|
Extinct genera, see text}}
'''गैंडा''' {{IPAc-en|r|aɪ|ˈ|n|ɒ|s|ər|ə|s}} लाइ, प्राय '''गैंडा''' को रूप मा चिनिन्छ, परिवार '''Rhinocerotidae''' मा अजीबपञ्जामा पंजेबिजोर ungulateऔंला एसहुने कोसमुह का पांच वर्तमान प्रजातिहरु मध्येमध्येको एक समूह हो। यिनका प्रजातिहरु मध्ये दुइ दक्षिण एशिया कोमा लागिपाइन्छन् भने तीन [[अफ्रीका|अफ्रीका]] को मूल निवासी र तीनमा छन्।पाइन्छन्।
साथ नैगैंडा एक शाकाहारी आहारजनावर से,हो। यसको शरीरमा एक मोटीमोटो सुरक्षात्मक छाला, हुन्छ। गैंडा आफ्नो परिवार कोका सदस्यहरुमध्ये सदस्ययसको उनकोसबैभन्दा ठूलो आकार छ।(वेयो वजन मा एक टन यावा अधिकअझ सम्मधेरै पुगनहुन मासक्ने सक्षमप्रजातिहरुमा प्रजातिहरु को सबै संग,पर्दछ। सबै भन्दा ठूलो शेषजनावर लुप्त भइसकेको megafauna कोभन्ने केहिपर्दछ गर्दैजुन छन्हाल जिवित छैन।) कोयसको विशेषता होहरुमध्ये स्तनधारिहरु मा यस आकार (400-600 ग्राम) को लागि अपेक्षाकृत सानो दिमाग, 1.5-5 एक जाली संरचना मा तैनात कोलेजन को परतोंपत्रहरु देखिबाट बनतेबनेको मोटीमोटो सेमी, बढीभन्दा एक ठूलो सींग. उनकोगैंडाको पश्चांत्रपछिल्लो माभागमा भोजनखानेकुरा उबालकुहाउन गर्नेसक्ने क्षमता यदिरहेको आवश्यकहुन्छ। होयो तकुहाउने उनलाई,चिज अधिकउसले रेशेदारआवश्यकता संयंत्रअनुसार कुराप्रयोग मागर्न निर्वाहसक्छ गर्नेत्यसैले अनुमतियसले दि्छ,रेशादार हुनतखाना उनिखाएर साधारणपनि तरिकाबाँच्न मासक्छ। हुनत यो साधारणतया, पत्तेदारपात भएका सामाग्री खाउँछन्।खान्छ। अन्य perissodactyl कोमा भन्दा विपरीतफरक, उनकोयसको मुख को अगाडी गैंडा कमीका दांत कोहरु एकदभ थोरै हुन्छन्। यसका दुइ अफ्रीकी प्रजातिहरुप्रजातिहरुमा भने, संयंत्र भोजन कोपीसेर पीसनेचबाउन को लागि आफ्नो शक्तिशाली अग्रदाढअगाडिका पिस्ने दाँत र दाढपछिल्ला चबाउने दांत को ठाँउ मा निर्भर छ।रहन्छन्। <ref name="EoM">{{cite book | editor=Macdonald, D. |author= Owen-Smith, Norman | year=1984 | title= The Encyclopedia of Mammals | publisher=Facts on File | location=New York | pages= 490–495|isbn= 0-87196-871-1}}</ref>
गैंडा उनकोगैंडाको सींग, किनयोकालो रबजार बेचयोमा कालेकिनबेच बजार मागर्न, र सजावटी या पारंपरिक औषधीय प्रयोजनहरुको लागि केहि संस्कृतिहरु को द्वारा उपयोग गरिन्छगर्छन्। जोयसका गर्दैकारणले छन्,गैडाको जसकोशिकार लागिगरिन्छ। मनुष्यगैडाको द्वारासींग मारिएकाकेराटिन छन्।ले सींगबनेको केरातिनहुन्छ, बालत्यही केराटिन जसबाट कपाल र नङहरुनङ लाईबनेको बनािन्छहुन्छ कि। केराटिन एक प्रोटीन को एक नै प्रकार कोबाट बनेबनेको हुन्छन्.हुन्छ। <ref>{{cite web|url=http://www.yesmag.bc.ca/Questions/rhino.html |title=What is a rhinoceros horn made of? |publisher=Yesmag.bc.ca |date=2003-10-09 |accessdate=2010-09-23}}</ref> भारतीयएकसिंगे नेपाल र यावानभारतमा गैंडापाइने एकगैडा र जाभान गैंडामा एकै सींग छहुन्छ, जबकि अफ्रीकी प्रजातिहरु र सुमात्रा गैंडा दुईटै,का दुइदुईवटा सींग छ।हुन्छन्।
यो आईयूसीएन को रातो सूची मा परेको जनावर हो। यो गंभीर खतरेखतरा को रूप माका प्रजातिहरु मा परेका मध्ये तीन को पहिचान गर्दछ।
== वर्गीकरण तथा नामांकरण ==
[[File:Rhinosizes.png|thumb|वर्तमान गैंडाहरु र प्रजातिहरु को बीच तुलना.]]
''गैंडा'' शब्द ल्याटिन बाट आएको हो जुन {{lang-grc|ῥῑνόκερως}} देखि बनेको छ, जो {{lang|grc|[[wikt:ῥίς#Ancient Greek|ῥῑνο-]]}} ''(गैंडा-,'' को मतलब "नाक") र {{lang|grc|[[wikt:κέρας#Ancient Greek|κέρας]]}} ''(keras,'' को मतलब"सींग") हुन्छ। अंग्रेजी मा बहुवचन ''गैंडा'' या ''गैंडाहरु '' छ। गैंडाहरु को एक समूह को लागि सामूहिक संज्ञा ''दुर्घटना'' या ''झुंड'' छ।हुन्छ।
पांच जीवित प्रजातिहरु को तीन श्रेणिहरु मा गिरपर्छन् जान्छन्.। दुइ अफ्रीकी प्रजातिहरु, सेतो गैंडा र काला गैंडा, मिलियन 14.2 को बारे मा साल पहिले, मध्य मिओसिन मा नै आरंभ भयो Dicerotini समूह को हैं। प्रजातिहरु चाडै प्लिओसीन (लगभग 5 करोड वर्ष पूर्व) को समयमा भिन्नताहरु हैं। काले बढी सेतो गैंडा को बीच मुख्य अंतर यो हो कि उनको मुख को आकार हो - काला गैंडा लामो पत्ते खाने को लागि होठों बताएको छ जबकि सेतो गैंडा, चराई को लागि व्यापक फ्लैट होंठ छ।
दुइ जीवित Rhinocerotini प्रजातिहरु, दस लाख को बारे मा 10 साल पहिले एक दोश्रो देखि भिन्न छ जो एकसिंगे गैंडा र यावानजाभान गैंडा, गर्दै छन्. सुमात्रा गैंडा (लगभग 20 लाख साल पहिले) मिओसिन मा उमेरीएको छ जो सबै भन्दा आदिम समूह, Dicerorhinini को एकमात्र जीवित प्रतिनिधि हो. <ref>{{cite journal|url=http://www.rhinoresourcecenter.com/pdf_files/117/1178933361.pdf|author=Rabinowitz, Alan |year=1995|title=Helping a Species Go Extinct: The''<33 six.'' Sumatran Rhino in Borneo|journal=Conservation Biology|volume=9|issue=3|pages=482–488|doi=10.1046/j.1523-1739.1995.09030482.x}}</ref> उत्तरी युरोप र एशिया को विलुप्त ऊनी गैंडा पनि यस जनजाति को एक सदस्य थियो।
=== जाभा गैंडा ===
{{Main|Javan rhinoceros}}
यावानजाभान गैंडा ''(गैंडा sondaicus)'' दुनिया मा सबै भन्दा लुप्तप्राय ठूलो स्तनपायी मा भन्दा एक छ। <ref name="NYT Java">{{Cite news |title = Racing to Know the Rarest of Rhinos, Before It’s Too Late | author = Derr, Mark | work = [[The New York Times]] | date = July 11, 2006 | accessdate = 2007-10-11 | url = http://www.nytimes.com/2006/07/11/science/11rhin.html?_r=1 }}</ref> 2002 को अनुमान को अनुसार, को बारे मा केवल 60 जावा (इंडोनेशिया) र भियतनाम मा बने भएका हैं। यो पनि कम से कम ज्ञात गैंडा प्रजाति हो. निकट संग सम्बन्धित छ, र बडे, एकसिंगे गैंडा जस्तै, यावान गैंडा एक सींग छ। यसको गंजा, धुंधला ग्रे छाला पीठ, काँध मा सिलवटहरुमा गिर जान्छ, र दुम, यो एक बख्तरबंद दिखाई दिदैछ। यसको लंबाई सम्म पुगछ {{convert|3.1|-|3.2|m|abbr=on}} टाउको सहित, र उनको ऊंचाई {{convert|1.5|–|1.7|m|abbr=on}} . वयस्कहरु को विभिन्न 900-1,400 किलो वजन गर्न को लागि रिपोर्ट गर्दै छन् <ref> प्रजाति विलुप्त: [http://library.thinkquest.org/27257/javanrhino.html यावानजाभान गैंडा]</ref> या 1,360-2,000 किलो. <ref name="rg"> गैंडा गाइड: [http://www.therhinoguide.com/javan-rhinoceros.html यावानजाभान गैंडा]</ref> महिलाहरु मा उनि knobs या पुरा तरिकाले अनुपस्थित. छन्, जबकि पुरुष सींग, लंबाई मा 26 सेमी सम्म पहुँच सकते हो <ref name="rg"></ref> यिनी जनावरहरु लाई ठूलो बाढी र कीचड wallows साथ भरपूर मात्रा मा हो कि घने तराई वर्षा वन, लामो घास र ईख बेड रुचि गर्छन.
एशिया भर मा एक पल्ट ठूलो मात्रा हुनत, 1930 को दशक ले उनि लगभग आफ्नो सींग र रक्त को अपेक्षा को चिकित्सा शक्तिहरु को लागि [[भारत|भारत,]] [[म्यानमार|बर्मा,]] प्रायद्वीपीय मलेशिया, र सुमात्रा मा विलुप्त भएको लागि शिकार थिए। 2009 को रूप मा, केवल 40 उजुंग कुलोन संरक्षण, जावा, इंडोनेशिया मा रहछन. भियतनाम मा पछिल्लो गैंडा कथित तरिका मा 2010 मा मारा गएको थियो। <ref>{{Cite news |title = Javan rhino 'now extinct in Vietnam' | author = Kinver, Mark | work = [[BBC News]] | date = 2011-10-25 | accessdate = 2011-10-25 | url = http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-15430787 }}</ref>
****'''Subtribe Rhinocerotina''' 17.5 मा वर्तमान <ref name="Rusingaceros">{{cite book | editor1-last = Werdelin | editor1-first = L. | editor2-last = Sanders | editor2-first = W.J | title = Cenozoic Mammals of Africa | publisher = University of California Press | year = 2010 | isbn = 978-0-520-25721-4 | contribution = Chapter 34: Rhinocerotidae | last1 = Geraads | first1 = Denis | pages = 675–689 | ref = harv}}</ref>
*****† ''Rusingaceros'' 17.5 मा
*****''गैंडा'' - भारतीय र यावानजाभान गैंडा
***'''जनजाति Dicerorhinini'''
****† ''Coelodonta'' - ऊनी गैंडा
गैंडा सींग, (एक रोपाइ कोर है), जो अन्य सींग वाला स्तनधारिहरु को उन मान्छे को विपरीत, केवल केरातिन देखि मिलेर बनता छ। गैंडा सींग परंपरागत एशियाई चिकित्सा मा प्रयोग गर्यो, र कटार को लागि गणतन्त्र यमन र ओमान मा हैंडल गर्दै छन्. Esmond ब्राडली मार्टिन गणतन्त्र गणतन्त्र यमन मा चक्कु संभालती को लागि व्यापार मा सूचना दिएको छ। <ref>{{cite web|url=http://www.gcci.org/gcci/bradley.html |title=GCC: Esmond Bradly Martin Reports From Yemen |publisher=Gcci.org |accessdate=2010-09-23}}</ref>
[[File:Rhino in the singapore zoo.JPG|thumb|सिंगापुर चिडियाघर मा गैंडा]]
एक दोहराया गलत धारणा छ कि पाउडर को रूप मा गैंडा सींग ''कोर्नु Rhinoceri Asiatici'' (犀角, ''xījiǎo,'' "गैंडा सींग") को रूप मा पारंपरिक चीनी चिकित्सा (TCM) मा एक कामोद्दीपक को रूप मा प्रयोग गरिन्छ। वास्तव मा, यो ज्वरो र आक्षेप को लागि निर्धारित छ। <ref>दान Bensky, स्टीभन Clavey, एरिक Stoger, र एन्ड्रयू गेम्बल ''चीनी हर्बल चिकित्सा: मटेरिया मेडिका, तेश्रो संस्करण।'' Eastland प्रेस 2004 ISBN 0-939616-42-4</ref> न त साक्ष्य आधारित चिकित्सा द्वारा सिद्ध गरिएको छ। केहि टीसीएम डाक्टरहरु गैंडा सींग को विकल्प को तुलना मा राम्रो गुणवत्ता को एक जीवन रक्षक दबाइ मा विचारविचार गर्नुहोस किनकी यसको उपयोग लाई कम गर्न को लागि टीसीएम चिकित्सकहरु संग विचार विमर्श को मिश्रित परिणाम संग भेट को छ। <ref name="NewSci">{{Cite news | url = http://seahorse.fisheries.ubc.ca/pdfs/parryjones_and_vincent1998_newscientist.html | title = Can we tame wild medicine? To save a rare species, Western conservationists may have to make their peace with traditional Chinese medicine. | author = Parry-Jones, Rob and Amanda Vincent | work = [[New Scientist]] | volume = 157 | number = 2115 | date = January 3, 1998}}</ref> चीन सीआईटीईएस सन्धि मा हस्ताक्षर गरे र 1993 मा, स्वास्थ्य मंत्रालय द्वारा प्रशासित चीनी दबाइ Pharmacopeia, देखि गैंडा सींग हटाइएको छ। 2011 मा, [[संयुक्त अधिराज्य|यूनाइटेड किंगडम]] मा, [http://www.rchm.co.uk/ चीनी हर्बल चिकित्सा को रजस्टर] गैंडा सींग को प्रयोग गरे निंदा गरदै एक औपचारिक बयान जारी गर्यो। <ref>{{cite web
| date=September 9, 2011
| title=Chinese Medicine Organization Speaks Out Against Use of Rhino Horn
अवैध शिकार को रोकन को लागि, केही क्षेत्रहरु मा, गैंडा शान्त र उनको सींग हटाइएको छ। विशेष रूप ले दक्षिण अफ्रीका मा सशस्त्र पार्क रेंजरों,, पनि, अवैध शिकार देखि निपटने को लागि अगाडी को लाइन मा काम गर्दै छन् कहिले काँही अधिनियम मा पकडे गए हो जो शिकारिहरु को मार रहे हैं। गैंडा हत्याहरु मा हाल नै मा एक कील प्रजातिहरु को भविष्य को बारे मा चिंतित संरक्षणवादिहरु बना दिए छ। 2011 को समयमा 448 गैंडा दक्षिण अफ्रीका एक्लै मा आफ्नो सींग को लागि मारिए थिए। <ref name="sanpark-poachingstats">{{cite web|title=Media Release: Latest on Rhino Poaching in South Africa|url=http://sanparks.org.za/about/news/default.php?id=1815|publisher=[[South African National Parks]]}}</ref> सींग अविश्वसनीय रूप ले महत्वपूर्ण छ। एक औसत आकार को सींग को रूप मा ज्यादा भियतनाम र धेरै गैंडा रेंज राज्यहरु गैंडा सींग को जरिए गरेको छ मा एक करोड डलर को एक चौथाई को रूप मा ला सक्छ <ref>{{cite news|last=Frank, Hopper|first=Meghan, Jessica|title=Spike in rhino poaching threatens survival of species|url=http://rockcenter.msnbc.msn.com/_news/2012/02/21/10466912-spike-in-rhino-poaching-threatens-survival-of-species|accessdate=21 February 2012}}</ref> <ref>Milledge, साइमन। {{PDFlink|[http://www.traffic.org/species-reports/traffic_species_mammals31.pdf Rhino Horn Stockpile]|1.34 MB}} , ट्राफिक, २००५। 2008-01-09 को प्राप्त गरियो।</ref>
फेरिफिर पनि, अवैध शिकार चीन र भियतनाम ले मांग को कारण देखि रेकर्ड स्तर को मार रहेको छ . <ref>{{cite news| url=http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-15571678 | work=BBC News | title=South Africa record for rhino poaching deaths | date=2011-11-03}}</ref> मार्च 2013 मा, केहि शोधकर्ताहरु को अवैध शिकार को कम गर्ने एकमात्र तरीका जीवित गैंडाबाट मानवीय र अक्षय कटाई मा आधारित एक विनियमित व्यापार को स्थापना को लागि गरिनेछ कि सुझाव दिए। <ref>{{cite journal | journal = Science | author = Duan Biggs et al. | title = Legal Trade of Africa's Rhino Horns | date = 1 March 2013 | volume = 339 | page = 1038}}</ref>
{{clear}}
==बाहिरी लिङ्कहरु==
{{Wikiquote|Rhinoceroses}}
{{Wikispecies|Rhinocerotidae}}
{{commons category|Rhinocerotidae}}
{{Wikisource1911Enc|rhinoceros}}
*[http://www.rhinoresourcecenter.com/species/ गैंडा प्रजाति] तथा [http://www.rhinoresourcecenter.com/images/all/added/desc/1.php गैंडा छविहरु] को पेज [http://www.rhinoresourcecenter.com/ गैंडा संसाधन केंद्र]
*[http://www.panda.org/about_wwf/what_we_do/species/our_solutions/endangered_species/rhinoceros/index.cfm गैंडा प्रविष्टि] प्रकृति वेबसाइट को लागि वर्ल्ड वाइड फंड मा।
*[http://www.iapf.org/ इंटरनेशनल एंटी शिकार फाउंडेशन]
[[श्रेणी:गैंडाहरु]]
| 