"नयाँ दिल्ली" का संशोधनहरू बिचको अन्तर
Content deleted Content added
कुनै सम्पादन सारांश छैन |
|||
पङ्क्ति ८४:
=== जलस्रोत ===
भूमिगत जलभृत लाखौं वर्ष देखि प्राकृतिक रूपले नदिहरू र बरसाती धाराहरूबाट नवजीवन पाई रहेकाछन् । भारतमा गंगा-यमुनाको मैदान यस्तो क्षेत्र हो, जसमा सबैभन्दा राम्रो जल संसाधन रहेको छ । यहाँ राम्रो वर्षा हुन्छ र हिमालयको हिमतालहरूबाट निक्लने सदाबहार नदिहरू बग्ने गर्छन् । दिल्ली जस्तै केही क्षेत्रहरूमा पनि केही यस्तो नै छ । यसको दक्षिणी पठारी क्षेत्रको ढलाव समतल भाग तिर छ, जसमा पहाडी श्रृंखलाहरूले प्राकृतिक तालहरू बनाईदिएको छ । पहाडहरूमा रहेका प्राकृतिक बनाश्पति कयौं बाह्रमासे जलधाराहरूको उद्गम स्थल हुने गर्द थिए । दिल्ली व्यापारिक केन्द्रको रूपमा आज जुन स्थितिमा छ, त्यसको कारण यहाँ भएको एक यातायात योग्य चौडा नदी [[यमुना नदी|यमुना]]को हुनु नै हो, जसमा माल ढुवानी पनि गर्न सकिन्थ्यो । ई.पूर्व ५०० मा पनि निश्चित नै यो एक यस्तो ऐश्वर्यशाली नगरी थियो, जसको सम्पत्तिहरूको रक्षाको लागि नगर बनाउनु आवश्यकता परेको थियो । सलीमगढ र पुरानो किल्लाको खोदाइबाट प्राप्त तथ्यहरू र पुरानो किलाहरूबाट यसको यति प्राचीन नगर हुनुको प्रमाण पाइन्छ । ई.पू. १००० पछि देखि त यसको इतिहास, यसको युद्धपदहरू र यसबाट बदलिने राजवंशहरूको पर्याप्त विवरणहरु भेटिन्छ । भौगोलिक दृष्टिले अरावलीको श्रृंखलाहरूले घेरिएर रहेको कारण दिल्लीको शहरी बस्तिहरूलाई केही विशेष उपहार मिलेका छन । अरावली श्रृंखला र यसमा रहेका प्राकृतिक वनहरूबाट निस्कने तीन बाह्रमासे नदिहरू दिल्लीको मध्यभागबाट बग्ने यमुनामा मिल्ने गर्दथे । दक्षिण एशियाली भूसंरचनात्मक परिवर्तनले अब यमुना आफ्नो पुराना बाटोबाट बीस किलोमीटर पूर्व तिर सरेको छ । ई. पूर्व ३००० मा यो नदी दिल्लीमा वर्तमान 'रिज'को पश्चिम भएर बग्ने गर्दथ्यो । त्यहि युगमा अरावलीको श्रृंखलाहरूको अर्को तर्फ[[सरस्वती नदी]] बग्ने गर्दथ्यो, जुन पहिले त पश्चिम तिर सर्यो र त्यस पछि भौगोलिक संरचनामा भूमिगत भएर पूर्णत: लुप्त भएर गयो । एक अंग्रेजद्वारा सन् १८०७ मा गरिएको सर्वेक्षणको आधारमा बनेका नक्शामा त्यो जलधाराहरू देखाईएका छन, जुन दिल्लीको यमुनामा मिल्ने गर्दथे । एक तिलपतको पहाडहरूमा दक्षिणबाट उत्तर तिर बग्थ्यो भने दोस्रो हौजखासमा अनेक सहायक धाराहरूलाई समेट्दै पूर्व तिर बग्ने बारापुलाको स्थानमा निजामुद्दीनको माथि तिर यमुना प्रवाहमा गएर मिसिन्थ्यो । तेस्रो र यिनिहरूबाट ठूलो धारा जसलाई साहिबी नदी (पूर्व नाम रोहिणी) भन्थे, दक्षिण-पश्चिमबाट रिजको उत्तरमा यमुनामा भेट्थ्यो । सम्भवत: विवर्तनिक हलचलको कारण यसको बहावको मुनिको भूभाग केही माथी उठ्यो । जसबाट यसको पानी यमुनामा पानी झर्न बन्द भयो र पछिल्लो मार्गवाट यसको ज्यादा पानी नजफगढ पोखरिमा जान लाग्यो । करिब ७० वर्ष पहिले सम्म यस पोखरिको आकार २२० वर्ग किलोमीटर थियो । अंग्रेजहरूले साहिबी नदीको गाद निकालेर ताल सफाई गरेर नाला नजफगढको नाम दिए र यसलाई यमुनामा मिलाई दिए । यही जलधाराहरू र यमुना-दिल्लीमा अरावलीको श्रृंखलाहरूको कचौरामा बस्ने अनेकौं बस्तिहरू र राजधानिहरूलाई सदा पर्याप्त जल उपलब्ध गर्दै आएको थियो । [[हिमालय]]को [[हिमनदी]]बाट निस्केको कारण यमुनामा सधै पानी रहिरहन्छ । तर अन्य उपर्युक्त उपनदिहरू आज भन्दा २०० वर्ष पहिला सम्म मात्र, जब सम्म कि अरावलीको पर्वतमाला प्राकृतिक वन ढाकिएर रहेको थियो त्यतिखेर सम्म मात्र सदाबहार रहन सके । समस्या यो छ कि दिल्लीमा वनहरूको कटान खिलजिहरूको समय देखि नै शुरू भएको थियो । इस्लाम स्वीकार न गर्ने स्थानीय विद्रोहिहरू र लूटपाट गर्ने मेवहरूलाई दमन गर्नको लागि यस्तो गरिएको थियो । साथ बढ्दो शहरी जनसंख्याको भार भन्दा पनि वन क्षेत्र सानो हुदै गएको छ । ब्रिटिशकालमा अङ्ग्रेजी शासनको समयमा दिल्लीमा सडकहरूको निर्माण र बाढि अवरोधी बांध बनाउनाले पर्यावरण परिवर्तनको कारण यि जलधाराहरू वर्षमा ग्रीष्मको समय सुख्दै गए । स्वतन्त्रता पछिको समयमा बरसाती नालाहरू, फुटपाथहरू र गल्लिहरूलाई सीमेंटले पक्का गरियो, यसले यि धाराहरूमा पानी जाने स्वाभाविक मार्गहरू अवरुद्ध हुदे गए । बिसुद्ध रूपमा सिमेंट कंक्रीटहरू निर्माण कार्यको कारण यिनीहरूलाई भूमिगत पानिलाई नदीमा मिसाउने उपाय रहेन । आज यिनै नदिहरूमा नगरको बढी फोहरमैलानै मात्र मिसिने गरेको छ ।
=== हावापानी ===
|