"कालो मृत्यु" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

कुनै सम्पादन सारांश छैन
कुनै सम्पादन सारांश छैन
पङ्क्ति १:
''' कालो मृत्यु ''' विश्वको मानव इतिहासमा सबभन्दा विध्वंसकारी माहामारी रोगहरु मध्येको एक रोग हो । यसको महामारीबाट विश्वमा {{nowrap|साडे ७ देखि २० करोड }} मानिस मरेको अनुमान गरिएको छ । युरोपमायूरोपमा यो रोगको सबभन्दा बढि प्रकोप सन् १३४८ - ५० मा भएको थियो । <ref name="ABC/Reuters">{{cite news |url=http://www.abc.net.au/science/articles/2008/01/29/2149185.htm |title=Black death 'discriminated' between victims (ABC News in Science) |publisher=Australian Broadcasting Corporation |author=ABC/Reuters |date=29 January 2008 |accessdate=3 November 2008}}</ref><ref name="Health. De-coding the Black Death">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/1576875.stm |title=Health. De-coding the Black Death |publisher=BBC |date=3 October 2001<!--, 21:51 GMT 22:51 UK -->|accessdate=3 November 2008}}</ref><ref name="Black Death's Gene Code Cracked">{{cite news |url=http://www.wired.com/medtech/health/news/2001/10/47288 |title=Black Death's Gene Code Cracked |work=Wired |date= 3 October 2001|accessdate=3 November 2008}}</ref> कालो मृत्यु सम्बन्धि [[:en:etiology (medicine)|रोग अध्ययन शास्त्र]] को अनुसार केहि फरक फरक किसिमका विचारधाराहरु भए पनि सन् २०१० र २०११ मा प्रकाशित उत्तर र दक्षिण युरोपकायूरोपका मृतकहरुको DNA अध्ययन विवरण अनुसार यो रोग ''[[:en:Yersinia pestis|Yersinia pestis]]'' नामको जिवाणु द्वारा भएको थियो । सायद यो जिवाणु को कारण केहि अलग अलग किसिमका महामारी फैलिएका थिए । <ref name='nature_bos'>{{cite journal|last=Bos|first=Kirsten I.|coauthors=Schuenemann, V. J., Golding, G. B., Burbano, H. A., Waglechner, N., Coombes, B. K., McPhee, J. B., DeWitte, S. N., Meyer, M., Schmedes, S., Wood, J,. Earn, D. J. D., Herring, A., Bauer, P., Poinar, H. N., Krause, J.,|date=12 October 2011|title=A draft genome of Yersinia pestis from victims of the Black Death|journal=Nature|url=http://www.nature.com/nature/journal/vaop/ncurrent/full/nature10549.html|ref=harv|doi=10.1038/nature10549}}</ref>
 
कालो मृत्यु मध्य एशिया का सुख्खा क्षेत्रमा शुरु भएको अनुमान लगाइएको छ । त्यहाँबाट यो महामारी [[:en:Silk Road|रेशम मार्ग]] हुँदै सन् १३४६ मा [[:en:Crimea|क्राईमीया]] पुगेको थियो । त्यसपछि एक प्रकारको [[:en:black rat|कालो मुसा]]मा लाग्ने [[:en:Oriental rat flea|पुर्वेली मुसे उपियाँ ]], सामान ढुवानीका पानी जहाजमा सल्केका मुसा मार्फत [[:en:Mediterranean Basin|भूमध्य घाटी ]] र युरोपकायूरोपका अन्य भागमा फैलिएको अनुमान गरिएको छ । कालो मृत्युले युरोपका ३० देखि ६० प्रतिशत मानिसहरु मारेको अनुमान गरिएको छ । <ref>{{Cite book
| last = Austin Alchon
| first = Suzanne
पङ्क्ति ११:
| isbn = 0-8263-2871-7}}</ref> समग्रमा कालो मृत्युले १४ औं शताब्दीमा विश्वको जनसंख्या अनुमानित ४५ करोड बाट घटाएर ३५ करोड सम्म बनाएको अनुमान गरिएको छ ।
 
कालो मृत्युको महामारीले युरोपकोयूरोपको इतिहासमा अनेकौं गम्भीर धार्मिक, सामाजिक र आर्थिक उथलपुथल ल्यायो । युरोपलाईयूरोपलाई पुरानो जनसंख्या फेरि प्राप्त गर्न अर्को १५० बर्ष लाग्यो । कालो मृत्यको महामारी १९ औं शताब्दी सम्म पनि कहिलेकाँहि दोहोरिने गरेको थियो ।
 
==अवलोकन==
पङ्क्ति १९:
===प्रमुख प्रकोपहरु===
 
[[:en:bubonic plague|लसीका ग्रंथि महामारी]]का तीनवटा प्रमुख प्रकोप फैलिएका थिए । पहिलो थाहा भएको [[:en:Plague of Justinian|Justinian को महामारी ]] छैठौं र सातौं शताब्दीमा फैलिएको थियो । यो पहिलो लसीका ग्रंथि महामारी थियो जसको प्रवल अभिलेख उपलब्ध छ । ऐतिहासिक अभिलेखहरुको आधारमा [[:en:Constantinople|कन्सटाटिनोपल]] का ४० प्रतिशत मानिसहरु यो प्रकोपमा मरेका थिए । आधुनिक अनुमानका आधारमा युरोपको जनसँख्याको आधा भाग लसीका ग्रंथि महामारीमा मरेको थियो । यो महामारी ७०० को शताब्दीमा अन्य भयो । <ref>{{cite web |url=http://science.nationalgeographic.com/science/health-and-human-body/human-diseases/plague-article.html |title=Plague, Plague Information, Black Death Facts, News, Photos |work=National Geographic |accessdate=3 November 2008}}</ref> सन् ७५० पछि यो महामारी १४ औं शताब्दीको कालो मृत्यु सम्म फर्किएन । <ref>J. N. Hays (2005). "[http://books.google.com/books?id=GyE8Qt-kS1kC&pg=PA23&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false Epidemics and pandemics: their impacts on human history]". p. 23. ISBN 1-85109-658-2</ref> [[:en:Third plague pandemic|तेश्रो महामारी]] सन् १८९० मा चीनमा शुरु भयो र भारतलाई तहस-नहस तुल्यायो तर युरोपमायूरोपमा भने केहि सिमित क्षेत्रहरुमा मात्र यसको प्रकोप फैलियो। <ref name=china>{{cite news |author=[[Nicholas Wade]] |title=Europe’s Plagues Came From China, Study Finds |url=http://www.nytimes.com/2010/11/01/health/01plague.html |work=[[The New York Times]] |date=31 October 2010 |accessdate=1 November 2010 }}</ref>
 
===संकटमा जनता ===
 
[[File:Blackdeath2.gif|thumb|यरोपमायूरोपमा कालो मृत्युको फैलावट (१३४६–५३)]]
"[[Medieval Warm Period|मध्यकालीन न्यानो अवधि]]"तेह्रौं शताब्दीको अन्त तिर समाप्त भयो र "[[:en:Little Ice Age|अल्प हिमयुग]]" को शुरुआत भयो । <ref>World Regions in Global Context Third Edition</ref> जसको कारण कठोर शिशिर ऋतु र कमजोर फसल को अवस्था आयो । उत्तरी यूरोपमा भारी हलो वा फसल चक्र जस्ता नयाँ प्राविधिक पद्दति को प्रयोग द्वारा कृषि क्षेत्र विस्तार कार्य दक्षिण यूरोपको [[:en:Mediterranean Basin|भूमध्य घाटी ]] मा जस्तो सफल हुन सकेन जसको प्रमुख कारण उत्तरको कमसल माटो थियो । आलू जुन आजकल उत्तरी यूरोपकोलागि सर्वाधिक उपयुक्त फसल हो, त्यसबेला अमेरिकामा मात्र सिमित थियो, यूरोपेलीहरुलाई त्यतिबेला यसको जानकारी नै थिएन । कालो मृत्यु महामारीको एक शताब्दी अघि देखि खाद्यान्नको अभाव र आकशिँदो मूल्य त्यहाँको जीवनको अभिन्न अंग भएको थियो । गहूँ, जौ, पराल र त्यसको कारण पाल्तु जनावर को अभावले [[कुपोषण]] सर्वाधिक समस्या थियो जसको कारण मानिसहरुको रोग निरोधक क्षमतामा कमी आयो । त्यसको साथै हरेक महिलाले ५/६ बच्चाहरु पाउने गरेकाले जनसँख्याको लगातार वृद्धि भइरहेको थियो जसले गर्दा खाद्यान्न अभाव झन गहिरियो । सन् १३१५ को शरद ऋतुमा भारी बर्षा हुन थाल्यो र त्यसपछिका केहि बर्ष का शिशिर ऋतु हरु धेरै चिसो हुने र झरि पर्ने खाले भए ।<ref name=Bennet&Hollister2006/> पहिल्यै कमजोर भैसकेका उत्तरका फसलको अवस्था झन खस्कियो । त्यस पछि सात बर्षे अनिकालको शुरुआत भयो । सन् १३१५ देखि १३१७ को उत्तर यूरोपेली [[:en:Great Famine of 1315–1317|महा अनिकाल]] शायद यूरोपेली इतिहासको सबभन्दा ठूलो अनिकाल होला, यसको कारण मर्ने मानिसहरुको जनसँख्या करीब १० प्रतिशत भन्दा बडि थियो । <ref name=Bennet&Hollister2006/>
 
"https://ne.wikipedia.org/wiki/कालो_मृत्यु" बाट अनुप्रेषित