</ref>
 
समकालीन [[जीवाश्म विज्ञान|जीवाश्म-विज्ञान]]मा सर्वसम्मत विचार यो हो कि पक्षी, [[एविस]], [[देइनोंय्चोसौर|दिओनिकोसौर्स]]को सबै भन्दा करीबी रिश्तेदार छन्, जसमा [[द्रोमेओसौरिड|द्रोमोअसौरिड्स]] र [[त्रूदोंतिद|त्रोदोन्तिद्स]] शामिल छन्। यो तीनो साथमा एक समूह बनाछन जसलाई [[परवेस|परएविस]] भनिन्छ।[[बेसल (फाइलहरूजेनेटिक्स)|बेसल]] ड्रोमेओसौर ''[[मिक्रोराप्टर|माइक्रोरैप्टर]]''मा यस्तो विशेषताहरू थिए जुन उसलाई हावामा बग्ने या उडनेमा सक्षम बनयो सकती थीं. अधिकांश बेसल डाइनोसोर धेरै साना हुन्छन्। यो सबूत यस सम्भावनाको बढाते हैं कि पारेविअन्सको सबै पूर्वज [[अर्बोरेअल]] रहेका हुनेछन् र बग्नमा सक्षम रहे हुन् गे.<ref name="AHTetal07">{{cite journal |last=Turner |first=Alan H. |coauthors=Pol, Diego; Clarke, Julia A.; Erickson, Gregory M.; and Norell, Mark |year=2007 |title=A basal dromaeosaurid and size evolution preceding avian flight |url=http://www.sciencemag.org/cgi/reprint/317/5843/1378.pdf |format=PDF |journal=[[Science (journal)|Science]]|volume=317 |pages=1378–1381 |doi=10.1126/science.1144066 |pmid=17823350 }}</ref><ref name="xuetal2003">{{cite journal|author=Xing, X., Zhou, Z., Wang, X., Kuang, X., Zhang, F., and Du, X.|year=2003|title=Four-winged dinosaurs from China|journal=[[Nature (journal)|Nature]]|volume=421|issue=6921|pages=335–340|doi=10.1038/nature01342}}</ref>
 
[[जुरासिक|स्वर्गीय जुरासिक]]को उत्तरार्धको ''[[आर्कियोप्टेरिक्स]]'' , प्रथम [[संक्रमणकालीन जीवाश्म|संक्रमणकालीन जीवाश्माहरू]]मा भन्दा एकको रूपमा प्रसिद्द छ र 19औं शताब्दीको अन्तमा यसले [[विकास|उत्पात]]को सिद्धांतलाई समर्थन प्रदान गर्‍यो। ''आर्कियोप्टेरिक्स ''को नजीकै सरीसृपको स्पष्ट गुण हुन्: दांत, नङ्गदार औंला, र छिपकलीको तरिका एक लामो पूँछ, तर यसको पंख धेरै अच्छे बाट संरक्षित छन्, जसमा आधुनिक पंक्षिहरूको सामान उडने वाला पंख छन्। यसलाई आधुनिक पंक्षिहरूको एक प्रत्यक्ष पूर्वज नही मानिन्छ,मा [[एविस]] या [[एविआले]]को सबै भन्दा प्राचीन सदस्य हो, र संभवतः यो असली पूर्वजको निकट सम्बन्ध हो। यस्तो पनि सुझाव दिइएको छ कि ''आर्कियोप्टेरिक्स'' एक डायनासौर थियो जसको पंक्षिहरू सँग निकटता अन्य डायनासौर समूहहरू देखि कुनै अधिक थिएन,<ref name="Thulborn1984">{{cite journal|author=Thulborn, R.A.|year=1984|title=The avian relationships of ''Archaeopteryx'', and the origin of birds|journal=Zoological Journal of the Linnean Society|volume=82|pages=119–158|doi=10.1111/j.1096-3642.1984.tb00539.x}}</ref> र ज्यादा सम्भव छ कि ''आर्कियोप्टेरिक्स''को अपेक्षा ''[[अविमिमुस]]'' नै सबै पंक्षिहरूको पूर्वज रहेका हुनेछ।<ref name="Kurzanov1987">{{cite journal|author=Kurzanov, S.M.|year=1987|title=Avimimidae and the problem of the origin of birds|journal=Transactions of the joint Soviet - Mongolian Paleontological Expedition|volume=31|pages=31–94}}</ref>
 
=== वैकल्पिक सिद्धान्त र विवाद ===
पंक्षिको उत्पत्तिको अध्ययनमा धेरै विवाद रहेका छन् प्रारम्भिक असहमतियहरूमा यो शामिल थियो कि पंक्षिको उत्पत्ति [[डायनासोर]] बाट भए अथवा उसदेखि पनि पहिलेको [[अर्चोसौर|अर्कोसोर]] दखि डायनासोर शिविरको भित्रको विवाद यो थियो कि ज्यादा सम्भव पूर्वजको हो, [[ओर्निथिस्चिया|ओर्निथिस्कियन]] या [[ठेरोपोद|थेरोपोड]] डायनासोर.<ref name="Heilmann1927">[41] ^ हैलमन, गेरहर्ड (1927). ''दी ओरिजिन अफ बर्ड्स'' .न्यूयर्क: डोवर पब्लिकेशन.</ref> हुनत ओर्निथिस्कियन (पक्षीय-कमर) डायनासोरको कम्मरको ढांचा आधुनिक पंक्षिहरूको समान छ, यस्तो मानिन्छ कि पंक्षिहरूको उत्पत्ति [[सौरिस्चिया|सौर्स्कियन]] (छिपकली जस्तो कमर) डायनासोर देखि भए होगी।<ref>{{cite journal |last=Rasskin-Gutman |first=Diego |coauthors=Angela D. Buscalioni |month=March |year=2001 |title=Theoretical morphology of the Archosaur (Reptilia: Diapsida) pelvic girdle |journal=[[Paleobiology (journal)|Paleobiology]] |volume=27 |issue=1 |pages=59–78|doi=10.1666/0094-8373(2001)027<0059:TMOTAR>2.0.CO;2}}</ref> असल मा, [[ठेरिजिनोसौरिदाए|थेरिजिनोसौएइदे]] नामले जाने जाने वाला थेरोपोड्सको एक विशिष्ट समूहमा पक्षीय कमरको विकास तेस्रो पल्ट भएको थियो। केही वैज्ञानिकहरूको भनाइ छ कि पंक्षिको उत्पत्ति डायनासोरबाट नभएर, बल्कि ''[[लोंगिस्कुँमा|लोंगिस्कामा]]'' जस्तै प्रारम्भिक अर्कोसौर्स देखि यिनको उत्पत्ति भए छ।<ref>{{cite journal |last=Feduccia |first=Alan |coauthors=Theagarten Lingham-Soliar, J. Richard Hinchliffe |month=November |year=2005|title=Do feathered dinosaurs exist? Testing the hypothesis on neontological and paleontological evidence |journal=Journal of Morphology |volume=266 |issue=2 |pages=125–66 |doi=10.1002/jmor.10382 |pmid=16217748}}</ref><ref>इस सिद्धांतको अधिकाँश [[जीवाश्मिकी|जीवाश्मविज्ञानिहरू]] द्धारा विरोध गरिएको छ{{cite journal |last=Prum |first=Richard O. |month=April |year=2003 |title=Are Current Critiques Of The Theropod Origin Of Birds Science? Rebuttal To Feduccia 2002
|journal=[[The Auk]] |volume=120 |issue=2 |pages=550–61
|url=http://links.jstor.org/sici?sici=0004-8038(200304)120:2%3C550:ACCOTT%3E2.0.CO;2-0 |doi=10.1642/0004-8038(2003)120[0550:ACCOTT]2.0.CO;2}}</ref>
 
=== पंक्षिहरूको प्रारंभिक विकास ===
{{Seealso|List of fossil birds}}
 
{{userboxtop| toptext=&nbsp;}}
{{clade|style=font-size:75%
|label1=Aves&nbsp;
|1={{clade
|1=''[[Archaeopteryx]]''
|label2=&nbsp;[[Pygostylia]]&nbsp;
|2={{clade
|1=[[Confuciusornithidae]]
|label2=&nbsp;[[Ornithothoraces]]&nbsp;
|2={{clade
|1=[[Enantiornithes]]
|label2=&nbsp;[[Ornithurae]]&nbsp;
|2={{clade
|1=[[Hesperornithiformes]]
|2=[[Neornithes]]
}}
}}
}}
}}
}}
<center><small>बेसल पक्षी फाइलोजेनी चिअप, 2007 पछि सरलीकृत <ref name="chiappe2007">{{cite book |last=Chiappe |first=Luis M. |year=2007 |title=Glorified Dinosaurs: The Origin and Early Evolution of Birds |location=Sydney |publisher=University of New South Wales Press |isbn=978-0-86840-413-4}}</ref></small></center>
{{userboxbottom}}
[[क्रेटेसियस अवधि]]को समयमा पंक्षिहरूको विविधतामा अत्यधिक वृद्धि आए.<ref name="chiappe2007"/> धेरै समूहों नें नाखूनदार पंख र दांत जस्तो [[स्य्म्प्लेसिओमोर्फ्य|आदिम विशेषताहरू]]को बनाए रखा, हुनत [[आधुनिक पक्षी|आधुनिक पंक्षिहरू]] (निओर्निथेस) समेत धेरै पक्षी समूहहरूमा दांत स्वतन्त्र रूपले समाप्त हो गये. जबकि ''आर्कियोप्टेरिक्स'' र ''[[जेहोलोर्निस]]'' जस्तै प्रारम्भिक स्वरूपहरू नें आफ्नो पूर्कारणरुको लामो हड्डीदार पूंछको बनाए रखा,<ref name="chiappe2007"/> [[वंश|क्लेद]] [[प्य्गोस्त्य्ले|पिगोस्तिलिया]]मा पिगोस्ताइल हड्डीको प्रकटीकरणसँग अधिक उन्नत पंक्षिहरूको पूंछ सानो भयो।
 
[[एनान्शर्निठेस|एनन्शिओर्निथेस]] (या "अपोजिट बर्ड्स") सानो पूंछ वाला पहिले ठूलो पक्षी थिए, यस्तो नामकरण इस्लिय्र थियो किन भनें उनको घाँटीको हड्डीको बनावट आधुनिक पंक्षिहरू सँग विपरीत थियो। एनन्शिओर्निथेसको विविध प्रकार छन्, तटपक्षिहरू र माछा खान वाला देखि लिएर वृक्ष-वसीय र बीज-सेवक तक.<ref name="chiappe2007"/> अधिक उन्नत प्रजातिहरू माछा खानमा माहिर थीए, जस्तै कि [[इच्थ्योर्निठेस]] (फिश बर्ड्स")को एक [[गल|घोमरा]] जस्तो उप-श्रेणी.<ref>
{{cite journal |last=Clarke |first=Julia A. |coauthors= |month=September |year=2004 |title=Morphology, Phylogenetic Taxonomy, and Systematics of ''Ichthyornis'' and ''Apatornis'' (Avialae: Ornithurae) |journal=Bulletin of the American Museum of Natural History |volume=286 |pages=1–179 |doi= 10.1206/0003-0090(2004)286<0001:MPTASO>2.0.CO;2|url=http://digitallibrary.amnh.org/dspace/bitstream/2246/454/1/B286.pdf|format=PDF}}</ref> मिसोजोइक समुद्री पंक्षिहरू, [[हेस्पेरोर्निथिफोर्मेस|हेस्पेरोर्निथिफोर्म्स]],को एक प्रजाति समुद्री परिवेशमा माछाहरूको शिकार गर्न हेतु यति राम्रो सँग अनुकूलित भयो कि उनको उडनेको क्षमताको लोप भयो र उनी मूलतः जलवासी भहरू . अत्याद्धिक विशिष्टताहरूको बावजूद, हेस्पेरोर्निथिफोर्म्स आधुनिक पंक्षिहरूको केही निकटतम सम्बन्धियहरूको प्रतिनिधित्व गर्छन।<ref name="chiappe2007"/>
 
=== आधुनिक पंक्षिहरूको विकिरण ===
{{Seealso|Sibley-Ahlquist taxonomy|dinosaur classification}}
[[चित्र:Giant Haasts eagle attacking New Zealand moa.jpg|thumb|मोयामा हास्टको ईगल द्धारा हमला]]
ऐसा मानिएको छ कि उपवर्ग निओनिर्थेस अब, जसमा सबै आधुनिक पक्षी सम्मिलित छन्, ''[[वेगाविस]]''को खोजको कारण, क्रितेशिअस<ref>[62] ^ {{cite journal |last=Clarke |first=Julia A. |coauthors=Claudia P. Tambussi, Jorge I. Noriega, Gregory M. Erickson and Richard A. Ketcham |month=January |year=2005 |title=Definitive fossil evidence for the extant avian radiation in the Cretaceous |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |volume=433 |issue= |pages=305–308 |doi=10.1038/nature03150 |pmid=15662422 |url=http://www.digimorph.org/specimens/Vegavis_iaai/nature03150.pdf|format=PDF}}[http://www.nature.com/nature/journal/v433/n7023/suppinfo/nature03150.html स्पोर्टिंग इन्फोर्मेशन ]</ref> को अन्त सम्म केही मूल प्रजातिहरूमा विकसित भयो र यसलाई दुई उच्च वर्गहरूमा विभाजित गरिएको छ, [[पेलिओनथे|पेलिओग्नथे]] र [[निओनाथे|निओग्नाथे]]. पलिओनथोनमा [[मध्य अमेरिका|मध्य]] र [[दक्षिण अमेरिका|दक्षिणी अमेरिका]]को [[तिनामहरूऊ|तिनामहरूउस]] र [[रतिते|रातिट्स]] शामिल छन्। बाकीको निओग्नथेस देखि मूल अंतर [[गल्लोंसेराए|गलोंसेरे]]को थियो, एक श्रेष्ट वर्ग जसमा शामिल छन् [[अन्सेरिफोर्मेस|अन्सेरिफोर्म्स]]([[बतख|बत्तख]], [[कलहंस|हंस]], [[हंस|राजहंस]] र [[चिल्लानेवाला|चीखनेवाला पक्षी]]) र [[गल्लिफोर्मेस|गल्लिफोर्म्स]] ([[तीतर पक्षी|तीतर]], [[गुनगुनानेवाला|ग्रौस]], र उनसंगी, साथ नै [[टीला बिल्डर (पक्षी)|टीला बनाउन वालाहरू]] तथा [[गुआन (चिडिया)|गुआन]] र उनसंगी).विभाजनको तारीखमा वैज्ञानिकों द्धारा व्यापक बहस हो रही छ। यो मान लियाइयो छ कि निओर्निथेस क्रितेशियसमा विकसित हुए, र गलोआन्सेरी र निओर्निथेसको बीचको विभाजन [[क्रेतासोउस -तृतीयक विलुप्त घटना|K-T विलोप घटना]]को पहिले भयो, तर यस विषयमा विचारैमा भिन्नता छ कि बचे भएका निओर्निथेसको [[विकासवादी विकिरण|विकिरण]] डायनासोरको लोप भन्दा पहिले भयो कि त्यस पछि.<ref name="Ericson">{{cite journal |last=Ericson |first=Per G.P. |coauthors=Cajsa L. Anderson, Tom Britton ''et al.'' |month=December |year=2006 |title=Diversification of Neoaves: Integration of molecular sequence data and fossils |journal=[[Biology Letters]] |volume=2 |issue=4 |pages=543–547 |doi=10.1098/rsbl.2006.0523 |pmid=17148284 |url=http://www.senckenberg.de/files/content/forschung/abteilung/terrzool/ornithologie/neoaves.pdf|format=PDF}}</ref> यस असहमतिको एक कारण हो साक्ष्यहरूमा भिन्नता; आणविक डेटिंग क्रितेशस विकिरणको तर्फ इशारा गर्दछ, जबकि [[जीवाश्म]] सबूत एक [[तृतीयक]] विकिरणको समर्थन गर्दछ। आणविक र जीवाश्म सबूतमा मिलन गर्नको लागि प्रयास विवादास्पद साबित भएका छन्।<ref name="Ericson"/><ref>{{cite journal |last=Brown |first=Joseph W. |coauthors=Robert B. Payne, David P. Mindell |month=June |year=2007 |title=Nuclear DNA does not reconcile 'rocks' and 'clocks' in Neoaves: a comment on Ericson ''et al.'' |journal=[[Biology Letters]] |volume=3 |issue=3 |pages=257–259 |doi=10.1098/rsbl.2006.0611 |pmid=17389215}}</ref>
 
पक्षिहरूको वर्गीकरण एक विवादास्पद मुद्दा छ।[[चार्ल्स सिबली|सिबली]] र [[जन अह्ल्कुइस्त|अह्ल्कुइस्त]]को ''फाइलोजेनी एन्ड क्लासिफिकेशन अफ बर्ड्स'' (1990) पंक्षिहरूको वर्गीकरणमा एक महत्वपूर्ण कार्य छ,<ref>{{cite book |last=Sibley |first=Charles |authorlink=Charles Sibley |coauthors=[[Jon Edward Ahlquist]] |year=1990 |title=Phylogeny and classification of birds |location=New Haven |publisher=Yale University Press |isbn=0-300-04085-7}}</ref> हलाँकि यसमा लगातार बहस होती रही छ र धेरै पल्ट संशोधित हो चुका छ। अधिकाँश सबूत यो दर्शाते हैं कि वर्गीकरण सही छ,<ref>{{cite book |last=Mayr |first=Ernst |authorlink=Ernst W. Mayr |coauthors=Short, Lester L.|title=Species Taxa of North American Birds: A Contribution to Comparative Systematics |series=Publications of the Nuttall Ornithological Club, no. 9 |year=1970 |publisher=Nuttall Ornithological Club|location=Cambridge, Mass. |oclc=517185}}</ref> तर वैज्ञानिकहरूमा यस विषयमा असहमति है; आधुनिक पक्षी शारीरिकी, जीवाश्म र डीएनए देखि सबूतहरूलाई पेश गर्न पछि पनि कुनै सर्वसम्मति उभर गरेर अगाडी हैन आए छ। अझै हालमा , नयाँ जीवाश्म र आणविक सबूत आधुनिक पंक्षिहरूको प्रजातिहरूको विकासको स्पष्ट तस्वीर प्रदान गर्दै छन्।
 
=== आधुनिक पक्षी प्रजातिहरू: वर्गीकरण ===
 
{{userboxtop| toptext=&nbsp;}}
{{clade
|label1=Neornithes&nbsp;&nbsp;
|1={{clade
|label1=[[Paleognathae]]&nbsp;
|1={{clade
|1=[[Struthioniformes]]
|2=[[Tinamiformes]]
}}
|label2=&nbsp;[[Neognathae]]&nbsp;
|2={{clade
|1=Other birds
|label1=&nbsp;
|label2=[[Galloanserae]]&nbsp;
|2={{clade
|1=[[Anseriformes]]
|2=[[Galliformes]]
}}
}}
}}
}}
<center><small>आधुनिक पंक्षिहरूको मूल विविधताहरू </small><br /><small>[[सिबली-अह्ल्कुइस्त वर्गीकरण|सिबली-अह्ल्कुइस्त वर्गीकरणमा आधारित]] </small></center>
 
{{userboxbottom}}
यह निओर्निथेस (या आधुनिक पंक्षिहरू)मा प्रजातिहरूको वर्गीकरणको एक सूची छ। यो सूची पारंपरिक वर्गीकरणको उपयोग गर्छ (तथा कथित [[जेम्स क्लेमेंट्स|क्लेमेंट्स]] र्डर), सिबली-मोनरो वर्गीकरण द्धारा संशोधित. [[पंक्षिहरूको सूची]] परिवारहरू सहित प्रजातिहरूको एक अधिक विस्तृत सार प्रदान गर्छ।
 
'''[[निओर्निथेस|नियोनाइथ्स]] उपश्रेणी ''' <br />
नियोनाइथ्स उपश्रेणीमा दुई [[श्रेष्ठ्वर्ग]] शामिल हैं-
 
[[पेलिओनथे]] श्रेष्ठ्वर्ग:
 
इस नामको 'पेलिओनाथ' बाट लिइएको छ जुन कि प्राचीन ग्रीक भाषाको "पुराना जबडे"को लागि प्रयुक्त शब्द थियो, तालूको संरचनाको सन्दर्भ मा, जसलाई अन्य पंक्षिहरूको तुलनामा अधिक प्राचीन र सरीसृप देखि संबंधित बताइएको छ। पेलिओनथेमा दुई वर्ग शामिल हैं जसमा 49 मौजूदा प्रजातिहरू शामिल छन्।
 
* [[श्र्त्रुथिओनिफोर्मेस]]—[[शुतुरमुर्ग]], [[एमु]], [[कीवी]], तथा अन्य सम्बन्धी
* [[तिनामिफोर्मेस]] -तिनामहरूउस
 
[[निओनाथे]] श्रेष्ठ्वर्ग
 
निओनाथे श्रेष्ठ्वर्गमा 27 वर्ग हुन् जसमा कुल लगभग दस हजार प्रजातिहरू शामिल छन्।
निओनाथे नें, अनुकूली विकिरणबाट बितेर, वर्तमानमा दिखने वाला प्रकार(खासकर बिल र खुट्टाहरू के), कार्हरू र व्यवहारको अत्यधिक विविधताको निर्माण गर्‍यो।
 
निओनाथेमा शामिल वर्ग हुन् :
 
* [[अन्सेरिफोर्मेस]] —जलपक्षी
* [[गल्लिफोर्मेस]]—पक्षी
* [[चरद्रीफोर्मेस]] —[[गल|गल पक्षी]], [[बटन-बटेर]], [[प्लोवर|प्लोवेर्स]] र उनको सम्बन्धी
* [[गवीफोर्मेस]] —लूंस
* [[पोदिसिपेदिफोर्मेस]] —ग्रेबेस
* [[प्रोसल्लारीफोर्मेस]]—[[अल्बाट्रोस|विशालकाय पक्षी]], [[पितरेल]], तथा अन्य
* [[स्फेनिस्सिफोर्मेस]] —पेंगुइन
* [[पेलेकानिफोर्मेस]] — [[एक प्रकारको ठूलो बतख|हवासील]] तथा उनको सम्बन्धी
* [[फेथोंतिफोर्मेस]] —त्रोपिक पक्षी
 
* [[सिकोनीफोर्मेस]] —[[सारस]] तथा सम्बन्धी
* [[काथार्तिफोर्मेस]] —आधुनिक गिद्ध
* [[होएनिकोप्तेरिफोर्मेस]] —राजहंस
* [[फल्कोनिफोर्मेस]] —[[बाज]], [[ईगल]], [[बाज]] तथा अन्य सम्बंधी
* [[ग्रुइफोर्मेस]] —[[क्रेन (चिडिया)|क्रेन]] तथा अन्य सम्बन्धी
* [[प्तेरोक्लिदिफोर्मेस]] —सैन्द्ग्राउज
* [[कोलुम्बिफोर्मेस]] —[[कबूतर|कबूतर तथा अन्य सम्बन्धि]]
* [[सुगा|प्सित्तासिफोर्मेस]] —सुगा]] तथा अन्य सम्बन्धी
* [[कचुलिफोर्मेस]] —[[कोयल]] र [[तुराको|तुराकोस]]
* [[ओपिस्थोकोमिफोर्मेस]] —होअत्जिन
* [[उल्लू|स्त्रिगिफोर्मेस]] —उल्लू
* [[काप्रिमुल्गिफोर्मेस]]— [[नैटजा|नाइत्जार्स]] तथा अन्य सम्बन्धी
* [[अपोदिफोर्मेस]] —[[स्विफ्ट]] तथा [[हमिंगबर्ड]]
* [[कोराकीफोर्मेस]] —[[किंगफिशर]] तथा अन्य सम्बन्धी
* [[पिसिफोर्मेस]] — [[कठ फोडवा|कठफोडवा]] तथा अन्य सम्बन्धी
* [[त्रोगहरूनिफोर्मेस]] —त्रोगहरूस
* [[कोलीफोर्मेस]] — माउसबर्ड
* [[गौरैया|पस्सेरिफोर्मेस]] —पस्सेरिनेस
 
अत्यधिक भिन्न [[सिबली-अह्ल्कुइस्त वर्गीकरण|सिबली -मोनरो वर्गीकरण]] (सिबली -अह्ल्कुइस्त वर्गीकरण) नें आणविक डेटामा आधारित केही पहलुहरूमा अति विस्तृत अनुकूलन पाया, उदहारणको लागि, हालको जीवाश्म, आणविक र संरचनात्मक साक्ष्य [[गल्लोंसेराए|गलोंसेरा]]लाई समर्थन गर्छन।<ref name="Ericson"/>
 
== वितरण ==
 
[[चित्र:House sparrow04.jpg|thumb|left|घरहरूलु गौरैयाकी सीमा मानवीय गतिविधिहरूको कारण नाटकीय रूपले विस्तारित है]]
 
पक्षी अधिकांश स्थलीय निवास तथा सबै सातों महाद्धीपहरूमा रहते र प्रजनन गर्छन , सुदूर दक्षिणमा [[हिमपात पितरेल|हिम पेट्रेल]]को प्रजनन कालोनी देखि लिएर{{convert|440|km|mi|-1}} [[अन्टार्क्टिका|अंटार्क्टिक]] महाद्धीप तक.<ref>{{cite book |last=Brooke |first=Michael |year=2004 |title=Albatrosses And Petrels Across The World |location=Oxford |publisher=Oxford University Press|isbn=0-19-850125-0|pages=}}</ref> उष्णकटिबंधीय क्षेत्रहरूमा सर्वाधिक पक्षी [[जैव विविधता|विविधता]] पाइन्छ। पहिले यस्तो सोचा जान्थ्यो कि यस उच्च विविधताको कारण कटिबंधीय क्षेत्रहरूको उच्च [[प्रजातीकरण|प्रजातिकरण]] दर छ, हुनत हालको अध्ययनहरूमा पायाइयो छ कि उच्च अक्षांशहरूमा पनि उच्च प्रजातिकरण दर हुन्छ जुन उच्च [[विलुप्त|विलुप्ति]] दरको कारण बराबर(औफसेट) हुन्छ।<ref>{{cite journal |last=Weir |first=Jason T. |coauthors=Dolph Schluter |month=March |year=2007 |title=The Latitudinal Gradient in Recent Speciation and Extinction Rates of Birds and Mammals |journal=[[Science (journal)|Science]] |volume=315 |issue=5818 |pages=1574–76 |doi=10.1126/science.1135590 |pmid=17363673}}</ref> पंक्षिहरूको धेरै प्रजातिहरू नें आफुको समुद्रको भित्र र माथि, दुवै परिस्थितिहरूको अनुसार ढाल लिएको छ। केही [[समुद्री पक्षी|जलपक्षी]] केवल प्रजनन हेतु नै किनारामा आउछन्<ref name="Burger">{{cite book |last=Schreiber |first=Elizabeth Anne |coauthors=Joanna Burger |year=2001 |title=Biology of Marine Birds |location=Boca Raton |publisher=CRC Press |isbn=0-8493-9882-7|pages=}}</ref> र केही [[पेंगुइन|पेंगुइनों]]को {{convert|300|m|ft|-1}} सम्म गोता लगाते देख्यो गएको छ।<ref>{{cite journal |last=Sato |first=Katsufumi |coauthors=Y. Naito, A. Kato ''et al.'' |month=May |year=2002 |title=Buoyancy and maximal diving depth in penguins: do they control inhaling air volume? |journal=Journal of Experimental Biology |volume=205 |issue=9 |pages=1189–1197 |pmid=11948196 |url=http://jeb.biologists.org/cgi/content/full/205/9/1189 |day=01}}</ref>
 
धेरै पंक्षी प्रजातिहरूले ति स्थानहरूमा आफ्नो बसेरा गरेर लिएको छ जसको [[शुरूको प्रजाति|परिचय]] मनुष्यहरू द्धारा गराइएको थियो। यि मध्ये केही परिचय सोंच-विचार पछि करवाए गये; उदाहरणको लागि, [[‌औंठि गलेवाला तीतर पक्षी|रिंग-नेक्ड मनाल]]को दुनिया भरमा एक [[खेल पक्षी|शिकार पक्षी]]को रूपमा परिचय गराइयो.<ref>{{cite book |last=Hill |first=David |coauthors=Peter Robertson |year=1988 |title=The Pheasant: Ecology, Management, and Conservation |location=Oxford |publisher=BSP Professional |isbn=0-632-02011-3|pages=}}</ref> अन्य स्वतः नै भए, जस्तै कि वाइल्ड [[भिक्षु सुगा|मोंक पाराकीट्स]]को चंगुलबाट भागे पछि धेरै उत्तरी अमेरिकी शहरहरूमा बस्नु।<ref>{{cite web|last=Spreyer |first=Mark F.|coauthors=Enrique H. Bucher|year=1998|title=Monk Parakeet (Myiopsitta monachus)|work=The Birds of North America|publisher=Cornell Lab of Ornithology|url=http://bna.birds.cornell.edu/bna/species/322 |doi=10.2173/bna.322}}</ref> [[पशु सफेद बगुला|कैटल एग्रेट]],<ref>{{cite journal |last=Arendt |first=Wayne J. |year=1988 |title=Range Expansion of the Cattle Egret, (''Bubulcus ibis'') in the Greater Caribbean Basin |journal=Colonial Waterbirds |volume=11 |issue=2 |pages=252–62 |doi=10.2307/1521007}}</ref> [[येलो-हेडेड गराएरा]]<ref>{{cite book |last=Bierregaard |first=R.O. |year=1994 |chapter=Yellow-headed Caracara |editor=Josep del Hoyo, Andrew Elliott & Jordi Sargatal (eds.) |title=[[Handbook of the Birds of the World]]. Volume 2; New World Vultures to Guineafowl |location=Barcelona |publisher=Lynx Edicions |isbn=84-87334-15-6|pages=}}</ref> र [[गालाह]]<ref>{{cite book |last=Juniper |first=Tony |coauthors=Mike Parr |year=1998 |title=Parrots: A Guide to the Parrots of the World |location=London |publisher=[[Helm Identification Guides|Christopher Helm]] |isbn=0-7136-6933-0|pages=}}</ref> जस्तो केही [[एवियन सीमा विस्तार|प्रजातिहरू प्राकृतिक]] रूपले आफ्नो मूल सीमाहरू देखि एकदम टाढा सम्म फैल गयीं, किन भनें कृषि पद्धतिहरू नें उनको लागि उपयुक्त नवीन बसेरहरूको निर्माण गर्‍यो थियो।
 
== शारीरिक रचना र शरीर विज्ञान ==
{{main|Bird anatomy|Bird vision}}
[[चित्र:Birdmorphology.svg|thumb|300px|right|एक पक्षीको बाह्य शारीरिकी रचना: 1 थुतुनो, 2 सर 3 इरिस 4 प्यूपिल , 5 मेंटल, 6 कम कोवेर्ट , 7 स्कापुलार्स , 8 माध्य कोवेर्ट्स , 9 तेर्तिअल्स , 10 दुम, 11 प्रिमरिएस , 12 वेंट, 13 जांघ, 14 टिबियो - तर्सल जोडबंदी, 15 टैसास, 16 खुट्टा, 17 टिबिअ, 18 बेली, 19 फलान्क्स , 20 स्तन, 21 गले, 22 बाली]]
{{Spoken Wikipedia|Bird_(Anatomy).ogg|2008-01-05}}
अन्य कशेरुकोंको तुलना मा, पंक्षिहरूको [[शरीरको योजना|शारीरिक संरचना]] धेरै असामान्य रूपांतरहरूलाई दर्शाती छ, अधिकांशतः [[चिडियाको उडान|उडने]]मा सहायता हेतु.
 
कंकाल धेरै हलकी हड्डिहरूको बनयो हुन्छ। उनिमा हावाले भरी ठूलो कैविटीज(छिद्र) हुन्छ जुन [[श्वसन प्रणाली]] सँग जुडती छन्।<ref>[101] ^ {{cite web |last=Ehrlich |first=Paul R. |coauthors=David S. Dobkin, and Darryl Wheye |title=Adaptations for Flight |url=http://www.stanford.edu/group/stanfordbirds/text/essays/Adaptations.html |year=1988 |work=Birds of Stanford |publisher=[[Stanford University]] |accessdate=2007-12-13}} बेस्ड औन दी बिर्डर्स हेंडबुक (पल एहर्लिच, डेविड डोबकिन, र डेर्यल हेये) 1988 .सिम्प्न एन्ड स्चुस्टर, न्यूयर्क.)</ref> खोपडीको हड्डिहरू जुडी हुन्छ र [[कपालीय सुतुरेस|कपलीय जोर्नी]]को हैन दर्शाती छन्।<ref name="Gill">{{cite book |last=Gill |first=Frank |year=1995 |title=Ornithology |publisher=WH Freeman and Co |location=New York |isbn=0-7167-2415-4 |pages=}}</ref> [[कक्षा (शरीर रचना)|और्बिट]] ठूलो हुन्छन् र हड्डीदार [[पट]] द्धारा विभाजित हुन्छन्। [[कशेरुका कलम|ढाड]]मा थोरासिक, लम्बर र कौडल क्षेत्र हुन्छन् जसमा सेर्विकल (गला) वर्तिब्रेको संख्या एकदम परिवर्तनशील र अत्यधिक लोचदार हुन्छ, तर चालन एंटीरियर थोरासिक वर्तिब्रेमा कम हुन्छ र लेटर वेर्तिब्रेमा हुदै हुदैन छ।<ref>{{cite news |title=The Avian Skeleton |url=http://www.paulnoll.com/Oregon/Birds/Avian-Skeleton.html |work=paulnoll.com |accessdate=2007-12-13}}</ref> अन्तको केही [[श्रोणि|पेल्विस]] सँग जुडकर [[स्य्न्सक्रुम|सिंसेक्रम]]को निर्माण गर्छन।<ref name="Gill"/> उडान मांसपेशिहरूको लागि करङहरू चपटी र [[उरोस्थि|सेरनम]] कील्ड हुन्छ, केवल न उड सकने वाली पक्षी प्रजातिहरूलाई छोडएर. अगाडीको हात पंखहरूमा परिवर्तित हो गये छन्।<ref>{{cite news |title=Skeleton of a typical bird |url=http://fsc.fernbank.edu/Birding/skeleton.htm |date= |work=Fernbank Science Center's Ornithology Web |accessdate=2007-12-13}}</ref>
 
[[रेंगनेवाला|सरीसृप]]को भांति, पक्षी प्राथमिक रूपले युरिकोटेलिक, अर्थात उनको [[गुर्दा|गुर्दे]] उनको रक्तबाट नाइट्रोजनको कचरा निकालन हैं र [[यूरिया]] या [[तिक्ताति|अमोनिया]]को सट्टा [[यूरिक एसिड]]को उत्सर्जन गर्छन। पंक्षिहरूमा मूत्राशय या बाहिरी मूत्रमार्ग हुदैन र यूरिक एसिड मल् सँग अर्ध-ठोस वस्तुको रूपमा निकलता छ।<ref>{{cite web |last=Ehrlich |first=Paul R. |coauthors=David S. Dobkin, and Darryl Wheye |title=Drinking |url=http://www.stanford.edu/group/stanfordbirds/text/essays/Drinking.html |year=1988 |work=Birds of Stanford |publisher=Standford University |accessdate=2007-12-13}}</ref><ref>{{cite journal |last=Tsahar |first=Ella|coauthors=Carlos Martínez del Rio, Ido Izhaki and Zeev Arad |title=Can birds be ammonotelic? Nitrogen balance and excretion in two frugivores |journal=Journal of Experimental Biology |volume=208 |issue=6 |pages=1025–34 |year=2005 |pmid=15767304 |doi=10.1242/jeb.01495 }}</ref> हुनत, हमिंग बर्ड जस्तै पक्षी एमोनोटेलिक हुन सक्छन्, उनी अधिकांश नाइट्रोजन कचरेको अमोनियाको रूपमा निकालछन।<ref>{{cite journal |last=Preest |first=Marion R. |coauthors=Carol A. Beuchat |month=April |year=1997 |title=Ammonia excretion by hummingbirds |journal=Nature |volume=386 |issue= |pages=561–62 |doi=10.1038/386561a0}}</ref> उनी [[क्रेअतिने|क्रेटिन]] पनि निकालछन, स्तनपाइहरूको तरिका [[क्रेअतिनिने|क्रेटिनिन]] हैन.<ref name="Gill"/> यो वस्तु र साथ नै आंतहरूको उत्पादन भी, पंक्षिहरूको [[क्लोअका]] बाट निक्लिन्छ।<ref>{{cite journal |last=Mora |first=J. |coauthors=J. Martuscelli, Juana Ortiz-Pineda, and G. Soberón |year=1965 |title=The Regulation of Urea-Biosynthesis Enzymes in Vertebrates |journal=[[Biochemical Journal]] |volume=96 |pages=28–35 |pmid=14343146 |url=http://www.biochemj.org/bj/096/0028/0960028.pdf|format=PDF}}</ref><ref>{{cite journal |last=Packard |first=Gary C.|year=1966 |title=The Influence of Ambient Temperature and Aridity on Modes of Reproduction and Excretion of Amniote Vertebrates |journal=[[The American Naturalist]] |volume=100 |issue=916 |pages=667–82 |url=http://links.jstor.org/sici?sici=0003-0147(196611/12)100:916%3C667:TIOATA%3E2.0.CO;2-T |doi=10.1086/282459}}</ref> क्लोअका एक बहुउद्देश्यीय द्वार है: यसले कचरा बाहिर निकलता छ, पक्षी [[बर्ड शारीरिक रचना#प्रजनन|क्लोअकाको जोडएर]] प्रजनन गर्छन, र पोथीहरू यसले अण्डाहरू दिछ।यसको आलावा, पंक्षिहरूको धेरै प्रजातिहरू मल्को तरिकामा [[गोली (पक्षीविज्ञान)|गुटिकाहरू]](सानो गोलिहरू)को निकालछ।<ref>{{cite journal |last=Balgooyen |first=Thomas G. |year=1971 |title=Pellet Regurgitation by Captive Sparrow Hawks (''Falco sparverius'') |journal=[[Condor (journal)|Condor]] |volume=73 |issue=3 |pages=382–85 |doi=10.2307/1365774 |url=http://elibrary.unm.edu/sora/Condor/files/issues/v073n03/p0382-p0385.pdf|format=PDF}}</ref> पंक्षिहरूको [[पाचन तन्त्र]] अनूठा छ, भण्डारणको लागि एक [[क्रौप (शरीर रचना)|क्रप]] र एक [[कंठ|गिजार्ड]] छ जसमा निगले भएका पत्थर खानको पीसनेको काम गरेर दांतोंको कमीको क्षतिपूर्ति गर्छन।<ref>{{cite journal |last=Gionfriddo |first=James P. |coauthors=Louis B. Best |month=February |year=1995 |title=Grit Use by House Sparrows: Effects of Diet and Grit Size |journal=Condor |volume=97 |issue=1 |pages=57–67 |doi=10.2307/1368983 |url=http://elibrary.unm.edu/sora/Condor/files/issues/v097n01/p0057-p0067.pdf|format=PDF}}</ref> अधिकांश पंक्षिहरूमा पाचन तीव्रता बाट हुन्छ ताकि उडनेमा बाधा न उत्पन्न हो.<ref name="Attenborough">{{cite book |last=Attenborough |first=David |authorlink=David Attenborough |year=1998 |title=[[The Life of Birds]] |location=Princeton |publisher=Princeton University Press |isbn=0-691-01633-X|pages=}}</ref> केही प्रवासी पक्षी आफ्नो शरीरको धेरै हिस्साहरू बाट प्रोटीनको प्रयोग प्रवासको समयमा अतिरिक्त उर्जाको रूपमा गर्छन, जसमा आंतहरूको प्रोटीन पनि शामिल छ।<ref name="Battley">[127] ^ {{cite journal |last=Battley |first=Phil F. |coauthors=Theunis Piersma, Maurine W. Dietz ''et als.'' |month=January |year=2000 |title=Empirical evidence for differential organ reductions during trans-oceanic bird flight |journal=[[Proceedings of the Royal Society]] B |volume=267 |issue=1439 |pages=191–5 |doi=10.1098/rspb.2000.0986 |pmid=10687826}} (एरेटम यिनी ''प्रोसीडिंग्स अफ दी रयल सोसाइटी'' बी '''267''' (1461):2567)</ref>
 
पंक्षिहरूको [[श्वसन प्रणाली]] सबै जनावरहरूमा सबै भन्दा अधिक जटिल हुन्छ।<ref name="Gill"/> साँस लागि पछि, ताजी हावाको 75 % फोक्सोहरूलाई छोडएर सीधा एक [[बर्ड शारीरिक रचना#श्वसन प्रणाली|हवाको थैली]]मा जान्छ, जुन फोक्सो बाट शुरू हुन्छ र हड्डिहरूमा हावाको स्थानहरू द्धारा जुडती छ, र उनिलाई हावाले भर दिइन्छ। हावाको अन्य 25% सीधा फोक्सोहरूमा चलाउँछ। जब पंक्षी सास छोड्छ, उपयोग गरिएको वायु फोक्सो बाट निक्लिन्छ र हावाको थैलीमा संग्रहीत ताजा हावा त्यसै समय फोक्सोहरूमा भर जान्छ। यस प्रकार, एक पक्षीको फोक्सोहरूलाई श्वास लेते र निकालते, दुवै समय निरंतर ताजी हावाको आपूर्ति बनी रहन्छ।<ref>{{cite journal |last=Maina |first=John N. |month=November |year=2006 |title=Development, structure, and function of a novel respiratory organ, the lung-air sac system of birds: to go where no other vertebrate has gone |journal=Biological Reviews |volume=81 |issue=4 |pages=545–79 |pmid=17038201 |doi=10.1017/S1464793106007111}}</ref> [[स्य्रिन्क्स (जीव विज्ञान)|सिरिन्ग्ज]]को उपयोग द्धारा ध्वनी निकाली जान्छ, यो धेरै टिम्पेनिक झिल्लिहरू वाला एक मस्क्युलर कक्ष छ जुन ट्रेकिआको तल्लो सिरेमा स्थित छ, जहाँ बाट त्यो पृथक हुन्छ।<ref name="Suthers">[132] ^ {{cite book |last=Suthers |first=Roderick A. |coauthors=Sue Anne Zollinger |chapter=Producing song: the vocal apparatus |editor=H. Philip Zeigler & Peter Marler (eds.) |year=2004 |title=Behavioral Neurobiology of Birdsong |series=Annals of the New York Academy of Sciences '''1016''' |location=New York |publisher=New York Academy of Sciences |isbn=1-57331-473-0 |pages=109–129 |doi=10.1196/annals.1298.041}} PMID 15313772</ref> पंक्षिहरूको ह्रदयमा चार कक्ष हुन्छन् र दांया अओर्टिक आर्च [[प्रणालीगत परिसञ्चरण|व्यवस्थित रक्त सञ्चार]] गर्दछ (स्तनपाइहरूको विपरीत जहाँ बांया आर्च यस कार्यको गर्दछ).<ref name="Gill"/> पोस्त्कावा, रीनल पोर्टल प्रणालीको माध्यमले अंगहरू बाट रक्त प्राप्त गर्दछ। स्तनधारिहरूमा विपरीत, पंक्षिहरूको [[लाल रक्त कोशिकाहरू]]मा एक [[कोशिका केन्द्रक|नाभिक]] हुन्छ।<ref>{{cite journal |last=Scott |first=Robert B. |month=March |year=1966 |title=Comparative hematology: The phylogeny of the erythrocyte |journal=Annals of Hematology |volume=12 |issue=6 |pages=340–51 |doi=10.1007/BF01632827 |pmid=5325853}}</ref>
 
पक्षिहरूको आकारको हिसाबबाट उनको [[तन्त्रिका तन्त्र]] अपेक्षाकृत ज्यादा ठूलो हुन्छ।<ref name="Gill"/> मष्तिष्कको सबै भन्दा अधिक विकसित हिस्सा त्यो छ जुन उडान संबंधित कार्यहरूलाई नियन्त्रित गर्दछ, जबकि [[सेरिबलम|सेरिबैलम]] गतिको समन्वय गर्दछ र [[मस्तिष्क|सेरीब्रम]] व्यवहार पद्धति, नेविगेशन, संभोग र गुंड बनाउनको नियन्त्रित गर्दछ। [[कीवी]],<ref>{{cite journal |last=Sales |first=James |year=2005 |title=The endangered kiwi: a review |journal=Folia Zoologica |volume=54 |issue=1–2 |pages=1–20 |url=http://www.ivb.cz/folia/54/1-2/01-20.pdf|format=PDF}}</ref> [[नयाँ दुनियाको गिद्ध|आधुनिक गिद्ध]],<ref name="Avian Sense of Smell">{{cite web |last=Ehrlich |first=Paul R. |coauthors=David S. Dobkin, and Darryl Wheye |title=The Avian Sense of Smell |url=http://www.stanford.edu/group/stanfordbirds/text/essays/Avian_Sense.html |year=1988 |work=Birds of Stanford |publisher=Standford University |accessdate=2007-12-13}}</ref> र [[तुबेनोसेस|ट्युबिनोसेस]] <ref>{{cite journal |last=Lequette |first=Benoit |coauthors=Christophe Verheyden, Pierre Jouventin |month=August |year=1989 |title=Olfaction in Subantarctic seabirds: Its phylogenetic and ecological significance |journal=The Condor |volume=91 |issue=3 |pages=732–35 |doi=10.2307/1368131 |url=http://elibrary.unm.edu/sora/Condor/files/issues/v091n03/p0732-p0735.pdf|format=PDF}}</ref> जस्तै उल्लेखनीय उदाहरणहरूलाई छोडएर, अधिकांश पंक्षिहरूको [[ओल्फच्शन|घ्राण शक्ति]] निर्बल हुन्छ। पंक्षिहरूको [[दृश्य प्रणाली]] सामान्यतया अत्यधिक विकसित हुन्छ।जल पंक्षिहरूको खास लचीले लेंस उनिलाई पानी र हावा, दुवैमा देखनेको शक्ति प्रदान गर्छन।<ref name="Gill"/> केही प्रजातिहरूमा दोहरो [[फोवेया|फोवी]] पनि हुन्छ। पक्षी [[तेत्रच्रोमाच्य|टेट्राक्रोमेटिक]] हुन्छन्, उनको आँखहरूमा [[पराबैंगनी]](यूवी) संवेदनशील, र साथ नै हरे, रातो र नीले [[कोन सेल]] हुन्छन्।<ref>{{cite journal |last=Wilkie |first=Susan E. |coauthors=Peter M. A. M. Vissers, Debipriya Das ''et al.'' |year=1998 |title=The molecular basis for UV vision in birds: spectral characteristics, cDNA sequence and retinal localization of the UV-sensitive visual pigment of the budgerigar (''Melopsittacus undulatus'') |journal=[[Biochemical Journal]] |volume=330 |pages=541–47 |pmid=9461554}}</ref> यो उनिलाई पराबैंगनी प्रकाशको अनुभव गर्नमा सक्षम बनइन्छ, जुन प्रेमालापमा शामिल हुन्छ। धेरै पक्षी [[पराबैंगनी]]मा पक्षति विधिको दिखाते हैं जुन मानवीय आँखाहरूको लागि अदृश्य है; केही पक्षी जसको लिंग नंगी आँखाहरू देखि समान प्रतीत हुन्छन्, उनी आफ्नो पंखमा उपस्थित पराबैंगनीको प्रतिबिंबित गर्न वाला धब्बों द्धारा पहचाने जान्छन्। नरोंको [[नीला टिट|नीले स्तनों]]मा पराबैंगनीको प्रतिबिंबित गर्न वाला धब्बे हुन्छन् जसलाई प्रेमालापको समयमा डब पंखहरूलाई उठागर्‍योखाइन्छ।<ref>{{cite journal |last=Andersson|first=S.|coathors=J. Ornborg & M. Andersson |title=Ultraviolet sexual dimorphism and assortative mating in blue tits|journal=Proceeding of the Royal Society B |year=1998 |volume=265 |issue=1395 |pages=445–50 |doi=10.1098/rspb.1998.0315}}</ref> पराबैंगनी प्रकाशको उपयोग भोजनको तलाशको वक्त पनि गरिन्छ- [[एक प्रकारको सानो बाज|छोटे बाज]] शिकारको लागि चूहों आदि द्धारा जमीनमा छोडे गये यूवी प्रतिबिंबित मूत्र निशानहरूलाई खोजते छन्।<ref>{{cite journal |last=Viitala |first=Jussi |coauthors=Erkki Korplmäki, Pälvl Palokangas & Minna Koivula |year=1995 |journal=Nature |volume=373 |issue=6513 |pages=425–27 |title=Attraction of kestrels to vole scent marks visible in ultraviolet light |doi=10.1038/373425a0}}</ref> पंक्षिहरूमा आँखा झपकनेको लागि परेलिहरूको उपयोग हैन गरिन्छ। बल्कि [[निक्तिटैटिंग झिल्ली|निसिटेटिंग झिल्ली]], एक तेस्रो परेलि जुन आडे चलती छ, द्धारा आँखहरूलाई चिकनाई प्रदान गरिन्छ।<ref>{{cite journal |last=Williams |first=David L. |coauthors=Edmund Flach |month=March |year=2003 |title=Symblepharon with aberrant protrusion of the nictitating membrane in the snowy owl (''Nyctea scandiaca'') |journal=Veterinary Ophthalmology |volume=6 |issue=1 |pages=11–13 |doi=10.1046/j.1463-5224.2003.00250.x |pmid=12641836}}</ref> निसिटेटिंग झिल्ली आँखहरूलाई ढंकती पनि छ र धेरै जलीय पंक्षिहरूमा [[संपर्क लेंस|कन्टेक्ट लेंस]]को तरिका काम गर्छ।<ref name="Gill"/> पंक्षिहरूको [[रेटिना]]मा [[पेक्टें ओकुली|पेक्टेन]] नामक पंखेको आकारको एक रक्त आपूर्ति प्रणाली हुन्छ।<ref name="Gill"/> अधिकांश पक्षी आफ्नो आँखहरूलाई चला हैन सकते छन्, हुनत [[ग्रेट जलकाग]] जस्तै केही अपवाद पनि छन्।<ref>{{cite journal |last=White |first=Craig R. |coauthors=Norman Day, Patrick J. Butler, Graham R. Martin |month=July |year=2007 |title=Vision and Foraging in Cormorants: More like Herons than Hawks? |journal=PLoS ONE |volume=2 |issue=7 |pages=e639 |doi=10.1371/journal.pone.0000639 |pmid=17653266}}</ref> सिरको कनारेमा आँखों वाला पंक्षिहरूको [[दृश्य क्षेत्र]] विस्तृत हुन्छ, जबकि उल्लू जस्तै पक्षी जसको आँखाहरू अगाडी तिर हुन्छ उनको [[द्विनेत्री दृष्टि]] हुन्छ र क्षेत्रको गहराईको उनी अनुमान लगाउन सक्नुहुन्छ।<ref>{{cite journal |last=Martin |first=Graham R. |coauthors=Gadi Katzir |year=1999 |title=Visual fields in short-toed eagles, ''Circaetus gallicus'' (Accipitridae), and the function of binocularity in birds |journal=Brain, Behaviour and Evolution |volume=53 |issue=2 |pages=55–66 |doi=10.1159/000006582 |pmid= 9933782}}</ref> पंक्षिहरूको [[कान]]मा बाहिरी [[(शरीर रचना) पंख|पिने]] हुदैनन् तर उनी पखेटा बाट ढाकएका हुन्छन्, हुनत ''[[असियो|एसियो]]'' , ''[[सिंग वाला उल्लू|ब्युबो]]'' , र ''[[स्कोप्स उल्लू|ओट्स]]'' [[उल्लू]] जस्तै केही पंक्षिहरूमा यो पंख कानको आकृति जस्तै लागछन।भित्री कानमा एक [[कोक्लीअ|कोक्लीआ]] होता छ, तर यो स्तनधारिहरूको तरिका सर्पिल हुदैन।<ref>{{cite journal |last=Saito |first=Nozomu |year=1978 |title=Physiology and anatomy of avian ear |journal=The Journal of the Acoustical Society of America |volume=64 |issue=S1 |pages=S3 |doi=10.1121/1.2004193}}</ref>
 
केहि प्रजातिहरू शिकारिहरूको बिरुद्ध रासायनिक सुरक्षाको उपयोग गर्नमा सक्षम हुन्छ; केही [[प्रोसल्लारीफोर्मेस]] एक हमलावरको बिरुद्ध एक अप्रिय [[पेटको तेल|तेल]]को निकालछन,<ref>{{cite journal |last=Warham |first=John |year=1977 |title=The Incidence, Function and ecological significance of petrel stomach oils |journal=Proceedings of the New Zealand Ecological Society |volume=24 |pages=84–93 |url=http://www.newzealandecology.org/nzje/free_issues/ProNZES24_84.pdf |doi=10.2307/1365556|format=PDF}}</ref> र [[न्यू गिनी]]को [[पितोहुई|पिटोहुईस]]को केही प्रजातिहरूको छाला र पंखहरूमा एक शक्तिशाली [[नयूरोतोक्सिन|न्यूरोतौक्सिन]] हुन्छ।<ref>{{cite journal |last=Dumbacher |first=J.P. |coauthors=B.M. Beehler, T.F. Spande ''et als.'' |month=October |year=1992 |title=Homobatrachotoxin in the genus ''Pitohui'': chemical defense in birds? |journal=Science |volume=258 |issue=5083 |pages=799–801 |doi=10.1126/science.1439786 |pmid=1439786}}</ref>
 
=== क्रोमोसोम ===
पंक्षिहरूमा दुई लिंग हुन्छन्: नर र पोथी.पक्षिहरूको लिंगको निर्धारण [[ZW सेक्स-निर्धारण प्रणाली|जेड र डब्ल्यू सेक्स क्रोमोसोम]] द्धारा गरिन्छ, स्तनधारिहरूमा मौजूद एक्स र वाई क्रोमोसोमको बजाय. नर पंक्षिहरूमा दुई जेड क्रोमोसोम (ZZ) हुन्छन्, ओर पोथी पंक्षिहरूमा एक डब्ल्यू क्रोमोसाम र एक जेड क्रोमोसाम (WZ) हुन्छ।<ref name="Gill"/>
 
पंक्षिहरूको लगभग सबै प्रजातिहरूमा लिंगको निर्धारण निषेचनमा हुन्छ। हुनत, हालको एक अध्ययनमा [[अस्ट्रेलियाई ब्रश-टर्की]]मा [[तापमानमा निर्भर लिंग निर्धारण]]को प्रर्दशित गरिएको छ, अण्डाहरू सेनेको समयमा उच्च तापमानको परिणाम स्वरूप पोथीहरूको संख्या ज्यादा हुन्छ।<ref>{{cite journal|last=Göth|first=Anne|title=Incubation temperatures and sex ratios in Australian brush-turkey (''Alectura lathami'') mounds|journal=Austral Ecology|year=2007|volume=32|issue=4|pages=278–85|doi=10.1111/j.1442-9993.2007.01709.x}}</ref>
 
=== पंख, पक्षति र छिलके ===
 
[[चित्र:African Scops owl.jpg|thumb|left|अफ्रीकी स्कोप्स उल्लूकाको पक्षति यसलाई आफ्नो आसपाससँग खो जानेको अनुमति दिइन्छ।]]
 
[[पंखिक|पंख]] पंक्षिहरूको एक अद्धितीय गुण छ। यो [[चिडियाको उडान|उडान]]को सुविधा प्रदान गर्छन, [[तापमान नियन्त्रण]]मा मदद गर्छन, तथा प्रदर्शन, छलावरण र संकेतनमा प्रयोग हुन्छन्।<ref name="Gill"/> पंखोंको धेरै प्रकार हुन्छन् र सबैको आफ्नो महत्त्व हुन्छ। पंख बाहिरी छालामा विकसित हुन्छन् र छालाको टेरिले नामक विशिष्ट स्थानमा नै उगते छन्। यिनी पंखोंको विस्तार (टेरिलोसिस)को वितरणको वर्गीकरण र व्यवस्थामा उपयोग गरिन्छ। शरीरमा पंखोंको व्यवस्था र उपस्थितिको [[पक्षति]] भनिन्छ, यो प्रजातिहरूको दरम्यान उमेर, सामाजिक स्थिति,<ref>{{cite journal |last=Belthoff |first=James R. |coauthors=Alfred M. Dufty, Jr., Sidney A. Gauthreaux, Jr. |month=August |year=1994 |title=Plumage Variation, Plasma Steroids and Social Dominance in Male House Finches |journal=The Condor |volume=96 |issue=3 |pages=614–25 |doi=10.2307/1369464}}</ref> र [[लैंगिक द्विरूपता|लिंग]]को अनुसार भिन्न हुन सक्छन्।<ref>{{cite web|last=Guthrie| first=R. Dale|title=How We Use and Show Our Social Organs |work=Body Hot Spots: The Anatomy of Human Social Organs and Behavior |url=http://employees.csbsju.edu/lmealey/hotspots/chapter03.htm |accessdate=2007-10-19}}</ref>
 
पक्षति नियमित रूपले [[पर्णपतन|झडते]] हैं; पंक्षिहरूको प्रजनन पछिको पक्षतिको "गैर-प्रजनन" पक्षति भनिन्छ, या- [[हम्फ्रे -पार्कीस शब्दावली|हम्फ्री-पार्क्स शब्दावली]] में- "बेसिक" पक्षति; प्रजनन पक्षति या यसको प्रकारहरूलाई हम्फ्री-पार्क्स प्रणालीमा "वैकल्पिक" पक्षति भनिन्छ।<ref>{{cite journal |last=Humphrey |first=Philip S. |coauthors=Kenneth C. Parkes |year=1959 |title=An approach to the study of molts and plumages |journal=The Auk |volume=76 |pages=1–31 |url=http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v076n01/p0001-p0031.pdf |doi=10.2307/3677029|format=PDF}}</ref> अधिकांश प्रजातिहरूमा यो झडना वार्षिक अंतरालमा हुन्छ, हुनत केहींमा यो वर्षमा दुई पल्ट पनि हुन सक्छ, र ठूलो शिकारी पंक्षिहरूमा यो केही वर्षहरूमा केवल एक पल्ट नै हुन्छ। झडनेको तरिका प्रजातिहरूको हिसाबबाट भिन्न हुन सक्छन्। पस्सेरिनेस मा, [[उडान पंख]] एक एक गरेर झडते छन्, सबै भन्दा भित्र वाला सबै भन्दा पहिले. जब पांचवां या छठा प्राथमिक पंख झाडता छ तब बाह्यतम पंख गिरना शुरू हुन्छन्। अंतरतम पंखोंको झड जाने पछि, अंतरतम देखि शुरू गरेर द्धितीयक पंख गिरना शुरू गर्छन र त्यहि प्रकार यो बाहिरी पंखो (सेंट्रीफ्यूगल मोल्ट)तक पुगइन्छ। ग्रेटर प्राथमिक कोवर्ट्स आफ्नो द्धारा ढके प्रथामिकोंको संयोजनमा झडते हैं<ref name="pettingill">{{cite book|author=Pettingill Jr. OS|year=1970|title=Ornithology in Laboratory and Field.|isbn=808716093|publisher=Burgess Publishing Co.}}</ref>. बतख र कलहंस जस्तो प्रजातिहरू आफ्नो सारा उडान पंखहरूलाई एक नै पल्टमा गिरा दिछ, अस्थायी रूपले उडनेमा असमर्थ हुन्छ।<ref name="debeeretal">डे बीर एसजे, लोक्वूड जीएम, रेजमेकर्स जेएचएफएस, रेजमेकर्स जेएमएच,स्कोट डब्लूए,ओस्चद्लेउस एचडी, अंडरहिल एलजी (2001). [http://web.uct.ac.za/depts/stats/adu/ringmanual.htm SAFRING बर्ड रिंगिंग मेन्यूअल. ] SAFRING.</ref> एक सामान्य नियमको रूप मा, पूंछको पंखहरूको झडना र बदला जाना सबै भन्दा भित्री जोर्नि देखि शुरू हुन्छ।<ref name="pettingill"/> हुनत [[फसिअनिदाए|फासिअनिडे]]मा पूंछको पंखहरूको झडना केन्द्राभिमुखी हुन्छ।<ref>{{cite journal |last=Gargallo|first=Gabriel|year=1994|month= |title=Flight Feather Moult in the Red-Necked Nightjar ''Caprimulgus ruficollis'' |journal=Journal of Avian Biology |volume=25|issue=2|pages=119–24 |doi=10.2307/3677029}}</ref> [[कठ फोडवा|कठफोडवोँ]] र [[त्रीक्रीपेर|ट्रीक्रीपर्स]]को पूंछको पंखहरूमा केन्द्रत्यागी झडना संशोधित रूपमा हुन्छ, अर्थात यो दोस्रो सबै भन्दा अंदरूनी जोर्नी बाट शुरू गरेर केन्द्रीय जोडेमा समाप्त हुन्छ ताकि पंक्षिहरूको चढाने वाली पूंछको कार्यात्मकता बनी रहे.<ref name="pettingill"/><ref>{{cite journal |last=Mayr |first=Ernst |coauthors=Margaret Mayr |year=1954|title=The tail molt of small owls |journal=The Auk |volume=71 |issue=2 |pages=172–78 |url=http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v071n02/p0172-p0178.pdf|format=PDF}}</ref> [[गौरैया|पस्सेरिनेस]]मा सामान्यतया प्राथमिक पंख बाहिरको तर्फ बदले जान्छन्, द्धितीयक भित्रको तरफ, र पूंछ केंद्रले बाहिरको तरफ.<ref>{{cite web|first=Robert B.|last=Payne|title=Birds of the World, Biology 532|url=http://www.ummz.umich.edu/birds/resources/families_otw.html|publisher=Bird Division, University of Michigan Museum of Zoology|accessdate=2007-10-20}}</ref> गुंड बनाउन भन्दा पहिले, अधिकांश प्रजातिहरूको पोथीहरूमा एक बेयर [[बच्चाहरू पैच|ब्रूड पैच]] आछ, पेटको निकट पंखोंको झड जानु बाट वहांको छालामा रक्त कोशिकाहरूको समुचित आपूर्ति बनी रहन्छ जुन पोथीहरूलाई अण्डाहरू सेनेमा मदद गर्छ।<ref>{{cite journal |last=Turner |first=J. Scott |year=1997 |title=On the thermal capacity of a bird's egg warmed by a brood patch |journal=Physiological Zoology |volume=70 |issue=4 |pages=470–80 |doi=10.1086/515854 |pmid=9237308}}</ref>
[[चित्र:Red Lory (Eos bornea)-6.jpg|upright|right|thumb|लाल लोरी प्रीनिंग]]
पंखहरूलाई रखरखावको आवश्यकता हुन्छ र पक्षी नियमित रूपले इनको तराशते र संवारि रहछन, औसतन दिनमा लगभग 9% समय यस कामको लागि दिइन्छ।<ref>{{cite journal |last=Walther |first=Bruno A. |coauthors=Dale H. Clayton |year=2005 |title=Elaborate ornaments are costly to maintain: evidence for high maintenance handicaps |journal=Behavioural Ecology |volume=16 |issue=1 |pages=89–95 |doi=10.1093/beheco/arh135}}</ref> थुतुनोको उपयोग अवांछित कणहरूलाई चुनन र [[उरोप्य्गिअल ग्रन्थि|यूरोजियल ग्रन्थि]] द्धारा [[मोम]] जस्तै एक स्रावको लगानको लागि गरिन्छ; यो स्राव पंखोंको लोचको बनाए राखछन र कीटाणु-रोधी एजेन्टको रूपमा काम गर्छन, पंखहरूलाई नोकसान पुगन वाला [[जीवाणु|जीवाणुहरू]]को टाढा राखछन।<ref>{{cite journal |last=Shawkey |first=Matthew D. |coauthors=Shawkey, Shreekumar R. Pillai, Geoffrey E. Hill |year=2003 |title=Chemical warfare? Effects of uropygial oil on feather-degrading bacteria |journal=[[Journal of Avian Biology]] |volume=34 |issue=4 |pages=345–49 |doi=10.1111/j.0908-8857.2003.03193.x}}</ref> कमिलाहरू द्धारा स्रावित [[फौर्मिक एसिड|फोर्मिक एसिड]]को उपयोग यसको पूरकको रूपमा गरिन्छ, जसलाई पक्षी [[एंटिंग (पक्षी गतिविधि)|एंटिंग]] नामक एक प्रक्रियाले प्राप्त गर्छन, पंखोंको परजीवियहरूलाई टाढा राखनको लागि.<ref>{{cite journal |last=Ehrlich |first=Paul R. |coauthors=David S. Dobkin, Darryl Wheye |year=1986 |title=The Adaptive Significance of Anting |journal=The Auk |volume=103 |issue=4 |pages=835 |url=http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v103n04/p0835-p0835.pdf|format=PDF}}</ref>
 
पक्षीको [[बर्ड शारीरिकी#लीब्रा|छालाको छिलके]] त्यसै केरतिनको बने हुन्छन् जसबाट थुतुनो, पंजे र स्पुर्स बने हुन्छन्। उनी मुख्य रूपले खुट्टाको औंलाहरू र [[मेतातार्सुस|प्रपादिका]]मा पाइन्छन्,मा केही पंक्षिहरूमा टखनेको माथि पनि पाए जान सकिन्छं। अधिकाँश पंक्षिहरूको छिलके एकको माथि एक चढे रहछैनन्, [[किंगफिशर]] र [[कठ फोडवा|कठफोडवा]]को छोडएर.
पक्षिहरूको आवरणको सरीसृप र स्तनधारिहरूको [[समरूपता (जीव विज्ञान)|समजातीय मानिन्छ]].<ref>{{cite book |last=Lucas |first=Alfred M. |year=1972 |title=Avian Anatomy - integument |location=East Lansing, Michigan, USA |publisher=USDA Avian Anatomy Project, Michigan State University |pages=67, 344, 394–601}}</ref>
 
=== उडान ===
{{main|Bird flight}}
[[चित्र:Restless flycatcher04.jpg|left|thumb|रेस्टलेस फ्लाईकैचर यिनी दी दाउन्स्ट्रोक अफ फ्लैपिंग फ्लाईट]]
अधिकाँश पक्षी [[फ्लाइंग र ग्लाइडिंग जानवर|उड]] सकते छन्, यो गुण उनिलाई अन्य सबै कशेरुकहरू बाट अलग गर्दछ। उडान अधिकाँश पक्षी प्रजातिहरूको लागि आवागमनको प्राथमिक साधन हो र यसको उपयोग प्रजनन, भोजन, तथा शिकारी बाट बचने र भागनको लागि गरिन्छ। पंक्षिहरूमा उडान हेतु विभिन्न विशेषताहरू हैं जस्तै कि, हल्का हड्डिहरूको ढांचा, दुई ठूलो उडान मांसपेशिहरू, पेक्टोरलिस (जो पंक्षिहरूको कुल वजनको 15% हुन्छ), तथा सप्राकोराकोइडियस र संशोधित अग्र- अङ्ग ([[पंख]]) जुन एक [[ऐर्फोइल|एरोफोइल]]को तरिका काम गर्छन।<ref name="Gill"/> पंक्षिहरूको उडानको प्रकारको निर्धारण उनको पंखोंको आकार र प्रकार द्धारा हुन्छ; धेरै पक्षी शक्तिशाली र जल्दी जल्दी पंख फड-फ्डाने वाली उडानसँग ऊंचाईमा कम उर्जा खपत वाली उडानको मिश्रणको प्रयोग गर्छन। वर्तमानमा लगभग 60 पक्षी प्रजातिहरू [[उडन-रहित पक्षी|उडान क्षमता रहित]] छन्, जस्तो कि धेरै विलुप्त पक्षी थिए।<ref>{{cite book |last=Roots |first=Clive |year=2006 |title=Flightless Birds |location=Westport |publisher=Greenwood Press |isbn=978-0-313-33545-7|pages=}}</ref> उडान-रहितता अक्सर पंक्षिहरूमा एकाकी द्धीपहरूमा पाइन्छ, संभवतः संसाधनहरूको कमी र शिकारिहरूको अनुपस्थितिको कारण.<ref>{{cite journal |last=McNab |first=Brian K. |month=October |year=1994 |title=Energy Conservation and the Evolution of Flightlessness in Birds |journal=The American Naturalist |volume=144 |issue=4 |pages=628–42 |url=http://links.jstor.org/sici?sici=0003-0147(199410)144:4%3C628:ECATEO%3E2.0.CO;2-D |doi=10.1086/285697}}</ref> उडान-रहित होनेको बावजूद पेंग्विन पानीमा "उडने"को लागि समान शारीरिक क्रियाहरूको प्रयोग गर्छं, [[औक|बतख]], [[शेअर्वाटर|शीयरवाटर]] र [[डिपर|डिपर्स]] पनि यस्तो नै गर्छं।<ref>{{cite journal |last=Kovacs |first=Christopher E. |coauthors=Ron A. Meyers |month=May |year=2000 |title=Anatomy and histochemistry of flight muscles in a wing-propelled diving bird, the Atlantic Puffin, ''Fratercula arctica'' |journal=Journal of Morphology |volume=244 |issue=2 |pages=109–25|doi=10.1002/(SICI)1097-4687(200005)244:2<109::AID-JMOR2>3.0.CO;2-0 }}</ref>
 
== व्यवहार ==
अधिकांश पक्षी [[दिनको जानवर|दिनचर]] छन्, तर [[उल्लू]] र [[नैटजा|नाईटजार्स]] जस्तो धेरै प्रजातिहरू [[रात्रिचर|निशाचर]] या [[क्रेपुस्कूलर|सांध्यचर]] (संध्या समय सक्रिय हुन्छ) हुन्छ, र धेरै तटीय [[बगुला|जल-पक्षी]] ज्वर-भाटेको समय भोजन गर्छन, चाहे दिन हो या रात.<ref>{{cite journal |last=Robert |first=Michel |coauthors=Raymond McNeil, Alain Leduc |month=January |year=1989 |title=Conditions and significance of night feeding in shorebirds and other water birds in a tropical lagoon |journal=The Auk |volume=106 |issue=1 |pages=94–101 |url=http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v106n01/p0094-p0101.pdf|format=PDF}}</ref>
 
=== आहार र भोजन ===
[[चित्र:BirdBeaksA.svg|thumb|right|चोंचमा दूध पिलानेको रूपांतर]]
पक्षिहरूको विविध आहारहरूमा शामिल हैं [[पराग(पौधा)|पराग]], फल, बिरुवाहरू, बिउ, [[सडा भयो|सडा भयो मासु]], तथा चरा समेत धेरै अन्य साना जनावर.<ref name="Gill"/> चूँकि पंक्षिहरूको दांत हुदैनन्, उनको [[पाचन तन्त्र]] उनी भोजनको अनुरूप हैं जसलाई [[चबाना|बिना चबाये]] भएका पूरा निगल लियाइयो हो.
 
पक्षी जुन भोजन प्राप्तिको लागि धेरै रणनीतिहरू अपनाछन या विभिन्न खाद्ध पदार्थहरूको सेवन गर्छन उनिलाई 'सामान्यज्ञ' भनिन्छ, जबकि अन्य जुन विशिष्ट भोजन हेतु समय र प्रयास केन्द्रित गर्छन या भोजन प्राप्ति हेतु एक नै प्रकारको रणनैतिको उपयोग गर्छन उनिलाई 'विशेषज्ञ' भनिन्छ।<ref name="Gill"/> पंक्षिहरूको भोजन प्राप्ति रणनीतिहरू प्रजातिहरूको हिसाबसँग भिन्न हुन्छ। धेरै पक्षी कीडे, अकशेरुकी, फल, या बीजहरूलाई बटोरते छन्। केही एक शाखाले अचानक हमला गरेर कीडहरूको शिकार गर्छन। [[हमिंगबर्ड|हमिंगबर्ड,]] [[सनबर्ड]], [[लोरिएस र लोरिकीट्स|लोरीज र लोरिकीट्स]] जस्तै पराग सेवन गर्न वाला पंक्षिहरूको नजीकै खास तरिकाको जीब्रो हुन्छ तथा धेरै पंक्षिहरूको थुतुनो फूलहरूमा फिट बस्नको हिसाब देखि निर्मित हुन्छ।<ref>{{cite journal |last=Paton |first=D. C. |coauthors=B. G. Collins |year=1989 |title=Bills and tongues of nectar-feeding birds: A review of morphology, function, and performance, with intercontinental comparisons |journal=Australian Journal of Ecology |volume=14 |issue=4 |pages=473–506 |doi=10.2307/1942194 }}</ref> [[कीवी]] तथा [[तट पक्षी|तटपक्षी]] आफ्नो लामो थुतुनोले अकशेरुकियहरूलाई खोजते हैं; तटपंक्षिहरूको विभिन्न लम्बाई वाली थुतुनो तथा भोजनको विशिष्ट तरीकोंको परिणाम स्वरूप [[पारिस्थितिक आला|पारितन्त्रमा उनको स्थानहरू]]को बंटवारा भएको छ।<ref name="Gill"/><ref>{{cite journal |last=Baker |first=Myron Charles |coauthors=Ann Eileen Miller Baker |year=1973 |title=Niche Relationships Among Six Species of Shorebirds on Their Wintering and Breeding Ranges |journal=Ecological Monographs |volume=43 |issue=2 |pages=193–212 |doi=10.2307/1942194}}</ref> [[लून|लूंस]], [[गोताखोरी बतख|गोताखोर बतख]], [[पेंगुइन|पेंग्विन]] तथा [[औक्स|औक]] पानीको भित्र आफ्नो शिकार खोजनेको लागि आफ्नो पंखों या खुट्टाहरूको उपयोग गरेर तैरते छन्,<ref name="Burger"/> जबकि [[सुलिदाए|सूलिड्स]], [[किंगफिशर]] र [[टार्न|ट्रंस]] जस्तै जलीय शिकारी पक्षी हावाले सीधा आफ्नो शिकारमा गोता लागछन। [[राजहंस|फ्लेमिंगो]], [[प्रिओं (चिडिया)|प्रिओन]]को तीन प्रजातिहरू, र केही बतख [[फिल्टर फीडर]] छन्।<ref>{{cite journal |last=Cherel |first=Yves |coauthors=Pierrick Bocher, Claude De Broyer ''et als.'' |month= |year=2002 |title=Food and feeding ecology of the sympatric thin-billed ''Pachyptila belcheri'' and Antarctic ''P. desolata'' prions at Iles Kerguelen, Southern Indian Ocean |journal=Marine Ecology Progress Series |volume=228 |pages=263–81 |doi=10.3354/meps228263}}</ref><ref>{{cite journal |last=Jenkin |first=Penelope M. |year=1957 |title=The Filter-Feeding and Food of Flamingoes (Phoenicopteri) |journal=Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences |volume=240 |issue=674 |pages=401–93 |url=http://links.jstor.org/sici?sici=0080-4622(19570509)240:674%3C401:TFAFOF%3E2.0.CO;2-E |doi=10.1098/rstb.1957.0004}}</ref>[[कलहंस]] र [[बतख|डैब्लिंग बतखें]] मुख्यतः चरती छन्।
 
[[फ्रिगातेबिर्द|फ्रिगेट्बर्ड्स]], समुद्री पक्षी, [[गल|गुल्स]] <ref>{{cite journal |last=Miyazaki |first=Masamine |month=July |year=1996 |title=Vegetation cover, kleptoparasitism by diurnal gulls and timing of arrival of nocturnal Rhinoceros Auklets |journal=The Auk |volume=113 |issue=3 |pages=698–702 |doi=10.2307/3677021 |url=http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v113n03/p0698-p0702.pdf|format=PDF}}</ref> र [[स्कुआ|स्कुअस]],<ref>{{cite journal |last=Bélisle |first=Marc |coauthors=Jean-François Giroux |month=August |year=1995 |title=Predation and kleptoparasitism by migrating Parasitic Jaegers |journal=The Condor |volume=97 |issue=3 |pages=771–781 |doi=10.2307/1369185 |url=http://elibrary.unm.edu/sora/Condor/files/issues/v097n03/p0771-p0781.pdf|format=PDF}}</ref> [[क्लेप्तोपरासितिस्म|क्लेप्टो-पैरसाइटिज्म]]मा संलग्न रहछन, अर्थात अन्य पंक्षिहरू सँग आफ्नो भोजन चुराते छन्। क्लेप्टो-पैरसाइटिज्मको शिकार द्धारा प्राप्त भोजनको पूरक मानिन्छ, कुनै प्रजातिको खुराकको मुख्य हिस्सा हैन; [[ग्रेट फ्रिगातेबिर्द|ग्रेट फ्रिगेट्बर्ड्स]] द्धारा [[मास्क्ड बूबी|मास्क्ड बूबीज]] सँग भोजन छीने गए पछि गरिएको(थियो) एक अध्ययनको अनुसार फ्रिगेट्बर्ड्स आफ्नो भोजनको ज्यादा भन्दा ज्यादा 40% नै छीनती हैं र औसतन केवल 5% नै छीनती छन्।<ref>{{cite journal |last=Vickery |first=J. A. |coauthors=M. De L. Brooke |month=May |year=1994 |title=The Kleptoparasitic Interactions between Great Frigatebirds and Masked Boobies on Henderson Island, South Pacific |journal=The Condor |volume=96 |issue=2 |pages=331–40 |doi=10.2307/1369318 |url=http://elibrary.unm.edu/sora/Condor/files/issues/v096n02/p0331-p0340.pdf|format=PDF}}</ref> अन्य पक्षी [[मुर्दाखोर]] हुन्छन्; यिनीहरू मध्ये केहि, जस्तै कि [[गिद्ध]], सडे भएका मासुको खानको विशेषज्ञ हुन् , जबकि अन्य (जस्तै कि समुद्री पक्षी, [[कोर्विद|कोर्विड्स]] या अन्य शिकारी पक्षी) अवसरवादी हुन्छन्।<ref>{{cite journal |last=Hiraldo |first=F.C. |coauthors=J.C. Blanco and J. Bustamante |year=1991 |title=Unspecialized exploitation of small carcasses by birds |journal=Bird Studies |volume=38 |issue=3 |pages=200–07}}</ref>
 
=== जल र पीना ===
कई पंक्षिहरूलाई पानीको आवश्यकता पर्छ हुनत उनको मलत्यागको तरीका र स्वेद ग्रन्थिहरूको कमी, जलको शारीरिक मांगको घटा जरुर दिछ।<ref>{{cite book|year=2005|url=http://irs.ub.rug.nl/ppn/287916626|isbn=90-367-2378-7|last=Engel|first=Sophia Barbara|title=Racing the wind: Water economy and energy expenditure in avian endurance flight|publisher=University of Groningen}}</ref> केही मरुभूमि पक्षी आफ्नो जलको आवश्यकताको पूर्ति आफ्नो भोजनमा मौजूद चिस्यान द्धारा पूरा गराउँछन्। उनी आफ्नो शरीरको तापमान बढाएर वाष्पीकरण या जल्दी जल्दी साँस लिनबाट होने वाली नमीको नोकसानलाई बचा सकते छन्।<ref>{{cite journal|first=B.I.|last=Tieleman|coauthors=J.B. Williams|title=The role of hyperthermia in the water economy of desert birds|journal= Physiol. Biochem. Zool.|volume=72|year=1999|pages=87–100|doi=10.1086/316640}}</ref> समुद्री पक्षी समुद्री पानी पीते हैं र उनको सरमा मौजूद [[नुन ग्रन्थि]] अतिरिक्त नुनको नाकको बाटोहरू बाहिर निकाल देती छ।<ref>{{cite journal|title=The Salt-Secreting Gland of Marine Birds|last=Schmidt-Nielsen|first=Knut|journal=Circulation|year=1960|volume=21|pages=955–967|url=http://circ.ahajournals.org/cgi/content/abstract/21/5/955|issue=5|month=May|day=01}}</ref>
 
अधिकांश पक्षी आफ्नो थुतुनोमा पानी भरको आफ्नो सरको माथि उठयो लिछन ताकि पानी गलेको बाटोहरू भित्र चला जाये. [[कोलुम्बिदाए|कबूतर]], [[एस्त्रिल्दिदाए|फिंच]], [[कोलीदाए|माउस्बर्ड]], [[तुर्निसिदाए|बटन-बतख]] र [[ओतिदिदाए|बस्टर्ड]] परिवारहरूको केही प्रजातिहरू, खासकर शुष्क क्षेत्रहरू गर्‍यो, आफ्नो सरको माथि उठाये बिना पानीको चूसनेमा सक्षम छन्।<ref>{{cite journal|first=Sara L.|last=Hallager|title=Drinking methods in two species of bustards|journal=Wilson Bull.|volume=106|issue=4|year=1994|pages=763–764|url=http://hdl.handle.net/10088/4338}}</ref> केही [[सैन्द्ग्राउज|मरुभूमि पक्षी]] जल श्रोतहरूमा निर्भर हुन्छन् र सैन्ड्ग्राउज रोजाना जल-स्रोतको निकट एकत्र होनेको लागि विशिष्ट तरिका सँग जानीन्छ। गुंड बनाउन वाली सैन्ड्ग्राउज आफ्नो पेटको पंखहरूलाई गीला गरेर आफ्नो बच्चाहरूलाई पानी पुगछ।<ref>{{cite journal|title=Water Transport by Sandgrouse|first=Gordon L.|last= MacLean|journal=BioScience|volume=33|issue= 6|year=1983|pages=365–369|doi=10.2307/1309104}}</ref>
 
=== प्रवास ===
{{main|Bird migration}}
कई पक्षी प्रजातिहरू वैश्विक [[मौसम]]को तापमानको अन्तरको लाभ उठानेको लागि प्रवास गर्छं, यस प्रकार भोजन श्रोतहरू र प्रजनन स्थानहरूको उपलब्धताको अनुकूलतम बनाउनको प्रयास गर्छं। यो प्रवास विभिन्न समूहहरूमा अलग छन्। धेरै सताहिपक्षी, [[तट पक्षी|तटपक्षी]], र [[जल पक्षी|जल-पक्षी]] वार्षिक लामो दूरीको प्रवास गर्छन, सामान्यतः दिनको लंबाई र मौसमको स्थितिको अनुसार. यो पक्षी प्रजनन काल [[शीतोष्ण]] या [[आर्कटिक]]/[[अंटार्कटिक]] क्षेत्रहरूमा र गैर-प्रजनन काल [[उष्णकटिबंधीय]] क्षेत्रहरू या विपरीत गोलार्द्धमा व्यतीत गर्छन। प्रवासको पहिले, पक्षी आफ्नो शरीरको चर्बी र अन्य संसाधनहरूमा भारी वृद्धि गराउँछन् र आफ्नो केही अंगहरूको आकारलाई घटा लिछन।<ref name="Battley"/><ref name="Klaassen">{{cite journal |last=Klaassen |first=Marc |coauthors= |month= Jan|year=1996 |title=Metabolic constraints on long-distance migration in birds |journal=Journal of Experimental Biology |volume=199 |issue=1 |pages=57–64 |pmid=9317335 |url=http://jeb.biologists.org/cgi/reprint/199/1/57 |day=01}}</ref> प्रवासमा उर्जाको भारी खपत हुन्छ, किन भनें पंक्षिहरूलाई बिना रुके मरुभूमिहरू र समुद्रहरूलाई पार गर्न पर्छ। जमीनी पंक्षिहरूको उडान सीमा लगभग {{convert|2500|km|mi|-2|abbr=on}} छ र तट पंक्षिहरूको {{convert|4000|km|mi|-2|abbr=on}},<ref name="Gill">{{cite book |last=Gill |first=Frank |year=1995 |title=Ornithology |edition=2nd |location=New York |publisher=W.H. Freeman |isbn=0-7167-2415-4|pages=}}</ref> हुनत [[बार-पूंछ वाला गओड्विट|बार-टेल्ड गौड्विट]] {{convert|10200|km|mi|-2|abbr=on}} सम्म बिना रुके उडनेमा सक्षम छ।<ref>{{cite news |title=Long-distance Godwit sets new record |url=http://www.birdlife.org/news/news/2007/04/bar-tailed_godwit_journey.html |date=2007-05-04 |publisher=[[BirdLife International]] |accessdate=2007-12-13}}</ref> [[समुद्री पक्षी]] पनि लामो प्रवास गर्छन। [[सूती शियार्वातर|सूटी शियर्वौटर्स]]को वार्षिक प्रवास सबै भन्दा लम्बा हुन्छ, [[न्यूजीलैंड]] र [[चिली]]मा उनी आफ्नो गुंड बनाछ र उत्तरी ग्रीष्म कालको उनी [[जापान]], [[अलास्का]] र [[कैलिफोर्निया]]मा भोजन गर्दै बिताती छन्, यस सालाना आवागमनको लम्बाई छ {{convert|64000|km|mi|-2|abbr=on}}.<ref>{{cite journal |last=Shaffer |first=Scott A. |coauthors=Yann Tremblay, Henri Weimerskirch ''et als'' |year=2006 |title=Migratory shearwaters integrate oceanic resources across the Pacific Ocean in an endless summer |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=103 |issue=34 |pages=12799–802 |doi=10.1073/pnas.0603715103 |pmid= 16908846}}</ref> अन्य जल पक्षी प्रजनन पछि अलग हो जान्छन्, लामो दूरीको यात्रा गर्छन तर कुनै निश्चित मार्ग हुदैन। दक्षिणी महासागरमा गुंड बनन वाला अल्बत्रोस अक्सर प्रजनन कालोंको बीच परिध्रुविय यात्रा गर्छन।<ref>{{cite journal |last=Croxall |first=John P. |coauthors=Janet R. D. Silk, Richard A. Phillips ''et als.'' |year=2005 |title=Global Circumnavigations: Tracking year-round ranges of nonbreeding Albatrosses |journal=Science |volume=307 |issue=5707 |pages=249–50 |doi=10.1126/science.1106042 |pmid=15653503}}</ref>
[[चित्र:Bar-tailed Godwit migration.jpg|thumb|left|न्यूजील्याण्ड बार-पूंछ गोद्वित उपग्रहको मार्गोंमा निशान लगाएकोइन प्रजातिहरूको नजीकै सबै भन्दा लामो समय सम्म ज्ञात कुनै प्रजातिको बिना रुके प्रवास है]]
केहि पक्षी प्रजातिहरू लघु प्रवास गर्छं, खराब मौसमबाट बच्नु या भोजन प्राप्तिको लागि केवल उतनी दूरी सम्म जान्छं जितना आवश्यक हो. [[:wiktionary: irruptive|उदीच्य]] चरा जस्तो हमलावर प्रजातिहरू एक यस्तो नै प्रजान्छ, कुनै स्थानमा [[चिडिया|फिन्चेज]] बहुतायत हुन सक्छमा अर्को साल उनी वहां बाट गायब मिलेंगी. यस प्रकारको प्रवास सामान्यतः भोजन उपलब्धताको कारण हुन्छ।<ref>{{cite journal |last=Wilson |first=W. Herbert, Jr. |year=1999 |title=Bird feeding and irruptions of northern finches:are migrations short stopped? |journal=North America Bird Bander |volume=24 |issue=4|pages=113–21 |url=http://elibrary.unm.edu/sora/NABB/v024n04/p0113-p0121.pdf|format=PDF}}</ref> प्रजातिहरू आफ्नो दायरेको भित्र सानो दूरीको यात्रा पनि गर्न सक्छं, ऊंचाईमा बस्ने वाला प्रजातिहरू कौन्स्पेसिफिक्सको मौजूदा दायरेमा आउन सक्छं; केही अन्य प्रजातिहरू आंशिक प्रवास गर्छं, जहाँ आबादीको केवल केही हिस्सा नै प्रवास गर्दछ, सामान्यतया पोथीहरू या अप्रधान नर.<ref>{{cite journal |last=Nilsson |first=Anna L. K. |coauthors=Thomas Alerstam, and Jan-Åke Nilsson |year=2006 |title=Do partial and regular migrants differ in their responses to weather? |journal=The Auk |volume=123 |issue=2 |pages=537–47 |url=http://findarticles.com/p/articles/mi_qa3793/is_200604/ai_n16410121|doi=10.1642/0004-8038(2006)123[537:DPARMD]2.0.CO;2}}</ref> केही क्षेत्रहरूमा आंशिक प्रवास पंक्षिहरूको प्रवास व्यवहारको एक ठूलो हिस्सा हुन सक्छ; अस्ट्रेलियाको एक सर्वेक्षणमा पायाइयो कि गैर-पैसेरीन पंक्षिहरूको 44% र पैसेरीन पंक्षिहरूको 32% आंशिक प्रवासी प्रवृत्तिको थियो।<ref>{{cite journal |last=Chan |first=Ken |year=2001 |title=Partial migration in Australian landbirds: a review |journal=[[Emu (journal)|Emu]] |volume=101 |issue=4 |pages=281–92 |doi=10.1071/MU00034}}</ref> ऊंचाईबाट प्रवास एक प्रकारको कम दूरीको प्रवास छ जसमा पक्षी प्रजनन कालको ऊंचाईमा बिताने पछि तल आ जान्छन्। यस्तो अधिकांशतः तापमान परिवर्तनको कारण गरिन्छ जब सामान्य क्षेत्रहरूमा भोजनको आभाव हुन्छ।<ref>{{cite journal |last=Rabenold |first=Kerry N. |coauthors=Patricia Parker Rabenold |year=1985 |title=Variation in Altitudinal Migration, Winter Segregation, and Site Tenacity in two subspecies of Dark-eyed Juncos in the southern Appalachians |journal=The Auk|volume=102 |issue=4 |pages=805–19 |url=http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v102n04/p0805-p0819.pdf|format=PDF}}</ref> केही प्रजातिहरू खानबदोश हुन सक्छं, जसको कुनै निश्चित स्थान हुँदैन र भोजन उपलब्धता तथा मौसमको अनुसार एक ठाउँले दोस्रो ठाउँ प्रवास करती रहछ। [[सच्चे तोतों|सुगा]] [[परिवार (जीव विज्ञान)|परिवार]] कुल मिलाएर न त प्रवासी छ र न त एक निश्चित स्थान का, यिनलाई निम्नमा भन्दा केही पनि भन्न सकिन्छ, हमलावर, विखराव वाला, खानबदोश या लघु र अनियमित प्रवास गर्न वाला.<ref>{{cite book |last=Collar |first=Nigel J. |year=1997|chapter=Family Psittacidae (Parrots)|title=[[Handbook of the Birds of the World]], Volume 4: Sandgrouse to Cuckoos |editor=Josep del Hoyo, Andrew Elliott & Jordi Sargatal (eds.) |location=Barcelona |publisher=Lynx Edicions |isbn=84-87334-22-9|pages=}}</ref>
 
लम्बी दूरीको यात्रा पछि पनि ठीक त्यसै स्थानमा लौट गरेर आनको पंक्षिहरूको क्षमताको ज्ञान हामीलाई एकदम समय देखि छन्; 1950को दशकमा गरिएको एक प्रयोग मा, एक [[मैन्ग्ज शेअर्वाटर|मैन्ग्ज शियर्वौटर]] जसलाई [[बोस्टन, मैसाचुसेट्स|बोस्टन]]मा छोडाइयो थियो त्यो [[स्कोमेर|स्कोमर]], [[वेल्स]] स्थित आफ्नो कालोनीमा {{convert|5150|km|mi|-2|abbr=on}} दूरी तय गरेर 13 दिनमा वापिस आ्यो.<ref>{{cite journal |last=Matthews |first=G. V. T. |year=1953 |title=Navigation in the Manx Shearwater |journal=Journal of Experimental Biology |volume=30 |issue=2 |pages=370–96 |url=http://jeb.biologists.org/cgi/reprint/30/3/370 |month=Sep |day=01}}</ref> प्रवासको समयमा पक्षी परिचालनको लागि धेरै विधिहरूको प्रयोग गर्छन। [[दिनको जानवर|दिन]]को प्रवासिहरूको लागि, दिनमा परिचालनको लागि [[सूरज|सूर्य]] उपयोग गरिन्छ र रातमा एक तारकीय कम्पासको प्रयोग गरिन्छ। जुन पक्षी सूर्यको उपयोग गर्छन, दिनमा सूर्यको बदलती स्थितिले पार पानको लागि एक [[क्रोनो जिव विज्ञानं|आतंरिक घडी]]को प्रयोग गर्छन।<ref name="Gill"/> तारकीय कम्पाससँग उन्मुखता निर्भर गर्छ [[पोलारिस]]को इर्दगिर्दको [[नक्षत्र|तारा समूहों]]को स्थिति पर.<ref>{{cite journal |last=Mouritsen |first=Henrik |coauthors=Ole Næsbye Larsen |year=2001 |title=Migrating songbirds tested in computer-controlled Emlen funnels use stellar cues for a time-independent compass |journal=Journal of Experimental Biology |volume=204 |issue=8 |pages=3855–65 |pmid= 11807103 |url=http://jeb.biologists.org/cgi/content/full/204/22/3855 |month=Nov |day=15}}</ref> केही प्रजातिहरूमा आफ्नो विशिष्ट [[फोटोरिसेप्टर सेल|फोटो-रिसेप्टर्स]] द्धारा पृथ्वीको [[भू-चुम्बकत्व]]को महसूस गर्नको क्षमता हुन्छ।<ref>{{cite journal |last=Deutschlander |first=Mark E. |coauthors=John B. Phillips and S. Chris Borland |year=1999 |title=The case for light-dependent magnetic orientation in animals |journal=Journal of Experimental Biology |volume=202 |issue=8 |pages=891–908 |pmid= 10085262 |url=http://jeb.biologists.org/cgi/reprint/202/8/891 |month=Apr |day=15}}</ref>
 
=== सञ्चार ===
[[चित्र:Stavenn Eurypiga helias 00.jpg|thumb|right|सन्बिटर्न द्धारा ठूलो शिकारीको नकलको चौंकाने वाला प्रदर्शन]]
पक्षी मुख्य रूपले दृश्य र श्रवण संकेतहरूको उपयोग गरेर [[पशु सञ्चार|संवाद]] गर्छन। सिग्नल इंटर-स्पेसिफिफ (विभिन्न प्रजातिहरूको बीच) र इंट्रा-स्पेसिफिक (आफ्नो नै प्रजातिको भित्र) हुन सक्छन्।
 
पक्षी कहिले काँही पक्षतिको उपयोग सामाजिक वर्चस्व र मूल्यांकनको लागि गर्छन,<ref>{{cite journal |last=Möller |first=Anders Pape |year=1988 |title=Badge size in the house sparrow ''Passer domesticus''|journal=[[Behavioral Ecology and Sociobiology]] |volume=22 |issue=5 |pages=373–78}}</ref> यौन चयनित प्रजातिहरूमा प्रजनन स्थिति प्रदर्शित गर्नको लागि या भय पैदा गर्नको लागि,<ref>{{cite journal |last=Thomas |first=Betsy Trent |coauthors=Stuart D. Strahl |month= |year=1990 |title=Nesting Behavior of Sunbitterns (''Eurypyga helias'') in Venezuela |journal=The Condor |volume=92 |issue=3 |pages=576–81 |doi=10.2307/1368675 |url=http://elibrary.unm.edu/sora/Condor/files/issues/v092n03/p0576-p0581.pdf|format=PDF}}</ref> जस्तो कि [[सुन्बित्तेर्ण|सनबितर्न]] आफ्नो बच्चाहरूको [[बाज]] बाट रक्षा गर्नको लागि कुनै ठूलो परभक्षीको आवाजको नकल बनाएर गर्दछ। पंक्षिहरूको बीच दृश्य सञ्चारमा खास किस्मको हरकतें शामिल हुन सक्छं, जसलाई गैर-सांकेतिक हरकतहरू बाट विकसित गरिएको छ, जस्तै कि सजावट , पंखोको व्यवस्थित गर्न, थुतुनो लडन या अन्य व्यवहार. यो प्रदर्शन आक्रमण या समर्पण दिखा सकते छन्, या जोड बनाउनमा योगदान दिन सक्छन्।<ref name="Gill"/> सबै भन्दा सुन्दर प्रदर्शन देखाउँछन् प्रेमालापको समय, जहाँ विविध प्रकारको मुद्राहरू र अंगहरूको संयोजन बाट "नृत्य" प्रदर्शन गरिन्छ;<ref>{{cite journal |last=Pickering |first=S. P. C. |coauthors=S. D. Berrow |year=2001 |title=Courtship behaviour of the Wandering Albatross ''Diomedea exulans'' at Bird Island, South Georgia |journal=Marine Ornithology |volume=29 |issue=1 |pages=29–37 |url=http://www.marineornithology.org/PDF/29_1/29_1_6.pdf|format=PDF}}</ref> नरको जोडलाई बनाउनको क्षमता त्यहि प्रदर्शनमा निर्भर गर्न सक्छ।<ref>{{cite journal |last=Pruett-Jones |first=S. G. |coauthors=M. A. Pruett-Jones |month=May |year=1990 |title=Sexual Selection Through Female Choice in Lawes' Parotia, A Lek-Mating Bird of Paradise |journal=[[Evolution (journal)|Evolution]] |volume=44 |issue=3 |pages=486–501 |doi=10.2307/2409431}}</ref>
 
[[चित्र:Troglodytes aedon.oggIMAGE_OPTIONSCall of the [[, a common North American songbird]]
[[बर्ड वोकलिजेशन|पंक्षिहरूको ध्वनी र संगीत]] जुन [[स्य्रिन्क्स (जीव विज्ञान)|सिरिन्ग्ज]]मा उत्पन्न हुन्छ, पंक्षिहरू द्धारा [[ध्वनि|ध्वनी]] सञ्चारको प्रमुख साधन हो। यो सञ्चार धेरै जटिल हुन सक्छ, केही प्रजातिहरू यस सिरिन्ग्जको दुई पक्षहरूलाई स्वतन्त्र रूपले सञ्चालित गर्न सक्छ, जसको कारण भन्दा दुई ध्वनिहरू एक साथ निकालन सक्छ।<ref name="Suthers"/>
ध्वनिको विभिन्न उद्देश्यहरूलाई लागि प्रयोग गरिन्छ,<ref name="Gill"/> साथीको आएर्षण, संभावित जोडेको मूल्यांकन,<ref>{{cite journal |last=Genevois |first=F. |coauthors=V. Bretagnolle |year=1994 |title=Male Blue Petrels reveal their body mass when calling |journal=Ethology Ecology and Evolution |volume=6 |issue=3 |pages=377–83 |url=http://ejour-fup.unifi.it/index.php/eee/article/view/667/613}}</ref> जोडयो बनाउन, अधिकार क्षेत्रमा दावा गर्न र बचान,<ref name="Gill"/> पहिचानएरना (जब माता=पिता कालोनीमा आफ्नो बच्चाहरूलाई खोजते हैं या प्रजनन कालको आरंभमा जब साथी पाइन्छन् <ref>{{cite journal |last=Jouventin |first=Pierre |coauthors=Thierry Aubin and Thierry Lengagne |month= |year=1999 |title=Finding a parent in a king penguin colony: the acoustic system of individual recognition |journal=Animal Behaviour |volume=57 |issue=6 |pages=1175–83 |doi=10.1006/anbe.1999.1086 |pmid=10373249}}</ref>), अन्य साथिहरूलाई शिकारिहरूको चेतावनी दिन, कहिल्यै कभार खतराको विशिष्ट जानकारी सँग चेतावनी.<ref>{{cite journal |last=Templeton |first=Christopher N. |coauthors= Greene, Erick and Davis, Kate |year=2005 |title=Allometry of Alarm Calls: Black-Capped Chickadees Encode Information About Predator Size |journal=Science |volume=308 |issue=5730 |pages=1934–37 |doi=10.1126/science.1108841 |pmid=15976305}}</ref> केही पक्षी सञ्चारको लागि यांत्रिक ध्वनीको प्रयोग पनि गर्छन। [[न्यूजीलैंड]]को ''[[केनोकोर्य्फा|कोनोकोरिफा]]'' [[स्नाइप|स्निप्स]] आफ्नो पखेटा बाट हावालाई गुजरवा गरेर ध्वनी पैदा गर्छ,<ref name="Miskelly">{{cite journal |last=Miskelly |first=C. M. |coauthors= |month=July |year=1987 |title=The identity of the hakawai |journal=Notornis |volume=34 |issue=2 |pages=95–116 |url=http://www.notornis.org.nz/free_issues/Notornis_34-1987/Notornis_34_2.pdf|format=PDF}}</ref> [[कठ फोडवा|काठफोरवा]] आफ्नो क्षेत्रमा ठक ठक गर्दछ <ref name="Attenborough"/> र [[पाम कौकेटू]] ध्वनी गर्नको लागि औजारहरूको उपयोग गर्छ।<ref>{{cite journal |last=Murphy |first=Stephen |coauthors=Sarah Legge and Robert Heinsohn |year=2003 |title=The breeding biology of palm cockatoos (''Probosciger aterrimus''): a case of a slow life history |journal=[[Journal of Zoology]] |volume=261 |issue=4 |pages=327–39 |doi=10.1017/S0952836903004175}}</ref>
 
=== एकत्र हुनु ===
[[चित्र:Red-billed quelea flocking at waterhole.jpg|thumb|right|लाल थुतुनो वाली कुएलेअस, चराको सबै भन्दा अनेक प्रजातिहरू [296] विशाल भेड फार्म-कभी दसिहरू हजारों मजबूत.]]
जबकि केही पक्षी अनिवार्य रूपले क्षेत्रीय हैं या लघु परिवारको समूहमा रहछन, अन्य पक्षी ठूलो [[झुंड (पक्षी)|समूह]] बनाउन सक्छन्। एकत्र हुनमा प्रमुख लाभ छ [[संख्यामा सुरक्षा|संख्याहरूमा सुरक्षा]] र भोजनको खोजमा अधिक सहूलियत.<ref name="Gill"/> जंगल जस्तै बन्द स्थानहरूमा शिकारिहरूको बिरुद्ध सुरक्षा एकदम महत्त्वपूर्ण हुन्छ, जहाँ [[घात लगान वाला शिकारी|घात लागाएर हमला गर्न]] एक साधारण कुरा हो यसैले धेरै आँखाहरू पूर्व चेतावनी प्रणालीको रूपमा काम गर्न सक्छ। यसको कारणबाट धेरै [[मिश्रित-प्रजातिहरूको भोजनको झुंड|मिश्रित-प्रजाति वाला समूहहरू]]को निर्माण हुन्छ, जसमा सामान्यतया धेरै प्रजातिहरूको सानो सानो संख्याहरू शामिल हुन्छ; यो संग्रह संख्यात्मक सुरक्षा त प्रदान गर्छनमा साथ नै संसाधनहरूमा अधिकार हेतु प्रतियोगिताको सम्भावनाको पनि घटा दिछन।<ref>{{cite journal |last=Terborgh |first=John |year=2005 |title=Mixed flocks and polyspecific associations: Costs and benefits of mixed groups to birds and monkeys |journal=American Journal of Primatology |volume=21 |issue=2|pages=87–100 |doi=10.1002/ajp.1350210203}}</ref> यसको दुष्परिणामहरूमा शामिल छन्, ज्यादा शक्तिशाली पंक्षिहरू द्धारा कमजोरोंमा अत्याचार तथा केही मामलाहरूमा भोजन सम्बन्धी दक्षतामा कमी आउनु।<ref>{{cite journal |last=Hutto |first=Richard L. |month=January |year=988 |title=Foraging Behavior Patterns Suggest a Possible Cost Associated with Participation in Mixed-Species Bird Flocks |journal=[[Oikos (journal)|Oikos]] |volume=51 |issue=1 |pages=79–83 |doi=10.2307/3565809}}</ref>
 
पक्षी कहिले काँही गैर-पक्षी प्रजातिहरू सँग पनि संगठन बनाछन। गोताखोर [[समुद्री पक्षी]] [[डल्फिन]] र [[टूना|ट्यूना]] सँग रहछन, जुन शोलिंग माछाको सतहको तर्फ धकेलती छन्।<ref name="AU">{{cite journal |last=Au |first=David W. K. |coauthors=Robert L. Pitman |month=August |year=1986 |title=Seabird interactions with Dolphins and Tuna in the Eastern Tropical Pacific |journal=The Condor |volume=88 |issue=3 |pages=304–17 |url=http://elibrary.unm.edu/sora/Condor/files/issues/v088n03/p0304-p0317.pdf |doi=10.2307/1368877|format=PDF}}</ref> हौर्नबिल, [[बौना नेवला|बौने मौन्गूज]]को [[पारस्परिक आश्रयको सिद्धांत|पारस्परिक सम्बन्ध]] रहइन्छं तथा साथ नै दाना खोजती हैं र एक दोस्रोको [[शिकारी पक्षी|शिकारिहरू]]को प्रति सावधान पनि गर्छं।<ref>{{cite journal |last=Anne |first=O. |coauthors=E. Rasa |month=June |year=1983 |title=Dwarf mongoose and hornbill mutualism in the Taru desert, Kenya |journal=Behavioral Ecology and Sociobiology |volume=12 |issue=3 |pages=181–90 |doi=10.1007/BF00290770}}</ref>
{{-}}
 
=== आराम र बसेरा ===
[[चित्र:Caribbean Flamingo2 (Phoenicopterus ruber) (0424) - Relic38.jpg|thumb|कई पक्षी, यो अमेरिकी फ्लेमिंगो, जस्तै उनको फिर्तामा जब सो उनको सिर टक]]
 
दिनको सक्रिय हिस्सहरूमा पंक्षिहरूको उच्च चयापचय दरको पूरकको रूपमा अन्य समयमा उनी आराम गर्छन। पक्षी सोते वक्त पनि धेरै सतर्क रहछन, बीच बीचमा आँखाहरू खोल गरेर 'झांकते' रहछन ताकि जरा पनि गडबडी या खतरा महसूस हो त उनी भाग सकें.<ref>{{cite journal |last=Gauthier-Clerc |first=Michael |coauthors=Alain Tamisier, Frank Cezilly |month=May |year=2000 |title=Sleep-Vigilance Trade-off in Gadwall during the Winter Period |journal=The Condor |volume=102 |issue=2 |pages=307–13 |url=http://elibrary.unm.edu/sora/Condor/files/issues/v102n02/p0307-p0313.pdf |doi=10.1650/0010-5422(2000)102[0307:SVTOIG]2.0.CO;2|format=PDF}}</ref> यस्तो मानिन्छ कि [[स्विफ्ट]] पक्षी उडते समय पनि सोनेमा सक्षम हैं र राडारबाट यो थाहा भएको छ कि उनी हावाको रुखसँग स्वयंको मोड लिछन।<ref>{{cite journal|journal=The Journal of Experimental Biology|volume=205|pages=905–910|year=2002|title=Harmonic oscillatory orientation relative to the wind in nocturnal roosting flights of the swift ''Apus apus''|first=Johan|last=Bäckman|coauthor=Thomas Alerstam|url=http://jeb.biologists.org/cgi/content/full/205/7/905|pmid=11916987|issue=7|month=Apr|day=01}}</ref> यस्तो सुझाव दिइएको छ कि निद्राको केही प्रकार हैं जुन उडानको समय पनि सम्भव छं।<ref>{{cite journal|last=Rattenborg|first=Niels C. |year=2006 |title=Do birds sleep in flight? |journal=Die Naturwissenschaften |volume=93 |issue=9 |pages=413–25 |doi=10.1007/s00114-006-0120-3}}</ref> केही पंक्षिहरूमा [[स्लो-वेव नींद|मद्धम-तरंग निद्रा]] देखि गयी छ, जहाँ एक पल्टमा दिमागको एक [[सेरेब्राल गोलार्द्ध|हिस्सा]] नै सोता छ। पक्षी आफ्नो यस क्षमताको उपयोग झुंडमा आफ्नो स्थितिको हिसाबबाट गर्छन। यस प्रकार उनको सोते भएका भागको दोस्रो तर्फ वाली आँखा आन वाला [[शिकारी|शिकारिहरू]] या अन्य खतरोंमा नजर राखन सक्छ। यो विशिष्टता [[समुद्री स्तनपायी|समुद्री स्तनपाइहरू]]मा पनि देखि जान्छ।<ref>{{cite journal |last=Milius |first=S. |year=1999 |title=Half-asleep birds choose which half dozes |journal=Science News Online |volume=155 |issue= |pages=86 |url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m1200/is_6_155/ai_53965042 |doi=10.2307/4011301|archiveurl=http://archive.is/QfKO|archivedate=2012-05-29}}</ref> सामुदायिक बसेरा साधारण छ किन भनें यो [[तापमान नियन्त्रण|शारीरिक गर्मीको नोकसान]] तथा शिकारिहरू सम्बन्धी खतरहरूलाई कम गर्दछ।<ref>{{cite journal |last=Beauchamp |first=Guy |year=1999 |title=The evolution of communal roosting in birds: origin and secondary losses |journal=Behavioural Ecology |volume=10 |issue=6 |pages=675–87 |url=http://beheco.oxfordjournals.org/cgi/content/full/10/6/675 |doi=10.1093/beheco/10.6.675 }}</ref> आराम गर्नको अड्डहरूको सुरक्षा र तापमान-नियन्त्रणको मद्देनजर चयन गरिन्छ।<ref>{{cite journal |last=Buttemer |first=William A.|year=1985 |title=Energy relations of winter roost-site utilization by American goldfinches (''Carduelis tristis'') |journal=[[Oecologia]] |volume=68 |issue=1 |pages=126–32 |url=http://deepblue.lib.umich.edu/bitstream/2027.42/47760/1/442_2004_Article_BF00379484.pdf |doi=10.1007/BF00379484 |format=PDF}}</ref>
 
कई पक्षी सोते समय आफ्नो सरको आफ्नो पछि मोड लिछन र थुतुनो]]को पछिको पंखहरूमा दबा लिछन, हुनत अन्य आफ्नो थुतुनोको आफ्नो छातीको पंखको बीचमा राखछन। धेरै पक्षी एक खुट्टामा आराम गर्छन, जबकि केही आफ्नो खुट्टाहरूलाई आफ्नो पंखहरूमा खींच लिछन, खासकर जाडोहरू में. [[गौरैया|पर्चिंग पंक्षिहरू]]मा एक टेंडन लकिंग प्रणाली हुन्छ जुन उनिलाई सोते समय लट्ठेको पकडे रहनमा सहायता गर्छ। धेरै सतही पक्षी जस्तै बटेर र महोख वृक्षहरूमा बसेरा बनाछन। ''[[लोरिकुलुस]]'' परिवारको केही तोते उल्टे लटक गरेर आराम गर्छन।<ref>{{cite journal |last=Buckley |first=F. G. |coauthors=P. A. Buckley |year=1968 |title=Upside-down Resting by Young Green-Rumped Parrotlets (''Forpus passerinus'') |journal=The Condor |volume=70 |issue=1 |pages=89 |doi=10.2307/1366517}}</ref> केही [[हमिंगबर्ड]] रात्रिमा [[अकर्मण्यता]]को स्थितिमा चली जान्छं जहाँ उनको चयापचय दरमा कमी आ जान्छ।<ref>{{cite journal |last=Carpenter |first=F. Lynn |year=1974 |title=Torpor in an Andean Hummingbird: Its Ecological Significance |journal=Science |volume=183 |issue=4124 |pages=545–47 |doi=10.1126/science.183.4124.545 |pmid=17773043}}</ref> लगभग सय अन्य प्रजातिहरू द्धारा यो [[रूपांतर|शारीरिक अनुकूलन]] दर्शाया जान्छ, जसमा शामिल छन्, [[ओव्लेट -नैटजा|ओव्लेट-नाइट्जर्स]], [[नैटजा|नाइत्जार्स]], र [[वूद्स्वल्लोव|वूड्स्वैलो]]. [[आम पूर्विल्ल|कमन पूअर्विल]] नामक एक प्रजाति त [[सीतनिद्रा|शीत-निद्रा]]को स्थिति सम्म पहुँच जान्छ।<ref>{{cite journal |last=McKechnie |first=Andrew E. |coauthors=Robert A. M. Ashdown, Murray B. Christian and R. Mark Brigham |year=2007 |title=Torpor in an African caprimulgid, the freckled nightjar ''Caprimulgus tristigma'' |journal=Journal of Avian Biology |volume=38 |issue=3 |pages=261–66 |doi=10.1111/j.2007.0908-8857.04116.x}}</ref> पंक्षिहरूमा स्वेद ग्रन्थिहरू हुन्नं, तर उनी स्वयंको ठंढा गर्नको लागि छायामा जान सकिन्छं, पानीमा खडे हुन सक्छन्, जोर जोडसँग सास लिन सक्छन्, आफ्नो आकारको फैलयो सकते छन्, आफ्नो गलेको नजीकै पंख फडफडा सकते हैं या [[उरोह्य्द्रोसिस|यूरोहाइड्रोसिस]] जस्तै विशिष्ट व्यवहारको उपयोग गरेर सकते छन्।
 
=== प्रजनन ===
==== सामाजिक प्रणालिहरू ====
[[चित्र:Phalaropus lobatus.jpg|thumb|right|लाल घाँटी वाला फलारोपेको नजीकै एक असामान्य पोल्यान्द्रोउस सम्भोग विधि हो जहाँ नर अंडो र बच्चाहरू र चमकीले रंगको पोथीहरूलाई नरसँग सक्षम होनेको लागि देखभाल गरेर सकते है]]
पञ्चानबे प्रतिशत पक्षी प्रजातिहरू [[एक विवाहको किस्महरू|सामाजिक रूपले एक पत्नीक]] छन्। यो प्रजातिहरू कम से कम प्रजनन काल खतम होने सम्म त जोडयो बनयोको रखती नै छन्, या, केही मामलाहरू मा, धेरै वर्ष सम्म अथवा कुनै एक साथीको मृत्यु तक.<ref>{{cite journal|last=Freed|first=Leonard A.|year=1987|title=The Long-Term Pair Bond of Tropical House Wrens: Advantage or Constraint?|journal=[[The American Naturalist]]|volume=130|issue=4|pages=507–25|doi=10.1086/284728}}</ref> एक पत्नीकता, माता-पिता [[अभिभावक निवेश|दुईटै द्धारा देखभाल]]को अनुमति दिइन्छ, यो खासकर उनी प्रजातिहरूमा ज्यादा महत्त्वपूर्ण छ जहाँ पोथीहरूलाई सफल शिशु-पालन हेतु नरोंको सहायताको आवश्यकता हुन्छ।<ref>{{cite journal|last=Gowaty|first=Patricia A.|title=Male Parental Care and Apparent Monogamy among Eastern Bluebirds(''Sialia sialis'')|journal=[[The American Naturalist]]|volume=121|issue=2|pages=149–60|year=1983|doi=10.1086/284047}}</ref> सामाजिक रूपले एक पत्नीक धेरै प्रजातिहरूमा आफ्नो साथीको आलावा पनि सहवास (बेवफाई) गर्न साधारण कुरा हो।<ref>{{cite journal|last=Westneat|first=David F.|coauthors=Ian R. K. Stewart|year=2003|title=Extra-pair paternity in birds: Causes, correlates, and conflict|url=http://arjournals.annualreviews.org/doi/pdf/10.1146/annurev.ecolsys.34.011802.132439 |doi=10.1146/annurev.ecolsys.34.011802.132439|journal=[[Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics]]|volume=34|pages=365–96}}</ref> यो सामान्यतया प्रधान नरों र उनी पोथीहरूको बीच दे खाउछ जसको जोडयो अप्रधान नरों सँग छ, तर बतखों र [[अनातिदाए|एनातिड्स]]मा यो जबरदस्ती पनि गरिन सक्छ।<ref>{{cite journal|last=Gowaty|first=Patricia A.|coauthors=Nancy Buschhaus|year=1998|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_qa3746/is_199802/ai_n8791262|title=Ultimate causation of aggressive and forced copulation in birds: Female resistance, the CODE hypothesis, and social monogamy|journal=[[American Zoologist]]|volume=38|issue=1|pages=207–25|doi=10.1093/icb/38.1.207}}</ref> पोथीहरूको लागि, यसको लाभहरूमा शामिल छन्, आफ्नो बच्चाहरूको लागि राम्रो जींस मिलनको संभावना र आफ्नो साथीको सम्भव इन्फेर्तिलिटीको बिरुद्ध सुरक्षा.<ref>{{cite journal|last=Sheldon|first=B|year=1994|title=Male Phenotype, Fertility, and the Pursuit of Extra-Pair Copulations by Female Birds|journal=Proceedings: Biological Sciences|volume=257|issue=1348|pages=25–30|doi=10.1098/rspb.1994.0089}}</ref> जोडेको बाहिर सहवास गर्न वाली प्रजातिहरूको नर आफ्नो साथिहरूमा कडी नजर राखछन, आफ्नो होने वाला बच्चाहरूको पितृत्वको सुनिश्चित गर्नको लागि.<ref>{{cite journal|last=Wei|first=G|coauthors=Z Yin, F Lei|year=2005|title=Copulations and mate guarding of the Chinese Egret |doi=10.1675/1524-4695(2005)28[527:CAMGOT]2.0.CO;2|journal=Waterbirds|volume=28|issue=4|pages=527–30}}</ref>
 
अन्य सहवास प्रणालिहरू, जस्तै कि [[बहु विवाही|बहुपत्नी]], [[बहुपतित्व|बहुपति]], [[बहुविवाह|बहु विवाह]], [[पोलय्ग्य्नान्द्री|व्यभिचार]], पनि पाइन्छं।<ref name="Gill"/> बहु विवाह प्रथा तब उत्पन्न हुन्छ जब पोथीहरू आफ्नो नरोंको बिना नै बच्चाहरूलाई पालनेमा सक्षम हुन्छ।<ref name="Gill"/> केही प्रजातिहरूमािस्थितिको अनुसार एक भन्दा ज्यादा प्रणालीको उपयोग गर्न सक्छं।
 
प्रजननमा सामान्यतया प्रेमालाप प्रदर्शन कुनै न कुनै रूपमा शामिल अवश्य रहइन्छ, सामान्यतया नरों द्धारा.<ref>{{cite book|last=Short|first=Lester L.|year=1993|title=Birds of the World and their Behavior|publisher=Henry Holt and Co|location=New York|isbn=0-8050-1952-9}}</ref> अधिकांश प्रदर्शन साधारण हुन्छन् जसमा कुनै न कुनै प्रकारको [[पक्षी गीत|गायन]] शामिल हुन्छ। हुनत केही प्रदर्शन एकदम विस्तृत हुन्छन्। प्रजातिहरूमा निर्भर, इनमे पंख या पूछ्छरबाट ढोल बजाउनु, नाच, हवाई उडान या [[(संभोग क्षेत्र) लेक|चाटना]] शामिल हुन सक्छ। साथीको चुनाव सामान्यतया पोथीहरू द्धारा गरिन्छ,<ref>{{cite book|last=Burton|first=R|year=1985|title=Bird Behavior|publisher=Alfred A. Knopf, Inc.|isbn=0-394-53857-5}}</ref> हुनत बहुपतित्व [[फलारोपेस|फालारोप्स]]मा यसको उल्टा हुन्छ: साधारण नर चमकदार पोथीहरूलाई चुनछन।<ref>{{cite journal|last=Schamel|first=D|coauthors=DM Tracy, DB Lank, DF Westneat|year=2004|title=Mate guarding, copulation strategies and paternity in the sex-role reversed, socially polyandrous red-necked phalarope ''Phalaropus lobatus''|journal=Behaviour Ecology and Sociobiology|volume=57|issue=2|pages=110–18|url=http://www.springerlink.com/index/8BE48GKGYF2Q40LT.pdf|doi=10.1007/s00265-004-0825-2|format=PDF}}</ref> प्रेमालाप भोजन, [[चोंच#बिलिंग|चोंच लडाना]] र एक दोस्रोको सफाई गर्न आमतौरमा साथिहरूको बीच गरिन्छ, सामान्यतः जोडि बनाउन र सहवास पछि.<ref name="Attenborough"/>
 
==== क्षेत्र, गुंड र अण्डाहरू सेना ====
{{See also|Bird nest}}
[[चित्र:Amselnest lokilech.jpg|thumb|right|यूरेशियन ब्लैकको गुंड]]
कई पक्षी प्रजनन कालको समयमा समान प्रजातिले सक्रीयता पूर्वक क्षेत्रको रक्षा गर्छन; क्षेत्रमा आधिपत्य द्धारा उनी आफ्नो बच्चाहरूको लागि भोजन श्रोतको रक्षा गर्छन। [[समुद्री पक्षी]] र [[स्विफ्ट]] जस्तो केही प्रजातिहरू जुन भोजनको क्षेत्रहरूको रक्षा गर्नमा असमर्थ छन्, प्रायः [[कालोनी (जीव विज्ञान)|कौलोनीज]]मा प्रजनन गर्छं; संभवतः यो शिकारिहरू बाट सुरक्षा प्रदान गर्दछ। कालोनीमा प्रजनन गर्न वाला गुंड बनाउनको साना स्थानहरूको रक्षा गर्छन र यसको लागि प्रतियोगिता धेरै तीव्र हुन सक्छ, आफ्नो नै प्रजातिको भित्रको सदस्यहरूमा या बाहिरी प्रजातिको सदस्यहरू बाट।<ref>[349] ^ कोक्को एच, हैरिस एम, वान्लेस एस (2004)."कम्पटीशन फर ब्रीडिंग साइट्स एन्ड साईट-डिपेनडेंट पोपुलेशन रेगुलेशन यिनी ए हाइलि कोलोनिअल सिबर्ड, दी कमन गुलेमोट ''यूरिया एल्गे'' ."''जर्नल अफ ऐनिमल एकोलोजी'' '''73''' (2): 367-76.{{DOI|10.1111/j.0021-8790.2004.00813.x}}</ref>
 
सभी पक्षी [[अम्निओटिक अंडा|उल्बीय अण्डाहरू]] दिछन जसको कवच कडे र अधिकतर [[क्याल्सियम कार्बोनेट]]को बने हुन्छन्।<ref name="Gill"/> गड्ढों र बिलहरूमा गुंड बनाउन वाली प्रजातिहरू सेतो या पहेलो अण्डाहरू दिछ जबकि खुलामा गुंड बनाउन वाला [[छलावरण|छाद्मावरण]] अण्डाहरू दिछ। हुनत, यस पद्धतिको धेरै अपवाद हैं; सतहमा गुंड बनाउन वाला [[नैटजा|नाइट्जार्स]] पहेलो अण्डाहरू दिछन र छलावरण उनको पक्षति द्धारा प्रदान गरिन्छ। प्रजातिहरू जुन [[बच्चाहरू परजीवी|शिशु-परजीविहरू]]को शिकार हैं उनको अण्डोंको विविध रङ्ग हुन्छन्, एक परजीवीको अण्डोंको राम्रो चिन्हारी हेतु, यसको कारणबाट पोथी परजीविहरूलाई त्यसै रंगको अण्डाहरू दिनको लागि बाध्य हुनु पर्दछ।<ref>[352] ^ बुकर एल, बुकर एम (1991). "वाह्य आर कूकूज होस्ट स्पेसिफिक?"Oikos '''57''' (3): 301-09. {{DOI|10.2307/3565958}}</ref>
 
[[चित्र:Webervogelnst Auoblodge.JPG|thumb|left|समाजयोग्य वीवरके घोंसलोंको उपनिवेश पक्षी निर्मित संरचनाहरूमें सबै भन्दा ठूलो हुन्छन्]]
पक्षिहरूको अण्डाहरू सामान्यतया [[चिडियाको गुंड|गुंड]]मा दिए जान्छं। अधिकांश प्रजातिहरूको गुंड एकदम व्यवस्थित हुन्छन्, यिनको आकार कप,गुम्बदनुमा, चपटे, गद्देदार, टीलेदार या बिलहरूमा हुन सक्छन्।<ref name="Hansell">[353] ^ हेन्सेल एम (2000). ''बर्ड नेस्ट्स एन्ड कंसट्रकशन बिहेवियर.'' यूनिभर्सिटी अफ क्याम्ब्रिज प्रेस ISBN 0-521-46038-7</ref> हुनत केही पंक्षिहरूको गुंड एकदम प्राचीन शैलीको हुन्छन्; उदाहरणको लागि [[अल्बाट्रोस|ऐल्बेट्रोस]]को गुंड जमीनमा एक छिलके भन्दा ज्यादा केही हुदैनन्. अधिकाँश पक्षी लूटमारबाट बचाउनको लागि घोंसलहरूलाई छुपे स्थानहरूमा बनाछन, तर ठूलो या कलोनियांमा रहन वाला पक्षी- जुन रक्षा गर्नमा अधिक सक्षम हैं- अधिक खुला गुंड बनयो सकते छन्। गुंड निर्माणको समयमा, केही प्रजातिहरू यस्तो बिरुवाहरू बाट सामाग्री जुटाउँछन् जसको परजीवी-रोधी गुण उनको बच्चाहरूलाई अधिक सुरक्षा प्रदान गरेर सकते छन्,<ref>[355] ^ लफुमा एल, लम्ब्रेच्ट्स एम, रेमंड एम (2001). "एरोमेटिक प्लांट्स यिनी बर्ड नेस्ट्स एज ए प्रोटेक्शन अगेंस्ट ब्लड-सकिंग फ्लाइंग इंसेक्ट्स?"''बिहेविअरल प्रोसेसेस'' '''56''' (2) 113–20. {{DOI|10.1016/S0376-6357(01)00191-7}}</ref> र तापमान नियन्त्रणको लागि अक्सर पंखहरूको उपयोग गरिन्छ।<ref name="Hansell"/> केही प्रजातिहरूको गुंड होते नै छैनन्; चोटीमा गुंड बनाउन वाला [[आम गुइल्लेमोट|सामान्य गिलेमोट]] पत्थरोंमा आफ्नो अण्डा दिइन्छ, जबकि नर [[सम्राट पेंगुइन|सम्राट प्रजाति]]को पेंगुइने अण्डहरूलाई आफ्नो खुट्टाहरू र शरीरको बीच दबाकर राखछ। घोंसलोंको अनुपस्थिति विशेष रूपले सतही- घोंसलोंको प्रजातिहरूमा पाइन्छ, जहाँ नवजात जन्मको समय नै [[कच्चा|परिपक्व]] हुन्छन्।
 
ऊष्मायन, शिशुहरूको विकास हेतु तापमान नियन्त्रण, सामान्यतया अन्तिम अंडा दिन पछि शुरू गरिन्छ।<ref name="Gill"/> एक पत्नी प्रजातिहरूमा ऊष्मायन अक्सर पालै पालो सँग गरिन्छ, जबकि बहुपत्नी प्रजातिहरूमा कुनै एक ऊष्मायनको लागि पूर्ण रूपले जिम्मेदार हुन्छ। माता पिता सँग अण्डाको गर्मी [[बच्चाहरू पैच|ब्रूड पैच]]को माध्यमले पहुंचाई जान्छ, पंक्षिहरूको उदर या छातीमा नग्न छालाको एक स्थान. ऊष्मायनमा उर्जाको खपत धेरै अधिक हुन सक्छ; उदाहरणको लागि, वयस्क ऐल्बेट्रोस ऊष्मायनको समयमा प्रति दिन {{convert|83|g}} सम्म वजन खो सकते छन्।<ref>[359] ^ वार्हम, जे (1990) ''दी पेट्रेल्स - देयर एकोलोजी एन्ड ब्रीडिंग सिस्टम्स'' लन्दन: [[अकादमिक प्रेस|एकेडेमिक प्रेस]] ISBN 0-12-735420-4.</ref> [[मेगापोदे|मेगापोड्स]]मा ऊष्मायन हेतु गर्मी सूर्य, सडते भएका वनस्पति र ज्वालामुखीय श्रोतहरू बाट प्राप्त गरिन्छ।<ref>[360] ^ जोन्स डीएन, डेक्केर, रेने डब्लूआरजे, रोसेलार,कीस एस (1995). ''दी मेगापोड्स.'' बर्ड फेमिलिज अफ दी वर्ल्ड 3.[[औक्सफोर्ड विश्वविद्धालय प्रेस|औक्सफोर्ड यूनिभर्सिटी प्रेस: औक्सफोर्ड.]] ISBN 0-19-854651-3</ref> ऊष्मायन अवधि १० दिन ([[कठ फोडवा|कठफोडवा]], [[कोयल|कुक्कू]] र [[गौरैया|पैसेरीन]] पंक्षिहरू में) बाट लिएर 80 दिनहरू (ऐल्बेट्रोस र [[कीवी]] में) सम्मको हुन सक्छ।<ref name="Gill"/>
 
==== माता पिताको देखभाल र उडनेको योग्य बनाउन ====
[[चित्र:Mother shelters goslings.jpg|thumb|right|250px|वर्षा भन्दा एक क्यानाडा गुसे आश्रयहरू गोस्लिंग्स , जस्तो कि उनी पानीको विकास हैन हुनेछ, उनको पंखोंको प्रूफिंग जब सम्म उनी कलियाना.]]
 
अण्डा सेनेको समय, बच्चाहरू प्रजातिको आधारमा असहाय देखि लिएर स्वतन्त्र रूपले विकसित सम्म हुन सक्छन्। असहाय बच्चाहरूलाई ''[[अल्त्रिसिअल|ऐल्ट्रीशियल]]'' भनिन्छ, र जन्मको समय उनी सामान्यतया छोटे, [[दृष्टिहीनता|अंधे]], चलने फिरनेमा अक्षम र नग्न हुन्छन्; जन्मको समय जुन शिशु चलने फिरनेमा सक्षम र पंखदार हुन्छन् उनिलाई ''[[कच्चा|परिपक्व (प्रिकौशियल)]]'' भनिन्छ। ऐल्ट्रीशियल शिशुहरूलाई [[तापमान नियन्त्रण]]को आवश्यकता पर्छ, यसैले उनको प्रिकौशियल शिशुहरूको अपेक्षा ज्यादा लामो अवधि सम्म पालन पोषण गरिन्छ। जुन शिशु यिनी दुवै अतियहरूमा भन्दा कुनैमा हैन आते उनी अर्ध-प्रिकौशियल या अर्ध-ऐल्ट्रीशियल हुन सक्छन्।
 
माता पिताको देखभालको प्रकृति र अवधि विभिन्न प्रजातिहरूमा एकदम भिन्न हुन सक्छ। एक छोर मा, [[मेगापोदे|मेगापोड्स]]मा माता-पिताको जिम्मेदारी जन्मसँग खतम हुन्छ; नवजात शिशु गुंडबाट स्वतः नै बाहिर आउछ र बिना माता पिताको सहायताको आफ्नो भोजन आफु नै तलाश गर्नमा सक्षम हुन्छ।<ref>[362] ^ इलियट ए (1994). फेमिली मेगापोडीडे (मेगापोड्स) "इन ''[[विश्वको पंक्षिहरूको पुस्तिका|हैण्डबुक अफ दी बर्ड्स अफ दी वर्ल्ड]]'' ''वोल्यूम 2; न्यू वर्ल्ड वलटर्स गुइनेयाफल'' (एड्स डेल होयो जे,एल्लियोट ए,सर्गातल जे) लिंक्स एडिसिओंस: बार्सिलोना.ISBN 84-873337-15-6</ref> दोस्रो छोर मा, धेरै समुद्री पक्षी लामो अवधि सम्म शिशुहरूको देखभाल गर्छन, जसमा [[ग्रेट फ्रिगातेबिर्द|ग्रेट फ्रिगेट्बर्ड]]को शिशु [[कलियाना|पंखदार]] हुनमा छ महिना सम्मको समय लिन सक्छन् र माता-पिता द्धारा यसपछि पनि 14 महीना सम्म उनलाई भोजन प्रदान गरिन्छ।<ref>[363] ^ मेट्ज वीजी, सच्रेइबेर ईए (2002). "ग्रेट फ्रीगेटबर्ड (''फ्रेगाता माइनर'' );इन ''दी बर्ड्स अफ नर्थ अमेरिका, नो 681'' , (पूले, ए.एन्ड गिल, एफ., ऐड्स) दी बर्ड्स अफ नर्थ अमेरिका Inc: फिलाडेल्फिया</ref>
[[चित्र:Ardea herodias at the nest 11.jpg|left|thumb|ग्रेट ब्लू हेरों माता=पिता आफ्नो बच्चाहरू सँग गुंड में]]
केहि प्रजातिहरू मा, माता-पिता दुवै बच्चाहरूको देखभाल गर्छन; अन्यमा यो जिम्मेदारी केवल एकको हुन्छ। केही प्रजातिहरू मा, त्यसै प्रजातिको [[गुंडमा सहायक|अन्य सदस्य]]- सामान्यतया उनको नजदीकी रिश्तेदार- शिशुहरूको पालन-पोषणमा मदद गर्छन।<ref>[365] ^ एक्मन जे (2006). "फेमिली लिविंग अमोंग्स्ट बर्ड्स." ''[[एवियन जीवविज्ञानको जर्नल|जर्नल अफ एवियन बायोलोजी]]'' '''37''' (4): 289-98. {{DOI|10.1111/j.2006.0908-8857.03666.x}}</ref> यस प्रकारको अभिभावकत्व [[कोर्विदा]] प्रजातिमा एकदम साधारण छ, जस्तै कि [[कोर्विदाए|कौवा]], [[अस्ट्रेलियाई अधेला|आस्ट्रेलियन मैगपाई]] र [[फेयरी-वरें|फेरी-रेन]] मा,<ref>{{cite book |author=Cockburn A|editor=Floyd R, Sheppard A, de Barro P|title=Frontiers in Population Ecology|year=1996|publisher=CSIRO|location=Melbourne|isbn= |pages=21–42|chapter=Why do so many Australian birds cooperate? Social evolution in the Corvida}}</ref> तर यो [[रायफलमैन (चिडिया)|राइफलमैन]] र [[लाल पतंग|रेड काईट]] जस्तो सर्वदा भिन्न प्रजातिहरूमा पनि दे खाउछ जनावरहरूको अधिकांश समूहों मा, नर पैतृक देखभाल एकदम दुर्लभ छ। हुनत पंक्षिहरूमा यो एकदम साधारण छ- कुनै पनि अन्य कशेरुक श्रेणी भन्दा धेरै अधिक.<ref name="Gill"/> हुनत क्षेत्र र घोंस लि गर्‍यो सुरक्षा, ऊष्मायन र शिशुहरूलाई भोजन गरान सामान्यतया साझा जिम्मेदारी हुन्छ, कहिले काँही श्रम विभाजन पनि देखनेमा आउछ, जहाँ एक साथी कुनै विशेष कर्तव्यको पुरा या अधिकांश भागको लागि पूर्णतया जिम्मेदार हुन्छ।<ref>{{cite journal|last=Cockburn|first=Andrew|year=2006|title=Prevalence of different modes of parental care in birds |doi=10.1098/rspb.2005.3458|journal=Proceedings: Biological Sciences|volume=273|issue=1592|pages=1375–83|pmid=16777726}}</ref>
 
शिशुहरूको [[कलियाना|पंखदार]] होनेको अवधिमा भारी अंतर देखनेको भेटिन्छ। ''[[स्य्न्थ्लिबोराम्फुस]]'' मुर्रेलेट्स प्रजातिको नवजात, जस्तै कि [[प्राचीन मुर्रेलेट]], अण्डा बाट निस्केको अर्को दिन नै गुंड छोड्छन र आफ्नो माता-पिता सँग समुद्रको तर्फ जान्छन्, जहाँ स्थलीय शिकारिहरू भन्दा टाढा उनको पालन-पोषण गरिन्छ।<ref>[371] ^ गैसटन एजे (1994). एनसाइंट मुररेलेट (''सिनथ्लिबोराम्फुस एंटीकूस'' ). ''इन दी बर्ड्स अफ नर्थ अमेरिका, नम्ब.132 '' (ए.पूले एन्ड एफ.गिल, ऐड्स.).फिलाडेल्फिया: दी एकेडमी अफ नेचुरल साइन्सेज; वशिंगटन , डी.सी: दी अमेरिकन ओर्निथोलोजस्ट्स' यूनियन</ref> बतखों जस्तो केही अन्य प्रजातिहरू, आफ्नो शिशुहरूलाई एकदम सानामा नै गुंड भन्दा बाहिर गरेर दिछ। अधिकांश प्रजातिहरू मा, बच्चाहरू उडनेमा सक्षम होनेको ठीक पहिले या ठीक त्यस पछि गुंड छोड दिछन। उडनेमा सक्षम होने पछि देखभालको मात्रा भिन्न भिन्न हुन्छ; ऐल्बेट्रोसको शिशु स्वयं नै गुंड छोड दिछन र अगाडी उनिलाई कुनै सहायता हैन मिलती, जबकि अन्य प्रजातिहरूमा इसपछि पनि थोडा धेरै भोजन प्रदान हुन जारी रहइन्छ।<ref>स्चेफेर एचसी, एशिंवाता जीडब्लू, मुन्योकोंये एफबी, बोह्निंग-गेसे के(2004)."लाइफ हिस्ट्री अफ टू अफ्रीकन ''सिल्विआ'' वार्ब्लेर्स: लो एन्यूअल फेकंडिटी एन्ड लन्ग पोस्ट-फ्लेद्गिंग केयर." ''[[एक प्रकारको पक्षी (पत्रिका)|ल्बिस]]'' '''146''' (3): 427-37. {{DOI|10.1111/j.1474-919X.2004.00276.x}}</ref> आफ्नो प्रथम [[पक्षी प्रवास|प्रवास]]को समयमा शिशु पनि माता-पिता सँग जान सकिन्छं।<ref>[375] ^ अलोंसो जेसी, बौतिस्ता एलएम, अलोंसो जेए (2004). "फेमिली-बेस्ड टेर्रीटोरीलिटी वस फलहरूक्किंग यिनी विंटरिंग कोमन क्रेन्स ''ग्रूस ग्रूस'' ." ''[[एवियन जीवविज्ञानको जर्नल|जर्नल अफ एवियन बायोलोजी]]'' '''35''' (5): 434-44. {{DOI|10.1111/j.0908-8857.2004.03290.x}}</ref>
 
==== शिशुहरूको परजीवी ====
{{main|Brood parasite}}
[[चित्र:Reed warbler cuckoo.jpg|thumb|upright|right|रीड वार्ब्लेर एक साधारण कोयल स्थापना, एक बच्चाहरू परजीवी.]]
[[बच्चाहरू परजीवी|शिशु परजीवीतता]] , जहाँ कुनै पोथी आफ्नो अण्डहरूलाई कुनै रको अण्डों सँग रख देती छ, कुनै पनि अन्य जीव प्रजातिको तुलनामा यो पंक्षिहरूमा सबै भन्दा अधिक मात्रामा पाइन्छ।<ref name="brood">[377] ^ डविएस एन (2000). ''कक्कूस, काऊबर्ड्स एन्ड अदर चिट्स'' . [[टी. एवं ए.डी. पोय्सेर]]: लन्डन ISBN 0-85661-135-2</ref> एक पल्ट कुनै परजीवी पक्षी नें आफ्नो अण्डा कुनै र पक्षीको गुंडमा रख दिए, पाहुना पोथी उनिलाई आफ्नो समझ गरेर सेती छन्, अक्सर आफ्नो स्वयंको अण्डोंको कीमत पर. शिशु परजीवी या त ''ओब्लिगेट शिशु परजीवी'' हुन सक्छन्- जुन स्वयं सक्षम न होनेको कारणले आफ्नो अण्डहरूलाई दूसरोंको घोंसलहरूमा दिछन- या ''नन-ओब्लिगेट शिशु परजीवी'' हुन सक्छन्- जुन कहिल्यै कभार आफ्नो अण्डहरूलाई [[कांस्पेसिफिक|कौन्स्पेसिफिक्स]]को घोंसलहरूमा दिछन ताकि आफ्नो प्रजनन संख्यात्मकताको बढाया जा सके, यद्धपि उनी स्वयं आफ्नो अण्डहरूलाई सेनेमा सक्षम छन्।<ref>[378] ^ सोरेंसोन एम (1997). "अफैक्ट्स अफ इंट्रा- एन्ड इंटरस्पेसिफिक ब्रूड पेरेसिटिस्म ओं ए प्रेकोसिअल होस्ट, दी केंवस्बेक, ''आयथ्या वलिसिनेरिया'' ." ''बिहेवियर एकोलोजी'' '''8''' (2) 153-61. [http://beheco.oxfordjournals.org/cgi/reprint/8/2/153.pdf पीडीएफ]</ref> एक सय पक्षी प्रजातिहरू ओब्लिगेट परजीवी छन्, जसमा शामिल छन्, [[होनेय्गुइदे|हनीगाइड]], [[इच्तेरिड|इक्टेरिड्स]], [[एस्त्रिल्दिद चिडिया|एस्ट्रिल्डिड फिंच]] र [[काली सर वाली बतख|बतख]], हुनत यिनीहरूमा सबै भन्दा प्रसिद्द [[कोयल|कुक्कू]] छ।<ref name="brood"/> केही शिशु परजीवी दूसरोंको घोंसलहरूमा अण्डा दिनमा पनि सक्षम छन्, यस तरिका उनी पाहुनाहरूलाई बाहिर भगा गरेर उनको अण्डों या शिशुहरूलाई मार पनि दिछन; यस्तो यो सुनिश्चित गर्नको लागि किये जान्छ कि गुंडमा आन वाला सारा भोजन परजीवीको शिशुहरूलाई नै प्राप्त हो.<ref>[381] ^ सपोत्तिसवुड सी, कोलेब्रुक-रोब्जेंट जे (2007). "ऐग पञ्च्यूरिंग बाय दी ब्रूड पेरेस्तिक ग्रेटर हनिगाइड एन्ड पोटेंशियल होस्ट काउन्तरेदेप्टेशन." ''बिहेवियर बायोलीजी '' {{DOI|10.1093/beheco/arm025}}</ref>
 
== पारिस्थितिकी ==
 
पारिस्थितिक तन्त्रमा पंक्षिहरूको विविध स्थान हुन्।<ref name="flycatcher"/> जहाँ केही पक्षी सामान्यग्य छन्, अन्य आफ्नो निवास क्षेत्र र भोजन आवश्यकताहरूमा उच्च दर्जेको विशेषज्ञ हुन्। जंगल जस्तै साझा निवास स्थानमा भी, पंक्षिहरूको भिन्न प्रजातिहरूको स्थितिहरूमा [[पारिस्थितिक आला|विविधता]] पाइन्छ, केही प्रजातिहरू जंगलको छतरीमा भोजन प्राप्त गर्छं, केही छतरीको तल र, र अन्य केही जंगलको सतह पर. जंगली पक्षी [[इन्सेक्टिवोरे|कीट-भक्षक]], [[फ्रुगिवोरे|फल-भक्षक]] र [[नेक्टारिवोरे|पराग-भक्षक]] (फूलहरूको पराग) हुन सक्छन्। जलीय पक्षी साधारण तरिकामा माछाहरू या बिरुवाहरूलाई खाछन, या चोरी गरेर अथवा [[क्लेप्तोपरासितिस्म|परजीवी]] हुन्छन्। शिकारी पक्षी स्तनधारी या अन्य पंक्षिहरूको शिकार गर्नमा माहिर हुन्छन्, जबकि गिद्ध [[मुर्दाखोर|मांस-भक्षी]] हुन्छन्।
 
केहि पराग-भक्षी पक्षी महत्त्वपूर्ण पौलिनेटर हुन्छन्, र धेरै फल-भक्षी बीजोंको वितरणमा महत्त्वपूर्ण भूमिका निभाछन।<ref name="Clout">[383] ^ क्लौत एम, हेय जे (1989). "दी इम्पोर्टेंस अफ बर्ड्स, ऐज ब्राउजर्स, पुलिनेटर्स एन्ड सीड दिस्पेर्सर्स यिनी न्यू जिल्लांड फोरेस्ट्स." ''न्यू जिल्लांड जर्नल अफ एकोलोजी '' '''12''' 27-33 [http://www.newzealandecology.org/nzje/free_issues/NZJEcol12_s_27.pdf पीडीएफ]</ref> बिरुवाहरू र पौलिनेटिंग पंक्षिहरूको अक्सर [[सह विकास|सह-विकास]] हुन्छ,<ref>[385] ^ स्टिल्स एफ (1981). जियोग्राफिकल एक्सेप्ट्स अफ बर्ड्स-फ्लोवर्स सोवोल्युशन, विथ पार्टिकुलर रेफरेंस टू सेन्ट्रल अमेरिका." ''एनल्स अफ दी मिसूरी बटनिकल गार्डन 68 (2) '''323-51''' '' . {{DOI|10.2307/2398801}}</ref> र केही मामलाहरूमा एक पुष्पको प्राथमिक पौलिनेटर एकमात्र त्यहि प्रजाति हुन्छ जुन उनको पराग सम्म पहुँच सकती छ।<ref>[386] ^ टेमेल्स ई, लिनहार्ट वाई, मसोंजोनेस एम, मसोंजोनेस एच (2002). "दी रोल अफ दी फ्लोवर वाईद्थ यिनी हमिन्ग्बर्ड्स बिल लेंथ-फ्लोवर लेंथ रिलेशनशिप." ''बिओत्रोपिका '' '''34''' (1): 68-80. [http://www.amherst.edu/~ejtemeles/Temeles%20et%20al%202002%20biotropica.pdf पीडीएफ]</ref>
 
पक्षी अक्सर द्धीप पारिस्थितिकीको लागि महत्वपूर्ण हुन्छन्। पक्षी अक्सर उनी द्धीपहरू सम्म पहुँच जान्छन् जहाँ स्तनधारिहरूको पहुँच छैन; यस्तो द्धीपहरूमा पक्षी त्यो भूमिका निभा सकते हैं जसलाई सामान्यतया ठूलो जनावरहरू द्धारा निभाइन्छ। उदाहरणको लागि, न्यूजील्याण्डमा [[मोया|मोआ]] महत्त्वपूर्ण ब्राउजर थिए, जस्तो कि वर्तमानमा [[केरेरू]] र [[कोकाको]] छन्।<ref name="Clout"/> आज पनि न्यूजील्याण्डको बिरुवाहरूमा उनी सुरक्षात्मक अनुरूपतायें सुरक्षित हैं जसको विकास विलुप्त हो चुके मोआ द्धारा स्वयंको बचानको लागि उनी बिरुवाहरूले गरेको थियो।<ref>[389] ^ बण्ड डब्ल्यू, ली डब्ल्यू, करेने जे (2004). "प्लांट्स स्ट्रक्चरल डिफेंसेस अगेंस्ट ब्राउन्जिंग बर्ड्स: ए लेगेसी अफ न्यूजीलेंड'स एक्सटिन्कट मोअस." ''[[ओइकोस (पत्रिका)|इकोस]]'' '''104''' (3), 500-08. {{DOI|10.1111/j.0030-1299.2004.12720.x}}</ref> गुंड बनाउन वाला [[समुद्री पक्षी]] पनि द्धीपहरू र आसपासको क्षेत्रहरूको पारिस्थितिक तन्त्रमा प्रभाव डाल सकते छन्, मुख्यतः [[माछा बाट बनेका खाद|खाद]]को ठूलो मात्राको द्धारा, जुन स्थानीय मिटटी <ref>वेंराईट एस, हेने जे, केर्र सी, गोलोव्किन ए, फ्लिंट एम (1998)."यूटीलाइजेशन अफ नाइट्रोजन डेरिव्ड फ्रम सीबर्ड गुआनों बाय टेरीस्त्रियल एन्ड मेरिन प्लांट्स ऐट सेट. पल, प्रिबिल अफ इज्लेंड्स, बेरिंग सी, अलास्का."''मेरिन एकोलोजी'' '''131''' (1) 63-71. [http://www.springerlink.com/index/DN8D70RYM7TUF42P.pdf पीडीएफ]</ref> र आसपासको समुद्रको पोषण प्रदान गर्न सक्छ।<ref>[391] ^ बोस्मन ए, हकी ए (1986). "सिबर्ड गुआनों एज ए डिटरमिनेट अफ रोकी इंटरटिदल कम्यूनिटी स्ट्रक्चर." ''मेरिन एकोलोजी प्रोग्रेस सीरिज '' '''32:''' 247-57 [http://www.int-res.com/articles/meps/32/m032p247.pdf पीडीएफ]</ref>
 
[[एवियन पारिस्थितिकी क्षेत्र विधि|एवियन पारिस्थितिकीको अनुसन्धान]]को लागि एवियन पारिस्थितिकीको धेरै पद्धतिहरूको प्रयोग गरिन्छ, जसमा शामिल छन्, गिनती, गुंड निरीक्षण, पकडना र चिन्हित गर्न.
 
== मनुष्हरू सँग रिश्ता ==
[[चित्र:Industrial-Chicken-Coop.JPG|thumb|right|कुखुराहरूको औद्धोगिक खेती.]]
 
चूँकि पक्षी धेरै साधारण र सजिलै सँग दिखने वाला पशु हुन् , मनुष्यहरू द्धारा उनको रिश्ता [[पारस्परिकता|अति प्राचीन]] छ।<ref>{{citation|last=Bonney|first=Rick | last2 = Rohrbaugh, Jr.| first2 = Ronald|title=Handbook of Bird Biology| place= Princeton, NJ|publisher=Princeton University Press|year=2004| edition = Second|isbn=0-938-02762-X}}</ref> यदा कदा यो रिश्ता परस्पर हुन्छ, जस्तै कि [[होनेय्गुइदे|हनीगाइड्स]] र अफ्रीकाको [[बोरोना लोग|बोरोना]] मान्छेहरू द्धारा संयुक्त रूपले शहद एकत्र गर्न.<ref>[394] ^ डीन डब्ल्यू, सिएगफ्रिएद आर, मेकडोनाल्ड आए (1990). "दी फेलेसी, फेक्ट, एन्ड फेट अफ गाइडिंग बिहेविअर यिनी दी ग्रेटर हनिगाइड."''कंजर्वेशन बायोलोजी'' '''4''' (1) 99-101. [http://www.blackwell-synergy.com/doi/abs/10.1111/j.1523-1739.1990.tb00272.x पीडीएफ]</ref> यसको आलावा यो [[कोम्मेंसलिस्म|रिश्ता सहभोजी]]को पनि हुन सक्छ, उदाहरणको लागि,[[हाउस गौरैया|घरहरूलु गौरैया]] <ref>[396] ^ सिंगर आर, योम -तोव वाई (1988). "दी ब्रीडिंग बायोलोजी अफ दी हाउस स्पेरो ''पेसर डोमेस्टिक्स'' यिनी इजराइल." ''[[ओर्निस स्कैनडिनविका]] '' '''19''' 139-44. {{DOI|10.2307/3676463}}</ref> जस्तो प्रजातिहरूलाई मानव गतिविधिहरू नें लाभान्वित गरेको छ। धेरै पक्षी प्रजातिहरू कृषि कीटनाशकको रूपमा व्यवसायिक रूपले महत्त्वपूर्ण भएको छं,<ref>[397] ^ डोल्बीर आर (1990). "ओर्निथोलोजी एन्ड इनट्रेगेटेड पेस्ट मेनेजमेंट: रेड-विंगड ब्लैकबर्ड्स ''अग्लेईउस फोएनिसुस'' एन्ड कर्न." ''[[इबिस (पत्रिका)|ल्बिस]]'' '''132''' (2): 309-22.</ref> र केही [[पक्षी हडताल|विमाननको लागि जोखिम]] उत्पन्न गर्छं।<ref>[398] ^ डोल्बीर आर, बेलांट जे, सिल्लिंग्स जे (1993). "शूटिंग गुल्स रेडूसेस विथ एयरक्राफ्ट ऐट जन एफ. कैनेडी इंटरनेशनल एयरपोर्ट."''वाइल्डलाइफ सोसायटी बुलेटिन'' '''21:''' 442-50.</ref> मानव गतिविधिहरू हानिकारक पनि हुन सक्छं र यिनको कारणले धेरै पक्षी प्रजातिहरू विलुप्त होनेको कगारमा पहुँच गयी छन्।
 
[[प्सित्ताकोसिस|सिटकोसिस]], [[सलमोनेलोसिज|सैल्मोनेलोसिस]], [[कम्प्य्लोबक्तेरिओसिस|कैम्पिलोबैक्टीरिओसिस]], माइकोबैक्टीरिओसिस (पंक्षिहरूको [[तपेदिक|टीबी]]), [[एवियन इन्फ्लूएंजा]] (बर्ड फ्लू), [[गिअर्दिअसिस|गिआर्डिअसिस]], र [[क्र्य्प्तोस्पोरिदिओसिस|क्रिप्टोस्पोरिडिओसिस]] - यिनी रोगहरूको लागि पक्षी रोग प्रसारको एजेन्टहरूको रूपमा काम गरेर सकते छन्। यिनीहरू मध्ये केही [[जूनोसिस|जूनोटिक रोग]] पनि हो जुन मनुष्यको पनि प्रेषित किये जान सकिन्छं।<ref>[399] ^ रीड केडी, मीचे जेके, हेंकेल जेएस, शुक्ला एसके (2003). "[http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=1069015 बर्ड्स, माइग्रेशन एन्ड एमर्जिंग जूनोसेस: वेस्ट नीलो भाइरस, लय्मे डिजीज, इन्फ्लुएन्ज ए एन्ड एंट्रोपेथोजंस."] क्लिन मेड रेस .''' 1''' (1) :5-12.पी एम आए डी 15931279</ref>
 
=== आर्थिक महत्व ===
मांस र अण्डोंको पाले गये पक्षी, जसलाई [[पोल्ट्री|मुर्गी पालन (पल्ट्री)]] भनिन्छ, मनुष्हरू द्धारा भक्षित पशु प्रोटीनको सबै भन्दा ठूलो श्रोत हुन् ; 2003 मा, दुनिया भरमा 760 लाख टन पल्ट्री र 610 लाख टन अण्डहरूको उत्पादन भएको थियो।<ref>{{cite web|url= http://www.earth-policy.org/Books/Out/Ote3_3.htm|title= Shifting protein sources: Chapter 3: Moving Up the Food Chain Efficiently.|publisher=
Earth Policy Institute|accessdate= 18 December 2007}}</ref> मनुष्हरू द्धारा [[मुर्गा|मुर्गों]]को भक्षण भारी मात्रामा गरिन्छ, हुनत टर्की, बतख र गीज पनि अपेक्षाकृत एकदम साधारण छन्। पंक्षिहरूको धेरै प्रजातिहरूको मासुको लागि पनि शिकार गरिन्छं. पंक्षिहरूको शिकार मुख्यतः एक मनोरंजक गतिविधि हो, अत्यन्त अविकसित क्षेत्रहरूको सिवाय. उत्तरी र दक्षिणी अमेरिकामा वाटरफाउलको शिकार सबै भन्दा अधिक गरिन्छ; व्यापक रूपले शिकार किये जाने वाला अन्य पंक्षिहरूमा शामिल हैं [[तीतर पक्षी|फीसैन्ट्स]], [[टर्की (चिडिया)|जंगली टर्की]], [[बटेर]], [[कबूतर]], [[तीतर]], [[गुनगुनानेवाला|ग्राउज]], [[स्नाइप]], र [[वुडकक]].<ref>[402] ^ सिमोने ए, नवर्रो एक्स (2002). [http://www.scielo.cl/scielo.php?script=sci_arttext&amp;pid=S0716-078X2002000200012&amp;lng=es&amp;nrm=iso&amp;tlng=en "ह्यूमन एक्स्प्लोटेशन अफ सिबर्ड्स यिनी कोस्टल साउथर्न चिले ड्यूरिंग दी मिड-होलोकेन." ]''रिव. चिल. हिस्ट. नेट'' '''75''' (2): 423-31</ref> अस्ट्रेलिया र न्यू जील्याण्डमा [[मुत्तोंबिर्डिंग|मटनबर्डिंग]] पनि एकदम प्रचलित छ।<ref>[403] ^ हैमिल्टन एस (2000). ''"हाउ प्रेसिस एन्ड एक्यूरेट आर डाटा औबटेंड यूजिंग. एन इन्फ्रा-रेड स्कोप ओं बोरो-नेस्टिंग सूती शेअरवेटर्स पुफ्फिंस ग्रिसेस.?" '' ''मेरिन ओर्निथोलोजी'' '''28''' (1): 1-6 [http://www.marineornithology.org/PDF/28_1/28_1_1.pdf पीडीएफ ]</ref> हुनत, मटनबर्ड जस्तै केही पंक्षिहरूको शिकार स्थायी हुन सक्छन्, शिकारको कारणले दर्जनों प्रजातिहरू या त विलुप्त भइ सकेको छं या खतरेमा छन्।<ref>[405] ^ केअने ए, ब्रुक एमडी, मेकगोवं पीजेके (2005). "कोरेलेट्स अफ एक्सटिनक्शन रिस्क एन्ड हंटिंग प्रेसर यिनी गेम्बर्ड्स (गेलिफोर्मेस)" ''बायोलोजिकल कंजर्वेशन'' '''126''' (2): 216-33. {{DOI|10.1016/j.biocon.2005.05.011}}</ref>
 
[[चित्र:FishingCormorants.jpg|thumb|upright|एशियाई मछुआरों द्धारा कोर्मोरंट्सको उपयोग सीधा गिरावटमा छमा जीवित केही इलाकहरूमा पर्यटक आएर्षण हैं]]
पक्षिहरू द्धारा प्राप्त अन्य व्यावसायिक रूपले मूल्यवान उत्पादनहरूमा शामिल हैं पंख (खासकर कलहंस र बतखको [[पंख नीचे|निचले]] हिस्से), जसको उपयोग गर्मी प्रदान गर्नको लागि कपडों या गद्दहरूमा गरिन्छ, र समुद्री पंक्षिहरूको मल ([[माछा बाट बनेका खाद|खाद]]को रूप मा), जुन फस्फोरस र नाइट्रोजनको एक बहुमूल्य श्रोत हो। [[प्रशांतको युद्ध]], जसलाई खाद युद्ध पनि भनिन्छ, खादको भंडारोंमा नियन्त्रण हेतु लडाइयो थियो।<ref>{{cite web|url= http://www.zum.de/whkmla/military/19cen/guanowar.html|title= The Guano War of 1865-1866.|publisher= World History at KMLA|accessdate= 18 December 2007}}</ref>
 
पंक्षिहरूलाई मानव द्धारा दुईटै, पालतू र व्यावहारिक उद्देश्यहरूलाई लागि पालतू बनाइन्छ। [[सुगा (परिवार)|सुगा]] र [[मयना|मैना]] जस्तो केही रंगबिरङ्गी पक्षी प्रजातिहरूलाई पालतू बनाइन्छ र पिंजराहरूमा [[अविकुल्तुरे|कैद]] गरेर भोजन दिइन्छ, एक पुरानी प्रथा जसको कारणले लुप्तप्राय प्रजातिहरूको अवैध तस्करीको बढावा भेटिन्छ।<ref>[408] ^ कुनी आर, जेप्सोन पी (2006). "दी इन्टरनेशनल वाइल्ड बर्ड ट्रेड: वाट'स रोंग विथ ब्लेंकेट बेंस?"''ओरिक्स'' '''40''' (1): 18-23. [http://journals.cambridge.org/production/action/cjoGetFulltext?fulltextid=409231 पीडीएफ]</ref> [[बाज]] र [[जलकाग|कौर्मोरैन्ट्स]]को लामो समय देखि क्रमशः [[बाजको सिखलानेको कला|शिकार]] र माछा पकडनेको लागि प्रयोग गरिदै आएको छ। [[दूत कबूतर]], जसको प्रयोग कम से कम १ ई. देखि हुँदै चलि आइ रहेको छ, द्धितीय विश्व युद्ध सम्म यिनको महत्ता बनेको थियो। वर्तमानमा यो गतिविधिहरू या त शौकिया (मनोरंजन र यात्रा),<ref>[409] ^ मनजी एम (2002). [http://archive.is/20120529004902/findarticles.com/p/articles/mi_go1895/is_200210/ai_n8674873 "कोर्मोरेंट फिसिंग यिनी साउथवेस्टर्न चाइना: ए ट्रेडिशनल फिशरी भित्र सेग. ][http://archive.is/20120529004902/findarticles.com/p/articles/mi_go1895/is_200210/ai_n8674873 (जियोग्राफिकल फिल्ड नोट)."] ''जियोग्राफिक रिव्यू'' '''92''' (4): 597-603.</ref> या खेल ([[कबूतर रेसिंग|कबूतरोंको दौड]])को रूपमा नै प्रचलित छन्।
 
एमेच्योर पक्षी उत्साहिहरू (जसलाई बर्डवचर, ट्विचार या सामान्यतया [[बिर्डिंग|बर्डर]] भनिन्छ)को संख्या लाखहरूमा छ।<ref>[410] ^ पुललिस ला रोउचे, जी (2006).संयुक्त राज्य अमेरिकामा बिर्डिंग: एक जनसांख्यिकीय र आर्थिक विश्लेषण.''दुनिया भरको जल पक्षी'' Eds. जीसी बोएर , सीए गालब्रेथ र डि.ए. स्ट्रौड.[[स्टेशनरी कार्यालय|लेखन सामाग्री कार्यालय, एडिनबर्ग, यूके. पीपी.]]841-46. [http://www.jncc.gov.uk/PDF/pub07_waterbirds_part6.2.5.pdf पीडीएफ]</ref> धेरै मान्छे आफ्नो घरहरूमा [[बर्ड फीडर|पक्षिहरूको दाने पानी]]को स्थानहरूलाई बनाएर राखछन, विभिन्न प्रजातिहरूलाई आएर्षित गर्नको लागि. [[बर्ड भोजन|पंक्षिहरूको भोजन]] करोडों डलरको एक व्यवसाय बनिसकेको छ; उदाहरणको लागि, एक अनुमानको अनुसार ब्रिटेनमा लगभग 75% मान्छे जाडोहरूको समयमा पंक्षिहरूको लागि भोजन उपलब्ध गराछन।<ref>केम्बेर्लैन डीइ, विक्केरी जेए, ग्लू डीइ, रोबिनसन आरए, कनवे जीजे, वुडबर्न आरजे डब्लू, केनोन एआर (2005)."एन्यूअल एन्ड सीजनल ट्रेंड यिनी दी यूज अफ गार्डन फीडर्स बाय बर्ड्स यिनी विंटर."''[[इबिस (पत्रिका)|ल्बिस]]'' '''147''' (3): 563-75. [http://www.blackwell-synergy.com/doi/pdf/10.1111/j.1474-919x.2005.00430.x पीडीएफ ]</ref>
 
=== धर्म, लोकगीत र संस्कृति ===
[[चित्र:Vogel Drei (Meister der Spielkarten).jpg|thumb|upright|left|"यह 3 पक्षी की" मास्टरको द्धारा कार्ड बजाना, 16 औं सताब्दी जर्मनी]]
पक्षी लोकगीत, धर्म, र लोकप्रिय संस्कृतिमा प्रमुख एवं विविध भूमिकाहरू निभाछन। धर्म मा, पक्षी कुनै देवता]]को दूत या गुरु या नेताको रूपमा दिखाई दे सकते छन्, उदाहरणको लागि [[मकेमाके (पौराणिक कथाहरू)|मेकमेक]] संप्रदायमा [[ईस्टर द्धीप]]को [[टंगता मनु]] नें मुखियाको रूपमा सेवा गर्‍यो,<ref>[412] ^ रौत्लेदगे एस, रौत्लेदगेको (1917). "दी बर्ड कल्ट अफ इस्टर इजलेंड."''फोल्क्लोर '' '''28''' (4): 337-55.</ref> या एक सेवकको रूप मा, जस्तो कि [[हुगिन र मुनिन]]को मामलामा दिखाई दिइन्छ, दुई [[आम रेवेन]] जसलें [[नर्स भगवान|नर्स देवता]] [[ओदीन|ओडिन]]को कानमा समाचार दिए थियो।<ref>[414] ^ चैपल जे (2006). [http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=1326277 "लिविंग विथ दी त्रिक्स्तर: क्रोज, रवेन्स, एन्ड ह्यूमन कल्चर."] ''पलोस बिओल '' '''4''' (1): e14. {{DOI|10.1371/journal.pbio.0040014}}</ref> पक्षी एक धार्मिक चिन्हको रूपमा पनि दिखाई पड सकते छन्, जस्तै कि [[जोनाह]] (Hebrew: '''יוֹנָה''' , [[कबूतर]])ले भय, विलाप, समर्पण र सौन्दर्य जस्तै कबूतरों सँग पारंपरिक रूपले जोडएर देखे जाने वाला गुणहरूलाई आफ्नो लिएको थियो।<ref>[416] ^ हौसेर ए (1985). "जोनाह: यिनी पुरसुइत अफ दी दाव."''जर्नल अफ बायब्लिकल लित्रेचर '' '''104''' (1) के: 21-37. {{DOI|10.2307/3260591}}</ref> पंक्षिहरूलाई देवताको रूपमा पनि दिखाया गएको छ, जस्तै कि, [[भारत]]मा [[द्रविड लोग|द्रविड]] [[आम मयूर|लोग मोर]]को पृथ्वी माताको रूपमा पूजते छन्।<ref>[418] ^ नायर पी (1974). "दी पीकोक कल्ट यिनी एशिया."''एशियाई लोक साहित्यको अध्ययन'' '''33''' (2): 93-170. {{DOI|10.2307/1177550}}</ref> केही पंक्षिहरूलाई राक्षस रूपमा पनि दिखाया गएको छ, जस्तै कि पौराणिक पक्षी [[रूह (पुराण)|रक]] तथा [[माओरी]] मान्छेहरूको काल्पनिक पक्षी ''पोआकाई'' , एक विशालकाय पक्षी जुन मनुष्यहरूलाई पनि उठयोले जानेमा सक्षम थियो।<ref>[419] ^ तेंन्यसों ए, मार्तिन्सन पी (2006). ''एक्सतिंकट बर्ड्स अफ न्यूजीलेंड'' ते पापा प्रेस, वेलिंगटन ISBN 978-0-909010-21-8</ref>
 
पक्षी प्रागैतिहासिक काल देखि संस्कृति र कलामा दर्शाए जाि रहे छन्, जब उनिलाई प्रारम्भिक [[गुफा चित्रकारी|गुफा चित्रहरू]]मा दिखाया जान्थ्यो.<ref>[421] ^ मेइघन सी (1966). "प्रीहिस्ट्री रौक पेंटिंग्स यिनी बाजा कैलिफोर्निया." ''अमेरिकी पुरातनता'' '''31''' (3): 372-92. {{DOI|10.2307/2694739}}</ref> त्यस पछि पंक्षिहरूलाई धार्मिक र सांकेतिक कला डिजाइनहरूमा पनि दिखाया गया, जस्तै कि [[मुगल युग|मुगल]] र [[फारसी साम्राज्य|फारसी]] सम्राटहरूको शानदार [[मयूर सिंहासन|मयूर सिंघासन]].<ref>[423] ^ क्लार्क सीपी (1908). "ए पेदेश्टल अफ दी प्लेटफोर्म अफ दी पीकोक थ्रोन."''कला बुलेटिनको महानगर संग्रहेलय '' '''3''' (10): 182-83. {{DOI|10.2307/3252550}}</ref> पंक्षिहरूको प्रति वैज्ञानिक जिज्ञासा बढन संग, उनको धेरै चित्रहरूलाई किताबहरूमा स्थान दिइएको. [[जन जेम्स औड्बन|जन जेम्स औडुबौन]] सबै भन्दा प्रसिद्द पक्षी चित्रकारहरूमा भन्दा एक छं, जसको द्धारा बनाए गये उत्तरी अमेरिकाको पंक्षिहरूको चित्रहरूलाई यूरोपमा भारी व्यवसायिक सफलता मिली, र त्यस पछि उनले [[राष्ट्रिय औड्बन सोसायटी|राष्ट्रिय औडोबौन सोसाइटी]]को आफ्नो नाम पनि दिए।<ref>[425] ^ बोइमे ए (1999). "जन जेम्स औदुबोन, ए बर्डवाट्चेर'स फेंसिफुल फ्लाइट्स." ''कला इतिहास'' '''22''' (5) 728-55. {{DOI|10.1111/1467-8365.00184}}</ref> कवितामा पनि पंक्षिहरूको विशिष्ट स्थान हो; उदाहरणको लागि, [[होमर]]ले आफ्नो पुस्तक ''[[ओडिशी|ओडिसी]]''मा [[नाईटिंगल]]को स्थान दिए छ, र [[कातुल्लुस|कैटुलुस]]ले आफ्नो पुस्तक [[कातुल्लुस 2|कैटुलुस II]]मा [[गौरैया]]को एक कामोद्दीपक प्रतीकको रूपमा दिखाया छ।<ref>[426] ^ केंद्लर ए (1934). "दी नाईटिंगल यिनी ग्रीक र ल्याटिन पोइट्री."''क्लासिकल जर्नल'' '''30''' (2): 78-84.</ref> एक [[अल्बाट्रोस|ऐल्बेट्रोस]] र एक नाभिकको बीचको सम्बन्ध, [[शमूएल टेलर कोलेरिद्गे (1772-1834), जीवनी.|सामुएल टेलर कोलरिज]]को पुस्तक [[प्राचीन मेरिनरको अंत्यानुप्रास|"दी राईम अफ दी एन्शियन्ट मैराइनर"]]को केन्द्रीय विषय-वस्तु छ, जसको कारणले [[विशालकाय पक्षी (रूपक)|'बोझ' शब्दको एक रूपकको तरिकामामा यसको प्रचलन भयो]].<ref>[428] ^ लास्की ई (1992). "ए मडर्न डे एल्बेत्रोज: दी वेल्डेज एन्ड सम अफ लाइफ'स अदर स्पिल्स." ''अङ्ग्रेजी पत्रिका ,'' '''81''' (3): 44-46. {{DOI|10.2307/820195}}</ref> पंक्षिहरूमा आधारित अन्य [[अङ्ग्रेजी भाषा|अङ्ग्रेजी]] रूपक हैं: वल्चर फंड्स, र [[गिद्ध निधि|वल्चर निवेशक]], मुर्दाखोर वल्चर (गिद्ध)को नाममा यो नाम पडे छन्।<ref>[429] ^ कार्सन ए (1998). "वल्चर इन्वेस्टर्स, प्रिडेकटर्स अफ दी 90s: एन एथिकल एग्जामिनेशन."''जर्नल अफ बिजनेस एथिसेस'' '''17''' (5) के: 543-55. [http://www.springerlink.com/index/W676R8803NL06L38.pdf पीडीएफ]</ref>
 
विभिन्न पक्षी प्रजातिहरूको विभिन्न संस्कृतियहरूमा विभिन्न धारणाहरू प्रचलित छन्। [[अफ्रीका]]को केही हिस्सहरूमा [[उल्लू]]को दुर्भाग्य, [[जादू टोना|जादू-टोना]], र मृत्युको प्रतीक मानिन्छ,<ref>[430] ^ एंरिकुएज पीएल, मिक्कोला एच (1997). "कम्पेरेटिव स्टडी अफ जनरल पब्लिक आउल नोलेज यिनी कोस्टा रिका, सेन्ट्रल अमेरिका एन्ड मालावी, अफ्रीका." पीपी. 160-66 में: जे आर डंकन, डी.एच.जनसन, टी.एच. निकोल्स, (Eds). ''बयोलोजी एन्ड कंजर्वेशन अफ आउल्स अफ दी नोर्थर्न हेमिस्फेयर. '' ''सामान्य प्राविधीक रिपोर्ट एनसी-190'' , USDA वन सेवा, सेंट पल, मिनेसोटा. 635 पीपी.</ref> तर यूरोपको अधिकांश हिस्सहरूमा उनिलाई बुद्धिमान मानिन्छ।<ref>[431] ^ लुईस डी पी (2005). [http://www.owlpages.com/articles.php?section=Owl+Mythology&amp;title=Myth+and+Culture पौराणिक कथाहरू र संस्कृतिमा उल्लू.] उल्लू पन्नें.रिट्रीवड औन 15 सेप्टंबर 2007</ref> [[हुपु|हूपूस]]को [[प्राचीन मिस्र]]मा पवित्र मानिन्थ्यो र [[फारस]]मा सदाचारको प्रतीक, तर यूरोपमा उनिलाई चोर समझा जान्थ्यो र [[स्कैन्डीनेविया|स्कान्दिनाविया]]मा युद्धको अग्रदूतको रूपमा देख्यो जान्थ्यो.<ref>[432] ^ दुप्री एन (1974). "एन इंटरप्रिटेशन अफ दी रोल अफ दी हूपोए यिनी अफगान फोल्क्लोर एन्ड मेजिक."''लोक-साहित्य'' '''85''' (3): 173-93.</ref>
 
=== संरक्षण ===
[[चित्र:California-Condor3-Szmurlo edit.jpg|thumb|right|upright|कैलिफोर्निया कोंडोर एक बार, तर 22 पंक्षिहरू गिने आज संरक्षणको उपाय गर्नको लागि उनिमा 300 उठाया छ।]]
{{main|Bird conservation}}
{{Seealso|Late Quaternary prehistoric birds|Extinct birds}}
यद्धपि मानवीय गतिविधिहरूले [[बार्न स्वैलो]] र [[यूरोपीय स्टार्लिंग]] जस्तो केही प्रजातिहरूको विस्तारमा सहायता दिएको छ, उनको कारणले धेरै प्रजातिहरूको जनसँख्यामा कमी आए छ या उनी [[विलुप्त]] भएको छं। इतिहासको लगभग सय पक्षी प्रजातिहरू विलुप्त भइ सकेको छन्,<ref>फुलर ई (2000). ''विलुप्त पंछी'' (2 एड.). [[औक्सफोर्ड विश्वविद्धालय प्रेस|औक्सफोर्ड यूनिभर्सिटी प्रेस]], औक्सफोर्ड, न्यूयर्क.ISBN 0-19-850837-9</ref> हुनत मानवीय गतिविधिहरूको कारण पक्षी प्रजातिहरूको विलुप्त होनेको सबै भन्दा नाटकीय घटना तब घटित भए जब [[मेलानेसिया|मेलनेशियन]], [[पोलीनेशिया|पौलिनेशियन]], र [[माइक्रोनेशिया|माइक्रोनेशियन]] द्धीपहरूमा मनुष्हरू द्धारा औपनिवेशीकरणको समयमा लगभग 750 -1800 पक्षी प्रजातिहरूको नाश भयो।<ref>[436] ^ स्टेडमेन डी (2006). ''एक्सतिन्कशन एन्ड बायोजियोग्राफी यिनी ट्रोपिकल पेसिफिक बर्ड्स'' , यूनिभर्सिटी अफ शिकागो प्रेस. ISBN 978-0-226-77142-7</ref> दुनिया भरमा धेरै पक्षी प्रजातिहरूको संख्यामा कमी आदैछ, [[पक्षी जीवन अन्तरराष्ट्रिय|बर्डलाइफ इंटरनेशनल]] र [[IUCN]] द्धारा 2009मा 1227 प्रजातिहरूलाई विलुप्तप्राय [[विलुप्तप्राय प्रजातिहरू|घोषित]] गर्‍यो गएको थियो।<ref>{{cite web |title=BirdLife International announces more Critically Endangered birds than ever before |publisher=[[Birdlife International]] |date=14 May 2009 |url=http://www.birdlife.org/news/pr/2009/05/red_list.html |accessdate=15 May 2009}}</ref><ref>{{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8045971.stm |first=Mark |last=Kinver |title=Birds at risk reach record high |publisher= BBC News Online |date=13 May 2009 |accessdate=15 May 2009}}</ref>
 
मनुष्हरू द्धारा पंक्षिहरूलाई सबै भन्दा ठूलो खतरा उनको निवास स्थानको छिन जानेको छ।<ref>[441] ^ नोर्रिस के, पेन डी (eds) (2002). ''पक्षी जैव विविधता संरक्षण: उनको सामान्य सिद्धान्त र अनुप्रयोग '' क्याम्ब्रिज यूनिभर्सिटी प्रेसISBN 978-0-521-78949-3</ref> अन्य खतरहरूमा शामिल छन्, अत्यधिक शिकार, [[पक्षी भिंडत|संरचनात्मक टकरावों]]को कारण आकस्मिक मृत्यु या [[लंबी लाइन माछा पकडने|लन्ग-लाइन फिशिंग]] [[ब्य्कात्च|बाईकैच]],<ref>[442] ^ ब्रदर्स एनपी (1991). "एल्बेट्रोस मोर्टेलिटी एन्ड एसोसिएटेड बैट लोस यिनी दी जेपनीज लोंगलाइन फिशरी यिनी दी साउथर्न ओशियन." ''जीव संरक्षण'' '''55:''' 255-68.</ref> प्रदूषण (तेल रिसाव या कीटनाशकहरूको उपयोग),<ref>[444] ^ वुर्स्टर डी, वुर्स्टर सी, स्ट्रिक्कल्याण्ड डब्ल्यू (1965). "बर्ड मोर्टेलिटी फोलोइंग डीडीटी स्प्रे फर डच एल्म डिजिजेज." ''पारिस्थितिकीय'' '''46''' (4): 488-99. {{DOI|10.1126/science.148.3666.90}}</ref> गैर-स्थानीय [[आक्रामक प्रजातिहरू|इनवेसिव प्रजातिहरू]]को प्रतियोगिता र शिकारको भय,<ref>ब्लैकबर्न टी, कस्से पी, डुन्कन आर, इभान्स के, गेस्तोनको (2004)."एवियन एक्सतिन्कशन एन्ड मेमेलियन इंट्रोडक्शन्स औन ओसिअनिक इज्लेंड." ''[[विज्ञान (पत्रिका)|विज्ञान]]'' '''305:''' 1955-58. {{DOI|10.1126/science.1101617}}</ref> तथा जलवायु परिवर्तन.
 
सरकारहरू र [[संरक्षण जीवविज्ञान|संरक्षण]] समूह पंक्षिहरूको रक्षा हेतु कार्य गर्छन, या त कानून पारित गरेर जुन पक्षीको निवासको [[स्वस्थानी संरक्षण|संरक्षित]] र [[पारिस्थितिक बहाली|पुनर्स्थापित]] गर्छन, या [[पूर्व संरक्षण स्वस्थानी|उनिलाई संरक्षित स्थानहरूमा राखएर]], ताकि त्यस पछि दोबारा अगाडी लाया जा सके. यस तरिकाको परियोजनाहरूमा केही सफलता अवश्य मिली है; एक अध्ययनको अनुमान छ कि संरक्षण प्रयासहरू द्धारा 1994 देखि 2004को बीच 16 पक्षी प्रजातिहरूलाई बचा लियाइयो छ जुन अन्यथा विलुप्त होनेको कगारमा थीं, यिनीहरूमा शामिल हैं [[कैलिफोर्निया कोंडोर]] र [[नोरफोल्क द्धीप ग्रीन खुट्टाहरूट|नरफक द्धीपको हरीयो सुगा]].<ref>[447] ^ बुतचार्ट एस, स्तात्तेर्सफिल्ड ए, कलर एन (2006). "हाउ मेनी बर्ड एक्सटिनक्शन हेव वी प्रिवेंटेड ?"''ओरिक्स'' '''40''' (3): 266-79 [http://www.birdlife.org/news/news/2006/08/butchart_et_al_2006.pdf पीडीएफ]</ref>
{{-}}
 
== टिप्पणिहरू ==
{{reflist|2}}
 
== सन्दर्भ ==
{{reflist}}
 
== यिनलाई पनि हेर्नुहोस ==
* [[पंक्षिहरूको वर्गीकण]]
 
== बाहिरी लिंक ==
* [http://www.bnhsenvis.nic.in/Hindi%20Website/databases%20%28Hindi%29.html पक्षी पारिस्थिकी]
* [http://www.flickr.com/groups/marathi/discuss/72157612766100485/ Bird Names (English-Marathi)]
* [http://www.bsc-eoc.org/avibase/avibase.jsp?lang=EN&amp;pg=home एविबेस]- दी वर्ल्ड बर्ड डाटाबेस
* [http://www.birdlife.org/ बर्डलाइफ इन्टरनेशनल] - डेडीकेटेड टू बर्ड कंजर्वेशन वर्डवाइड; हैज इ डाटाबेस विथ एबाउट 250,000 रिकोर्ड्स औन एनडेनजर्ड बर्ड स्पेसिस.
* [http://people.eku.edu/ritchisong/birdbiogeography1.htm बर्ड बायोजियोग्राफी ]
* [http://www.audubon.org/bird/index.html बर्ड एन्ड साइन्स] फ्रम दी [[राष्ट्रिय औड्बन सोसायटी|नेशनल औदुबोन सोसाइटी]]
* [http://www.birds.cornell.edu/ कर्नेल लैब अफ ओर्निथोलोजी ]
* [http://www.stanford.edu/group/stanfordbirds/text/essays/completed_essays.html यस्तोज औन बर्ड बायोलोजी ]
* [http://www.i-o-c.org/IOComm/index.htm इन्टरनेशनल ओर्निथोलोजिकल कमिटी ]
* [http://www.mrnussbaum.com/birdsindex.htm नर्थ अमेरिकन बर्ड्स फर किड्स ]
* [http://www.ornithology.com/ ओर्निथोलोजी]
* [http://elibrary.unm.edu/sora/index.php सोरा ] खोज औनलाइन अनुसन्धान संग्रह; निम्नलिखित ओर्नीथोलौजिकल पत्रिकाहरूको अभिलेखागार: [[द औक|औक]], [[कोंडोर (पत्रिका)|कोंडोर]], जर्नल अफ फील्ड र्निथोलौजी, उत्तर अमेरिकी बर्ड बेंडर, एवियन जीवविज्ञानको अध्ययन, प्रशांत तट एविफौना, र [[विल्सन बुलेटिन]].
* [http://www.hbw.com/ibc/ इंटरनेट बर्ड संग्रह] - विश्वको पंक्षिहरूको भिडियोको एक मुफ्त पुस्तकालय
* [http://www.birdpop.org/ दी इंस्टीच्यूट फर बर्ड पोपुलेशन्स, कैलिफोर्निया ]
 
* [[:category:चरा|अन्य चराहरू]]
 
== श्रोत ==
{{reflist|}}
== यो पनि हेर्नुहोस् ==
*
 
==सन्दर्भ सामग्री==
<references />
 
[[श्रेणी:नेपाली चरा|नेपाली चरा]]
[[श्रेणी:चरा]]
 
{{Link FA|en}}
"https://ne.wikipedia.org/wiki/चरा" बाट अनुप्रेषित