"भारतीय संसद" का संशोधनहरू बिचको अन्तर
Content deleted Content added
सा Bot: Migrating 2 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q695252 (translate me) |
सा हिज्जे मिलाउँदै |
||
पङ्क्ति १:
{{Infobox Legislature
|name
|coa_pic
|coa_res
|session_room
|session_res
|house_type
|houses
|leader1_type
|leader1
|party1
|election1
|leader2_type
|leader2
|party2
|election2
|leader3_type
|leader3
|party3
|election3
|leader4_type
|leader4
|party4
|election4
|members
|p_groups
|meeting_place = [[Sansad Bhavan]]
|website
}}
[[file:Sansad Bhavan-2.jpg|right|thumb|250px|संसद भवन]]
'''संसद''' (पार्लियामाट) [[भारत]]को
लोक सभामा
==परिचय==
[[भारत]]को राजनैतिक व्यवस्थाको वा सरकार जुन प्रकारले बन्छ अनि चल्दछ, त्यसलाई संसदीय लोकतंत्र भनिन्छ। भारतका लागि लोकतन्त्र कुनै नयाँ कुरा होइन। संसारका सबैभन्दा पुरानो गणतन्त्र भारतमा
संसारको सबैभन्दा पुरानो
{{TOCleft}}
ग्राम-पञ्चायतहरू हाम्रो जन-जीवनको
मध्य युगमा
सन 1883का चार्टर अधिनियममा
1857को स्वतन्त्रताका लागि पहिलो लड़ाईको पछि 1861को
<includeonly>
भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेसको स्थापना 1885मा
1919मा
[[चित्र:Parliament of India.JPG|right|thumb|250px|संसद भवन]]
पहिलो पल्ट विधान बनाउनेमा
1923 मा, देशबंधु चितरंजन दास र पंडित मोतीलाल नेहरूले स्वराज पार्टी बनाए। यसको नीति थियो कि चुनाव ल्ने र व्यवस्थालाई बद्लिने ती सोच्थे कि ‘शत्रुका कैंप’मा
स्वराज पार्टीलाई 1923का चुनावहरूमा
केन्द्रीय विधान सभाका नयाँ चुनाव, 1915का आखिरी तीन महीनहरूमा
भारतीय स्वतंत्रता अधिनियम, 1947मा
संविधान सभा (विधायी)को एउटा अलग निकायका रूपमा
नए संविधानका तहत पहिला सामान्य चुनाव वर्ष 1951-52मा
== संसदको भूमिका ==
भारतीय लोकतंत्रमा
‘संसदीय’ शब्दको
=== राष्ट्रपति ===
त्यस्तो त भारतको
लोकसभाका लागि प्रत्येक सामान्य चुनावका पश्चात अधिवेशनका शुरूमा
=== राज्यसभा ===
जस्तो कि यसका नामले ठेगाना चल्दछ, राज्यसभा राज्हरूको परिषद हो। यो अप्रत्यक्ष रीतिबाट मानिसहरूको
=== लोक सभा ===
लोक सभाका सदस्यहरूको
संसदका दुइटै सदनहरू को, केही मामलहरूलाई छो्ड़ेर सबै क्षेत्रहरूमा
=== संसद र सरकार ===
हाम्रो देशमा
संसदीय शासनको
== संसद सदस्यहरूको
भारत जस्तै ठूला र भारी जनसंख्या भएका देशमा
लोक सभाका लागि सामान्य चुनाव जब त्यसको कार्यवधि समाप्त हुने हो वा त्यसको भंग गरे जानेमा गराए जान्छन्। भारतको
=== राज्यसभा ===
राज्यसभाका सदस्य राज्हरूका मानिसहरूको
=== लोक सभा : ===
नयी लोक सभाका चुनावका लागि राष्ट्रपति, राजपत्रमा
लोक सभाका लागि प्रत्यक्ष चुनाव हुनेका कारण भारतका राज्य क्षेत्रलाई उपयुक्त प्रादेशिक निर्वाचन क्षेत्रहरूमा
;स्थान खाली हो जाना :
यदि एउटा सदनको
निर्वाचन न्यायालय द्वारा शून्य घोषित गर्न दिइन्छ, (5)
यदि कुनै सदस्यलाई संविधानको दसौं अनुसूचीका उपबंधोका अंतर्गत दल-बदलका आधारमा अयोग्य सिद्ध गर्न दिइएको हो, त त्यस स्थितिमा
== चुनाव सम्बन्धी विवाद ==
संसदका वा कुनै राज्य विधानमण्डलका कुनै सदनका लागि भए कुनै चुनावलाई चुनौती उच्च-न्यायालयमा
पङ्क्ति १२२:
=== संसदका सत्र र बैठकहरू ===
लोक सभा प्रत्येक सामान्य चुनावका पछि चुनाव आयोग द्वारा अधिसूचना जारी
पङ्क्ति १२८:
=== राष्ट्रपति द्वारा सामान्यंत्रण ===
राष्ट्रपति समय समयमा संसदका प्रत्येक सदनलाई बैठकका लागि सामान्यंत्रित गर्दछ। प्रत्येक अधिवेशनको अंतिम तिथिका पछि राष्ट्रपतिलाई छह मासका भीतर आगामी अधिवेशनका लागि सदनहरूलाई बैठकका लागि सामान्यंत्रित गर्नु हुन्छ। यद्यपि सदनहरूलाई बैठकका लागि सामान्यंत्रित गर्ने शक्ति राष्ट्रपतिमा
पङ्क्ति १३४:
=== संसदका सत्र ===
सामान्यतया प्रतिवर्ष संसदका तीन सत्र वा अधिवेशन हुन्छन्। यथा बजट अधिवेशन (फेब्रुअरी-मई), वर्षाकालीन अधिवेशन (जुलाई-सितंबर) र शीतकालीन अधिवेशन
नव निर्वाचित सदस्यहरूको शपथका पछि अध्यक्षको
राष्ट्रपतिको
=== अध्यक्ष/उपाध्यक्षको
लोक सभा सदनका दुइ सदस्यहरूलाई अध्यक्ष र उपाध्यक्षका रूपमा
पङ्क्ति १५०:
== कार्यक्रम र प्रक्रिया ==
संसदीय कार्य दुइ मुख्य शीर्षहरूमा
गैर-सरकारी सदस्यहरूका कार्य, अर्थात विधेयकहरू र संकल्पहरूमा प्रत्येक शुक्रवारका दिन वा कुनै यस्ता दिन जो अध्यक्ष निर्धारित गरे ढाई घण्टेसम्म चर्चा गरिन्छ। सदनमा
संसदका दुइटै सदनहरूको कार्यवाहीको छपी भएको प्रतीहरू सामान्यतया बैठकका पछि एउटा मासका अंदर उपलब्ध गरा दियो जान्छन्। कार्यवाहीलाई टेप रिकार्ड गरिन्छ। वाद विवादका अधिवेशनवार छपे भए खंड हिंदी तथा अंग्रेजी भाषामा
संसदका कार्यको
=== संसदमा
सरकार आफ्नो प्रत्येक भूल चूकका लागि संसदका प्रति र संसदका द्वारा मानिसहरूका प्रति उत्तरदायी हुन्छ। सदनका सदस्य यस
दुइटै सदनहरूमा
प्रश्नकाल संसदको कार्यवाहिहरूको
यही कारण छ कि प्रश्नकालका समयमा न केवल सदन कक्ष बल्कि दर्शक एवं प्रेस गैलरीहरू पनि सदा लगभग भरी रहन्छन्।
केही प्रश्नहरूको
यो कुरा निश्चित रूपबाट कही जा सक्दछ कि सदस्य प्रश्न पूछनेका अधिकारको
== ’शून्यकाल’ (जीरो आवर) ==
संसदका दुइटै सदनहरूमा
यो कुनै भन्न सकिंदैन कि यस
नियमहरूको दृष्टिबाट तथाकथित ‘शून्यकाल’ एउटा अनियमित्दछ। मामले चूंकि बिना अनुमतिका वा बिना पूर्व सूचनाका उठाए जान्छन् अंतः यसबाट सदनको
== संसदमा
संसदका दुइटै सदनहरूका नियमहरूमा
;स्थगन प्रस्ताव
पङ्क्ति १९२:
;ध्यानाएर्षण
इसके द्वारा कुनै पनि सदस्य सरकारको
;आपातकालीन चर्चाहरू
पङ्क्ति १९८:
;विशेष उल्लेख
हाम्रो निर्वाचित प्रतिनिधि कुन
;प्रस्ताव (मोशन)
सदन लोक महत्वका विभिन्न मामलहरूमा अनेक फैसले गर्दछ र आफ्नो राय व्यक्त गर्दछ। कुनै पनि सदस्य एउटा प्रस्तावका रूपमा
प्रस्ताव वास्तवमा
;संकल्प
संकल्प पनि एउटा प्रक्रियागत उपाय छ यो सामान्य मानिसहरूका हितका कुनै मामलेमा सदनमा
;अविश्वास प्रस्ताव
मंत्रिपरिषद तबसम्म पदासीन रहन्छ जबसम्म त्यसलाई लोक सभाको
;निंदा प्रस्ताव
निंदा प्रस्ताव अविश्वासका प्रस्तावबाट भिन्न हुन्छ। अविश्वासका प्रस्तावमा
== संसदमा
सरकारलाई शासन, सुरक्षा र जन कल्याणका धेरै काम गर्न हुन्छन्। यी सबका लागि धेरै साधन चाहिन्छ। यी आएं कहां से?
रेल बजट र सामान्य बजट अलग अलग पेश गरे जान्छन्। सामान्य बजट प्रायः फेब्रुअरीका अंतिम कार्य दिवसमा लाइन्छ। रेल बजट त्यससे केही दिन पहिला आ जान्छ। वित्तीय वर्ष यस
बजट नजीक गर्ने प्रक्रियामा
मांगोमा चर्चा रूचिपूर्ण हुन्छ। चर्चाका समयमा मंत्रालयको नीतिहरू र क्रियाकलापहरूको बारीकीबाट छानबीन गरिन्छ। अनुदानहरूको मांगहरूका मूल प्रस्तावका सहायक प्रस्ताव पेश गरेर सदस्य यस्तो गर्न सक्छन्। यी सहायक प्रस्तावहरूलाई संसदीय भाषामा
कटौती प्रस्ताव सामान्यतया विपक्षका सदस्यहरू द्वारा पेश गरे जान्छन्। यदि ती स्वीकृत हो जाहरू त यसको
पङ्क्ति २३२:
;लेखानुदान
बजट नजीक गर्ने प्रक्रिया बजट पेश गर्नुले यसमा चर्चा गर्न र अनुदानहरूको मांगे स्वीकृत गर्न र विनियोग तथा वित्त विधेयकहरूका नजीक हुनेसम्म सामान्यतया चालू वित्तीय वर्षका आरंभ हुनेका पछिसम्म चलती रहन्छ। जबसम्म संसद मांगे स्वीकृत छैन गर्न लेती तब तकका लागि यो आवश्यक छ कि देशको
== कानून निर्माण प्रक्रिया ==
कानून बनाउनु संसदको
सबै कानूनी प्रस्ताव विधेयकका रूपमा
विधेयकको
अधिनियमको
विधेयक ‘पेश गर्नु,’ विधेयकको
कुनै विधेयकमा दुइटैका बीच असहमतिका कारण गतिरोध भएमा एउटा असाधारण स्थिति उत्पन्न भइहाल्छ। जसको
संशोधनका द्वारा संविधानका कुनै पनि अनुच्छेदमा
== संसदमा
संसदमा
== संसद
भारतीय संसदका नजीक धेरै नैं कुशल सूचना सेवा केन्द्र हो। साथ नैं एउटा उत्तम संसदीय पुस्तकालय पनि हो। यसलाई संसद
इस समय यस
समय समयमा संसद
प्रेस तथा लोक संपर्क प्रभाग लोक सभा सचिवालयका प्रेस तथा लोक संपर्कबाट सम्बन्धित सारे कार्यको देखभाल गर्दछ। जस मा, मुख्य रूप से, प्रेस, सरकारी प्रचार संगठनहरू र जन प्रचार माध्यमहरू (मीडिया)का साथ निरंतर संपर्क बनाई राख्नसम्मिलित हुन्छ।
1987मा
प्रलेखन सेवाको
== संसदीय विशेषाधिकार ==
संसदीय विशेषाधिकार ती विशिष्ट अधिकार छन् जो संसदका दुइटै सदनहरू को, त्यसको सदस्यहरूलाई र समितिहरूलाई प्राप्त हो। विशेषाधिकार यस
संसदहरूको
संसदका परिसरहरूका भीतर, अध्यक्ष/सभापतिको अनुमतिका बिना, दीवानी वा आपराधिक कुनै कानूनी ‘समन’ छैन दिए जा सक्दछन्। अध्यक्ष/सभापतिको अनुमतिका बिना संसद भवनका अंदर कुनैलाई पनि गिरफ्तार छैन गर्न सकिन्छ। क्हरूकि संसदका परिसरहरूमा
संसदको
सदन अपराधिहरूलाई यस्तो अवधिका लागि कारावासको
सदनको
== सदस्यहरूका वेतन-भत्ता ==
पङ्क्ति २९३:
संसदले संसद सदस्य (वेतन, भत्ता र पहरूशन) अधिनियमका अधीन सदस्यहरूलाई पहरूशन दिए जाने स्वीकृति दियो हो। चार वर्षका सेवाकाल भएका प्रत्येक सदस्य त एउटा हजार चार सौ रूपये प्रति मासको पहरूशन दियो जान्छ। यसका अतिरिक्त पाँच वर्षका पछिको सेवाका प्रत्येक वर्षका लागि 250 रूपये र दिए जान्छन्।
प्रत्येक सदस्य 1500 रूपये प्रतिमासको
यात्रा सम्बन्धी सुविधाहरू : प्रत्येक सदस्य निम्नलिखित यात्रा –भत्ता पाने
(क) रेल द्वारा यात्राका लिए: एउटा प्रथम श्रेणीका तथा एउटा द्वितीय श्रेणीका किराएका बराबर रकम
पङ्क्ति ३०३:
(ग) सड़क द्वारा यात्राका लिए: पाँच रूपये प्रति किलोमीटर तथा स्टीमर द्वारा यात्राका लागि उच्चतम श्रेणीका किराएका अतिरिक्त त्यसका 3/5 भाग।
यसका अतिरिक्त, प्रत्येक सदस्यलाई प्रतिवर्ष देशका अंदर कहीं भीआफ्नो पत्नी/आफ्नो पति वा सहचरका साथ 28 एउटा तरफा विमान यात्राहरू गर्ने छूट हुन्छ। प्रत्येक सदस्यलाई देशका अंदर कहीं पनि, कितनी पनि बार, वातानुकूलित श्रेणीमा
टेलीफोन : प्रत्येक सदस्य निशुल्क टेलीफोन-एक दिल्लीमा
वास सुविधा तथा वाहन : प्रत्येक सदस्यलाई दिल्लीमा
प्रत्येक सदस्यलाई त्यसको कार्यकालका समयमा वाहन खरीदनका लागि अग्रिम-राशि दियो जान्छ।
अन्य परिलब्धीहरू : सदस्यहरूलाई जो अन्य सुविधाहरू प्रदान गरिन्छन् उनमा आशुलिपिक तथा टंकण पूल, आयकरमा
== संसद परिसर ==
संसदको इमारतहरूमा
पङ्क्ति ३२१:
संसद भवन
संसद भवनको
चाहे यसको
इस भवनको
पहिलो मंजिलमा चार समिति कक्षहरूको
लोक सभा कक्ष मा, आधुनिक ध्वनि व्यवस्था हो। दीर्घाहरूमा
राज्यसभा कक्ष लोक सभा कक्षको भांति नैं हो। यो आकारमा
केन्द्रीय कक्षका दरवाजेका माथि हमा पंचतंत्रबाट संस्कृतको
=== स्वागत कार्यालय ===
स्वागत कार्यालय 1975मा
=== संसदीय सौध ===
संसदीय सौधको इमारत 9। 8 एकड़ भूखंडमा बनी भएको हो। यसको
भूमितल एउटा अत्याधुनिक स्थान हो। यहाँ राष्ट्रीय तथा अंतर्राष्ट्रीय सम्मेलन हुन्छन्। एउटा वर्गाकार प्रांगणका चारहरूतर्फ एउटा मुख्य समिति कक्ष तथा चार लघु समिति कक्षहरूको
पङ्क्ति ३४९:
दर्शकहरूका लागि भ्रमणको व्यवस्था
अधिवेशनका बीचको अवधिहरूमा
</includeonly>
==यी पनि हेर्नुहोस्==
पङ्क्ति ३५६:
*[[लोक सभा|लोकसभा]]
==
*[http://www। bharat। gov। in/govt/parliament। php संसद]
*[http://rajyasabhahindi। nic। in/rshindi/hindipage। asp राज्यसभाको
*[http://loksabhahindi। nic। in/ लोकसभा]
*[http://www। stardataentry। com/hindi_book/home। html भारतको संसद : क्या,
*[http://rajyasabhahindi। nic। in/rshindi/publication_electronic/sansadiya_shabdavali09। pdf '''संसदीय शब्दावली २००९'''] (पीडीएफ प्रारूपमा)
; अन्य शब्दावलीहरू
*[http://hi। wiktionary। org/wiki/संसदीय_शब्दावली संसदीय शब्दावली]
*[http://hi। wiktionary। org/wiki/लैटिन_वाक्यांश लैटिन वाक्यांश]
*[http://hi। wiktionary। org/wiki/GENERAL_ADMINISTRATIVE_TERMINOLOGY सामान्य प्रशासनिक शब्दावली]
*[http://hi। wiktionary। org/wiki/केही_महत्वपूर्ण_संसदीय_शब्दों_की_संक्षिप्त_परिभाषा/व्याख्या केही महत्वपूर्ण संसदीय
*[http://hi। wiktionary। org/wiki/
*[http://hi। wiktionary। org/wiki/संवैधानिक_शब्दावली संवैधानिक शब्दावली]
*[http://hi। wiktionary। org/wiki/
{{भारतीय संसद}}
|