|
}}
'''डाक्टर सर्वपल्ली राधाकृष्णन''' ({{lang-ta|சர்வபள்ளி ராதாகிருஷ்ணன்}}; ५ सितम्बरसेप्टेम्बर १८८८ – १७ अप्रैल १९७५) [[भारत]]को प्रथम उप-राष्ट्रपति (१९५२ - १९६२) र द्वितीय [[राष्ट्रपति]] भए। उनको जन्म दक्षिण भारतको [[तिरुत्तनि]] स्थानमा भएको थियो जुन ठाउ [[चेन्नई]] बाट ६४ किमी उत्तर-पूर्वमा छ। उनको जन्मदिन (५ सितम्बरसेप्टेम्बर) भारतमा [[शिक्षक दिवस]]को रूपमा मनाईन्छ।
==जीवन वृत्त==
डाक्टर सर्वपल्ली राधाकृष्णन भारतीय सामाजिक संस्कृतिसंग ओत प्रोत एक महान शिक्षाविद महान दार्शनिक महान वक्ता र एक अस्थावान हिंदू विचारक थिए। स्वतंत्र भारत देशको दोश्रो राष्ट्रपति थिए। डाक्टर राधाकृष्णनले आफ्नो जीवनको महत्वपूर्ण ४० वर्ष शिक्षकको रूपमा व्यतीत गरे। उनमा एक आदर्श शिक्षकको सबै गुण मौजूद थिए। उनले अपना जन्म दिन [[शिक्षक दिवस]]को रूपमा मनाउने ईछा गरेका ब्यक्त थिए र पुरै देशमा डाक्टर राधाकृष्णनको जन्म दिन 5 सितंबरमा मनाईन्छ ।मनाईन्छ।
डाक्टर राधाकृष्णन समस्त विश्वलाई एक शिक्षालय माग्दथे थिए। उनकी मान्यता थियो कि शिक्षाको द्वारा नै मानव दिमाग़को सद उपयोग गर्न संभव छ ।छ। यसकारण समस्त विश्वलाई एक इकाई सम्झेर नै शिक्षाको प्रबंधन गरिनु पर्दछ। एक पटक ब्रीटेनको एडिनबरा विश्वविधायालयमा भाषण दिदै डाक्टर सर्वपल्ली राधाकृष्णनले भनेका थिए कि मानवलाई एक हुनु पर्दछ। मानव इतिहासको संपूर्ण लक्ष्य मानव जाती कि मुक्ति हो। जब देशहरूको नीतिको आधार विश्व शांतिको स्थापनाको प्रयत्न गर्नु हो ।हो। डा. राधाकृष्णन आफ्नो बुद्धिमतापूर्ण व्याख्या, आनंददायी अभिव्यक्ति र हँसाने, गुदगुदाने वाला कहानीहरूबाट आफ्नो छात्रहरूलाई मंत्रमुग्ध गर्दथे। उनी छात्रहरू प्रेरित गर्दथे कि उनीहरूले उच्च नैतिक मूल्यहरूलाई आफ्नो आचरणमा उतारुन। उनी जुन विषय पढ़ाउदथे, पढ़ाउनु भन्दा पहिले स्वयं त्यसको राम्रो अध्ययन गर्दथे। दर्शन जस्तो गंभीर विषयलाई पनि उनी आफ्नोको नवीनताबाट सरल र रोचक बनाउदथे।
पूर्व राष्ट्रपति डा. सर्वपल्ली राधाकृष्णनको जयंती प्रतिवर्ष 5 सितंबरको 'शिक्षक दिवस'को रूपमा मनाईन्छ। ति दिन जब शिक्षाको गुणात्मकताको ह्रास हुदै गहिरहेको र गुरु-शिष्य संबंधको पवित्रतालाई ग्रहण लाग्दै गहिरहेको छ, त्यसको पुण्य स्मरण फेरी एक नया चेतना पैदा गर्न सक्दछ। सन् 1962मा जब उनी राष्ट्रपति बनेका थिए, त्यसबेला केही शिष्य र प्रशंसक उनकोमा गएका थिए। उनहरूले उनीसंग निवेदन गरेका थिए कि उनीहरू उनको जन्मदिनको शिक्षक दिवसको रूपमा मनाउन चाहन्छन। उनले भने, 'मेरो जन्मदिनलाई शिक्षक दिवसको रूपमा मन्नाले निश्चय नै म आफुलाई गौरवान्वित अनुभव गर्नेछु।' त्यसबेला देखी 5 सितंबर पुरै देशमा शिक्षक दिवसको रूपमा मनाई रहेको छ।
शिक्षाको क्षेत्रमा डा. राधाकृष्णनले जुन अमूल्य योगदान दिए त्योह निश्चय नै अविस्मरणीय रहनेछ। उनी बहुमुखी प्रतिभाको धनी थिए। यद्यपि उनी एक जाने-माने विद्वान, शिक्षक, वक्ता, प्रशासक, राजनयिक, देशभक्त र शिक्षा शास्त्री थिए, तथापि आफ्नो जीवनको उत्तरार्द्धमा अनेक उच्च पदहरूमा काम गर्द गर्दै पनि शिक्षाको क्षेत्रमा सतत योगदान गरि रहे ।रहे। उनको मान्यता थियो कि यदि सही तरीकाबाट शिक्षा दिईयो भने समाजको अनेक खराबीहरूलाई मेटाउन सकिन्छ।
डा. राधाकृष्णन भन्ने गर्दथे कि मात्र जानकारी दिनु मात्र शिक्षा होइन ।होइन। यद्यपि जानकारीको आफ्नो महत्व छ र आधुनिक युगमा प्रबिधिकको जानकारी महत्वपूर्ण पनि छ तथापि व्यक्तिको बौद्धिक झुकाव र त्यसको लोकतांत्रिक भावनाको पनि ठुलो महत्व छ। यो कुरा व्यक्तिलाई एक उत्तरदायी नागरिक बनाउदछ। शिक्षाको लक्ष्य हो ज्ञानको प्रति समर्पणको भावना र निरंतर सिकिरहने प्रवृत्ति। त्यो एक यस्तो प्रक्रिया हो जसले व्यक्तिलाई ज्ञान र कौशल दुबै प्रदान गर्दछ तथा यिनलाई जीवनमा उपयोग गर्ने मार्ग प्रशस्त गर्दछ ।गर्दछ। करुणा, प्रेम र श्रेष्ठ परंपराहरूको विकास पनि शिक्षाको उद्देश्य हो।
उनी भन्दथे कि जब सम्म शिक्षक शिक्षाको प्रति समर्पित र प्रतिबद्ध हुदैन र शिक्षालाई एक मिशन माग्दैनन त्यसबेला सम्म राम्रो शिक्षाको कल्पना गर्न सकिदैन। उनले अनेक वर्षहरू सम्म अध्यापन गरे ।गरे। एक आदर्श शिक्षकको सबै गुण उनमा विद्यमान थियो ।थियो। उनको भनाई थियो कि शिक्षक तिनै मानिसहरूलाई बनाईनु पर्दछ जो सबभन्दा धेरै बुद्धिमान छ। शिक्षकले मात्र राम्रो प्रकारले अध्यापन गरेर नै संतुष्ट हुनुहुदैन ।हुनुहुदैन। उसले आफ्नो बिद्यार्थीको स्नेह र आदर अर्जित गर्नु पर्दछ। सम्मान शिक्षक भएको भरबाट पाईदैन, उसले अर्जित गर्नु पर्दछ ।पर्दछ।
उनको म्रित्यु १७ सितम्बरसेप्टेम्बर १९७५मा भएको थियो ।थियो।
===जन्म एवं परिवार===
==राजनीतिक जीवन==
यह सर्वपल्ली राधाकृष्णनको नै प्रतिभा थी कि स्वतंत्रता के बाद यिनलाई संविधान निर्मात्री सभा का सदस्य बनाया गया। वह 1947 से 1949 तक इसके सदस्य भए। यस समय यह विश्वविद्यालयों के चेयरमैन पनि नियुक्त गरिए। अखिल भारतीय कांग्रेसजन यह चाहते थे कि सर्वपल्ली राधाकृष्णन गैर राजनीतिक व्यक्ति होते हुए पनि संविधान सभा के सदस्य बनाये जाएं। जवाहरलाल नेहरू चाहते थे कि राधाकृष्णन के संभाषण एवं वक्तृत्व प्रतिभा का उपयोग 14 - 15 अगस्तअगस्ट, 1947 की रात्रिको किया जाए, जब संविधान सभा का ऐतिहासिक सत्र आयोजित हो। राधाकृष्णनको यह निर्देश दिया गया कि वह अपना सम्बोधन रात्रि के ठीक 12 बजे समाप्त करें। उसके पश्चात संवैधानिक संसद द्वारा शपथ ली जानी थी।
===राजनयिक कार्य===
सर्वपल्ली राधाकृष्णन ने ऐसा किया ठीक रात्रि 12 बजे आफ्नो सम्बोधनको विराम दिया। पंडित नेहरू र राधाकृष्णन के अलावा किसी अन्यको इसकी जानकारी थिएन। आजादीस्वतन्त्रता के बाद उनीसंग आग्रह किया गया कि वह मातृभूमि की सेवा के लिए विशिष्ट राजदूत के रूपमा सोवियत संघ के साथ राजनयिक कार्यों की पूर्ति करें। यस प्रकार विजयलक्ष्मी पंडित का यिनलाई नया उत्तराधिकारी चुना गया। पंडित नेहरू के यस चयन पर कई व्यक्तियों ने आश्चर्य व्यक्त किया कि एक दर्शन शास्त्रीको राजनयिक सेवाओं के लिए क्यों चुना गया? उन्हें यह संदेह थियो कि डाक्टर राधाकृष्णन की योग्यताएँ सौंपी गई जिम्मेदारी के अनुकूल छैन। लेकिन बादमा सर्वपल्ली राधाकृष्णन ने यह साबित कर दिया कि मस्कोमा नियुक्त भारतीय राजनयिकोंमा वह बेहतरीन थिए। वह एक गैर परम्परावादी राजनयिक थिए। जुन मंत्रणाएँ देर रात्रि होती थीं, वह त्यसमा रात्रि 10 बजे सम्म नै भाग लेते थे, क्योंकि उसके बाद उनके शयन का समय हो जाता था। जब राधाकृष्णन एक शिक्षक थे, त्यसबेला नियमों के दायरोंमा बाधिएका थिएनन। कक्षामा यह 20 मिनट देरी से आते थे र दस मिनट पूर्व नै हिडिहाल्थे। यिनको भनाई थियो कि कक्षामा यिनले जुन व्याख्यान देना होता था, वह 20 मिनट के पर्याप्त समयमा सम्पन्न हो जाता था। इसके उपरान्त पनि उनी विद्यार्थियों के प्रिय एवं आदरणीय शिक्षक बनिरहे।
===उपराष्ट्रपति===
| 