"जलवायु परिवर्तन" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

सा Bot: Migrating 57 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q125928 (translate me)
सा Bot: Migrating 103 interwiki links, now provided by Wikidata on d:Q7942
पङ्क्ति १:
''''ग्लोबल वार्मिङ''''भन्ने अङ्ग्रेजी पदावलीलाई नेपालीमा '''भूमण्डलीय ऊष्मीकरणको''' रूपमा रूपान्तरित गरिएको छ। हिन्दी भाषामा समेत यो पदावलीको नै प्रयोग गरिएको पाइन्छ।
'''जलवायु परिवर्तन''' [[पृथ्वी]]को प्राकृतिक प्रक्रियाभित्र पर्ने गतिविधि हो। [[पृथ्वी]]मा सौर्य विकिरणमार्फत तापशक्ति प्राप्त हुन्छ र यही सौर्य विकिरणका कारण [[पृथ्वी]]को वायुमण्डलको तापक्रम सन्तुलन रहन्छ। [[पृथ्वी]]ले सूर्यबाट जति सौर्य विकिरण प्राप्त गर्दछ त्यति नै विकिरण पुनः अन्तरीक्षमा फिर्ता पठाउँछ, जसले गर्दा [[पृथ्वी]]को वायुमण्डलको तापक्रम स्थिर रहन्छ तर कुनै कारणवश विकिरणको लेनदेनमा घटबढ हुनगई असन्तुलन हुन गएमा [[पृथ्वी]]को वायुमण्डलको तापक्रम घटबढ हुन जान्छ र जलवायुमा परिवर्तन आउँछ ।
'''भूमण्डलीय ऊष्मीकरणको''' अर्थ हुन आउँछ पृथ्वीको तापक्रममा हुन आइरहेको क्रमिक वृद्दि र यसका कारणले हुन जाने प्रभावहरू। वातावरणविद एवँ वैज्ञानिकहरूका अनुसार हामी बसोवास गरिरहेको पृथ्वी क्रमश: तातिरहेको छ तर यसको कारण पृथ्वीलाई ताप र शक्ति प्रदान गर्ने सूर्यको तापक्रम बढेको कारणले नभई, पृ्थ्वी भित्रैबाट सिर्जित मानवीय कारणले गर्दा हुन गएको हो। यो कुराको सिधा सम्बन्ध मानव जातिले आँफू बाँचेको संसारलाई प्रदूषित पार्न खेलेको भूमिकासँग गाँसिएको छ।
ईसाको १८ औँ शताव्दिको अन्त्यतिर शुरू भएको औद्योगिक क्रान्ति अनि कलकारखानाहरूको स्थापना र १९औँ तथा बीसौँ शताव्दिमा यातायात , कलकारखाना र मेशिनहरू जस्ता प्रसाधनहरूको अत्यधिक प्रयोगमा लाग्ने पेट्रोल, डिजेल, मट्टितेल जस्ता ईन्धनहरू तथा मिथेन जस्ता ग्यासहरू बालेर वातावरणमा उत्सर्जन हुन पुग्ने कार्बन, कार्बन मोनोअक्साइड आदि जस्ता विषालु र हानिकारक ग्यासहरूको मात्रा बढ्दै जानाले नै वातावरणीय प्रदूषण र भूमण्डलीय ऊष्मीकरणको डरलाग्दो स्थिति पैदा हुने स्थिति आएको हो।
 
पछिल्लो २०० वर्ष म मिथेन, नाइट्रस अक्साइड, कार्बन डाइअक्साइजस्ता हरित गृह ग्यास र ओजन तह विनास गर्ने क्लोरोफोलोरो कार्बन जस्ता अन्य विषाक्त ग्यासको उत्सर्जन दिन प्रतिदिन वायुमण्डमा बढ्दै गइरहेको छ र परावर्तित विकिरणहरू वायुमण्डलमै रोकिनाले [[पृथ्वी]]को तापक्रम बृद्धि हुँदै छ। हरितगृह ग्यासका प्रमुख स्रोतहरूमा वनजङ्गलको विनाश, कोइला, खनिजजन्य इन्धनको अत्याधिक प्रयोग, औद्योगिकीकरण आदिजस्ता क्रियाकलापहरू पर्दछन्।
 
{{hindi}}
जलवायु परिवर्तन लामो समयको जलवायु सम्बन्धि तथ्याङ्कको नियमिततामा देखिने स्थायी प्रकृतिको परिवर्तन हो। <ref>{{cite web |title=Glossary – Climate Change |work=Education Center – Arctic Climatology and Meteorology |publisher=NSIDC National Snow and Ice Data Center |url=http://nsidc.org/arcticmet/glossary/climate_change.html}}; [http://www.ipcc.ch/ipccreports/tar/wg1/518.htm Glossary], in {{Harvnb|IPCC TAR WG1|2001}}.</ref> जस अनुसार बेला बेलामा मौसममा आउने उतार चढावलाई वातावरणीय परिवर्तन मान्न सकिन्न।
 
[[चित्र:Instrumental Temperature Record.png|thumb|280px|वैश्‍विक माध्‍य सतह को ताप 1961-1990 को सापेक्ष देखि भिन्‍न है]]
[[File:Mauna Loa Carbon Dioxide-en.svg|thumb|कार्वन डाई अक्साईडको बृद्धि]]
[[चित्र:Global Warming Map.jpg|thumb|280px|1995 देखि 2004 को समयमा औसत धरातलीय तापमान 1940 देखि 1980 सम्म को औसत तापमान देखि भिन्‍न है]]
'''भूमंडलीय ऊष्मीकरण''' (ग्‍लोबल वर्मिंग) को अर्थ [[पृथ्वी|पृथ्‍वी]] को निकटस्‍थ-सतह वायु र [[महासागर]] को [[यंत्र द्वारा तापमान रेकर्ड गर्न|औसत तापमान]] ([[:en:Instrumental temperature record|average measured temperature]]) मा 20औं शताब्‍दी देखि हो रही वृद्धि र उनको अनुमानित निरंतरता छ।
 
पृथ्‍वी को सतह को निकट विश्व को वायु को औसत तापमान मा 2005 सम्म 100 वर्ष को समयमा 0.74 [[जमा-घटा को संकेत|±]] ([[:en:Plus-minus sign|±]]) 0.18 °[[सेल्सियस|C]] (1.33 ± 0.32 °[[फरेन्हाइट|F]]) को वृद्धि भएको छ।<ref name="grida7"><!--Translate this template and uncomment
[[File:Glacier Mass Balance.png|thumb|हिमनदीको संकुचन]]
{{cite web | url= http://ipcc-wg1.ucar.edu/wg1/Report/AR4WG1_Print_SPM.pdf | format=[[Portable Document Format|PDF]] | title=Summary for Policymakers | work=Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change | accessdate=2007-02-02 | date=[[2007-02-05]] | publisher=[[Intergovernmental Panel on Climate Change]]|quote=The updated hundred-year linear trend (1906 to 2005) of 0.74 °C [0.56 °C to 0.92 °C] is therefore larger than the corresponding trend for 1901 to 2000 given in the TAR of 0.6 °C [0.4 °C to 0.8 °C].}}
सन् १९६०को दशकपछि [[पृथ्वी]]मा भएको द्रूत औद्योगिक विकास तथा जनसङ्ख्या बृद्धिले ल्याएका नकारात्मक असरका कारण [[पृथ्वी]]मा जलवायु परिवर्तन भएको तथ्य वैज्ञानिकहरू बताउँछन्। मूलतया जीवावशीष इन्धनको अत्यधिक प्रयोग र तिनबाट उत्सर्जित हरितगृह ग्यासका साथै वनजङ्गलको विनास भै त्यस्तो ग्यास अवशोषण गर्ने "सिङक"को कमीले भूमण्डलीय तापक्रम बढेको अनुमान गरिन्छ। कोइला, खनिज तेल र ग्यासजस्ता वस्तुको बढ्दो दहनले वायुमण्डलमा बढी कार्बन डाइअक्साइड पुग्दछ। जङ्गल फँडानी र भू-क्षयीकरणले पनि वायुमण्डलमा बढी कार्बन डाइअक्साइड पठाउँछ र खेतीपातीदेखि चिस्यान प्रविधि (रेफ्रिजेरेसन) का गतिविधिबाट हरितगृह ग्याससमेत सिर्जना भइरहेका हुन्छन्। [[पृथ्वी]]मा जलवायु परिवर्तनका कारणले सन् १९०६ देखि २००५ सम्ममा औसत तापक्रम ०.७४ डिग्री सेल्सियसले बढेको छ। त्यस्तै सन् १९६१ र २००३ का बीचमा समुद्रसतहमा प्रतिवर्ष १.८ मिलिमिटरले बृद्धि भएको छ र जलवायुमा आएको यस्तो अस्वाभाविक परिवर्तनका कारण सामाजिक, आर्थिक, पर्यावरणीय र विकासका संरचनामा नकारात्मक असर पुगेको कुरा विभिन्न तथ्याङ्क र प्रमाणले पुष्टि गरेका छन्।
--></ref> जलवायु [[जलवायु परिवर्तन मा इंटरगर्वमेंटल पैनल|परिवर्तन मा बैठे अंतरसरकार पैनल]] ([[:en:Intergovernmental Panel on Climate Change|Intergovernmental Panel on Climate Change]])(IPCC) ले निष्कर्ष निकला छ कि "२० औं शताब्दी को मध्य देखि संसार को औसतन तापमान मा जो वृद्धि भएको छ [[हाल नै मा जलवायु परिवर्तन को रोपण|उनको मुख्य]] ([[:en:Attribution of recent climate change|due to]]) कारण [[एंथ्‍रोपोजेनिक]] ([[:en:anthropogenic|anthropogenic]]) ( मनुष्य द्वारा निर्मित ) [[ग्रीनहाउस गैस|ग्रीनहाउस ग्याँसहरु]] ([[:en:greenhouse gas|greenhouse gas]]) को अधिक मात्रा को कारण भयो"<ref name="grida7" /> [[ग्रीन हाउस प्रभाव|ग्रीनहाउस को असर]] हैI [[ज्वालामुखी]] संग मिलेर [[सौर परिवर्तन]] ([[:en:solar variation|solar variation]]) जस्तो प्राकृतिक घटनाहरु 1950 भन्दा पहिले वाला औद्योगिक समय सम्म कम गर्मी को प्रभाव दिखाई दिथे तथा 1950 पछि यसको चिसो भएको अल्प प्रभाव दिखाई दिथे।<ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite web | url= http://ipcc-wg1.ucar.edu/wg1/Report/AR4WG1_Print_Ch09.pdf | format=[[Portable Document Format|PDF]] | title=Understanding and Attributing Climate Change | work=Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change | accessdate=2007-05-20 | date=[[2007-05-07]] | publisher=[[Intergovernmental Panel on Climate Change]] | last=Hegerl | first=Gabriele C. | coauthors=''et al.'' | pages=690
| quote=Recent estimates (Figure 9.9) indicate a relatively small combined effect of natural forcings on the global mean temperature evolution of the seconds half of the twentieth century, with a small net cooling from the combined effects of solar and volcanic forcings}}
-->
</ref><ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite journal | last=Ammann | first = Caspar | coauthors =''et al.'' | date=[[2007-04-06]] | title=Solar influence on climate during the past millennium: Results from ransient simulations with the NCAR Climate Simulation Model | journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume=104 | issue=10 | pages=3713–3718 | url=http://www.pnas.org/cgi/reprint/104/10/3713.pdf | format=[[Portable Document Format|PDF]] | quote=However, because of a lack of interactive [[ozone]], the model cannot fully simulate features discussed in (44)." "While the NH temperatures of the high-scaled experiment are often colder than the lower bound from proxy data, the modeled decadal-scale NH surface temperature for the medium-scaled case falls within the uncertainty range of the available temperature reconstructions. The medium-scaled simulation also broadly reproduces the main features seen in the proxy records." "Without anthropogenic forcing, the 20th century warming is small. The simulations with only natural forcing components included yield an early 20th century peak warming of ≈0.2&nbsp;°C (≈1950 AD), which is reduced to about half by the end of the century because of increased volcanism. | doi=10.1073/pnas.0605064103 | pmid=17360418}}
--></ref>
 
इन निष्कर्षों को पुष्टि [[जलवायु परिवर्तन मा वैज्ञानिक परामर्श|प्रमुख औद्योगिक देशहरु]] ([[:en:Scientific opinion on climate change|scientific societies and academies of science]]) <ref>2001 को संयुक्त बयान मा हस्ताक्षर गर्ने वैज्ञानिक अकादमियहरुमा [[अष्ट्रेलिया]] , [[बेल्जियम]] ([[:en:Belgium|Belgium]]), [[ब्राजील]] , [[क्यानाडा]] , [[कैरिबियाई]] ([[:en:the Caribbean|the Caribbean]]), [[चीन]] , [[फ्राँस|फ्रान्स]] , [[जर्मनी]] , [[भारत]] , [[इंडोनेशिया]] , [[आयरलैंड]] ([[:en:Ireland|Ireland]]), [[इटाली]] , [[मलेशिया]] , [[न्यूजीलैंड|न्यूजीलैंड]] , [[स्वीडेन]] , र [[संयुक्त राजशाही (ब्रिटेन)|यूके]] छन्।2005 बयान मा [[जापान]], [[रुस|रूस]] र [[संयुक्त राज्य अमेरिका|यूएस]] को पनि शामिल गर्‍यो गएको थियो। 2007 बयान मा [[मेक्सिको|मेक्सिकों]] र [[दक्षिण अफ्रीका|दक्षिणी अफ्रीका पनि यसमा जौड दिए गए थे]]।व्यावसायिक समितिहरु मा अमरीकी मौसम विज्ञान समिति, अमरीकी भूभौतिकी संघ, अमरीकी भौतिकी संस्‍थान, अमरीकी खगोलीय समिति, विज्ञान को प्रगति को लागि अमरीकी संघ, लन्डन को भौगोलिक समिति को ‍टेरीटीग्राफी आयोग, अमरीका को भौगोलिक समिति, अमरीकी रसायन समिति तथा इंजीनियर्स असस्‍टटेलियार</ref> को सबै राष्ट्रीय वैज्ञानिक अकादमियों सहित कम से कम 30 [[जी-आठ|वैज्ञानिक समितिहरु र विज्ञान अकादमियों]] ले को छ।<ref><!--Translate this template and uncomment
विश्वव्यापीरूपमा बढेको यस समस्याका लागि विश्वका औद्योगिक तथा धनी राष्ट्र जिम्मेवार रहेको यथार्थ विभिन्न अध्ययन प्रतिवेदनले सार्वजनिक गरिसकेका छन्। हरितगृह ग्यासको प्रमुख कारकको रूपमा देखिएको कार्बन डाइअक्साइडको उत्सर्जन नै विश्वव्यापी उष्णीकरण र जलवायु परिवर्तनको कारक मानिएको छ। धनी र औद्योगिक मुलुकले कार्बन डाइअक्साइड अत्यधिक उत्सर्जन गरे पनि [[नेपाल]] जस्ता विकासोन्मुख तथा अति कम विकसित मुलुकहरूले यसलाई खप्नसक्ने हैसियत प्राप्त गर्न अझै बढी कठिनाइ भोग्नु परिरहेको छ।
{{cite web | title = The Science Of Climate Change | publisher = [[Royal Society]] | url = http://royalsociety.org/displaypagedoc.asp?id=13619 | accessdate = 2008-01-04 |date=May 2001}}
--></ref><ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite web | title = Joint science academies' statement: Global response to climate change | publisher = [[Royal Society]] | url = http://royalsociety.org/displaypagedoc.asp?id=20742 | accessdate = 2008-01-04 |date=June 2005}}
--></ref><ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite web | title = Joint science academies' statement on growth and responsibility: sustainability, energy efficiency and climate protection | publisher = [http://www.pik-potsdam.de/index_html Potsdam Institute for Climate Impact Research] | url = http://www.pik-potsdam.de/aktuelles/archiv/aktuelle/dateien/G8_Academies%20Declaration.pdf | accessdate = 2008-01-04 |date=May 2007}}
--></ref> जहाँ [[ग्लोबल वार्मिंग को प्रमुख वैज्ञानिक मूल्यांकन को विरोध वाला वैज्ञानिकहरु को सूची|एक ओर केहि निजी वैज्ञानिकहरु]] ([[:en:List of scientists opposing the mainstream scientific assessment of global warming|individual scientists]]) ले आईपीसीसी को केहि खोजहरु को प्रति असहमति व्यक्त गरे छ,<ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite web | title = Don't fight, adapt | publisher = [[National Post]] | url = http://www.nationalpost.com/news/story.html?id=164002 | accessdate = 2007-11-18 |date=December 2007}}
-->
</ref> वहीं दोश्रो ओर जलवायु परिवर्तन पर
कार्य गरेर रहे अधिकांश वैज्ञानिकहरु ले आईपीसीसी को प्रमुख निष्कर्षों मा सहमति जताई छ।<ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite web | title = A guide to facts and fictions about climate change | publisher = [[Royal Society]] | url = http://www.royalsoc.ac.uk/downloaddoc.asp?id=1630 | accessdate = 2007-11-18 | date = March 2005 | quote = "However, the overwhelming majority of scientists who work on climate change agree on the main points"}}
--></ref><ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite web | title = Beyond the Ivory Tower: The Scientific Consensus on Climate Change | publisher = [[Science Magazine]] | url = http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/306/5702/1686 | accessdate = 2008-01-04 |date=December 2004}}
--></ref>
जस्तो कि नाम ले नै साफ छ, ग्लोबल वार्मिंग धरती को वातावरण को तापमान मा लगातार हो रही बढोतरी छ। हाम्रो धरती प्राकृतिक तरिका मा सूर्य को किरणों देखि उष्मा ( हीट, गर्मी ) प्राप्त गर्छ। यो किरणें वायुमंडल ( एटमास्पिफयर) देखि गुजरती भए धरती को सतह (जमीन, बेस) देखि टगराउँछं र फेरि वहीं देखि परावर्तित ( रिफलेक्शन) भएर पुन: लौट जान्छ। धरती को वायुमंडल धेरै ग्याँसबाट मिलेर बना छ जसमा केहि ग्रीनहाउस ग्याँसहरु पनि शामिल छन्। यिनीहरु मध्ये अधिकांश ( मोस्ट आफ देम, धेरै अधिक ) धरती को माथि एक प्रकार भन्दा एक प्राकृतिक आवरण ( लेयर, कवर ) बना लिन्छं। यो आवरण लौटती किरणों को एक भाग को रोक लिन्छ र यस प्रकार धरती को वातावरण लाई गर्म बनाए राखिन्छ। गौरतलब ( इट यस रिकाल्ड, मालूम हुनु ) छ कि मनुष्यहरु, प्राणिहरु र बिरुवाहरु को जीवित रहन को लागि कम से कम 16 डिग्री सेल्शियस तापमान आवश्यक हुन्छ। वैज्ञानिकहरु को मानन छ कि ग्रीनहाउस ग्याँसहरु मा बढोतरी भए पछि यो आवरण र पनि सघन ( अधिक मोटा होना) या मोटा होता जान्छ। यस्तो मा यो आवरण सूर्य को अधिक किरणहरुलाई रोकन लाग्इन्छ र फेरि यहीं देखि शुरू हो जान्छन् ग्लोबल वार्मिंग को दुष्प्रभाव ( साइड इफेक्ट) ।
आईपीसीसी द्वारा सारगर्भित [[जलवायु प्रतिरूप|जलवायु प्रतिमान के]] ([[:en:Climate model|Climate model]])प्रतिरूपण इंगित गर्छन कि धरातल को औसत ग्लोबल तापमान 21औं शताब्दी<ref name="grida7" /> को समयमा बढी अधिक बढ<!--Translate this template and uncomment
{{nowrap|1.1 to 6.4&nbsp;°C}}
--><!--Translate this template and uncomment
{{nowrap|(2.0 to 11.5&nbsp;°F)}}
--> सक्छ।परिणामो मा यति [[उत्सर्जन परिदृश्यहरु मा विशेष रिपोर्ट|भिन्ता]] ([[:en:Special Report on Emissions Scenarios|scenarios]])का कारन छ [[ग्रीनहाउस गैस|ग्रीन्हौसे ग्याँसहरु]] ([[:en:greenhouse gas|greenhouse gas]])के उत्सर्जन को अलग-अलग मापदण्ड प्रयोग गरे जाँदैछन् र [[जलवायु संवेदनशीलता]] ([[:en:climate sensitivity|climate sensitivity]])के पनि अलग-अलग मात्रा बनाये गए हो हुनत अधिकतर अध्‍ययन 2100 सम्म को अवधि मा केद्रित छन्, फेरि पनि जति नै ग्रीनहाउस ग्याँस को स्‍तर स्थिर हो जाहरु तब पनि वार्मिंग तथा समुद्र को स्‍तर मा वृद्वि भएको लगातार आशा गरिन्छ।ेमहासागरों को विशाल गर्मी को परिणाम को कारण नै संतुलन सम्म पुगन मा विलंब हुन्छ<ref name="grida7" />
 
सारे संसार को तापमान मा वृद्धि देखि [[समुद्र को स्तर मा वृद्धि|समुद्र को स्तर]] ([[:en:sea level rise|sea level to rise]])से वृद्धि, [[चरम मौसम|मौसम को तीव्रता]] ([[:en:extreme weather|extreme weather]])में वृद्धि र [[घन ( मौसम विज्ञान )|अवक्षेपण]] ([[:en:precipitation (meteorology)|precipitation]])की मात्रा र रचना मा महत्वपूर्ण बदलाव आउन सक्छ ग्लोबल वार्मिंग को अन्य [[ग्लोबल वार्मिंग को प्रभाव|प्रभावों]] ([[:en:effects of global warming|effects of global warming]])में [[कृषि उपज]] ([[:en:agricultural yield|agricultural yield]])में परिवर्तन , व्यापार मार्गहरु मा संशोधन , [[1850 पछि हिमनदहरुको पछि हटना|ग्लेशियर को पछि हटना]] ([[:en:retreat of glaciers since 1850|glacier retreat]]), [[जलवायु परिवर्तन ले विलुप्त भएको खतरा|प्रजातिये विलोपन]] ([[:en:extinction risk from climate change|extinctions]])और [[वेक्टर ( जीव विज्ञान )|बिमारिहरुमा वृद्धि]] ([[:en:Vector (biology)|disease vectors]])शामिल हो
==जलवायु परिवर्तनको असरहरू==
 
शेष वैज्ञानिक [[अनिश्चितता|अनिश्चितताओं]] ([[:en:uncertainty|uncertainties]]) मा भविष्‍य को गर्म तापमान बढी पुरा विश्व को अलग-अलग भागहरु मा गर्मी र सम्बन्धित परिवर्तनहरु को भिन्‍नता शामिल छ।[[क्योटो प्रोटोकोल मा प्राधिकारियों को सूची|ज्यादातर राष्ट्रीय सरकारहरु]] ([[:en:List of Kyoto Protocol signatories|Most national governments]])ने [[क्योटो प्रोटोकल]] ([[:en:Kyoto Protocol|Kyoto Protocol]])पर हस्ताक्षर गरेर दिए हो र उनको तस्दीक पनि गरेर दिएको छ। क्योटो प्रोटोकल को उद्देश्य ग्रीनहाउस ग्याँसहरु ओ कम गर्न छ ,पर सारा संसार मा [[ग्लोबल वार्मिंग को राजनीति|राजनितिक]] ([[:en:Politics of global warming|political]])और [[ग्लोबल वार्मिंग विवाद|लोक बहस]] ([[:en:global warming controversy|public debate]])छिडी भएको छ को कुनै कदम उठाना चाहिए को नही ताकि भविष्य मा वार्मिंग को [[ग्लोबल वार्मिंग को शमन|कम गरे जा सके या उलटाया]] ([[:en:Mitigation of global warming|reduce or reverse]])जा सके या उनको असर को [[ग्लोबल वार्मिंग को प्रति अनुकूलनशीलता|ढाला]] ([[:en:Adaptation to global warming|adapt]])जा सके
जलवायु परिवर्तनको मूलकारक [[नेपाल]] जस्ता विकासोन्मुख मुलुक होइनन् तर हालका दिनमा विश्व जलवायु परिवर्तनले हिमालय लगायत मानव जीवन, सामाजिक-आर्थिक विकास, जैविक विविधता, पर्यटकीय विकास आदि क्षेत्रमा नकारात्मक असर पुर्‍याउन थालेको छ। फलस्वरूप अतिवृष्टि, अनावृष्टि, बाढी, पहिरो, हिमपहिरो, सुख्खाजस्ता प्राकृतिक विपद्को जोखिम समेत बढिरहेको छ। हिमालय क्षेत्र नजीकका भू-भागमा मात्र होइन, यसको नकरात्मक प्रभाव दक्षिण एसिया र सम्पूर्ण विश्वको वातावरणीय सन्तुलनमा समेत पर्न गएको छ।
 
== शब्दावली ==
[[हिमनदी]] विश्व तापमान बृद्धिका कारण प्रभावित हुने सबैभन्दा बढी संवेदनशील मापक हुन्। <ref name="Seiz2007">{{cite report| last = Seiz | first = G. | coauthors = N. Foppa | title = The activities of the World Glacier Monitoring Service (WGMS) | format= PDF | year = 2007| url = http://www.meteoswiss.admin.ch/web/en/climate/climate_international/gcos/inventory/wgms.Par.0008.DownloadFile.tmp/gcosreportwgmse.pdf| accessdate = 2009-06-21}}{{dead link|date=November 2012}}</ref> तिनीहरूको आकार हिमपात र त्यसको पग्लिने क्रमको अनुपातमा निर्भर गर्दछ।
"ग्लोबल वर्मिंग" देखि आशय हाल नै को दशकहरु मा भयो वार्मिंग र यसको निरंतर बने रहन को अनुमान र यसको अप्रत्‍यक्ष रूप ले [[मानव]] मा पडने वाला प्रभाव ले छ।
साविकको समय भन्दा पहिले विरुवामा फूल लाग्ने र चराले चाँडै अण्डा पार्ने गरेको पाइएको छ। यसले गर्दा पक्षी तथा अन्य जनावरको खाद्य चक्रमा असन्तुलन हुनगई सिङ्गो पारिस्थितिक प्रणालीमा नै खलल हुने सम्भावना बढेको छ। उच्च तथा चिसो स्थानको तापक्रम बढ्नाले झिँगा र लामखुट्टेजस्ता रोगबाहक कीरा ती भागमा पुग्ने र रोग तथा महामारी फैलिने चुनौती बढ्दै गएको छ। तराईमा अत्यधिक गर्मी बढ्ने र हिमाली क्षेत्रमा समेत तापक्रम बढेर हिउँ पग्लने क्रममा विस्तार हुँदै तिव्रता उन्मुख छ। यसबाट प्रकोपजन्य जोखिम उत्पन्न त भएको छ नै नागरिक सुरक्षा र संरक्षणका थप समस्या जस्तै नयाँ र असाध्य रोगको फैलावट, कृषिजन्य उत्पादन चक्रमा परिवर्तन र उत्पादनमा ह्रास आदिका कारण भोकमरी हुनगई व्यापक वसाई सराई देखापर्ने निश्चित छ र यसको सुरुआत भइसकेको पनि छ। उदाहरणका लागि वर्षाको प्रकार र तापक्रममा आएको परिवर्तनले देशका विभिन्न क्षेत्रमा बाढी, पहिरो, भू-क्षय र खडेरीजस्ता प्रकोपका घटना बढ्दै गएका छन्। पहाडी भागमा व्यापक बाढीपहिरो जानका साथै स-साना खोल्सा, मूलकुवा आदि पानीका स्रोत सुक्दै जान थालेका छन् भने तराई भागमा भूमिगत पानीको सतह घट्न गएको छ। यसैगरी तापक्रमको वृद्धिसँगै झिंगा तथा लामखुट्टेको पनि बृद्धि भई मलेरिया, पहेँलो ज्वरो, डेङ्गु, इन्सेफलाइटिसजस्ता सरुवा रोगको प्रकोप बढ्नाका साथै कृषि तथा पशुपालन क्षेत्रमा पनि नयाँ-नयाँ झार तथा रोगकीराको आगमनले नकारात्मक असर पारेको छ। तापक्रमका साथै वर्षातको समय, मात्रा र अवधिमा आएको परिवर्तनका कारणले कृषि उत्पादन र खाद्य सुरक्षामा थप नकरात्मक प्रभाव देखिन थालेको छ भने जलवायुको परिवर्तित अबस्था अनुसार खेतीपातीमा सुधार गर्ने सीप र दक्षताको अभावका कारण कृषक थप मारमा परेका छन्।
[[संयुक्त राष्ट्र को जलवायु परिवर्तन मा समझौते को रूपरेखा|जलवायु परिवर्तन मा संयुक्त राष्ट्र समझौते को रूपरेखा]] मा "मानव द्वारा गरियो परिवर्तनहरु को लागि "[[जलवायु परिवर्तन]] र अन्‍य परिवर्तनो को लागि "जलवायु परिवर्तनशीलता" शब्‍द को प्रयोग गरेको छ।
यो शब्द " जलवायु परिवर्तन " मानिन्छ कि बढ्दो तापमान नै एकमात्र प्रभाव छैनन्
यो शब्द " एन्थ्‍रोपोजेनिक ग्लोबल वर्मिंग " धेरै पल्ट प्रयोग उन समय प्रयोग गरिन्छ जब मानव प्रेरित परिवर्तन मा ध्यान केंद्रित हुन्छ।
 
== कारण ==
[[नेपाल]]मा प्रतिवर्ष औसत ०.०४ डिग्री सेल्सियसका दरले तापक्रम बढिरहेको छ। यो विश्वव्यापी औसत वृद्धिभन्दा धरै बढी हो। त्यसमा पनि उच्च पहाडी क्षेत्रमा तापक्रम वृद्धिको दर अझ बढिरहेको छ। हिमतालको निर्माण र फुट्ने क्रम जलवायु परिवर्तनको सम्भवतः सबभन्दा टड्कारो प्रभाव हो भन्न सकिन्छ। [[नेपाल]]मा २० वटा त्यस्ता खतरनाक ताल छन् जो कुनै पनि बखत फुट्न सक्दछन्। जलवायु परिवर्तनले गरीबीलाई अझ जोखिममा पार्दछ र सीमान्तकृत एवं जोखिममा परेका समूहलाई अझ कठिनाइ बेहोर्न सक्दछ। उदाहरणका लागि, दक्षिणपूर्वी एसियामा करिब २२ करोड १० लाख जनसङ्ख्या गरीबीको रेखामुनी रहेको छ। यस क्षेत्रका गरीब खासगरी सामुदि्रक तटीय क्षेत्र र होचा भू-भागमा बसोबास गर्दछन्। यी गरीब मानिसको खेतीपातीका निम्ति अत्यन्त थोरै जमीन छ अथवा यिनीहरू ज्याला मजदुरी र सामुदि्रक निर्भरताबाट जीविका चलाउँछन्। यिनीहरू जलवायु परिवर्तनको बढ्ता जोखिममा छन् किनभने उनीहरूको अत्यन्त न्यून आयले परिवर्तित परिस्थितिको चुनौती सामना गर्नेगरी कृषिमा र स्वास्थ्य सेवा वा अन्य प्रकारका सुरक्षात्मक उपायका निम्ति थोरै वा विल्कुलै दक्षता, सीप र पहुँच पुग्दैन।
[[चित्र:Radiative-forcings.svg|thumb|280px|right|आईपीसीसी को चतुर्थ [[विकिरणीय बाध्‍यता|मूल्यांकन रिर्पोट द्वारा]] ([[:en:radiative forcing|radiative forcing]])अनुमानित वर्तमान [[आईपीसीसी को चौथी मूल्यांकन रिपोर्ट|विकिरणशील बाध्यता को घटक]] ([[:en:IPCC Fourth Assessment Report|IPCC Fourth Assessment Report]]).]]
[[Image:Arctic sea ice loss animation.gif|thumb|right|300px|यो भू-उपग्रह तस्वीरबाट १९७९ देखि ध्रुवीय क्षेत्रमा जमेको हिउँमा ह्रास आएको देखिन्छ]]
<!--Translate this template and uncomment
{{main|Attribution of recent climate change|Scientific opinion on climate change}}
-->
 
पृथ्वी को जलवायु [[सूर्य|बाहिरी]] [[कक्षीय बाध्यता|दबाव के]] ([[:en:orbital forcing|orbital forcing]]),<ref><!--Translate this template and uncomment
==जलवायु परिवर्तनलाई कसरी कम गर्न सकिन्छ? ==
{{cite journal |last=Berger |first=A. |coauthors=''et al.'' |date=[[2005-12-10]] |title=On the origin of the 100-kyr cycles in the astronomical forcing |journal=Paleoceanography |volume=20 |issue=4 |pages= |id=PA4019 |url=http://www.agu.org/pubs/crossref/2005/2005PA001173.shtml |accessdate= 2007-11-05 |doi=10.1029/2005PA001173, |doi_brokendate=2008-06-25}}
--></ref><ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite journal |last=Genthon |first=C. |coauthors=''et al.'' |date=[[1987-10-01]] |title=Vostok Ice Core - Climatic response to CO<sub>2</sup> and orbital forcing changes over the last climatic cycle |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |volume=329 |issue=6138 |pages=414–418 |url=http://www.nature.com/nature/journal/v329/n6138/abs/329414a0.html |accessdate= 2007-11-05 |doi=10.1038/329414a0 |format=abstract}}
--></ref>,<ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite journal |last=Alley |first=Richard B. |coauthors=''et al.'' |year=2002 |month=January |title=A northern lead in the orbital band: north-south phasing of Ice-Age events |journal=Quaternary Science Reviews |volume=21 |issue=1-3 |pages=431–441 |url=http://www.ingentaconnect.com/content/els/02773791/2002/00000021/00000001/art00072 |accessdate= 2007-11-05 |doi=10.1016/S0277-3791(01)00072-5}}
-->
</ref> चलते परिवर्तित होती रहन्छ जसमा सूर्य को चारै ओर यसको आफ्नो कक्षा मा हुने परिवर्तनभी शामिल छन्। कक्षा मा पड्ने वाला दबाव [[सौर चमक]] ([[:en:solar luminosity|solar luminosity]]), [[ज्वालामुखी]] उदगार,<ref>रोबोक, ऐलन तथा क्‍लाइव ओपेनहेमर, एड्स2003 ज्वालामुखी र वायुमंडल, भूभौतिकी मोनोग्राफ 139, अमरीकी भ्‍भौतिकी संघ, वाशिंगटन डीसी, 360 पीपी</ref> तथा वायुमंडलीसय [[ग्रीनहाउस गैस|ग्रीनहाउस ग्याँसहरु को अभिकेंद्रण]] ([[:en:greenhouse gas|greenhouse gas]])को पनि परिवर्तित गर्दछ। [[जलवायु परिवर्तन मा वैज्ञानिक परामर्श|वैज्ञानिक साधारण सहमति]] ([[:en:scientific opinion on climate change|scientific consensus]]) होने पछि पनि [[हाल नै मा जलवायु परिवर्तन को रोपण|हाल नै मा भयो गर्मी मा वृद्धि को विस्तृत कारण]] ([[:en:attribution of recent climate change|causes of the recent warming]]) अनुसन्धान को विषय हुन्छन्<ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite web |title=Joint science academies' statement: The science of climate change | url=http://www.royalsoc.ac.uk/displaypagedoc.asp?id=13619 | format=[[Active Server Pages|ASP]] | quote=The work of the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) represents the consensus of the international scientific community on climate change science| publisher = [[Royal Society]] | date =[[2001-05-17]] |accessdate=2007-04-01}}
-->
</ref><ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite journal | date=[[2007-10-18]] | title=Rising to the climate challenge | journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume=449 | issue=7164 | url=http://www.nature.com/nature/journal/v449/n7164/full/449755a.html | accessdate=2007-11-06 | pages=755 | doi=10.1038/449755a}}
--></ref>
यो हो कि मानवीय गतिविधिहरु को कारण वातावरण को ग्रीनहाउस ग्याँसहरु मा वृद्धि देखि हुने अधिकांश गर्मी को [[औद्योगिक क्रांति|औद्योगिक युग]] को शुरुवात पछि देखि देखिएको.हाल नै को 50 वर्षो को यो श्रेय स्पष्‍ट तरिका मा जान्छ जसको लागि आंकडा उपलब्ध छन्। साधारण सहमति को विचार भन्दा अलग केहि अन्य [[संकल्पना|संकल्पनाओं]] ([[:en:hypotheses|hypotheses]]) को सुझाव अधिकांश तापमान वृद्धि को व्याख्‍या गर्न को लागि दिइन्छ।यस्तो नै एक परिकल्पना को प्रस्ताव छ कि गर्मी अलग अलग रूपहरु मा सौर गातिविधि को परिणाम हुन सक्छ।<ref name="Svensmark2007"><!--Translate this template and uncomment
{{cite journal | first=Henrik | last=Svensmark | authorlink=Henrik Svensmark | year = 2007 | month = February | title = Cosmoclimatology: a new theory emerges | journal = Astronomy & Geophysics | volume = 48 | issue = 1 | pages = 18–24 | doi = 10.1111/j.1468-4004.2007.48118.x | url=http://www.spacecenter.dk/research/sun-climate/Scientific%20work%20and%20publications/svensmark_2007cosmoClimatology.pdf}}
--></ref><ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite web | url=http://ipcc-wg1.ucar.edu/wg1/Report/AR4WG1_Print_Ch02.pdf | last=Forster | first=Piers | coauthors=''et al.'' | format=[[Portable Document Format|PDF]] | title=Changes in Atmospheric Constituents and in Radiative Forcing | work=Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change | pages=188-193 | accessdate=2007-09-17 | date=[[2007-02-05]] | publisher=[[Intergovernmental Panel on Climate Change]]}}
--></ref><ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite journal |last=Bard |first=Edouard |coauthors=Frank, Martin |date=[[2006-06-09]] |title=Climate change and solar variability: What's new under the sun? |journal=Earth and Planetary Science Letters |volume=248 |issue=1-2 |pages=1–14 |url=http://www.ifm-geomar.de/fileadmin/personal/fb1/p-oz/mfrank/Bard_and_Frank_2006.pdf |accessdate= 2007-09-17 |doi=10.1016/j.epsl.2006.06.016) |doi_brokendate=2008-06-25}}
--></ref>
 
बाध्‍यता को कुनै पनि प्रभाव तात्कालिक छैन।धरती को महासागरहरुको [[आयतन ताप क्षमता|ताप जडत्व]] ([[:en:Volumetric heat capacity|thermal inertia]]) र धेरै अप्रत्यक्ष प्रभावहरु को मधुरो प्रतिक्रिया को मतलब छ धरती को वर्तमान तापमान उसपर हालियो दबाव संग संतुलन मा छैन [[जलवायु प्रतिबद्धता|जलवायु वचनबद्धता]] ([[:en:Climate commitment|Climate commitment]]) को अध्‍ययनों देखि प्रदर्शित्‍ हुन्छ कि यदि ग्रीनहाउस ग्याँसहरु लाई 2000 स्‍तर मा स्थिर गर्‍यो जाए त यसले अगाडी पनि केहि सीमा तक<!--Translate this template and uncomment
हाल विश्वमा हुने हरितगृह ग्यासको कुल उत्सर्जनमा [[नेपाल]]को हिस्सेदारी ०.०२५ प्रतिशत रहेको छ। कार्बन डाइअक्साइडको अत्यधिक उत्पादनका कारण नै जलवायु परिवर्तनको समस्या देखा परेको हो। जलवायु परिवर्तनका सन्दर्भमा सन् २००४मा प्रकाशित प्रतिवेदनलाई आधार मान्ने हो भने अहिले विश्वमा उत्सर्जन हुने करिव ६० प्रतिशत कार्बन डाइअक्साइड वनजङ्गलले सोस्ने गर्दछ। यसबाट के देखिन्छ भने विश्वमा यसको प्रभाव घटाउनका लागि हामीले सकेसम्म बढी वनजङ्गल बढाउने प्रयत्न गर्नुपर्छ। जलवायु परिवर्तनको असरलाई न्यूनीकरण गर्न र यसलाई लाभमा परिणत गर्नका लागि बहृत् रूपमा वृक्षारोपणको अभियान चलाउनुपर्छ। प्रत्येक घर र कार्यालयमा कम्तीमा एउटा रूख मात्रै रोप्न सक्ने हो भने पनि हामीले निकै धेरै लाभ हासिल गर्न सक्छौँ। त्यसैगरी, सडकको दायाँ-बायाँका किनारामा वृक्षारोपण गर्नुपर्छ। त्यसो गर्न सकियो भने गाउँ र सहरको शोभा मात्र बढ्दैन, मानव स्वास्थ्यका लागि आवश्यक अक्सिजन पनि उत्पादन हुन्छ।
{{nowrap|0.5&nbsp;°C}}
-->।<!--Translate this template and uncomment
{{nowrap|(0.9&nbsp;°F)}}
--> गर्मी दिखाई देगी<ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite journal |last=Meehl |first=Gerald A. |coauthors=''et al.'' |date=[[2005-03-18]] |title=How Much More Global Warming and Sea Level Rise |journal=[[Science (journal)|Science]] |volume=307 |issue=5716 |pages=1769–1772 |doi=10.1126/science.1106663 |url=http://www.sciencemag.org/cgi/reprint/307/5716/1769.pdf | format=[[Portable Document Format|PDF]] | accessdate=2007-02-11 |pmid=15774757}}
-->
</ref>
 
=== वायुमंडल मा ग्रीनहाउस ग्याँसहरु ===
यदि अहिलेकै गतिमा जलवायुमा परिवर्तन भइरहने हो भने प्रकृतिबाट अपूर्व वरदानका रूपमा पाएका सुन्दर हिमताल र नदीनाला यिनीहरू कालान्तरमा सङ्कटमा पर्ने निश्चित छ। त्यसो भयो भने हामीले निकै ठूलो ऊर्जा सङ्कटको सामना गर्नुपर्ने छ। हाम्रो मुलुकमा रहेका हिमशृङ्खला पग्लिने वा क्षय हुने क्रमसँगै पर्वतारोहणका कारण ती शृङ्खलामा फोहोरमैला र प्रदूषण बढेको छ। यसलाई हामीले व्यवस्थित गर्नुपर्छ। चुरे पहाडको संरक्षणका लागि पनि हामीले त्यत्तिकै ध्यान दिनु परेको छ। लगातार रूपमा चुरे पर्वत शृङ्खलामा भइरहेको क्षयीकरणले हाम्रो भू-सन्तुलनमा नै समस्या खडा गर्ने देखिएको छ। देशभरि नै वातावरण मैत्री सार्वजनिक यातायात प्रणालीको विकास गरी प्रत्येक घरमा ऊर्जा बचतको प्रविधि लागू गरिनुपर्दछ र सम्पूर्ण उद्योगलाई कम कार्बन उत्सर्जन गरेको सुनिश्चित गर्न नियमन गरिनुपर्दछ। यसैगरी विद्यालयको सम्पूर्ण तहमा वातावरण शिक्षाको पाठ्यक्रम समावेश गर्नु र भएका पाठ्यक्रमको अद्यावधिक र स्तरीकरण गरिनु जरूरी छ। हरितगृह ग्यास उत्पादनमा कमी ल्याउन वैकल्पिक ऊर्जाको प्रयोग एक प्रमुख उपाय हो। त्यसैले आजैदेखि ऊर्जाको रूपमा पेट्रोलियम पदार्थको उपयोगमा कमी ल्याई वैकल्पिक ऊर्जाजस्तै जलविद्युत्, सौर्यशक्ति, बायोग्यासको उपयोगमा वृद्धि गर्न आवश्यक छ।
<!--Translate this template and uncomment
{{main|Greenhouse gas|Greenhouse effect}}
-->
 
ग्रीनहाउस प्रभाव को खोज 1824 मा [[जोसेफ फोरिए|जोसेफ फोरियर]] द्वारा गरिएको थियो तथा 1896 मा पहिलो पल्ट [[स्वान्ते अर्र्हेनिउस|स्वेन्‍टी आरहेनेस]] ([[:en:Svante Arrhenius|Svante Arrhenius]]) द्वारा यसको मात्रात्मक जांच गरिएको थियो। यो प्रक्रिया द्वारा जो [[अवशोषण ( विद्युत चुम्बकीय विकिरण )|अवशोषण]] ([[:en:Absorption (electromagnetic radiation)|absorption]]) र उत्सर्जन को [[अधोरक्त|अवरक्त विकिरण]] द्वारा वातावरण मा [[वायुमण्डल|गर्म गैसें]] वातावरण मा एउटा अझै अर्को [[ग्रह|ग्रह गर्यो]] सतह कम छ .
विकसित देशका तुलनामा [[नेपाल]]ले हरितगृह ग्यास नगण्य मात्रामा उत्सर्जन गरे पनि तापक्रमवृद्धिका कारण वातावरणमा क्रमशः बहुआयामिक असर देखा परिरहेका छन्। सन् २००७को जलवायु परिवर्तनसम्बन्धी अन्तरसरकारी कार्यदल र सन् २००९मा जलवायु परिवर्तनसम्बन्धी कोपनहेगन सम्मेलनको प्रतिवेदनले विश्वभरिको जलवायुको तथ्याङ्कलाई आधार मान्दै विश्वको तापक्रम बढ्दै गएको, वर्षामा थपघट भएको र विश्वका विभिन्न ठाउँमा यसका असर देखा परेको कुरा वैज्ञानिक रूपमा पुष्टि गरेको छ भने भविष्यमा हरितगृह ग्यासको मात्रा अहिलेका अनुपातमा बढ्दै गएको खण्डमा अझ स्थिति भयावह हुने कुरालाई इङ्गित गरेको छ। तसर्थ हरितगृह ग्यास उत्सर्जनमा कमी ल्याउन स्थानीय, राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा साझा प्रयासको खाँचो टड्कारो देखिएको छ।
 
[[चित्र:Mauna Loa Carbon Dioxide-en.svg|thumb|280px|left|वातावरण मा कार्बन डाइओक्साइड मा हाल नै मा हुने बढोतरी ( CO<sub></sub>2 ) .मासिक CO<sub>2</sub> मापन यो दर्शाउछन कि यदि सारा वर्ष को देख्यो जाए त छोटे-छोटे मौसमी परिवर्तन देखने को मिलछन ; हरेक साल यो परिवर्तन [[उत्तरी गोलार्ध]] ([[:en:Northern Hemisphere|Northern Hemisphere]]) मा वसव्त मौसम को आखिर मा अधिक हो जान्छन् र जब उत्तरी गोलार्ध मा खेतिहरु बीजने को समय हुन्छ त यो परिवर्तन कम हो जान्छन् क्यूंकि पौधे वातावरण मा भन्दा केहि CO<sub>2</sub> हटा लिन्छन्I]]
==सन्दर्भ सामग्री==
{{reflist}}
 
ग्रीनहाउस प्रभाव को रूप मा अस्तित्व यस प्रकार विवादित छैन .स्वाभाविक रूप ले ग्रीन हाउस ग्याँसहरु को नजिकै भएको मतलब छ एक गर्मी को प्रभाव को बारे मा 33 डिग्री सेल्सियस ( 59&nbsp;°F ) , जो पृथ्वी मा रहन योग्य<ref name="IPCC_WG1_AR4_Ch1"><!--Translate this template and uncomment
==थप पढ्नुहोस्==
{{cite web | title=IPCC WG1 AR4 Report — Chapter 1: Historical Overview of Climate Change Science | url=http://ipcc-wg1.ucar.edu/wg1/Report/AR4WG1_Print_Ch01.pdf | format=[[Portable Document Format|PDF]] | accessdate=2007-10-07 | year=2007 | publisher=[[IPCC]]
{{Refbegin|30em}}
| quote=To emit 240 W m–2, a surface would have to have a temperature
* {{Cite book
of around –19 °C. This is much colder than the conditions
|postscript =
that actually exist at the Earth’s surface (the global mean surface
| year = 2007
temperature is about 14 °C). Instead, the necessary –19 °C is found
| author = IPCC AR4 WG1
at an altitude about 5 km above the surface.
| author-link = IPCC
| pages = p97 (pdf page 5 of 36)
| chapter = Summary for Policymakers
| work=IPCC WG1 AR4 Report
| chapterurl = http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/spm.html
}}
| title = Climate Change 2007: The Physical Science Basis
--></ref><ref>ध्यान दिनुहोस कि ग्रीनहाउस प्रभाव लगभग
| series = Contribution of Working Group I to the [[IPCC Fourth Assessment Report|Fourth Assessment Report]] of the Intergovernmental Panel on Climate Change
33 डिग्री सेल्सियस ( 59&nbsp;°F ) कि वृद्धि गर्दछ र यो वृद्धि ब्ल्याक बडी पूर्वानुमानों को संधर्भ मा छ न कि असल मा 33 डिग्री सेल्सियस ( 91&nbsp;°F ) छ, जो कि <!--Translate this template and uncomment
| editor = Solomon, S.; Qin, D.; Manning, M.; Chen, Z.; Marquis, M.; Averyt, K.B.; Tignor, M.; and Miller, H.L.
{{convert|32|°F|°C|abbr=on}}
| publisher = Cambridge University Press
-->ज्यादा छ सतह को औसत तापमान लगभग 14 डिग्री सेल्सियस छ ( 57&nbsp;°F )
| url = http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/contents.html
.यो पनि ध्यान दिनुहोस कि दुईटै
| isbn = 978-0-521-88009-1
फारेनहाइट र सेल्सियस तापमान दुइ महतवपूर्ण नम्बरों सम्म नै दर्शाए जान्छन् चाहे रूपांतरण फार्मूला ३ नम्बर दर्शाउइन्छ I
}} (pb: {{ISBNT|978-0-521-70596-7}}).
</ref> हुँदैन। .पृथ्वी मा महत्वपूर्ण ग्रीन्हौसे ग्याँसहरु हो , [[जलवाष्‍प|जल-वाष्प]] ([[:en:water vapor|water vapor]]), जो कि 36–७० प्रतिशत सम्म greenhouse प्रभाव पैदा गर्दछ ( [[बादल बाध्य|बादल इसमे शामिल नही हैं]] ([[:en:Cloud forcing|not including clouds]])) ; [[कार्बन डाइआक्साइड|carbon dioxide]] (CO<sub>2</sub>) जो ९-२६ प्रतिशत सम्म greenhouse प्रभाव पैदा गर्दछ; [[मीथेन|methane]] ([[:en:methane|methane]]) (CH<sub>4</sub>) ४-९ प्रतिशत सम्म र [[ओजोन|ozone]], जो ३-७ प्रतिशत सम्म प्रभाव पैदा गर्छ I<ref><!--Translate this template and uncomment
*{{Cite book
{{cite journal| url=http://www.atmo.arizona.edu/students/courselinks/spring04/atmo451b/pdf/RadiationBudget.pdf| title=Earth’s Annual Global Mean Energy Budget| first=J. T.| last=Kiehl| coauthors= Kevin E. Trenberth| format=PDF | journal=Bulletin of the American Meteorological Society| pages=197–208| volume=78| issue=2| month=February| year=1997| accessdate=2006-05-01| doi=10.1175/1520-0477(1997)078<0197:EAGMEB>2.0.CO;2}}
|postscript =
--></ref><ref><!--Translate this template and uncomment
| year = 2007
{{cite web| url=http://www.realclimate.org/index.php?p=142| year=6 Apr 2005| title=Water vapour: feedback or forcing?| publisher=[[RealClimate]]| accessdate=2006-05-01}}
| author = IPCC AR4 SYR
--></ref>
| author-link = IPCC
मुद्दा यो हो कि मानवीय गतिविधिहरु संग जब केहि ग्रीनहाउस ग्याँसहरु को वायुमंडलीय सांद्रता बढती छ तब ग्रीनहाउस प्रभाव को शक्ति कसरि परिवर्तित हुन्छ।
| chapter = Summary for Policymakers
| chapterurl = http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/syr/en/spm.html
| title = Climate Change 2007: Synthesis Report
| series = Contribution of Working Groups I, II and III to the [[IPCC Fourth Assessment Report|Fourth Assessment Report]] of the Intergovernmental Panel on Climate Change
| editors = Core Writing Team; Pachauri, R.K; and Reisinger, A.
| publisher = IPCC
| url= http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/syr/en/contents.html
| isbn = 92-9169-122-4
}}.
*{{Cite journal |author=Emanuel K |title=Increasing destructiveness of tropical cyclones over the past 30 years |journal=Nature |volume=436 |issue=7051 |pages=686–8 |year=2005 |month=August |pmid=16056221 |doi=10.1038/nature03906 |url=ftp://texmex.mit.edu/pub/emanuel/PAPERS/NATURE03906.pdf |format=PDF |bibcode=2005Natur.436..686E}}
*{{Cite book |author=Edwards, Paul Geoffrey; Miller, Clark A. |title=Changing the atmosphere: expert knowledge and environmental governance |publisher=MIT Press |location=Cambridge, Mass |year=2001 |pages= |isbn=0-262-63219-5 }}
*{{Cite book |author=McKibben, Bill |title=''The Global Warming Reader''|publisher=[[OR Books]] |location=New York, N.Y. |year=2011 |pages= |isbn=978-1-935928-36-2 }}
*{{Cite journal |author=Ruddiman, W. F. |title=The anthropogenic greenhouse era began thousands of years ago |journal=Climate Change |volume=61 |issue=3 |pages=261–293 |year=2003 |doi=10.1023/B:CLIM.0000004577.17928.fa}}
*{{Cite book |author=William F. Ruddiman |title=Plows, plagues, and petroleum: how humans took control of climate |publisher=Princeton University Press |location=Princeton, N.J |year=2005 |pages= |isbn=0-691-13398-0 }}
*{{Cite journal |author=Ruddiman, W. F., Vavrus, S. J. and Kutzbach, J. E. |title=A test of the overdue-glaciation hypothesis |journal=Quaternary Science Review |volume=24 |issue=11 |pages= |year=2005}}
*{{Cite journal |author=Schmidt, G. A., Shindel, D. T. and Harder, S. |title=A note of the relationship between ice core methane concentrations and insolation |journal=Geophys. Res. Lett. |volume=31 |pages=L23206 |year=2004 |doi=10.1029/2004GL021083 |url=http://www.agu.org/pubs/crossref/2004/2004GL021083.shtml |bibcode=2004GeoRL..3123206S |issue=23}}
* Wagner, Frederic H., (ed.) ''Climate Change in Western North America: Evidence and Environmental Effects'' (2009). ISBN 978-0-87480-906-0
{{Refend}}
 
औद्योगिक क्रांति पछि देखि मानवी गतिविधि मा वृद्धि भएको छ जसको कारन ग्रीन हाउस ग्याँसहरु कि मात्रा मा धेरै जियादा वृद्धि भएको छ , यसको कारन [[बाध्य विकरणशील|विकरणशील बाध्य]] ([[:en:radiative forcing|radiative forcing]]) CO से<sub>2</sub>, [[मीथेन]] ([[:en:methane|methane]]), tropospheric [[ओजोन]], [[सीएफसी]] ([[:en:CFC|CFC]])और s [[नाइट्रस ओक्साइड|nitrous पनि धेरै बढए हैं]] ([[:en:nitrous oxide|nitrous oxide]])I[[अणु|यदि अणु]] ([[:en:Molecule|Molecule]]) कि दृष्टि ले हेर्नुहोस त मीथेन ग्रीनहाउस गैस[[कार्बन डाइआक्साइड|carbon dioxide]] को तुलना मा अधिक प्रभावी छ , तर उनको सांद्रता यति कम छ कि उनको [[विकिरणीय बाध्‍यता|विकरणशील जोर]] ([[:en:radiative forcing|radiative forcing]]) कार्बन डाइओक्‍साइड कि तुलना मा केवल एक चौथाई छ प्राकतिक रूप ले उत्पन्न हुने केहि दोश्रो गैसे ग्रीनहाउस प्रभाव मा योगदान दिछ। इन्‍में भन्दा एक [[नाइट्रस ओक्साइड]] ([[:en:nitrous oxide|nitrous oxide]]) (N<sub>2</sub>O) कृषि जस्तो मानवीय गतिविधिहरु को कारण आफ्नो विकास गरदैछ!CO<sub>2</sub> र CH<sub>4</sub> को [[ग्रीनहाउस गैस#ग्रीनहाउस ग्याँसहरु को बढोतरी|वातावरण सांद्रता]] ([[:en:Greenhouse gas#Increase of greenhouse gases|atmospheric concentrations]]) 1700 औं सताब्दी को मध्‍य मा [[औद्योगिक क्रांति]] को शुरुवात पछि देखि क्रमशः 31% र 149% बढ गई छ।पछिल्लो 650,000 वर्ष को समयमा कुनै पनि समय देखि यिनी स्तरहरु लाई एकदम अधिक मानयो जा रहेको छ । यो त्यो अवधि छ जसको लागि विश्वसनीय आंकडे [[आइस कोर|आइस कोर्]] ([[:en:ice core|ice core]])s.<ref>Neftel , ए, ई.मूर, एच.ओसगर तथा बीस्तौफ्फेर ( 1985 ) .[http://www.nature.com/nature/journal/v315/n6014/abs/315045a0.html "पछिल्लो दुइ शताब्दिहरु मा वायुमंडलीय कार्बन डाई आक्साइड मा बढोतरी को लागि ध्रुवीय बरफ को छिद्रों को साक्ष्य हो "]''प्रकृति'' 315:45-47 .</ref> देखि निकालियो हैं।कम प्रत्यक्ष भूवैज्ञानिक प्रमाण ले यो मानिन्छ कि CO<sub>2</sub> को यति ज्यादा मात्रा पछिल्लो पल्ट २० करोड वर्ष पहिले भएको थियो।<ref>
==बाह्य सूत्र==
<!--Translate this template and uncomment
{{cite journal| first=Paul N.| last=Pearson| coauthors=Palmer, Martin R.| journal=[[Nature (journal)|Nature]]| title= Atmospheric carbon dioxide concentrations over the past 60 million years| date=[[2000-08-17]]| volume=406| issue=6797| pages=695–699| url=http://www.nature.com/nature/journal/v406/n6797/abs/406695a0.html| doi=10.1038/35021000| format= abstract}}
-->
</ref>
[[जीवाश्म ईंधन|जीवाश्‍म ईंन्धन]] ([[:en:Fossil fuel|Fossil fuel]]) को बल्न देखि पछिल्लो 20 वर्ष मा मानवीय गतिविधिहरु संग CO<sub>2</sub> मा भयो बढोतरी मा कम से कम एक तिहाई वृद्धि छ।शेष कार्य भूमि को उपयोग मा परिवर्तन को कारण बाट हुन्छ विशेषगरेर [[वनों को कटाई|वनों को कटाई देखि यस्तो हुन्छ।]] ([[:en:deforestation|deforestation]])<ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite web |url=http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg1/006.htm |title=Summary for Policymakers |work=Climate Change 2001: The Scientific Basis. Contribution of Working Group I to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change |accessdate=2007-01-18 |date=[[2001-01-20]] |publisher=[[Intergovernmental Panel on Climate Change]]}}
-->
</ref>
 
[[चित्र:CO2 increase rate.png|thumb|right|'''वातावरण को CO<sub>2 मा वार्षिक वृद्धि</sub>''': १९६० मा औसत वार्षिक वृद्धि २००० देखि २००७ को बीच भयो वृद्धि को ३७% नै थियो।<ref>ड. Pieter Tans ([[3 मई]] ([[:en:3 May|3 May]])[[२००८|2008]]) [ftp://ftp.cmdl.noaa.gov/ccg/co2/trends/co2_gr_mlo.txt " वार्षिक वृद्धि CO2 तिल अंश ( पीपीएम ) " को लागि 1959-2007][[राष्ट्रीय समुद्रीय एवं वायुमंडलीय प्रशासन|राष्ट्रीय समुद्रीय वायुमंडल र प्रशासन]] ([[:en:National Oceanic and Atmospheric Administration|National Oceanic and Atmospheric Administration]]) पृथ्वी प्रणाली अनुसन्धान प्रयोगशाला , ग्लोबल निगरानी विभाग ([http://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/ अतिरिक्त विवरण]. )
 
</ref>]]
 
CO2<sub>[[भागहरु प्रति संकेतन|</sub> को वर्तमान वासयुमंडलीय सांद्रता आयतन<ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite web | title = Trends in Atmospheric Carbon Dioxide – Mauna Loa | last = Tans | first = Pieter | url = http://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/ | publisher = [[National Oceanic and Atmospheric Administration]] | accessdate = 2008-02-15}}
-->
</ref> को दृष्टि ले लगभग 385 प्रति दस लाख ( ]] ([[:en:parts-per notation|ppm]])पीपीएम ) छ।
भविष्य मा CO<sub>2</sub> को स्तर ज्यादा हुने आशंका छ क्यूंकि जीवाश्म ईंन्धन र भूमि को उपयोग मा धेरै परिवर्तन आ रहे हो वृद्धि क दर अनिश्चित आर्थिक , [[समाजशास्त्र|सामाजिक]] ([[:en:sociology|sociological]]), [[प्रौद्योगिकी]], र प्राकृतिक घटनाहरु मा निर्भर गर्ने छ मा शायद आखिरकार जीवाश्म ईंन्धन को उपलब्धता नै निर्णायक साबित हो आईपीसीसी को [[उत्सर्जन परिदृश्यहरु मा विशेष रिपोर्ट|उत्सर्जन परिदृश्‍यों मा विशेष रिपोर्ट]] ([[:en:Special Report on Emissions Scenarios|Special Report on Emissions Scenarios]]) भविष्य को धेरै CO<sub>2</sub> परिदृश्‍यो को बारे मा बताती छ जो २१०० को आखिर सम्म ५४१ देखि लिएर ९७० पीपीएम सम्म हुन सक्छन्.<ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite web |url=http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg1/123.htm |last = Prentice |first = I. Colin |coauthors = ''et al.'' |title = 3.7.3.3 SRES scenarios and their implications for future CO2 concentration |work = Climate Change 2001: The Scientific Basis. Contribution of Working Group I to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change |accessdate=2007-04-28 |date=[[2001-01-20]] |publisher=[[Intergovernmental Panel on Climate Change]]}}
-->
</ref>
यस स्तर सम्म पुगन को लागि तथा 2100 पछि पनि उत्सर्जन जारी राखन को लागि जीवाश्म ईंन्धन को पर्याप्त भंडार छन्, यदि [[कोइला]] ([[:en:coal|coal]]) , [[बालू बालुवा]] ([[:en:tar sands|tar sands]]) या [[मीथेन क्लेथ्‍रेट]] ([[:en:methane clathrate|methane clathrate]]) को व्यापक प्रयोग<ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite web |url=http://www.grida.no/climate/ipcc/emission/104.htm |title=4.4.6. Resource Availability |work=IPCC Special Report on Emissions Scenarios |accessdate=2007-04-28 |publisher=[[Intergovernmental Panel on Climate Change]]}}
-->
</ref> गरिन्छ .
 
=== पुननिर्वेशन ===
<!--Translate this template and uncomment
{{main|Effects of global warming}}
-->
जलवायु मा बाध्‍क घटकहरु को प्रभाव विभिन्न प्रक्रियाहरु द्वारा जटिल हो जान्छन्।
 
सर्वाधिक स्पश्‍ट प्रत्युत्तरहरुमा भन्दा एक को संबंध्‍ जल को वाष्पीकरण देखि छ।कार्बन डाई ओक्साइड<sub></sub> जस्तो दीर्घकालीन ग्रीनहाउस प्रभाव वाला ग्याँसहरु को मिलन देखि पैदा हुने गर्मी वायुमंडल मा जल को अधिक मात्रा मा वाष्‍पीकरण को कारण बनता छ। क्यूंकि जल-वाष्प खुद एक ग्रीनहाउस ग्याँस हो , यसैले यसले वातावरण र पनि ज्यादा गर्म हुन्छ , र यसले र बी ज्यादा पानी वाष्प मा बदलइन्छ ( क [[सकारात्मक प्रत्युत्तर|सकारात्मक पुननिर्वेशन]] ([[:en:positive feedback|positive feedback]])) , र यो प्रतिक्रिया चलती रहन्छ जबतक कि पुननिर्वेशन चक्र मा रोक न लग जाए.अकेले कार्बन डाई आक्साइड<sub></sub> देखि हुने यसको प्रभाव धेरै विशाल हुनेछ।यद्यपि प्रत्युत्तर को यो प्रक्रिया वायु को चिस्यान को कणहरु मा बढोतरी गर्छ, तब पनि [[सापेक्ष आर्द्रता]] ([[:en:relative humidity|relative humidity]]) या त स्थिर रहन्छ या थोरै घट जान्छ किनकी वायु गर्म<ref name="soden1">
<!--Translate this template and uncomment
{{cite journal| first= Brian J. | last= Soden | coauthors= Held, Isacc M. | journal= [[Journal of Climate]] | title= An Assessment of Climate Feedbacks in Coupled Ocean–Atmosphere Models | date= [[2005-11-01]] | volume= 19 | issue= 14 | url= http://www.gfdl.noaa.gov/reference/bibliography/2006/bjs0601.pdf | format= [[Portable Document Format|PDF]] | accessdate= 2007-04-21 | quote=Interestingly, the true feedback is consistently weaker than the constant relative humidity value, implying a small but robust reduction in relative humidity in all models on average" "clouds appear to provide a positive feedback in all models | pages= 3354–3360 | doi= 10.1175/JCLI3799.1}}
-->
</ref> हुन्छ।
प्रत्युत्तर को यो प्रभाव केवल धीरे धीरे नै उल्टा हुन सक्छ किनकी कार्बन डाई आक्साइड<sub>[[ग्रीनहाउस गैस#वायुमंडल देखि हटाउन तथा ग्लोबल वार्मिंग को क्षमता|</sub> मा दीर्घकालीन वायुमंडलीय जीवनावधि]] ([[:en:Greenhouse gas#Removal from the atmosphere and global warming potential|atmospheric lifetime]]) हुन्छ।
 
बादलों देखि प्रभावित हुने प्रत्युत्तर एक निरंतर चलने वाला प्रक्रिया हो।नीचे देखि देखेको छ , बादल को फिर्ता उत्सर्जन अवरक्त विकिरण को सतह , बढी एक यति गर्मी प्रभाव डालती छ , माथि देखि देखेको छ , बादल र सूर्य को प्रकाश उत्सर्जन अवरक्त विकिरण प्रतिबिंबित गर्न को लागि ठाँउ हो , र यसैले एक शीतलन प्रभाव डालती छ .शुद्ध प्रभाव के गर्म अथवा चिसो छ यो बादल को [[बादलों को प्रकार को सूची|किसिम]] ([[:en:list of cloud types|type]]) र उंचाई जस्तै विवरणों मा निर्भर गर्दछ। जलवायु को प्रतिमानों मा यिनी विवरणहरुलाई प्रदर्शित गर्न कठिन हुन्छ किनकी जलवायु प्रतिमानों<ref name="soden1" /> को संगणक खानों मा रिक्त स्थानहरु को बिंदुहरु को बीच को तुलना मा बादल धेरै साना हुन्छन्।
 
जस्तै जस्तै वायुमंडल गर्म होता जान्छ वैसे वैसे परामर्शी प्रत्युत्तर को प्रक्रिया [[चूक दर]] ([[:en:lapse rate|lapse rate]]) मा परिवर्तन ले सम्बन्धित हुन्छ।[[क्षोभमंडल]] ([[:en:troposphere|troposphere]]) उंचाई मा बढोतरी होने संग-साथ वायुमंडल को तापमान घटता जान्छ। अवरक्त विकिरण को उत्सर्जन तापमान गर्‍यो चौथी शक्ति मा निर्भर गर्दछ , वातावरण को उपरी तह भन्दा ज्यादा [[दीर्घ तरंग विकिरण|लम्बी विकिरण]] ([[:en:longwave radiation|longwave radiation]])उत्सर्जित हुन्छ र तल्लो तह देखि यो कम हुन्छ .ज्यादातर विकिरण जो उपरी वातावरण ले उत्सर्जित हुन्छ खला मा जान्छ , जबकि तल्लो वातावरण ले उत्सर्जित हुने विकिरण दोबारा वतावारव द्वारा सोख ली जान्छ .इस प्रकार , ग्रीन हाउस प्रभाव वातावरण मा तापमान को ऊंचाई संग कम भएको रफ्तार पे निर्भर गर्दछ , यदि तापमान गर्‍यो दर कम छ त ग्रीन हाउस असर ज्यादा हुनेछ र यदि तापमान गिरने को दर कम छ त ग्रीन हाउस असर कम हुनेछ .सिद्धांत र मोडेल दुवै यो संकेत गर्छन को वार्मिंग भन्दा अग्लोई संग तापमान को गिरना कम हुनेछ , जसबाट एक नकारात्मक ''lapse rate feedback'' पैदा हुनेछ र यसले ग्रीन हाउस असर कमजोर हुनेछ .ऊंचाई संग तापमान परिवर्तन को दर को मापन सानो-सानो त्रुटिहरु को प्रति धेरै सवेंदेंशील हुन्छ , यसले यो ठेगाना गर्न धेरै मुश्किल हुन्छ कि मोडेल हकीकत देखि मेल खाता हो को नही .<ref>जलवायु परिवर्तन प्रत्युत्रर मा [http://www.nap.edu/catalog.php?record_id=10850 पैनल, जलवायु अनुसन्धान समिति, राष्ट्रीय अनुसन्धान परिष्‍द 2004, जलवायु परिवर्तन प्रत्युत्तरों को समझ]</ref>
 
<!--Translate this template and uncomment
{{Double image stack|right|Northern Hemisphere Sea Ice Extent Anomalies.png|Southern Hemisphere Sea Ice Extent Anomalies.png|200|Northern Hemisphere ice trends|Southern Hemisphere ice trends}}
-->
 
एउटा अझै अर्को महत्वपूर्ण प्रक्रिया हो आइस'अल्बेडो प्रत्युत्तर<ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite web |url=http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg1/295.htm |last = Stocker |first = Thomas F. |coauthors = ''et al.'' |title = 7.5.2 Sea Ice |work = Climate Change 2001: The Scientific Basis. Contribution of Working Group I to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change |accessdate=2007-02-11 |date=[[2001-01-20]] |publisher=[[Intergovernmental Panel on Climate Change]]}}
-->
</ref>
जब वैश्विक तापमान मा वृद्धि हुन्छ , तब ध्रुवों को नजिकै बरफ छिटो दर देखि पिघलने लाग्छ।जस्तै जस्तै बरफ पिघलती छ वैसे वैसे भूमि अथवा खुला जल उनको स्‍थ्‍स्थान ले लिन्छ।भूमि र जल दुवै नै बरफ को तुलना मा कम परावर्तक हुन्छन् र यसैको लागि सौर विकिरण को अधिक मात्रा मा सोख लिन्छन्।यसले अधिक गर्मी हुन्छ जसको कारण बढी अधिक बरफ पिघलने लाग्छ तथा यो चक्र चलता रहन्छ।
 
[[सकारात्मक प्रतिक्रिया|सकरामातक पुननिर्वेशन]] ([[:en:Positive feedback|Positive feedback]]) जो को CO<sub>2</sub> र CH<sub>4</sub> को उत्सर्जन को कारन हुन्छ एक अन्य कारण हो जो वार्मिंग को बढाइन्छ . यो ग्याँसहरु जमते भएका [[पेर्मफ्रोस्त]] ([[:en:permafrost|permafrost]])जस्तै को [[लकडी|जमा भयो काठ]] ([[:en:peat|peat]]) ,[[दलदल|siberia]] ([[:en:bog|bog]])में [[साइबेरिया|दलदल]] ([[:en:Siberia|Siberia]])से पैदा हुन्छ .<ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite news | first=Ian | last=Sample | title=Warming Hits 'Tipping Point' | date=[[2005-08-11]] | url=http://www.guardian.co.uk/climatechange/story/0,12374,1546824,00.html | publisher=[[The Guardian]] | accessdate=2007-01-18}}
--></ref> त्यहि तरिका [[मीथेन क्लेथ्‍रेट|मीथेन clathrate]] ([[:en:methane clathrate|methane clathrate]]), जो को महासागरहरुमा पाइन्छ , देखि जो भारी मात्रा मा CH<sub>4</sub> निकलती छ , वार्मिंग को एक मुख्य कारण हुन सक्छ , जस्तो को [[क्लेथ्‍रेट बन्दूक को संकल्पना|clathrate gun hypothesis]] ([[:en:clathrate gun hypothesis|clathrate gun hypothesis]]) भन्इन्छ .
 
जस्तै जस्तै समुद्र गर्म होता जान्छ वैसे वैसे कार्बन को अलग गर्ने क्षमता घटती जान्छ।ऐसा यसैले छ क्यूंकि [[मेसोपेलाजिक क्षेत्र|mesopelagic क्षेत्र]] ([[:en:mesopelagic zone|mesopelagic zone]]) ( लगभग 200 देखि 1000 मीटर को गहिराई सम्म ) मा पोषकहरुको गिरता भयो स्तर [[डायटम]] ([[:en:diatom|diatom]]) को विकास मा भादक हुन्छ र साना [[प्लवक|phytoplankton]] ([[:en:phytoplankton|phytoplankton]]) को हक मा हुन्छ जो को कार्बन <ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite journal |last=Buesseler |first=Ken O. |coauthors=''et al.'' |date=[[2007-04-27]] |title=Revisiting Carbon Flux Through the Ocean's Twilight Zone |journal=[[Science (journal)|Science]] |volume=316 |issue=5824 |pages=567–570 |url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/316/5824/567 |accessdate= 2007-11-16 |format=abstract |doi=10.1126/science.1137959 |pmid=17463282}}
--></ref> को [[जैविक पंप|biological pump]] ([[:en:biological pump|biological pump]])स हो
 
=== सौर परिवर्तन ===
पछिल्लो 30 वर्ष ले [[चित्र:Solar-cycle-data.png|thumb|280px|right|सौर परिवर्तन]]
<!--Translate this template and uncomment
{{main|Solar variation}}
-->
केहि कागजाज सुझाव दिछन कि सूर्य को योगदान को कम आकलन गरिएको छ। [[ड्यूक विश्वविद्यालय|Duke University]] ([[:en:Duke University|Duke University]]) को दुइ शोधकर्ताओं, Bruce West र Nicola Scafetta ले यो अनुमान लगाएको छ को सूर्य ले १९००-२००० सम्म शायद ४५-५० प्रतिशत सम्म तापमान बढाने मा योगदान दिए छ र १९८० र २००० <ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite journal | first=Nicola | last=Scafetta | coauthors=West, Bruce J. | title=Phenomenological solar contribution to the 1900–2000 global surface warming | url = http://www.fel.duke.edu/~scafetta/pdf/2005GL025539.pdf | format = [[Portable Document Format|PDF]] | date=[[2006-03-09]] | journal=[[Geophysical Research Letters]] | volume=33 | issue=5 | id=L05708 | doi=10.1029/2005GL025539 | accessdate=2007-05-08 | pages=L05708}}
-->
</ref> को बीच मा लगभग २५-३५ प्रतिशत सम्म तापमान बढाएको छ।पीटर स्कट र अन्य शोधकर्ताहरु द्वारा थाहा भएको छ जलवायु मोडेल ग्रीन हाउस ग्याँसहरु को प्रभाव लाई जिआदा आंकते हो र सोलर फोर्सिंग को जिअदा महत्व नही देते , उनि यो पनि सुझाव दिछन ज्वालामुखी धूल र सुल्फाते एरोसोल्स ओ पनि कम आँका गएको छ <ref><!--Translate this template and uncomment
{{Cite journal | first=Peter A. | last=Stott | coauthors=''et al.'' | title=Do Models Underestimate the Solar Contribution to Recent Climate Change? | date=[[2003-12-03]] | journal=[[Journal of Climate]] | volume=16 | issue=24 | pages=4079–4093 | doi=10.1175/1520-0442(2003)016<4079:DMUTSC>2.0.CO;2 | accessdate=2007-04-16 | url=http://climate.envsci.rutgers.edu/pdf/StottEtAl.pdf | year=2003}}
--></ref>
फिर पनि उनि मानछन को सोलर फोर्सिंग भएको बावजूद , जिअदातर वार्मिंग ग्रीन हाउस ग्याँसहरु को कारन भएको संभावना छ , खास गरेर को 20 औं सताब्दी को मध्य देखि लिएर .
 
एक अनुमान यो हो कि अलग अलग अलग रूपहरु मा [[सौर परिवर्तन|सौर निर्गम]] ([[:en:solar variation|solar output]]), जो को बादलों को बंनने देखि , जो को [[गालाक्टिक ब्रह्मांडीय किरणे|गालाक्टिक ब्रह्मांडीय किरणों]] ([[:en:galactic cosmic ray|galactic cosmic ray]])द्वारा बनते हो , ले पनि हाल को वार्मिंग <ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite journal | first=Nigel | last=Marsh | coauthors=Henrik, Svensmark | title=Cosmic Rays, Clouds, and Climate | journal=Space Science Reviews | volume=94 | number=1–2 | pages=215–230 | year=2000 | month=November | url=http://www.dsri.dk/~hsv/SSR_Paper.pdf | format=[[Portable Document Format|PDF]] | doi=10.1023/A:1026723423896 | accessdate=2007-04-17}}
-->
</ref> मा हिस्सेदारी को छ .यो पनि सुझाव दिइएको छ ki सूर्य मा जो चुम्बकीय गतिविधि हो त्यो पनि ब्रह्मांडीय किरणहरुलाई प्रवर्तित गर्छ जसबाट बादलों को संघनन नाभिक प्रभावित हुन्छन् र जलवायु <ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite journal |last=Svensmark |first=Henrik |authorlink=Henrik Svensmark |year=2000 | month=July |format=[[Portable Document Format|PDF]] |title=Cosmic Rays and Earth's Climate |journal=Space Science Reviews |volume=93 |issue=1-2 |pages=175–185 |url=http://winnetou.lcd.lu/physique/OSCIE2003/global_warming/Cosmic_rays_and_Earth_Climate_new_sven0606.pdf |accessdate= 2007-09-17 |doi=10.1023/A:1026592411634}}
--></ref> पनि प्रभावित हुन्छ .
 
सूर्य को गतिविधि को एक असर यो पनि हुनेछ को यसले [[स्ट्रैटोस्फियर]] ([[:en:stratosphere|stratosphere]]) गर्म हो जायेगी , जबकी [[ग्रीनहाउस ग्याँस को सिद्धांत|ग्रीन हाउस ग्याँस सिद्धान्त]] ([[:en:greenhouse gas theory|greenhouse gas theory]]) वहां <ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite web | url= http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg1/ar4-wg1-chapter9.pdf | format=[[Portable Document Format|PDF]] | title=Understanding and Attributing Climate Change | work=Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change | accessdate=2008-02-01 | publisher=[[Intergovernmental Panel on Climate Change]] | last=Hegerl | first=Gabriele C. | coauthors=''et al.'' | pages=675}}
-->
</ref> मा शीतलन को भविष्यवाणी गर्दछ .यो रुझान देख्यो गएको छ 1960 पछि देखि लिएर स्ट्रैटोस्फियर <ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite web|title=Climate Change 2001:Working Group I: The Scientific Basis (Fig. 2.12)|url=http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg1/fig2-12.htm|date=2001|accessdate=2007-05-08}}
-->
</ref> चिसो नै भएको छ .[[ओजोन रिक्तीकरण|स्त्रतोस्फेरिक ओजोन को कटौती]] ([[:en:Ozone depletion|Reduction of stratospheric ozone]])के कारण शीतलता पनि पैदा हुन्छ , तर ओजोन रिक्तीकरण 1970 <ref>[http://www.nas.nasa.gov/About/Education/Ozone/history.html ओजोन इतिहास<!--बी ओ टी जनित शीर्षक-->]</ref> को दशक को अन्त सम्म नही भयो .सौर विभिन्नता र [[ज्वालामुखी|ज्वालामुखी गतिविधि]]० को कारण औद्योगिक युग ले लेकर १९५० सम्म गर्मी नही बढी बल्कि शीतलन नै भएको छ .<ref name="grida7" /> 2006 मा पीटर फौकल र संयुक्त राज्य अमेरिका , [[जर्मनी]], र [[स्विट्जरलैंड]] को अन्य शोधकर्ताहरु ले पाया को सूर्य को चमक मा पछिल्लो १००० सालों देखि [[शुद्ध वृद्धि|कुनै]] ([[:en:net increase|net increase]])परिवर्तन नही आएको छ .[[सौर चक्र]] ([[:en:Solar cycle|Solar cycle]]) को कारण पछिल्लो ३० सालहरुमा केवल ०.०७ प्रतिशत को नै वृद्धि भएको छ . ग्लोबल वार्मिंग को लागि यो धेरै सानो तथा महत्वपूर्ण योगदान दिन वाला प्रभाव हो।<ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite journal | first=Peter | last=Foukal | coauthors=''et al.'' | title=Variations in solar luminosity and their effect on the Earth's climate. | date=[[2006-09-14]] | journal=[[Nature]] | accessdate=2007-04-16 | url=http://www.nature.com/nature/journal/v443/n7108/abs/nature05072.html | doi=10.1038/nature05072 | format=abstract | volume=443 | pages=161}}
--></ref><ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite pressrelease | title=Changes in Solar Brightness Too Weak to Explain Global Warming | url=http://www.ucar.edu/news/releases/2006/brightness.shtml#| publisher=[[National Center for Atmospheric Research]] | date=[[2006-09-14]] | accessdate=2007-07-13 }}
--></ref> माइक लोक्क्वूद र क्लाउस फ्रोहलीच को एक अनुसन्धान ले पाया को १९८५ देखि लिएर अब सम्म ग्लोबल वार्मिंग र सौर विकिरण मा कुनै सम्बन्ध छैन , चाहे त्यो सौर उर्जा को कुरा हो या [[ब्रह्मांडीय किरणें|ब्रह्मांडीय किरणों]] ([[:en:cosmic ray|cosmic ray]])की .<ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite journal
| last = Lockwood
| first = Mike
| authorlink =
| coauthors = Claus Fröhlich
| title = Recent oppositely directed trends in solar climate forcings and the global mean surface air temperature
| journal = Proceedings of the Royal Society A
| volume =463
| issue =
| pages =2447
| date =
| quote = Our results show that the observed rapid rise in global mean temperatures seen after 1985 cannot be ascribed to solar variability,
whichever of the mechanisms is invoked and no matter how much the solar variation is amplified.
| url = http://www.pubs.royalsoc.ac.uk/media/proceedings_a/rspa20071880.pdf
| doi = 10.1098/rspa.2007.1880
| id =
| accessdate = 2007-07-21 }}
--></ref>[[हेनरिक वेनसमार्क|Henrik Svensmark]] ([[:en:Henrik Svensmark|Henrik Svensmark]]) र [[ऐगिल फ्रिल क्रिस्‍टेनसेन|Eigil Friis - Christensen]] ([[:en:Eigil Friis-Christensen|Eigil Friis-Christensen]]), जो को [[बादल वर्षा|बादलहरुलाई पैदा गर्ने]] ([[:en:cloud seeding|cloud seeding]])के संस्थापक हो , ले आफ्नो यस अनुमान <ref>[http://www.spacecenter.dk/publications/scientific-report-series/Scient_No._3.pdf/view लोक्क्वूद र फ्रोह्लिच्व्ह को उत्तर- सूर्य को जलवायु फोर्सिंग मा लगातार भूमिका - Spacecenter<!--बी ओ टी जनित शीर्षक-->]</ref> को आलोचना को छ २००७ मा एक अनुसन्धान ले पाउयाइयो को पछिल्लो बीस सालहरुमा धरती मा आने वाला ब्रह्मांडीय किरणों बढी पछिलों र तापमान <ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite news | publisher=[[BBC News Online]] | title='No Sun link' to climate change | url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/7327393.stm | author=Richard Black | date=[[3 April]] [[2008]]}}
--></ref><ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite journal | doi=10.1088/1748-9326/3/2/024001 | title=Testing the proposed causal link between cosmic rays and cloud cover | author=T Sloan and A W Wolfendale | journal=Environ. Res. Lett. | volume=3 | page=024001 | year=2008 | pages=024001}}
--></ref><ref>[http://arxiv.org/abs/0803.2298 यस कागज को प्रीप्रिंट यहां] पाया जान सक्छ</ref> मा कुनै संभंध नही नही .
 
== तापमान मा परिवर्तन ==
[[चित्र:2000 Year Temperature Comparison.png|thumb|280px|right|दो सहस्राब्दियों को तापमान अलग-अलग तरीकाबाट देखे गए , प्रत्येक तरिका मा दशक को पैमाना बनाइयो .२००४ को वर्षेनी गणना संदर्भ को लागि अन्क्बध गरिएको छ]]
<!--Translate this template and uncomment
{{main|Temperature record}}
-->
 
=== हाल मा ===
[[वाद्य तापमान रेकर्ड]] ([[:en:instrumental temperature record|instrumental temperature record]]) को अनुसार पृथ्वी को तापमान ,चाहे त्यो जमीन मा हो या समुद्र मा , १८६०-१९०० को मुकाबले बढेको छ <!--Translate this template and uncomment
{{nowrap|0.75&nbsp;°C (1.35&nbsp;°F)}}
-->यो तापमान मा वृद्धि [[शहरी गर्मी द्वीप]] ([[:en:urban heat island|urban heat island]]) प्रभाव <ref>[http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg1/ar4-wg1-chapter3.pdf कार्यकारी समूह एक , 2007 IPPC को खंड 3.2.2.2 , पृष्ठ 243]</ref> देखि प्रभावित नही होता १०७९ देखि , जमीन को तापमान समुद्र को तापमान को मुकाबले लगभग दुगना बडा छ (0.25&nbsp;°C प्रति दशक बनिस्पत 0.13&nbsp;°क प्रति दशक )<ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite journal| last = Smith | first = Thomas M. | coauthors= Reynolds, Richard W. | title = A Global Merged Land–Air–Sea Surface Temperature Reconstruction Based on Historical Observations (1880–1997) | journal = [[Journal of Climate]] |volume = 18 |issue = 12 | issn = 0894-8755 | pages = 2021–2036 | url = http://www.ncdc.noaa.gov/oa/climate/research/Smith-Reynolds-dataset-2005.pdf | format = [[Portable Document Format|PDF]] | date = [[2005-05-15]] | accessdate = 2007-03-14 | doi = 10.1175/JCLI3362.1}}
-->
</ref>
तल्लो [[क्षोभमंडल|त्रोपोस्फेरे]] ([[:en:troposphere|troposphere]])में तापमान 0.12 र 0.22&nbsp;°C ( (0.22 र 0.4&nbsp;°F) को बीच मा प्रति दशक बडा छ , जस्तो को [[उपग्रह तापमान को मापन|उपग्रह को आंकडा बताछन .]] ([[:en:satellite temperature measurements|satellite temperature measurements]])यो मानिन्छ कि १८५० भन्दा पहिले पछिल्लो [[पछिल्लो १००० साल को तापमान रेकर्ड|एक या दुइ हजार सालों]] ([[:en:Temperature record of the past 1000 years|one or two thousand years]])से तापमान अपेक्षाकृत स्थिर रहेको छ , केहि क्षेत्रीये उतार -चडाव जस्तै को [[मध्यकालीन गर्म अवधि|मध्यकालीन गर्म समय]] ([[:en:Medieval Warm Period|Medieval Warm Period]]) या [[अल्‍पकालीन आइस एज|अल्प बर्फीला युग]] ([[:en:Little Ice Age|Little Ice Age]])<!--Translate this template and uncomment
{{Fact|date=June 2008}}
-->
 
समुद्र मा तापमान जमीन को मुकाबले धीरे बडते हो क्यूंकि महासागरों को अधिक heat कैपसिटी अधिक हुन्छ र उनि वाष्पीकरण देखि जिआदा गर्मी खो सकते हो <ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite journal|title=Land/sea warming ratio in response to climate change: IPCC AR4 model results and comparison with observations|author = Rowan T. Sutton, Buwen Dong, Jonathan M. Gregory|journal=[[Geophysical Research Letters]]|volume=34|url=http://www.agu.org/pubs/crossref/2007/2006GL028164.shtml|doi=10.1029/2006GL028164|year=2007|accessdate=2007-09-19|pages=L02701}}
--></ref>[[उत्तरी गोलार्ध|उतरी गोलार्ध]] ([[:en:Northern Hemisphere|Northern Hemisphere]])में जमीन जिआदा छ यसैले त्यो [[दक्षिणी गोलार्ध]] ([[:en:Southern Hemisphere|Southern Hemisphere]]) को तुलना मा चाडै गर्म हुन्छ उतरी गोलार्ध मा मौसमी बरफ र समुद्री बरफ को व्यापक इलाके हो जो को ice-albedo फीडबैक मा निर्भर गर्छन उतरी गोलार्ध मा दक्षिणी गोलार्ध को मुकाबले अधिक ग्रीन हाउस ग्याँसहरु उत्सर्जित गरिन्छं , तर यो गर्मी मा अन्तर को लागि जिम्मेदार छैन क्यूंकि प्रमुख ग्रीन हाउस ग्याँसहरु धेरै समय सम्म रहछ बढी दुइनों गोलार्धो मा राम्रो तरिका घुल-मिल जान्छं <!--Translate this template and uncomment
{{Fact|date=July 2008}}
-->
 
[[नासा|NASA]]'s [[अन्तरिक्ष अध्‍ययन को लागि गोडार्ड संस्थान|गोद्दर्द अन्तरिक्ष अध्ययन संस्थान]] ([[:en:Goddard Institute for Space Studies|Goddard Institute for Space Studies]]), को अनुमानहरु मा आधारित , २००५ सबै भन्दा गर्म साल थियो , जबसे मापन को साधन १८०० को अन्त मा उपलब्ध भएका तब देखि , १९९८ को रेकर्ड लाई यसले एक डिग्री को केहि सौवें भाग ले तोडयो <ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite web |url= http://data.giss.nasa.gov/gistemp/2005/ |last= Hansen | first = James E. |authorlink= James Hansen |coauthors= ''et al.'' |title= Goddard Institute for Space Studies, GISS Surface Temperature Analysis |accessdate=2007-01-17 |date= [[2006-01-12]] |publisher= NASA [[Goddard Institute for Space Studies]]}}
-->
</ref>
[[विश्व मौसम विज्ञान संगठन]] ([[:en:World Meteorological Organization|World Meteorological Organization]]) र [[जलवायु अनुसन्धान एकक]] ([[:en:Climatic Research Unit|Climatic Research Unit]]) द्वारा तैयार गरियो अंदाजों देखि निष्कर्ष निकालेइयो को २००५ , १९९८ पछि दोश्रो सबै भन्दा जिआदा गर्म साल थियो <ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite web |url= http://www.cru.uea.ac.uk/cru/press/2005-12-WMO.pdf |title= Global Temperature for 2005: second warmest year on record |accessdate=2007-04-13 |date= [[2005-12-15]] |publisher= [[Climatic Research Unit]], School of Environmental Sciences, University of East Anglia |format = [[Portable Document Format|PDF]]}}
-->
</ref><ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite web |url=http://grdc.bafg.de/servlet/is/4226/Pressemitteilung-WMO-23-Dez-05-743_E1.pdf |format=[[Portable Document Format|PDF]] |title=WMO STATEMENT ON THE STATUS OF THE GLOBAL CLIMATE IN 2005 |accessdate=2007-04-13 |date=[[2005-12-15]] |publisher=[[World Meteorological Organization]]}}
-->
</ref> १९९८ मा तापमान असामान्य रूप ले जिआदा यसैले थियो क्यूंकि उन साल अल [[अल नीनो दक्षिणी दोलन|Niño को दक्षिणी दोलन]] ([[:en:El Niño-Southern Oscillation|El Niño-Southern Oscillation]])घटित भएका थिए <ref name="Changnon2000"><!--Translate this template and uncomment
{{cite book |title=El Niño, 1997-1998: The Climate Event of the Century |last=Changnon |first=Stanley A. |authorlink= |coauthors=Bell, Gerald D. |year=2000 |publisher=Oxford University Press |location=London |isbn=0195135520 |pages= }}
--></ref>
 
Anthropogenic उत्सर्जन को अन्य [[प्रदूषण|प्रदूषक]] -विशेषगरेर सल्फेट [[एयरोसोल|एरोसोल]] ([[:en:aerosol|aerosol]])स-ठंडा गर्ने प्रभाव हालछन क्यूंकि यो आती भयो सूर्य को रौशनी को प्रतिबिंबित गरेर दिछन यो एक आंशिक कारण हो उन शीतलन को जो बीसवी सताब्दी को मध्य मा पाउयाइयो <ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite web |url=http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg1/462.htm |last = Mitchell |first = J. F. B. |coauthors = ''et al.'' |title = 12.4.3.3 Space-time studies |work = Climate Change 2001: The Scientific Basis. Contribution of Working Group I to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change |accessdate=2007-01-04 |date=[[2001-01-20]] |publisher=[[Intergovernmental Panel on Climate Change]]}}
-->
</ref>
हुनत प्रा‍कृतिक परिवर्तनशीलता को कारण पनि ठंडापन हुन सक्छ।[[जेम्स हेनसन|जेम्स Hansen]] ([[:en:James Hansen|James Hansen]]) र उनको सहयोगिहरु ले प्रस्ताव राखएको छ को जीवाश्म ईंन्धन को बल्न देखि जो पदार्थ निकलते हो -CO<sub>2</sub> र एरोसोल्स ले एक दोश्रो प्रभाव को खत्म गरेको छ , यसैले गर्मी जिआदातर गैर CO<sub>2</sub> ग्रीनहाउस ग्याँसहरु को कारण नै छ।<ref name="pmid10944197"><!--Translate this template and uncomment
{{cite journal |author=Hansen J, Sato M, Ruedy R, Lacis A, Oinas V |title=Global warming in the twenty-first century: an alternative scenario |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=97 |issue=18 |pages=9875–80 |year=2000 |month=August |pmid=10944197 |doi=10.1073/pnas.170278997}}
--></ref>
 
Paleoclimatologist [[विलियम रूडिमेन|विलियम रूडीमेन]] ([[:en:William Ruddiman|William Ruddiman]]) मानव ले तर्क दिए कि दुनिया भर मा जलवायु मा मानवी प्रभाव लगभग 8000 साल पहिले शुरू भयो जब मान्छेहरु ले कृषि को लागि वन साफ गर्न शुरू गरेर दिए र ५००० साल पहिले शुरू भयो एशिया को चावल को सिंचाई ले पनि इसमे योगदान दिए <ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite journal |last=Ruddiman |first=William F. |authorlink=William Ruddiman |title=How Did Humans First Alter Global Climate? |volume=292 |issue=3 |journal=[[Scientific American]] |date=March 2005 |pages=46–53 |url=http://ccr.aos.wisc.edu/news/0305046.pdf |format=[[Portable Document Format|PDF]] |accessdate=2007-03-05}}
-->
</ref>
Ruddiman को ऐतिहासिक रेकर्ड को व्याख्या को मिथेन को आंकडों को तुलना मा विवादित भनिएको छ <ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite journal |last=Schmidt |first=Gavin |authorlink=Gavin Schmidt |coauthors=''et al.'' |date=[[2004-12-10]] |title=A note on the relationship between ice core methane concentrations and insolation |journal=[[Geophysical Research Letters]] |volume=31 |issue=23 |id=L23206 |doi=10.1029/2004GL021083 |url=http://pubs.giss.nasa.gov/abstracts/2004/Schmidt_etal_2.html |accessdate=2007-03-05 |pages=L23206 |format=abstract}}
-->
</ref>
 
=== मानव पूर्व जलवायु को भिन्‍नता ===
[[चित्र:Ice Age Temperature.png|thumb|280px|right|अंटार्कटिका मा दुइ स्थानहरु मा लागि गए तापमान को आंकडों को कर्वे र सारा विश्व को ग्लासिअल बरफ को विभिन्ताओं को रेकर्ड आज को तिथि बाईं ओर को ग्राफ .पर छ।]]
<!--Translate this template and uncomment
{{See|Paleoclimatology}}
-->
<!--Translate this template and uncomment
{{See also|Snowball Earth}}
-->
पृथ्वी ले पहिले पनि धेरै पल्ट गर्मी र सर्दी महसूस को छ। हाल नै को अंटार्कटिक [[अंटार्कटिका मा आईस कोरिंग को लागि यूरोपीय परियोजना|EPICA]] ([[:en:European Project for Ice Coring in Antarctica|EPICA]]) आइस कोर ८००००० साल को लेखा-जोखा राखिन्छ , जसमा आठ [[अंत: हिमनद|ग्लासिअल]] ([[:en:interglacial|interglacial]])चक्र [[मिलनकोविच चक्र|परिक्रमण भिन्नरूप]] ([[:en:Milankovitch cycles|orbital variations]]) संग दिए गए हो जो वर्तमान तापमानों संग तुलना गर्छन <ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite journal | first=James | last=Hansen | coauthors=''et al.'' | url=http://www.pnas.org/cgi/reprint/103/39/14288.pdf | title=Global temperature change | journal=[[Proceedings of the National Academy of Sciences|PNAS]] | volume=103 | number=39 | pages=14288–14293 | date=[[2006-09-26]] | format=[[Portable Document Format|PDF]] | accessdate=2007-04-20 | doi=10.1073/pnas.0606291103 | pmid=17001018}}
-->
</ref>
 
आरंभिक [[जुरासिक|जुरास्सिक]] ([[:en:Jurassic|Jurassic]])काल (लग-भाग १८० करोड वर्ष पहिले ) मा ग्रीन हाउस ग्याँसहरु मा वृद्धि भएको कारण औसत तापमान 5&nbsp;°C (9&nbsp;°F).तक बड गए [[मुक्त विश्वविद्यालय]] ([[:en:Open University|Open University]]) को अनुसन्धान देखि संकेत मिले हो को वार्मिंग को कारण चट्टानहरु को [[अपक्षय]] ([[:en:weathering|weathering]])दर् ४०० प्रतिशत सम्म बढ गई यस तरिका देखि अपक्षय कार्बन को [[कैल्सीटेट]] ([[:en:calcite|calcite]]) र [[डोलोमाइट]] ([[:en:dolomite|dolomite]]) मा बाँध देती छ , CO<sub>2</sub> को स्तर अर्को १५०००० सालहरुमा फिर्ता साधारण स्तर सम्म आयो <ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite press release |title=The Open University Provides Answers on Global Warming |publisher=[[Open University]] |date=[[2004-01-30]] |url=http://www3.open.ac.uk/earth-sciences/downloads/Press%20Release.pdf |format=[[Portable Document Format|PDF]] |accessdate=2007-03-04}}
-->
</ref><ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite journal | last = Cohen | first = Anthony S. | coauthors = ''et al.'' | year = 2004 | month = February | title = Osmium isotope evidence for the regulation of atmospheric CO<sub>2</sub> by continental weathering | journal = [[Geology (journal)|Geology]] | volume = 32 | issue = 2 | pages = 157–160 | doi = 10.1130/G20158.1 | url = http://sheba.geo.vu.nl/~vonh/imagesanddata/data/Cohenetal2004.pdf | format = [[Portable Document Format|PDF]] | accessdate = 2007-03-04}}
-->
</ref>
 
मिथेन को [[क्लेथ्‍रेट यौगिक|clathrate compound]] ([[:en:clathrate compound|clathrate compound]])s (the [[क्लेथ्‍रेट बन्दूक संकल्पना|clathrate gun hypothesis]] ([[:en:clathrate gun hypothesis|clathrate gun hypothesis]])) देखि अचानक निकास उन कारणहरु मध्ये एक मानिन्छ जसको कारण भूतकाल मा वार्मिंग भयो , इसमे [[पर्मियन Triassic लुप्त भएको घटना|Permian–Triassic extinction event]] ([[:en:Permian–Triassic extinction event|Permian–Triassic extinction event]]) (लग-भाग २ करोड ५१ लाख साल पहिले ) र the [[अधिकतम थर्मल Paleocene - आदि नूतन|Paleocene–Eocene Thermal Maximum]] ([[:en:Paleocene–Eocene Thermal Maximum|Paleocene–Eocene Thermal Maximum]]) (लग-भाग 55 करोड साल पहिले ).
 
== जलवायु प्रतिमान ==
२००१ या उससे पहिले गरिएको [[चित्र:Global Warming Predictions.png|thumb|280px|ग्लोबल वार्मिंग को गणना, जसमा धेरै तरिका को [[जलवायु प्रतिमान|जलवायु मोडेल]] ([[:en:climate model|climate model]])[[उत्सर्जन परिदृश्यहरु मा विशेष रिपोर्ट|SRES]] ([[:en:Special Report on Emissions Scenarios|SRES]]) उत्सर्जन परिदृश्य को अंतर्गत , शामिल गरियो हो , यो मानछन को उत्सर्जन को कम गर्न को लागि कार्रवाई नही को जायेगी ]]
२१ <sup>वी</sup>सदी को समयमा सतह को गर्मी को [[चित्र:Global Warming Predictions Map.jpg|thumb|280px|भौगोलिक वितरण [[HadCM3]] ([[:en:HadCM3|HadCM3]]) क्‍लाइमेट मोडेल को द्वारा नापाइयो जबकि सामान्‍य परिदृश्‍य मा कुनै व्‍यवसाय आर्थिक विकास र ग्रीनहाउस ग्याँस उत्सर्जन को कारण मानयो जाता हो.इस आंकडा मा , विश्व स्तर को वार्मिंग 3.0&nbsp;°C (5.4&nbsp;°F). देखि मेल खाती छ ]]
<!--Translate this template and uncomment
{{main|Global climate model}}
-->
 
वैज्ञानिकहरु ले जलवायु को [[कम्प्यूटर प्रतिमान|कम्प्यूटर मोडेल]] ([[:en:computer models|computer models]]) सहित ग्‍लोबल वार्मिंग को अध्‍ययन गरेको छ।ये मोडल्स द्रव गतिशीलता को भौतिक सिद्धान्तहरु , [[विकरणशील हस्तांतरण]] ([[:en:radiative transfer|radiative transfer]]) , र अन्य प्रक्रियाहरु मा आधारित हो , कटी जगाहाओं मा सरलीकरण गरिएको छ क्यूंकि कम्प्यूटर को आफ्नो सीमाहरु हुन्छ र जल्यायु प्रणाली धेरै नै [[जटिल प्रणाली|जटिल]] ([[:en:complex system|complexity]])है सरे आधुनिक जलवायु मोडेल आफ्नो मा एक वतावार्नेय मोडेल लागि हुन्छन् र यो समुद्र को मोडेल र भूमि तथा समुद्र मा बरफ को मोडेल संग जुदा हुन्छ केही मोडेलहरु मा रासायनिक र जैविक प्रक्रियाहरु को उपचार पनि शम्मिल हुन्छन् <ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite web | url= http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg1/ar4-wg1-chapter7.pdf | format=[[Portable Document Format|PDF]] | title=Chapter 7, "Couplings Between Changes in the Climate System and Biogeochemistry" | work=Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change | accessdate=2008-02-21 | date=[[2007-02-05]] | publisher=[[Intergovernmental Panel on Climate Change]]}}
--></ref> यो मोडेल ठेगाना लगाछन कि ग्रीनहाउस ग्याँसहरु को प्रभाव यदि जोडा जाए त एक गर्म जलवायु प्राप्त हुन्छ <ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite web |url=http://books.google.com/books?id=sx6DFr8rbpIC&dq=robert+lanza&printsec=frontcover&source=web&ots=S7MXYzoDqR&sig=jfUo33FtVZ3PSUS2fcc_EtawEnQ |last = Hansen |first = James |title = Climatic Change: Understanding Global Warming |work = One World: The Health & Survival of the Human Species in the 21st Century |accessdate=2007-08-18 | date = 2000 |publisher= Health Press}}
--></ref> फेरि पनि , जब यो धारणा प्रयोग गरिन्छ त पनि [[जलवायु प्रतिबद्धता|जलवायु संवेदनशीलता]] ([[:en:climate sensitivity|climate sensitivity]]) को धेरै बडा रोल रहन्छ
 
ग्रीनहाउस ग्याँसहरु को सांद्रता मा भविष्य को अनिश्चितताहरु को ध्‍यान मा राखदै आईपीसीसी २१ वी सताब्दी को अन्त सम्म अक चेतावनी <!--Translate this template and uncomment
{{nowrap|1.1&nbsp;°C to 6.4&nbsp;°C}}
--><!--Translate this template and uncomment
{{nowrap|(2.0&nbsp;°F to 11.5&nbsp;°F)}}
-->की परिकल्पना गर्छ , १९८०-१९९९ को मुकाबले <ref name="grida7" /> मोडेल को प्रयोग हाल को जलवायु परिवर्तन को [[हाल नै मा जलवायु परिवर्तन को रोपण|कारणों]] ([[:en:Attribution of recent climate change|causes of recent climate change]]) को जांच गर्न को लागि पनि गरिएको छ , यसको लागि नापएको परिवर्तनहरु को तुलना मोडेल को द्वारा बताये गए परिवर्तनहरु संग गरिन्छ
 
जलवायु को वर्तमान मोडेल अवलोकन संग राम्रो तरिका मेल खाते हो मा जलवायु को सबै पहलुहरु को नकल नही गरेर पाते<ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite web |url=http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg1/007.htm |title=Summary for Policymakers |work=Climate Change 2001: The Scientific Basis. Contribution of Working Group I to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change |accessdate=2007-04-28 |date=[[2001-01-20]] |publisher=[[Intergovernmental Panel on Climate Change]]}}
-->
</ref>
यो माडल उन वार्मिंग जो को १९१० देखि १९४५ सम्म भएको थियो को राम्रो तरिका बुझयो नही पाते , को त्यो प्राकृतिक परिवर्तन या मानव प्रभाव को कारन भयो ; फेरि पनि , उनि यो सुझाव दिछन को १९७५ पछि देखि हुने वार्मिंग ग्रीन [[ग्रीनहाउस गैस|हाउस ग्याँसहरु]] ([[:en:greenhouse gas|greenhouse gas]])के उत्सर्जन को कारन नै छ
 
वैश्विक जलवायु मोडेल को अनुमान उन ग्रीनहाउस ग्याँस परिदृश्यबाट प्रभावित हुन्छन् जसलाई आईपीसीसी ( उत्सर्जन [[उत्सर्जन परिदृश्यहरु मा विशेष रिपोर्ट|पर विशेष रिपोर्ट]] ([[:en:Special Report on Emissions Scenarios|Special Report on Emissions Scenarios]])) ( SRES ) ले आफ्नो रिपोर्ट मा दर्शाउएको छ चाहे सामन्य न हो मा मोडेल मा [[कार्बन चक्र]] ([[:en:carbon cycle|carbon cycle]])का अनुकरण पनि गरिन्छ , यो ज्यादातर सकारात्मक प्रतिक्रिया दर्शाउइन्छ , चाहे यो प्रतिक्रिया ( A2 SRES परिदृश्य को अंतर्गत , प्रतिक्रियाहरु मा 20 र 200 पीपीएम CO<sub>2</sub> को अन्तर हुन्छ ) अनिश्चित छ केहि पर्यवेक्षण अध्ययनहरु भन्दा एक सकारात्मक प्रतिक्रिया<ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite journal |last=Torn |first=Margaret |coauthors=Harte, John |date=[[2006-05-26]] |title=Missing feedbacks, asymmetric uncertainties, and the underestimation of future warming |journal=[[Geophysical Research Letters]] |volume=33 |issue=10 |id=L10703 |url=http://www.agu.org/pubs/crossref/2006/2005GL025540.shtml |accessdate=2007-03-04 |doi=10.1029/2005GL025540, |doi_brokendate=2008-06-25}}
-->
</ref><ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite journal |last=Harte |first=John |coauthors=''et al.'' |date=[[2006-10-30]] |title=Shifts in plant dominance control carbon-cycle responses to experimental warming and widespread drought |journal=Environmental Research Letters |volume=1 |issue=1 |id=014001 |url=http://www.iop.org/EJ/article/1748-9326/1/1/014001/erl6_1_014001.html |accessdate=2007-05-02 |doi=10.1088/1748-9326/1/1/014001 |pages=014001}}
-->
</ref><ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite journal |last = Scheffer |first = Marten |coauthors = ''et al.'' |title = Positive feedback between global warming and atmospheric CO2 concentration inferred from past climate change. |journal = [[Geophysical Research Letters]] |volume = 33 |url = http://www.pik-potsdam.de/~victor/recent/scheffer_etal_T_CO2_GRL_in_press.pdf |doi = 10.1029/2005gl025044 |date = [[2006-05-26]] |accessdate = 2007-05-04 |pages = L10702}}
-->
</ref>} देखने को मिली छ।
 
मई २००८ मा यो भविष्यवाणी गरिएको को " विशव को तापमान चाहे अर्को दशक मा न ठूलो क्यूंकि उत्तरी अटलांटिक र प्रशांत उष्णकटिबंधीय क्षत्रहरुमा जो जलवायु परिवर्तन हुनेछन् उनि अस्थायी तरिका मा अन्थ्रोपोगेनिक वर्मिंग को कम गरेर देंगे " यो भविष्यवाणी समुद्र को तापमान गर्‍यो गणना मा आधारित थियो <ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite journal|url=http://www.nature.com/nature/journal/v453/n7191/abs/nature06921.html|title=Advancing decadal-scale climate prediction in the North Atlantic sector|author=N. S. Keenlyside, M. Latif, J. Jungclaus, L. Kornblueh2, E. Roeckner|date=May 1, 2008|pages=84-88|journal=[[Nature (journal)|Nature]]|issue=453|accessdate=2008-07-06|doi=10.1038/nature06921}}
--></ref>
 
वर्तमान पीढी को मोडेल मा बादलहरुलाई दर्शाया जाना अनिश्चितता को एक बडा कारन छ , यद्यपि यस मा कार्य गरे जा रहेको छ <ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite web |url=http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg1/271.htm |last = Stocker |first = Thomas F. |coauthors = ''et al.'' |title = 7.2.2 Cloud Processes and Feedbacks |work = Climate Change 2001: The Scientific Basis. Contribution of Working Group I to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change |accessdate=2007-03-04 |date=[[2001-01-20]] |publisher=[[Intergovernmental Panel on Climate Change]]}}
-->
</ref>
 
हाल को एक अध्ययन द्वारा [[डेभीड डुगलस|दाऊद डगलस]] ([[:en:David Douglass|David Douglass]]), [[जन क्रिस्टी]] ([[:en:John Christy|John Christy]]), र बिन्यामीन Pearson र [[फ्रेड सिंगर|फ्रेड गायक]] ([[:en:Fred Singer|Fred Singer]]) ले पाया को यदि हामी वास्तविक जलवायु मोडेलों संग २२ प्रमुख वैश्विक जलवायु मोडेलों को तुलना गर्नुहोस त यो पाइन्छ को यो उष्णकटिबंधीय troposphere मा भएका परिवर्तनहरु मा खरे नही बैठते .लेखक यस कुरा मा गौर गर्छन को उनको परिणाम हाल नै मा भएका प्रकाशनहरु को परिणामो देखि मेल नही खाता <ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite journal| last=Douglass | first=David H. | authorlink = David Douglass | coauthors=''et al.'' | date=[[2007-12-05]] | title=A comparison of tropical temperature trends with model predictions | journal=International Journal of Climatology | volume=9999 | issue=9999 | doi=10.1002/joc.1651 | url=http://icecap.us/images/uploads/DOUGLASPAPER.pdf | format=[[Portable Document Format|PDF]] | accessdate=2008-05-12}}
--></ref>
 
== अपेक्षित एवं आशातीत प्रभाव ==
{{main|भूमंडलीय ऊष्मीकरण को प्रभाव}}
[[चित्र:Glacier Mass Balance.png|left|thumb|280px|विरल रेकर्ड यो पनि दर्शाउछन को हिमनद शुरुआती १८००स देखि पछि हट रहे हो १९५० मा हिमनद को बरफ को मापन शुरू भयो र रिपोर्ट [[विश्व ग्लेशियर मनिटरिंग सेवा|WGMS]] ([[:en:World Glacier Monitoring Service|WGMS]]) र [[राष्ट्रीय हिमपात र बर्फडाटा केंद्र|NSIDC को पेश को गई]] ([[:en:National Snow and Ice Data Center|NSIDC]]).]]
<!--Translate this template and uncomment
{{main|Effects of global warming}}
-->
 
यद्यपि विशेष मौसम घटनाहरु को ग्लोबल वार्मिंग संग जोडना मुश्किल छ , फेरि पनि विश्व को तापमान मा वृद्धि देखि व्यापक [[ग्लोबल वार्मिंग को प्रभाव|परिवर्तन]] ([[:en:effects of global warming|changes]])सहित [[हिमनद संहति संतुलन|बर्फ पछि हटना]] ([[:en:Glacier mass balance|glacial retreat]]), [[ध्रुवीय संकुचन|आर्कटिक shrinkage]] ([[:en:Arctic shrinkage|Arctic shrinkage]]), र दुनिया भर मा [[समुद्र को स्तर वृद्धि]] ([[:en:sea level rise|sea level rise]]) हुन सक्छ .[[घन ( मौसम विज्ञान )|अवक्षेपण]] ([[:en:precipitation (meteorology)|precipitation]])की मात्र मा परिवर्तन [[बाढी]] र [[सुकेको|सूखे]] ([[:en:drought|drought]])को जनम दिन सक्छ . चरम मौसम को घटनाहरु को आवृत्ति एवं त्रीवता मा पनि [[चरम मौसम|परिवर्तन हो सकते]] ([[:en:extreme weather|extreme weather]]) छ।अन्य प्रभावहरु मा कृषि पैदावार मा कमी , वाहेक व्यापार को नयाँ मार्गहरु <ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite news |first=Jennifer |last=Macey |title=Global warming opens up Northwest Passage |url=http://www.abc.net.au/news/stories/2007/09/19/2037198.htm?section=business |publisher=ABC News |date=[[September 19]], [[2007]] |accessdate=2007-12-11}}
--></ref> को जुडना , सानो गर्मिहरु , [[धारा प्रवाह|streamflow]] ([[:en:streamflow|streamflow]]) , प्रजातिहरु को [[जलवायु परिवर्तन ले विलुप्त भएको खतरा|खतम]] ([[:en:extinction risk from climate change|extinctions]])होना र [[वेक्टर ( जीव विज्ञान )|रोगहरु को वेक्टर]] ([[:en:Vector (biology)|disease vectors]])में वृद्धि शामिल हो
 
[[प्राकृतिक वातावरण]] ([[:en:natural environment|natural environment]]) र [[सभ्यता|मानव जीवन]] ([[:en:civilization|human life]]) मा केहि असर केहि हद सम्म ग्लोबल वार्मिंग को कारण देखि माने जाँदैछन् IPCC को एक रिपोर्ट को अनुसार [[1850 पछि हिमनदहरुको पछि हटना|glacier को पछि हटना]] ([[:en:Retreat of glaciers since 1850|glacier retreat]]), [[आइस शेल्फ#आइस शेल्फ विघटन|ice shelf को खतम होना]] ([[:en:Ice shelf#Ice shelf disruption|ice shelf disruption]]) जस्तो को [[लार्सन आइस शेल्फ|Larsen Ice Shelf]] ([[:en:Larsen Ice Shelf|Larsen Ice Shelf]]), मा भयो [[समुद्र को स्तर वृद्धि|समुद्र को स्टार को बडना]] ([[:en:sea level rise|sea level rise]]), वर्षा मा परिवर्तन , र [[ग्लोबल वार्मिंग को प्रभाव#अधिक चरम मौसम|बहुत नै खराब मौसम]] ([[:en:Effects of global warming#More extreme weather|extreme weather events]]), ग्लोबल वार्मिंग <ref name="tar_wg2">
<!--Translate this template and uncomment
{{cite web |title = Climate Change 2001: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Contribution of Working Group II to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change |url = http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg2/index.htm |publisher = [[Intergovernmental Panel on Climate Change]] |date = [[2001-02-16]] |accessdate = 2007-03-14}}
-->
</ref> को कारन माने जाँदैछन्
समग्र पैटर्न, तीव्रता , र आवृत्ति को लागि परिवर्तन संभावित हो , यो भन्न मुश्किल छ को यो सबै ग्लोबल वार्मिंग को कारण हो .अन्य प्रभावहरु मा शामिल हो केही क्षेत्रहरु मा पानी को कमी , केहि मा अवक्षेपण को बडना , पर्वत snowpack मा परिवर्तन र गरम मौसम को कारण र स्वास्थ्य को प्रतिकूल प्रभाव <ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite journal |author=McMichael AJ, Woodruff RE, Hales S |title=Climate change and human health: present and future risks |journal=Lancet |volume=367 |issue=9513 |pages=859–69 |year=2006 |pmid=16530580 |doi=10.1016/S0140-6736(06)68079-3}}
--></ref>
 
बढती भयो मृत्युहरु , displacements , र आर्थिक नोकसान , जो को [[चरम मौसम|अतिवादी मौसम]] ([[:en:extreme weather|extreme weather]])के कारण संभावित हो , [[जनसंख्या वृद्धि|बढती भयो जनसँख्या]] ([[:en:Population growth|growing population]])के कारण र पनि बदतर हुन सक्छन् . हुनत शीतोष्ण क्षेत्र मा यसको केहि फैदे पनि हुन सक्छन् जस्तै को ठंड <ref name="WGII SPM AR4">
<!--Translate this template and uncomment
{{cite web |title = Summary for Policymakers |work = Climate Change 2007: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Working Group II Contribution to the Intergovernmental Panel on Climate Change Fourth Assessment Report |url =http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-spm.pdf |format = [[Portable Document Format|PDF]] |publisher = [[Intergovernmental Panel on Climate Change]] |date = [[2007-04-13]] |accessdate = 2007-04-28}}
-->
</ref> को कारण भन्दा कम मृत्युहरु हुनु .
[[आईपीसीसी को तेश्रो मूल्यांकन रिपोर्ट|आईपीसीसी तेश्रो मूल्यांकन रिपोर्ट]] ([[:en:IPCC Third Assessment Report|IPCC Third Assessment Report]]) को लागि द्वितीय कार्यकारी समूह द्वारा .<ref name="tar_wg2" /> बनाईएको रिपोर्ट मा संभावित प्रभाव को समझ र यिनीहरुका सारांश पाया जान सक्छ .नयाँ [[आईपीसीसी को चौथी मूल्यांकन रिपोर्ट|IPCC Fourth Assessment Report]] ([[:en:IPCC Fourth Assessment Report|IPCC Fourth Assessment Report]]) को अनुसार , यस्तो प्रमाण भेटिन्छ को [[अन्ध महासागर|उतरी प्रशांत महासागर]] मा १९७० देखि [[उष्णकटिबंधीय चक्रवात|tropical cyclone]] ([[:en:tropical cyclone|tropical cyclone]]) को तेज गतिविधि पाउईएको छ [[अटलांटिक मल्‍टीडेकेडल दोलन|Atlantic Multidecadal Oscillation]] ([[:en:Atlantic Multidecadal Oscillation|Atlantic Multidecadal Oscillation]])), को संध्र्ब मा , तर लामो दूरी को प्रभावहरु को ठेगाना लाग्न , खास गरेर को [[उपग्रह]] गणनाओं भन्दा पहिले , धेरै मुश्किल छ सारांश यो पनि स्पष्ट गर्दैन को उष्णकटिबंधीय चक्रवातों को दुनिया भर मा वार्षिक संख्या मा कुनै सम्बन्ध हो या नही <ref name="grida7" />
 
केहि र संभावित असर हो समुद्र को <!--Translate this template and uncomment
{{nowrap|110 to 770 millimeters}}
--><!--Translate this template and uncomment
{{nowrap|(0.36 to 2.5&nbsp;ft)}}
-->१९९० देखि २१०० <ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite web |url=http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg1/409.htm |last = Church |first = John A. |coauthors = ''et al.'' |title = Executive Summary of Chapter 11 |work = Climate Change 2001: The Scientific Basis. Contribution of Working Group I to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change |accessdate=2005-12-19 |date=[[2001-01-20]] |publisher=[[Intergovernmental Panel on Climate Change]]}}
--></ref> को बीच बढन , खेती मा [[जलवायु परिवर्तनऔर कृषि|असर]] ([[:en:Climate change and agriculture|repercussions to agriculture]]), [[थर्मोहेलाइन परिसंचरण को बंद होना|thermohaline सिर्कुलेशन को धीमा होना]] ([[:en:Shutdown of thermohaline circulation|possible slowing of the thermohaline circulation]]), [[ओजोन परत]] ([[:en:ozone layer|ozone layer]])में कमी चक्रवातों र <ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite journal|doi = 10.1038/ngeo202|title = Simulated reduction in Atlantic hurricane frequency under twenty-first-century warming conditions|year = 2008|author = Knutson, Thomas R.|journal = Nature Geoscience|volume = 1|pages = 359}}
--></ref> खराब मौसम [[चरम मौसम मा :ग्लोबल वार्मिंग को प्रभाव|की]] ([[:en:Effects of global warming#More extreme weather|hurricanes and extreme weather events]])तीव्रता मा इजाफा ( मा यो अबेर पछि आएँगे ) , [[महासागर अम्लीकरण|महासागर pH]] ([[:en:Ocean acidification|lowering]])का [[पीएच|नीचा होना]] ([[:en:pH|pH]])और [[मलेरिया]] र dengue ज्वरो [[डेंगू|जैसी बिमारियहरुको फैलन]] . एक अध्ययन को भविष्यवाणी को अनुसार २०५० सम्म १८% देखि ३५% पशु र बिरुवाहरु को प्रजातिहरु [[जलवायु परिवर्तन ले विलुप्त भएको खतरा|विलुप्त]] ([[:en:extinction risk from climate change|extinct]])हो जाएँगी , यो कुरा ११०३ पशु र बिरुवाहरु को एक नमूने मा आधारित छ <ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite journal |last= Thomas |first= Chris D. |coauthors= ''et al.'' |date= [[2004-01-08]] |title= Extinction risk from climate change |journal= [[Nature (journal)|''Nature'']] |volume= 427 |issue= 6970 |pages= 145–138 |doi= 10.1038/nature02121 |url= http://www.geog.umd.edu/resac/outgoing/GEOG442%20Fall%202005/Lecture%20materials/extinctions%20and%20climate%20change.pdf |format= [[Portable Document Format|PDF]] |accessdate= 2007-03-18}}
--></ref> तर , केहि नै यंत्रवत अध्ययनहरु ले जलवायु परिवर्तन <ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite journal |last= McLaughlin |first= John F. |coauthors= ''et al.'' |date= [[2002-04-30]] |title= Climate change hastens population extinctions |journal= [[Proceedings of the National Academy of Sciences|PNAS]] |volume= 99 |issue= 9 |pages= 6070–6074 |doi= 10.1073/pnas.052131199 |url= http://www.nd.edu/~hellmann/pnas.pdf |format= [[Portable Document Format|PDF]] |accessdate= 2007-03-29 |pmid= 11972020}}
--></ref> को कारण जीवहरु विलुप्त भएको अनुमान लगाएको छ , बढी एक शुद्ध त यो दर्शाउइन्छ को विलुप्त भएको अनुमान अनिश्चित हो .<ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite journal |last=Botkin |first=Daniel B. |authorlink= |coauthors=''et al.'' |year=2007 |month=March |title=Forecasting the Effects of Global Warming on Biodiversity |journal=[[BioScience]] |volume=57 |issue=3 |pages=227–236 |doi=10.1641/B570306 |url=http://www.imv.dk/Admin/Public/DWSDownload.aspx?File=%2FFiles%2FFiler%2FIMV%2FPublikationer%2FFagartikler%2F2007%2F050307_Botkin_et_al.pdf |accessdate= 2007-11-30}}
--></ref>
 
ग्लोबल वार्मिंग कसे भौगोलिक क्षमता तथा उनको प्रचंडता मा वृद्धि भएको आशा हो।
[[उष्णकटिबंधीय रोग|उष्णकटिबंधीय रोगहरु]] ([[:en:tropical disease|tropical disease]])<ref>[http://www.cbsnews.com/stories/2002/06/20/tech/main512920.shtml ग्लोगल वार्मिंग देखि रोग फैल सकते छन्, जस्तै जस्तै तापमान बढता] छ वैसे वैसे अध्ययन : रोगजनकहरु को नयाँ क्षेत्रहरु मा हमला हुन सक्छ।सीबीबी समाचार</ref> संपूर्ण [[युरोप]], [[उत्तरी अमरीका]] तथा [[एशिया महाद्वीप|उत्तरी एशिया]] <ref>[http://world.merinews.com/catFull.jsp;jsessionid=EAA582BA3E049534BABAA98C515DEF1F?articleID=137538 ग्लोबल वार्मिंग देखि मलेरिया] पोषित हुन्छ।</ref> मा जलवायु परिवर्तन कीडो देखि पैदा हुने [[औपसर्गिक रोग|रोगों]] मा बढोतरी गर्न सक्छ जस्तै [[मलेरिया|मलेरिया{]]
 
=== आर्थिक ===
<!--Translate this template and uncomment
{{main|Economics of global warming|Low-carbon economy}}
-->
केहि अर्थशास्त्रियों ले अनुमान गर्ने कोशिश गरे छ को दुनिया भर को जलवायु परिवर्तन ले कुल कितनी आर्थिक क्षति हुनेछ अझै सम्म यस तरिका को अनुमान लाईई निर्णायक निष्कर्ष नही निकल पाए हो , 100 अनुमानहरु को एक सर्वेक्षण मा यो पाउयाइयो को आंकडा [[अमरीकी डलर]]प्रति टन कार्बन -10 ( टीसी ) ( अमेरिकी डलर प्रति टन कार्बन डाइओक्साइड -3 ) लेकर [[अमरीकी डलर]]350/tC ( 95 अमेरिकी डलर प्रति टन कार्बन डाइओक्साइड ) सम्म हो , यिनको औसत 43 अमेरिकी डलर प्रति टन कार्बन ( 12 अमेरिकी डलर प्रति टन कार्बन डाइओक्साइड ) .<ref name="WGII SPM AR4" /> निकलती छ .
 
[[कठोर समीक्षा|Stern Review]] ([[:en:Stern Review|Stern Review]]) संभावित आर्थिक प्रभाव मा एक व्यापक रूप ले प्रचारित रिपोर्ट छ ; यो सुझाव देती छ को दुनिया भर मा अत्यधिक कठोर मौसम कम हुन सक्छ , [[सकल घरेलू उत्पाद|कुल domestic product]] एक प्रतिशत सम्म बड सक्छ र बुरी देखि बुरी हालत मा [[प्रति व्यक्ति]] ([[:en:per capita|per capita]]) खपत 20 प्रतिशत गिर सकती छ .<ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite web | url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/6098362.stm | title = At-a-glance: The Stern Review | publisher = [[BBC]] |accessdate=2007-04-29 |date = [[2006-10-30]]}}
--></ref> यस रिपोर्ट को पद्धति , र निष्कर्ष को धेरै अर्थशास्त्रियों द्वारा आलोचना को छ ,मुख्यतः इसमे जो धारणाए हो उनको जस्तै को [[छुट|छूट]] ([[:en:discounting|discounting]]) र यसको स्थितिहरु को विकल्प,<ref>Tol र Yohe ( 2006 ) " स्टर्न को एक समीक्षा " ''विश्व अर्थशास्त्र'' '''7'''( 4 ) : 233-50 .''विश्व अर्थशास्त्र मा अन्य आलोचनाहरु को पनि अवलोकन गर्नुहोस।''''''''</ref> जबकि अन्य ले आर्थिक जोखिम को गणना को समर्थन गरेको छ, चाहे उनि उनको संखयों देखि सहमत छैन <ref><!--Translate this template and uncomment
{{web cite|url=http://delong.typepad.com/sdj/2006/12/do_unto_others.html|title= Do unto others...|author=[[J. Bradford DeLong]]}}
--></ref><ref><!--Translate this template and uncomment
{{web cite|url=http://johnquiggin.com/wp-content/uploads/2006/12/sternreviewed06121.pdf|title=Stern and the critics on discounting|author=[[John Quiggin]]}}
--></ref>
 
प्रारंभिक अध्ययन दर्शाउछन को ग्लोबल वार्मिंग को कम गर्ने लागत र लाभ मोटे तरिका मा एक दोश्रो देखि तुलना को योग्य हो <ref><!--Translate this template and uncomment
{{web cite | url=http://www.ft.com/cms/s/0/38c1bfa0-09bd-11dd-81bf-0000779fd2ac.html | title= Full quote from IPCC on costs of climate change| author=Terry Barker|date=April 14, 2008|accessdate=2008-04-14|publisher=FT.com}}
--></ref>
 
[[संयुक्त राष्ट्र पर्यावरण कार्यक्रम]] ([[:en:United Nations Environment Programme|United Nations Environment Programme]]) ( यूएनईपी ) को अनुसार , आर्थिक क्षेत्रहरु जसलाई कठिनाइहरु को सामना गर्ने संभावना छं , उनमे शामिल हो [[बैंक]]s , [[जलवायु परिवर्तन र कृषि|कृषि]] ([[:en:Climate change and agriculture|agriculture]]), परिवहन र अन्य .<ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite web | url=http://www.unepfi.org/fileadmin/documents/CEO_briefing_climate_change_2002_en.pdf | format= [[Portable Document Format|PDF]] | title = Climate Risk to Global Economy |last = Dlugolecki |first= Andrew |coauthors= ''et al.'' |work = CEO Briefing: UNEP FI Climate Change Working Group | publisher = [[United Nations Environment Programme]] |accessdate=2007-04-29 |date=2002}}
-->
</ref> विकासशील देश जो को कृषि मा निर्भर गर्छन ग्लोबल वार्मिंग द्वारा खास तरिका देखि प्रभावित हुनेछन् .<ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite web | url= http://www.rff.org/Documents/RFF-Resources-164_Thomas%20Schelling.pdf | title = Thomas Schelling: Developing Countries Will Suffer Most from Global Warming| accessdate=2008-03-01 | work = Resources 164 }}
--></ref>
 
== अनुकूलन र शमन ==
<!--Translate this template and uncomment
{{main|Adaptation to global warming|Mitigation of global warming|Kyoto Protocol}}
-->
 
मौसम वैज्ञानिकहरु को बीच जो एक तरिका को [[जलवायु परिवर्तन मा वैज्ञानिक परामर्श|व्यापक समझौता]] ([[:en:Scientific opinion on climate change|broad agreement]]) छ को वैश्विक तापमान मा वृद्धि हुनेछ , ले केहि [[राष्ट्र]]s , [[राज्य]] ([[:en:state|state]])s , [[निगम]] ([[:en:corporation|corporation]])s र व्यक्तिहरु लाई गतिविधि गरे पछि मजबूर गरेको छ को ग्लोबल वार्मिंग को कम गरे जाए या उसलाई समायोजित गरे जाए .बहुत देखि पर्यावरण समूह ग्लोबल वार्मिंग को विरूद्ध [[जलवायु परिवर्तन मा व्यक्तिगत र राजनीतिक कार्रवाई|व्यक्तिगत कार्यहरु]] ([[:en:Individual and political action on climate change|individual action]]) को प्रोत्साहित गर्छन तर यस्तो प्राय: उपभोक्ता एवं क्षेत्रीय संगठनहरु द्वारा संपन्न हुन्छ। केहि ले सुझाव दिए छ को दुनिया भर मा जीवाश्म ईंन्धन को उत्पादन मा एक [[कोटा]] ([[:en:quota|quota]]) हुनु पर्छ क्यूंकि उनि मानछन को यसको सीधा सम्बन्ध CO<sub>2</sub> को उत्सर्जन<ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite web| title = Climate Control: a proposal for controlling global greenhouse gas emissions | publisher = Sustento Institute | url = http://sustento.org.nz/wp-content/uploads/2007/06/climate-control.pdf | format = [[Portable Document Format|PDF]] | accessdate = 2007-12-10}}
--></ref><ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite web | title = Rigged - The climate talks are a stitch-up, as no one is talking about supply. | first = George | last = Monbiot | url = http://www.monbiot.com/archives/2007/12/11/rigged/ | format = HTML | accessdate = 2007-12-22}}
--></ref> देखि छ .
 
जलवायु परिवर्तन मा [[जलवायु परिवर्तन|कारोबारी कारर्वाई]] ([[:en:business action on climate change|business action on climate change]])भी भएको छ जस्तै को ऊर्जा दक्षता को ठूलोन र [[वैकल्पिक ईंन्धन]] ([[:en:alternative fuels|alternative fuels]]) को प्रयोग गर्न .हाल नै मा विकसित गरिएको अवधारणा यो हो कि ग्रीनहाउस ग्याँस [[उत्सर्जन व्यापार]] ([[:en:emissions trading|emissions trading]]) को जाए , इसमे कम्पनीहरु सरकार संग मिल को उत्सर्जन लाई kaab
 
ग्लोबल वार्मिंग को काबू गर्न को लागि विश्व को प्राथमिक अन्तर्राष्ट्रीय समझौता छ [[क्योटो प्रोटोकल]] ([[:en:Kyoto Protocol|Kyoto Protocol]]), एक संशोधन [[संयुक्त राष्ट्र को जलवायु परिवर्तन मा समझौते को रूपरेखा|UNFCCC]] ([[:en:United Nations Framework Convention on Climate Change|UNFCCC]]) को , जो 1997 मा अगाडी आयो .इस प्रोटोकोल को अंतर्गत अब 160 भन्दा अधिक देश र विश्व स्तर मा वैश्विक ग्रीनहाउस ग्याँस उत्सर्जन ५५ प्रतिशत भाग छ।<ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite web | url=http://unfccc.int/files/essential_background/kyoto_protocol/application/pdf/kpstats.pdf | format=[[Portable Document Format|PDF]] |title=Kyoto Protocol Status of Ratification | publisher=[[United Nations Framework Convention on Climate Change]] | date=[[2006-07-10]] | accessdate=2007-04-27}}
-->
</ref> केवल [[संयुक्त राज्य अमेरिका]] र [[काजाक्स्तान|कजाकस्तान]] ले यस सन्धि को पुष्टि गरेनहै , जबकि अमरीका ग्रीन हाउस ग्याँसहरु लाई [[संयुक्त राज्य अमेरिका द्वारा ग्रीनहाउस ग्याँस उत्सर्जन|पैदा गर्न वाला]] ([[:en:greenhouse gas emissions by the United States|largest emitter]])सबै भन्दा बडा देश हो .यो सन्धि 2012 मा समाप्त हो रही छ , र अन्तर्राष्ट्रीय वार्ता [[मई 2007]] ([[:en:May 2007|May 2007]]) मा शुरू हो रही हो , उन सन्धि मा जो मौजूदा सन्धि को ठाँउ लेगी .<ref>[http://www.boston.com/news/science/articles/2007/05/14/climate_talks_face_international_hurdles/ जलवायु वार्ता र अन्तर्राष्ट्रीय बाधाहरु को सामना ], आर्थर द्वारा Max , एसोसिएटेड प्रेस , 5/14/07 .</ref>
 
अमेरिका अर्थव्यवस्था को भारी नुक्सान र ८० प्रतिशत दुनिया जस्तै को [[चीन]] र [[भारत]] को सन्धि मा देखि छोडयो जाना [[अमरीकी राष्‍ट्रपति|अमेरिकी राष्ट्रपति]] ([[:en:U.S. President|U.S. President]])[[जार्ज डउबल्यूबुश|जर्ज डब्ल्यू को बुश]] ([[:en:George W. Bush|George W. Bush]]) को क्योटो प्रोटोकल को लागि भन्न छ भन्न छ कि यो अनुचित छ र अप्रभावी छ <ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite web |url=http://www.whitehouse.gov/news/releases/2001/03/20010314.html|title=Text of a Letter from the President to Senators Hagel, Helms, Craig, and Roberts |accessdate=2007-11-21 |author=[[George W. Bush]] |date=[[March 13]], [[2001]]|publisher=Office of the Press Secretary}}
--></ref> बुश ले ऊर्जा प्रौद्योगिकी को प्रोत्साहित दिए छ ,<ref>[http://www.whitehouse.gov/stateoftheunion/2008/index.html संघ राज्य को संबोधन],2008-01-28 को प्राप्त गरियो ." संयुक्त राज्य अमेरिका हाम्रो ऊर्जा सुरक्षा र वैश्विक जलवायु परिवर्तन को मजबूत बनाउन को लागि वचनबद्ध छ .और यिनी लक्ष्यहरु लाई पूरा गर्ने सबै भन्दा राम्रो तरीका छ को अमरीका साफ र उरला को कम प्रयोग गर्ने प्रौद्योगिकी विकसित करे .</ref> र संयुक्त राज्य अमेरिका को भित्र विभिन्न राज्य र नगर सरकारहरु ले क्योटो प्रोटोकोल को लागू गर्न को प्रयास शुरू गरेर दिए हो ;इस को एक उदाहरण हो [[क्षेत्रीय ग्रीनहाउस ग्याँस पहल]] ([[:en:Regional Greenhouse Gas Initiative|Regional Greenhouse Gas Initiative]]).<ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite web| url=http://www.rggi.org/ |title=Regional Greenhouse Gas Initiative| accessdate=2006-11-07}}
--></ref>[[अमेरिका जलवायु परिवर्तन विज्ञान कार्यक्रम|अमेरिका विज्ञान जलवायु परिवर्तन कार्यक्रम]] ([[:en:U.S. Climate Change Science Program|U.S. Climate Change Science Program]]) एक संयुक्त कार्यक्रम हो जसमा 20 भन्दा अधिक अमरीकी संघीय एजेंसियों को भागेदारी छ
 
चीन र भारत , हुनत यसको प्रावधानों देखि अछूते हो , ले क्योटो प्रोटोकोल को [[विकासशील देश|विकासशील देशहरु]] ([[:en:developing countries|developing countries]]) को रूप मा यसको तस्दीक को हैहाल को केहि अध्ययन <ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite web |url= http://www.berkeley.edu/news/media/releases/2008/03/10_chinaco2.shtml |title= New analysis finds alarming increase in expected growth of China CO2 emissions |accessdate=2008-03-10 |author=Sarah Yang, Media Relations |date=[[March 13]], [[2001]]|publisher= UC Berkeley }}
--></ref> को अनुसार चीन ले ग्रीन हाउस ग्याँसहरु को उत्सर्जन मा अमरीका को पनि मात दे दिएको छ .चीनी प्रीमियर [[वेन जियाबाओ]] ([[:en:Wen Jiabao|Wen Jiabao]]) ले आफ्नो देश ले भन्यो छ को त्यो [[प्रदूषण]] र ग्लोबल वार्मिंग छ .<ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite web|url=http://www.planetark.com/dailynewsstory.cfm/newsid/43027/story.htm|title=Wen Urges Greater China Effort to Fight Pollution, July 10, 2007, Reuters, via planetark.com|accessdate=2007-07-27}}
--></ref> देखि निपटने को लागि आफ्नो प्रयास दुगने गरेर दे .
 
आईपीसीसी को कार्य समूह III ग्लोबल वार्मिंग को लागत र लाभ को विभिन्न दृष्टिकोणों को बारे मा रिपोर्ट बनाउन को लागि 2007 को [[आईपीसीसी को चौथी मूल्यांकन रिपोर्ट|आईपीसीसी चौथा मूल्यांकन रिपोर्ट]] ([[:en:IPCC Fourth Assessment Report|IPCC Fourth Assessment Report]]) मा यो निष्कर्ष नीकाला गयो को कुनै एक प्रौद्योगिकी या सेक्टर ग्लोबल वार्मिंग को खत्म गर्न को लागि पुरा तरिकाले जिम्मेदार छैन .वे पाउछन को प्रौद्योगिकी को विभिन्न क्षेत्रहरु , जस्तै [[ऊर्जा आपूर्ति]] ([[:en:energy supply|energy supply]]), [[परिवहन]] ([[:en:transport|transport]])ation , [[उद्योग]] ([[:en:industry|industry]]), र [[कृषि]], मा केहि प्रमुख प्रथाहरु को लागू हुनु पर्छ .अनुमान छ कि 2030 सम्म [[कार्बन डाइओक्साइड को समकक्ष|कार्बन डाइओक्साइड समकक्ष]] ([[:en:carbon dioxide equivalent|carbon dioxide equivalent]]) को स्थिरीकरण, 445 र 710 ppm को बीच , [[सकल घरेलू उत्पादन]].<ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite web | url= http://arch.rivm.nl/env/int/ipcc/pages_media/FAR4docs/final_pdfs_ar4/SPM.pdf | format=[[Portable Document Format|PDF]] | title=Summary for Policymakers | work=Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group III to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change | accessdate=2007-12-09 | date=[[2007-05-04]] | publisher=[[Intergovernmental Panel on Climate Change]]}}
--></ref> मा ०.६ देखि ३ प्रतिशत सम्म कमी या इजाफा ला सक्छ .
कार्य समूह III को अनुसार २ डिग्री सेल्सियस सम्म यदि बढ्दो तापमान को रोकन छ त विकसित देशहरु को एक समूह को आफ्नो उत्सर्जन को कम गर्न हुनेछ, र २०२० सम्म उत्सर्जन १९९० को उत्सर्जन ले कम हुनु पर्छ (सबै भन्दा अधिक माने जाने वाला क्षेत्रहरु मा 1990 को स्‍तरों देखि 10 देखि 40 प्रतिशत सम्म कम) र २०५० सम्म उससे पनि कम (1990 को स्‍तरों देखि 40 देखि 90 प्रतिशत सम्म कम), चाहे विकासशील देश धेरै कटौती क्यूँ न गर्नुहोस।<ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite web | url= http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg3/ar4-wg3-chapter13.pdf | format=[[Portable Document Format|PDF]] | title= Policies, Instruments and Co-operative Arrangements | work=Policies, Instruments and Co-operative Arrangements. In Climate Change 2007: Mitigation. Contribution of Working Group III to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change | accessdate=2008-04-26 | date=[[2007-05-04]] | publisher=[[Intergovernmental Panel on Climate Change]] | last=Guptal | first=Sujata | coauthors=''et al.'' | pages=21 | quote=..developed countries as a group would need to reduce their emissions to below 1990 levels in 2020 (on the order of –10% to 40% below 1990 levels for most of the considered regimes) and to still lower levels by 2050 (40% to 95% below 1990 levels), even if developing countries make substantial reductions.}}
--></ref>
 
== सामाजिक र राजनीतिक बहस ==
<!--Translate this template and uncomment
{{main|Global warming controversy|Politics of global warming|Economics of global warming}}
-->
<!--Translate this template and uncomment
{{see also|Climate change denial}}
-->
2000 मा [[चित्र:GHG per capita 2000.svg|thumb|280px|प्रति व्यक्ति ग्रीनहाउस ग्याँस उत्सर्जन , जसमा [[भूमि को उपयोग , भूमि को उपयोग मा परिवर्तन र वन भूमि को उपयोग|भूमि को उपयोग]] ([[:en:Land use, land-use change and forestry|land-use change]])]] परिवर्तन शामिल छ।
२००० मा [[चित्र:GHG by country 2000.svg|thumb|280px|प्रति देश ग्रीनहाउस ग्याँस उत्सर्जन जसमा भूमि को उपयोग]] परिवर्तन हो .
 
वैज्ञानिक निष्कर्ष को प्रचार को कारन दुनिया मा राजनीतिक र आर्थिक बहस चिद गई छ .<ref><!--Translate this template and uncomment
{{Citation | first=Spencer | last=Weart | author-link=Spencer R. Weart | contribution=The Public and Climate Change | contribution-url=http://www.aip.org/history/climate/Public.htm | title=The Discovery of Global Warming | editor-first=Spencer | editor-last=Weart | editor-link=Spencer R. Weart | url=http://www.aip.org/history/climate/index.html | publisher=[[American Institute of Physics]] | year=2006 | access-date=2007-04-14 }}
--></ref> गरीब क्षेत्रहरु , खासकर [[अफ्रीका|अफ्रीका]], तर ठूलो जोखिम दिखाई दिइन्छ जबकि उनको उत्सर्जन विकसित देशहरु को तुलना मा एकदम कम रहे हो .<ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite news | title= Poor Nations to Bear Brunt as World Warms | first=Andrew | last=Revkin | date=[[2007-04-01]] | publisher=[[The New York Times]] | url= http://www.nytimes.com/2007/04/01/science/earth/01climate.html?ex=1333080000&en=6c687d64add0b7ba&ei=5088&partner=rssnyt&emc=rss| accessdate = 2007-05-02}}
-->
</ref>
इससंग नै , [[विकासशील देश]] ([[:en:developing country|developing country]]) को [[क्योटो प्रोटोकल]] ([[:en:Kyoto Protocol|Kyoto Protocol]]) को प्रावधानों देखि छूट [[संयुक्त राज्य अमेरिका]] र [[अष्ट्रेलिया]], द्वारा नकारी गई छ र यसलाई अमेरिका को अनुसमर्थन<ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite web | title= China's emissions may surpass the US in 2007 | first=Catherine | last=Brahic | date=[[2006-04-25]] | publisher=[[New Scientist]] | url=http://environment.newscientist.com/article/dn11707-chinas-emissions-to-surpass-the-us-within-months.html | accessdate = 2007-05-02}}
-->
</ref> को एक मुद्दा बनाइयो छ .
[[पश्चिमी दुनिया]] ([[:en:Western world|Western world]]) मा संयुक्त राज्य अमेरिका को तुलना मा छ .<ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite news | title=More in Europe worry about climate than in U.S., poll shows | first=Thomas | last=Crampton | date=[[2007-01-04]] | publisher=[[International Herald Tribune]] | url=http://www.iht.com/articles/2007/01/04/news/poll.php | accessdate = 2007-04-14}}
--></ref><ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite web | title = Summary of Findings | work = Little Consensus on Global Warming. Partisanship Drives Opinion | publisher = [[Pew Research Center]] | date = [[2006-07-12]] | accessdate = 2007-04-14 | url = http://people-press.org/reports/display.php3?ReportID=280}}
-->
</ref> को तुलना मा [[युरोप]] मा यो विचार को मानव को जलवायु मा धेरै प्रभाव पडता छ जिआदा बलवान छ .
 
जलवायु परिवर्तन को मुद्दा एक नया विवाद ले आएको छ को [[ग्रीन हाउस गैस|ग्रीनहाउस ग्याँस]] ([[:en:greenhouse gas|greenhouse gas]]) को [[औद्योगिक प्रणाली|औद्योगिक]] ([[:en:industrial process|industrial]])[[वायु प्रदुषण|उत्सर्जन]] ([[:en:Air pollution|emissions]]) ओ कम गर्न फाइदेमंद छ या उन मा हुने [[ग्लोबल वार्मिंग को अर्थ- शास्त्र मा मतलब|खर्च]] ([[:en:Economics of global warming|costs]])जिअदा नुकसानदेह छ धेरै देशहरु मा चर्चा गरिएको छ को [[वैकल्पिक ऊर्जा|वैकल्पिक ऊर्जा स्रोतहरु]] ([[:en:Alternative energy|alternative energy sources]]) को अपनान मा कति खर्च आएगा र उनको कति लाभ हुनेछ <ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6432829.stm |title= EU agrees on carbon dioxide cuts |date= [[2007-03-09]] |publisher= [[BBC]] |accessdate=2007-05-04}}
--></ref>.प्रतियोगी [[प्रतियोगी Enterprise संस्थान|Enterprise संस्थान]] ([[:en:Competitive Enterprise Institute|Competitive Enterprise Institute]]) र [[ExxonMobil]] ([[:en:ExxonMobil|ExxonMobil]]) जस्तो कम्पनिहरु ले यो भन्यो छ को हामिलाई जलवायु को जिअदा बुरी हालत को कल्पना गरेर को यस्तो कदम नही उठाने हो जो धेरै जिअदा खर्चीले हों.<ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite news |last=Begley |first=Sharon |title=The Truth About Denial|publisher=Newsweek |date=2007-08-13 |url=http://www.newsweek.com/id/32482 |accessdate=2007-08-13}}
--></ref><ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite web | title=Royal Society tells Exxon: stop funding climate change denial | url=http://www.guardian.co.uk/environment/2006/sep/20/oilandpetrol.business | first=David | last=Adams | publisher=[[The Guardian]] | date=[[2006-09-20]] | accessdate=2007-08-09}}
--></ref><ref name="MSNBC 01-12">
<!--Translate this template and uncomment
{{cite news |title= Exxon cuts ties to global warming skeptics |url= http://www.msnbc.msn.com/id/16593606 |publisher= [[MSNBC]] |date= [[2007-01-12]] |accessdate= 2007-05-02}}
--></ref><ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite news |title= Report: Big Money Confusing Public on Global Warming |url= http://abcnews.go.com/Technology/Business/story?id=2767979&page=1 |last= Sandell |first= Clayton |publisher= [[American Broadcasting Company|ABC]] |date= [[2007-01-03]] |accessdate= 2007-04-27}}
-->
</ref> त्यहि तरिका , पर्यावरण को विभिन्न सार्वजनिक लबी र धेरै मान्छे ले अभियान शुरू गरे हो जो [[ग्लोबल वार्मिंग को प्रभाव|जलवायु परिवर्तन को जोखिम]] ([[:en:Effects of global warming|risks of climate change]]) मा जोर हालछन र कडे नियंत्रण गर्ने वकालत गर्छन .जीवाश्म ईंन्धन को केहि कम्पनीहरु ले आफ्नो प्रयासहरु लाई हाल को वर्ष <ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite news | url=http://www.usatoday.com/weather/climate/globalwarming/2007-05-18-greenpeace-exxon_N.htm |title= Greenpeace: Exxon still funding climate skeptics |date=[[2007-05-18]] |publisher= [[USA Today]] |accessdate=2007-07-09}}
--></ref> मा कम गरेको छ यां ग्लोबल वार्मिंग <ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite press release|url=http://www.ceres.org/news/news_item.php?nid=56|title=Global Warming Resolutions at U.S. Oil Companies Bring Policy Commitments from Leaders, and Record High Votes at Laggards|date=[[April 28]], [[2004]]| publisher=Ceres|accessdate=2007-07-27}}
--></ref> को लागि नीतिहरु को वकालत को छ .
 
विवाद को एउटा अझै अर्को मुद्दा छ को [[नव औद्योगिक देश|उभरती भयो अर्थव्यवस्थाहरु]] ([[:en:Newly industrialized country|emerging economies]]) जस्तै [[भारत]] र [[चीन]] देखि कैसी आषा को जानी चाहिए को वेह आफ्नो उत्सर्जन को कति कम गर्नुहोस .हाल को रिपोर्ट को अनुसार , चीन को [[कार्बन डाइओक्साइड को उत्सर्जन द्वारा देशहरु को सूची|सकल राष्ट्रीय <sub> CO 2 < / उप > उत्सर्जन]] ([[:en:List of countries by carbon dioxide emissions|gross national CO<sub>2</sub> emissions]]) अमरीका देखि जिअदा हुन सक्छन् , तर चीन ले भन्यो छ को [[प्रति व्यक्ति कार्बन डाइओक्साइड को उत्सर्जन द्वारा देशहरु को सूची|प्रति व्यक्ति उत्सर्जन]] ([[:en:List of countries by carbon dioxide emissions per capita|per capita emissions]]) अमरीका <ref><!--Translate this template and uncomment
{{cite news| url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/7347638.stm|title= China now top carbon polluter| publisher= [[BBC News]] | date= [[2008-04-14]] | accessdate=2008-04-22}}
-->; <!--Translate this template and uncomment
{{cite news| url=http://news.theage.com.au/china-is-biggest-co2-emitter-research/20080415-26an.html|title= China is biggest CO2 emitter : research| publisher= [[The Age]] | date= [[2008-04-15]] | accessdate=2008-04-22}}
-->; <!--Translate this template and uncomment
{{cite news| url=http://www.usatoday.com/tech/science/2007-06-20-124188869_x.htm| title= Group: China tops world in CO2 emissions| publisher=[[Associated Press]] | date=[[2007-06-20]] | accessdate=2007-10-16}}
-->; <!--Translate this template and uncomment
{{cite news| url=http://www.livemint.com/2007/06/20235536/China-surpassed-US-in-carbon-e.html| title= Group: China surpassed US in carbon emissions in 2006: Dutch report| publisher=[[Reuters]] | date=[[2007-06-20]] | accessdate=2007-10-16}}
--></ref> भन्दा पाँच गुना कम छ यसैले उन मा यो बंदिश नही हुनु पर्छ <ref>[http://www.newsvine.com/_news/2007/12/07/1147788-china-says-west-should-deal-with-warming चीन र अमेरिका को जलवायु मा नेतृत्व गर्न चाहिए], माइकल कासे , एसोसिएटेड प्रेस , via newsvine.com 12/7/07 .</ref> भारत ले पनि त्यहि कुरा को दोहराया छ जसलाई क्‍योटो प्रतिबंधों देखि छूट प्राप्त छ र जो औद्योगिक उत्सर्जन को सबै भन्दा बडा स्रोत हो.<ref>[http://www.oregonlive.com/science/oregonian/index.ssf?/base/science/1184718333231440.xml&coll=7 भारत को हिमनद गंभीर वर्मिंग को संदेश दिछन ] , Somni सेनगुप्ता , 7/17/07 , न्यूयर्क टाइम्स को द्वारा oregonlive.com .</ref> However, the U.S. contends that if they must bear the cost of reducing emissions, then China should do the same.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/6610653.stm चीनी ले गरे जलवायु मसुदा को खंडन ], बीबीसी , 5/1/07 ; [http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/06/05/AR2007060502546_2.html?hpid=topnews अमेरिका को लागि युद्ध मा कार्बन कैप्स , आँखाहरु र प्रयास चीन मा फोकस], स्टीवन Mufson , वाशिंगटन पोस्ट , 6/6/07 .</ref>
 
== जलवायु सम्बन्धित मुद्दा ==
<!--Translate this template and uncomment
{{main|Ocean acidification|global dimming|ozone depletion}}
-->
ग्लोबल वार्मिंग को सम्बन्ध मा प्राय धेरै तरिका को मुद्दा उठाए जान्छन्.यिनीहरु मध्ये एक [[महासागर अम्लीकरण|महासागरीय अम्लीकरण छ।]] ([[:en:ocean acidification|ocean acidification]])वातावरण मा बढती CO<sub>2</sub> CO को मात्रा ले CO <sub>2</sub> को मात्रा महासागरहरुमा पनि बड जान्छ .<ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite web |url=http://science.hq.nasa.gov/oceans/system/carbon.html |title=The Ocean and the Carbon Cycle |accessdate=2007-03-04 |date=[[2005-06-21]] |work=[[NASA]]}}
-->
</ref>
CO<sub>2</sub> समुद्र मा पानी संग प्रतिक्रिया गर्दछ र [[कार्बोनिक अम्लअम्ल|कार्बोनिक एसिड]] ([[:en:carbonic acid|carbonic acid]]), बनाता छ जसबाट अम्लीकरण मा वृद्धि हुन्छ महासागर को सतह को [[पीएच]] ([[:en:pH|pH]]) अनुमान हो को २००४ सम्म ८.१४ नै रह्यो छ जब को औद्योगिक युग को शुरुवात मा यो ८.२५ थियो <ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite journal |last= Jacobson |first= Mark Z. |date= [[2005-04-02]] |title= Studying ocean acidification with conservative, stable numerical schemes for nonequilibrium air-ocean exchange and ocean equilibrium chemistry |journal= [[Journal of Geophysical Research]] |volume= 110 |issue= D7 |id= D07302 |url= http://www.stanford.edu/group/efmh/jacobson/2004JD005220.pdf |format=[[Portable Document Format|PDF]] |doi = 10.1029/2004JD005220 |accessdate=2007-04-28 |pages= D07302}}
-->
</ref>
यसको र पनि ज्यादा घटने को आसार छन्, २१०० सम्म यो ०.१४ देखि ०.५ सम्म कम हुन सक्छ क्‍योंकि महासागर बढी ज्यादा CO<sub>2</sub>.<ref name="grida7" /><ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite journal| last = Caldeira | first = Ken | coauthors= Wickett, Michael E. | title = Ocean model predictions of chemistry changes from carbon dioxide emissions to the atmosphere and ocean | journal = [[Journal of Geophysical Research]] |volume = 110 |issue = C09S04 | doi=10.1029/2004JC002671 | pages = 1–12 | url = http://www.agu.org/pubs/crossref/2005/2004JC002671.shtml | date = [[2005-09-21]] | accessdate = 2006-02-14}}
-->
</ref> सोख लेंगे.
चूंकि जीवधारी हो र पारितंत्रों ले आफैलाई कम pH मा ढाला छ , यसले उनको [[विलुप्त होना|विलुप्त होने]] ([[:en:extinction|extinction]]) को खतरा बढ्यो छ , CO<sub>2</sub> को बढन [[भोजन श्रृंखला#भोजन जाल|खाद्य जालियाँ]] ([[:en:food chain#Food web|food webs]]) र मनाव समाज , जो को समुद्र मा निर्भर गर्दछ , को खतरे मा दाल सक्छ .<ref>
<!--Translate this template and uncomment
{{cite paper |author=Raven, John A.; ''et al.'' |title= Ocean acidification due to increasing atmospheric carbon dioxide |publisher= [[Royal Society]] |date= [[2005-06-30]] |url= http://www.royalsoc.ac.uk/displaypagedoc.asp?id=13314 |format= [[Active Server Pages|ASP]] |accessdate= 2007-05-04}}
-->
</ref>
 
धरती मा प्रकाश को आने ले , जसलाई [[किरणन|irradiance]] ([[:en:irradiance|irradiance]]) भन्छन् हो सकता हिया को २० उनि दशक मा [[ग्लोबल डिमिंग|ग्लोबल वार्मिंग]] ([[:en:Global dimming|Global dimming]])को कम गरे हो , क्यूंकि तब कम प्रकाश धरती मा आएको थियो 1960 देखि 1990 सम्म मानव निर्मित एरोसोल्स ले यस असर को र पनि बढाया वैज्ञानिकहरु ले भन्यो छ कि ६६-९० प्रतिशत विश्‍वास संग भन्यो छ को मानव निर्मित एरोसोल्स, ज्वालामुखी गतिविधि सहित ग्लोबल वार्मिंग को केहि कम गर्छन र ग्रीनहाउस ग्याँसहरु वार्मिंग को अझै सम्म जति देख्यो गएको छ उससे बढी अधिक बढाएँगी यदि यो कम गर्ने कारक न हो.<ref name="grida7" />
 
[[ओजोन रिक्तीकरण]] ([[:en:Ozone depletion|Ozone depletion]]) जसमा पृथ्वी को [[stratosphere|स्ट्रैटोस्फियर]] ([[:en:stratosphere|stratosphere]]) मा [[ओजोन]] को कमी हुन्छ , ले ग्लोबल वार्मिंग को बढावा दिए छ यद्यपि यिनी [[ओजोन रिक्तीकरण#ओजोन रिक्तीकरण र ग्लोबल वार्मिंग|क्षेत्रहरु को सम्बन्ध]] ([[:en:Ozone depletion#Ozone depletion and global warming|areas of linkage]]) हो , तर दुवै को बीच को सम्बन्ध लाई मजबूत हैन भन्यो जा सकता .
 
==यो पनि हेर्नुहोस ==
* [[जलवायु परिवर्तन को शब्दकोष]] ([[:en:Glossary of climate change|Glossary of climate change]])
<!--माथि दी गई शब्दावली मा नयाँ लिंक्‍स जोडें, यदि उनि पहिले देखि नै वहां छैनन्.-->
अब क् गन् मरोगे
 
== सन्दर्भ सामग्री ==
<references/>
 
 
== थप पढ्नुहोस्==
<!--Translate this template and uncomment
{{Wikinewscat|Climate change}}
-->
<!--Translate this template and uncomment
{{Wikibooks|Climate Change}}
-->
<!--Translate this template and uncomment
{{Portal|Environment}}
-->
<!--Translate this template and uncomment
{{EnergyPortal}}
-->
<div class="references-small">
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite book
| title = Financial Risks of Climate Change
| author = Association of British Insurers
| year= 2005-06
| url=http://www.abi.org.uk/Display/File/Child/552/Financial_Risks_of_Climate_Change.pdf
| format = [[Portable Document Format|PDF]]
}}
-->
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite journal
| last = Barnett | first = Tim P.
| coauthors = J. C. Adam, D. P. Lettenmaier
| date = [[2005-11-17]]
| title = Potential impacts of a warming climate on water availability in snow-dominated regions
| journal = [[Nature (journal)|Nature]]
| volume = 438 | issue = 7066 | pages = 303–309
| url = http://www.nature.com/nature/journal/v438/n7066/abs/nature04141.html
| doi = 10.1038/nature04141
| format = abstract
}}
-->
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite journal
| last= Behrenfeld | first= Michael J.
| coauthors = Robert T. O'Malley, David A. Siegel, Charles R. McClain, Jorge L. Sarmiento, Gene C. Feldman, Allen G. Milligan, Paul G. Falkowski, Ricardo M. Letelier, Emanuel S. Boss
| date = [[2006-12-07]]
| title = Climate-driven trends in contemporary ocean productivity
| journal = [[Nature (journal)|Nature]]
| volume = 444 | issue = 7120 | pages = 752–755
| url=http://www.icess.ucsb.edu/~davey/MyPapers/Behrenfeld_etal_2006_Nature.pdf
| format = [[Portable Document Format|PDF]]
| doi=10.1038/nature05317
}}
-->
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite journal
| first = Onelack | last= Choi
| coauthors = Ann Fisher
| date = May 2005
| title = The Impacts of Socioeconomic Development and Climate Change on Severe Weather Catastrophe Losses: Mid-Atlantic Region (MAR) and the U.S.
| journal = Climate Change
| volume = 58 | issue = 1–2 | pages = 149–170
| doi = 10.1023/A:1023459216609
| url = http://www.springerlink.com/content/m6308777613702q0/
}}
-->
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite book
| last = Dyurgerov | first = Mark B.
| coauthors = Mark F. Meier
| year = 2005
| title = Glaciers and the Changing Earth System: a 2004 Snapshot
| publisher = Institute of Arctic and Alpine Research Occasional Paper #58
| url = http://instaar.colorado.edu/other/download/OP58_dyurgerov_meier.pdf
| format = [[Portable Document Format|PDF]]
| id = {{ISSN|0069-6145}}
}}
-->
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite journal
| last=Emanuel | first=Kerry A.
| authorlink=Kerry Emanuel
| date= [[2005-08-04]]
| title=Increasing destructiveness of tropical cyclones over the past 30 years.
| journal= [[Nature (journal)|Nature]]
| volume=436 | issue=7051 | pages=686–688
| url=ftp://texmex.mit.edu/pub/emanuel/PAPERS/NATURE03906.pdf
| format = [[Portable Document Format|PDF]]
| doi=10.1038/nature03906
}}
-->
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite journal
| last=Hansen | first=James
| authorlink=James Hansen
| coauthors=Larissa Nazarenko, Reto Ruedy, Makiko Sato, Josh Willis, Anthony Del Genio, Dorothy Koch, Andrew Lacis, Ken Lo, Surabi Menon, Tica Novakov, Judith Perlwitz, Gary Russell, [[Gavin A. Schmidt]], Nicholas Tausnev
| date= [[2005-06-03]]
| title=Earth's Energy Imbalance: Confirmation and Implications
| journal=[[Science (journal)|Science]]
| volume=308 | issue=5727 | pages=1431–1435
| url=http://pangea.stanford.edu/research/Oceans/GES205/Hansen_Science_Earth's%20Energy%20Balance.pdf
| format = [[Portable Document Format|PDF]]
| doi=10.1126/science.1110252
| pmid=15860591
}}
-->
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite journal
| last= Hinrichs | first= Kai-Uwe
| coauthors=Laura R. Hmelo, Sean P. Sylva
| date=[[2003-02-21]]
| title = Molecular Fossil Record of Elevated Methane Levels in Late Pleistocene Coastal Waters
| journal = [[Science (journal)|Science]]
| volume = 299
| issue = 5610
| pages = 1214–1217
| doi= 10.1126/science.1079601
| pmid = 12595688
}}
-->
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite news
| last=Hirsch | first=Tim
| publisher=[[BBC]]
| url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/4604332.stm
| title=Plants revealed as methane source
| date=[[2006-01-11]]
}}
-->
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite journal
| last = Hoyt | first = Douglas V.
| coauthors = Kenneth H. Schatten
| year = 1993–11
| title = A discussion of plausible solar irradiance variations, 1700–1992
| journal = [[Journal of Geophysical Research]]
| volume = 98 | issue = A11 | pages = 18,895–18,906
| url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?bibcode=1993JGR....9818895H&amp;db_key=AST&amp;data_type=HTML&amp;format=&amp;high=448f267ff303582
}}
-->
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite journal
| author = A. V. Karnaukhov
| year = 2001
| title = Role of the Biosphere in the Formation of the Earth’s Climate: The Greenhouse Catastrophe
| journal = Biophysics
| volume = 46 | issue = 6
| url = http://avturchin.narod.ru/Green.pdf
| format = [[Portable Document Format|PDF]]
}}
-->
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite book
| last = Kenneth | first = James P.
| coauthors = Kevin G. Cannariato, Ingrid L. Hendy, Richard J. Behl
| year = [[2003-02-14]]
| title = Methane Hydrates in Quaternary Climate Change: The Clathrate Gun Hypothesis
| publisher = [[American Geophysical Union]]
| url = https://www.agu.org/cgi-bin/agubooks?book=ASSP0542960
}}
-->
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite news
| last = Keppler | first = Frank
| coauthors = Marc Brass, Jack Hamilton, Thomas Röckmann
| title = Global Warming - The Blame Is not with the Plants
| url = http://www.mpg.de/english/illustrationsDocumentation/documentation/pressReleases/2006/pressRelease200601131/index.html
| publisher = [[Max Planck Society]]
| date = [[2006-01-18]]
}}
-->
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite journal
| title = The effect of increasing solar activity on the Sun's total and open magnetic flux during multiple cycles: Implications for solar forcing of climate
| last = Lean | first = Judith L.
| coauthors = Y.M. Wang, N.R. Sheeley
| year = 2002–12
| journal = [[Geophysical Research Letters]]
| volume = 29 | issue = 24
| url = http://adsabs.harvard.edu/abs/2002GeoRL..29x..77L
| doi = 10.1029/2002GL015880
| pages = 2224
| format = abstract
}}
-->
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite book
| last = Lerner | first = K. Lee
| coauthors = Brenda Wilmoth Lerner
| title = Environmental issues : essential primary sources.
| publisher = [[Thomson Gale]]
| date = [[2006-07-26]]
| isbn = 1414406258
}}
-->
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite journal
| last = McLaughlin | first = Joseph B.
| coauthors = Angelo DePaola, Cheryl A. Bopp, Karen A. Martinek, Nancy P. Napolilli, Christine G. Allison, Shelley L. Murray, Eric C. Thompson, Michele M. Bird, John P. Middaugh
| title = Outbreak of Vibrio parahaemolyticus gastroenteritis associated with Alaskan oysters
| journal = [[New England Journal of Medicine]]
| volume = 353 | issue = 14 | pages = 1463–1470
| publisher = New England Medical Society
| date = [[2005-10-06]]
| url = http://content.nejm.org/cgi/content/abstract/353/14/1463
| doi = 10.1056/NEJMoa051594
| format = abstract
| pmid = 16207848
}}
-->''( अनलाइन संस्करण मा पंजीकरण को आवश्यकता हुन्छ )''
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite journal
| last = Muscheler, Raimund
| coauthors = Fortunat Joos, Simon A. Müller, Ian Snowball
| date = [[2005-07-28]]
| title = Climate: How unusual is today's solar activity?
| journal = [[Nature (journal)|Nature]]
| volume = 436 | issue = 7012 | pages = 1084–1087
| url = http://www.cgd.ucar.edu/ccr/raimund/publications/Muscheler_et_al_Nature2005.pdf
| format = [[Portable Document Format|PDF]]
| doi = 10.1038/nature04045
}}
-->
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite journal
| last = Oerlemans | first = J.
| date = [[2005-04-29]]
| title = Extracting a Climate Signal from 169 Glacier Records
| journal = [[Science (journal)|Science]]
| volume = 308 | issue = 5722 | pages = 675–677
| url=http://www.cosis.net/abstracts/EGU05/04572/EGU05-J-04572.pdf
| format = [[Portable Document Format|PDF]]
| doi = 10.1126/science.1107046
| pmid = 15746388
}}
-->
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite journal
| last = Oreskes | first = Naomi
| authorlink=Naomi Oreskes
| date = [[2004-12-03]]
| title = Beyond the Ivory Tower: The Scientific Consensus on Climate Change
| journal = [[Science (journal)|Science]]
| volume = 306 | issue = 5702 | pages = 1686
| url = http://www.sciencemag.org/cgi/reprint/306/5702/1686.pdf
| format = [[Portable Document Format|PDF]]
| doi = 10.1126/science.1103618
}}
-->
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite journal
| last = Purse | first = Bethan V.
| coauthors = Philip S. Mellor, David J. Rogers, Alan R. Samuel, Peter P. C. Mertens, Matthew Baylis
| title = Climate change and the recent emergence of bluetongue in Europe
| journal = [[Nature Reviews Microbiology]]
| volume = 3 | issue = 2 | pages = 171–181
| date = February 2005
| doi = 10.1038/nrmicro1090
| url=http://www.nature.com/nrmicro/journal/v3/n2/abs/nrmicro1090_fs.html
| format = abstract
}}
-->
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite news
| last = Revkin | first = Andrew C
| date = [[2005-11-05]]
| title = Rise in Gases Unmatched by a History in Ancient Ice
| publisher = [[The New York Times]]
| url = http://www.nytimes.com/2005/11/25/science/earth/25core.html?ei=5090&en=d5078e33050b2b0c&ex=1290574800&adxnnl=1&partner=rssuserland&emc=rss
}}
-->
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite book
| last = Ruddiman | first = William F.
| authorlink=William Ruddiman
| date = [[2005-12-15]]
| title = Earth's Climate Past and Future
| location = New York
| publisher = [[Princeton University Press]]
| isbn = 0-7167-3741-8
| url = http://www.whfreeman.com/ruddiman/
}}
-->
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite book
| last = Ruddiman | first = William F.
| authorlink=William Ruddiman
| date = [[2005-08-01]]
| title = Plows, Plagues, and Petroleum: How Humans Took Control of Climate
| location = New Jersey
| publisher = [[Princeton University Press]]
| isbn = 0-691-12164-8
}}
-->
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite journal
| last = Solanki | first = Sami K.
| authorlink=Sami Solanki
| coauthors = I.G. Usoskin, B. Kromer, M. Schussler, J. Beer
| date = [[2004-10-23]]
| title = Unusual activity of the Sun during recent decades compared to the previous 11,000 years.
| journal = [[Nature (journal)|Nature]]
| volume = 431 | pages = 1084–1087
| url = http://cc.oulu.fi/%7Eusoskin/personal/nature02995.pdf
| format = [[Portable Document Format|PDF]]
| doi = 10.1038/nature02995
}}
-->
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite journal
| last = Solanki | first = Sami K.
| authorlink=Sami Solanki
| coauthors = I. G. Usoskin, B. Kromer, M. Schüssler, J. Beer
| date = [[2005-07-28]]
| title = Climate: How unusual is today's solar activity? (Reply)
| journal = [[Nature (journal)|Nature]]
| volume = 436
| pages = E4–E5
| url = http://cc.oulu.fi/%7Eusoskin/personal/sola_nature05.pdf
| format = [[Portable Document Format|PDF]]
| doi = 10.1038/nature04046
}}
-->
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite journal
| last = Sowers | first = Todd
| date = [[2006-02-10]]
| journal = Science
| volume = 311 | issue = 5762 | pages = 838–840
| title = Late Quaternary Atmospheric CH<sub>4</sub> Isotope Record Suggests Marine Clathrates Are Stable
| doi = 10.1126/science.1121235
| pmid = 16469923
}}
-->
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite journal
| last = Svensmark | first = Henrik
| authorlink=Henrik Svensmark
| coauthors = Jens Olaf P. Pedersen, Nigel D. Marsh, Martin B. Enghoff, Ulrik I. Uuggerhøj
| year = [[2007-02-08]]
| title = Experimental evidence for the role of ions in particle nucleation under atmospheric conditions
| journal = [[Proceedings of the Royal Society]] A
| volume = 463 | issue = 2078 | pages = 385–396
| publisher = FirstCite Early Online Publishing
| doi = 10.1098/rspa.2006.1773
}}
-->''( अनलाइन संस्करण मा पंजीकरण को आवश्यकता हुन्छ )''
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite journal
| last = Walter | first = K. M.
| coauthors = S. A. Zimov, Jeff P. Chanton, D. Verbyla, [[F. Stuart Chapin III|F. S. Chapin]]
| date = [[2006-09-07]]
| title = Methane bubbling from Siberian thaw lakes as a positive feedback to climate warming
| journal = [[Nature (journal)|Nature]]
| volume = 443 | issue = 7107 | pages = 71–75
| doi = 10.1038/nature05040
}}
-->
 
* <!--Translate this template and uncomment
{{cite journal
| last = Wang | first = Y.-M.
| coauthors = J.L. Lean, N.R. Sheeley
| date = [[2005-05-20]]
| title = Modeling the sun's magnetic field and irradiance since 1713
| journal = [[Astrophysical Journal]]
| volume = 625 | pages = 522–538
| url = http://climatesci.colorado.edu/publications/pdf/Wang_2005.pdf
| format = [[Portable Document Format|PDF]]
| doi = 10.1086/429689
}}
--></div>
 
== बाहिरी सूत्र==
 
;वैज्ञानिक
* [http://www.ipcc.ch जलवायु परिवर्तन मा इंटरगर्वमेंटल पैनल] र [http://www.planetark.com/dailynewsstory.cfm/newsid/44456/story.htm संयुक्त राष्ट्र को जलवायु पैनल को रिपोर्ट को प्रमुख खोज्नुहोस ]
* {[http://www.nature.com/climate/index.html प्रकृति जलवायु परिवर्तन को सूचना दिन्छ]
* [http://www.metoffice.gov.uk/research/hadleycentre/index.html ब्रिटेन को मौसम कार्यालय हैडली केन्द्र को साइट]
* [http://www.ncdc.noaa.gov/oa/climate/globalwarming.html#INTRO ग्लोबल वार्मिंग को NOAA को FAQ]
* [http://www.aip.org/history/climate डिस्कवरी ओफ ग्लोबल वार्मिंग], ग्लोबल वार्मिंग को इतिहास को ,एक व्यापक भूमिका , [[Spencer R.Weart|स्पेन्सर आर द्वारा लिखितWeart]] ([[:en:Spencer R. Weart|Spencer R. Weart]])
* [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/6460635.stm जलवायु जोखिम मा सतर्कता को आग्रह ]
* [http://www.virtualcentre.org/en/library/key_pub/longshad/A0701E00.htm पशुधन मा ग्लोबल वार्मिंग को प्रभाव ( संयुक्त राष्ट्र को रिपोर्ट )]
 
;शैक्षिक
* [http://climate.jpl.nasa.gov/ वैश्विक जलवायु परिवर्तन : नासा को आँखाहरु पृथ्वी पर] -- जलवायु परिवर्तन overviews , प्रमुख संकेतक , मल्टीमीडिया बढी मौजूदा समाचार .
* [http://green.nationalgeographic.com/environment/global-warming/gw-overview.html ग्लोबल वार्मिंग के छ ?][[नेशनल ज्योग्राफिक]] ([[:en:National Geographic|National Geographic]]) द्वारा – शोच्क्वावे प्रस्तुति
* [http://edgcm.columbia.edu/ EdGCM ( शैक्षिक वैश्विक जलवायु मोडेलिंग ) परियोजना] -- एक स्वतंत्र अनुसन्धान जो विद्यार्थीहरु र वज्ञानिकहरुको लागि एक यस्तो इंटरफेस छ जो उनको डेस्कटप कम्प्यूटर मा ग्लोबल वार्मिंग को अनुकरण गर्न सक्छ
* [http://discover.itsc.uah.edu/ DISCOVER] १९७९ देखि उपग्रह आधारित महासागर र जलवायु को आंकडा [[नासा|NASA]] देखि प्राप्त
* [http://www.pewclimate.org/ दुनिया भर मा जलवायु परिवर्तन मा नजर राखन को लागि The Pew केन्द्र मशहूर छ ]
* [[वारेन वाशिंगटन]] ([[:en:Warren Washington|Warren Washington]]) को बातचीत को एक [http://osulibrary.oregonstate.edu/specialcollections/events/2007paulingconference/video-s3-4-washington.html वीडियो] जसको शीर्षक छ "ग्लोबल वार्मिंग को विकास : विचारै देखि वैज्ञानिक तथ्य सम्म "
* [http://demonstrations.wolfram.com/BestEffortGlobalWarmingTrajectories/ ग्लोबल वार्मिंग ट्रजेक्तोरिएस को लागि सर्वश्रेष्ठ प्रयास ] Harvey Lam द्वारा, ( प्रिंसटन विश्वविद्यालय ), [[Wolfram Demonstrations परियोजना|The Wolfram Demonstrations परियोजना]] ([[:en:The Wolfram Demonstrations Project|The Wolfram Demonstrations Project]]).
 
;अन्य
* [http://www.istl.org/01-fall/internet.html विज्ञान र प्रौद्योगिकी सूत्र इंटरनेट पर] -इंटरनेट संसाधनहरु को एक व्यापक सूची
* [http://www.ucsusa.org/global_warming/ चिंतित वैज्ञानिकहरु को संघ को ग्लोबल वार्मिंग सम्बन्धित पृष्ठ]
* [http://www.abc.net.au/catalyst/stories/s1647466.htm हेर्नुहोस र पढें ' Tipping प्वाइंट '], एक ओस्ट्रेलियाई विज्ञान दस्तावेज , दुर्लभ, साधारण र खतरे मा परोस वन्य जीवन मा ग्लोबल वार्मिंग को प्रभावहरु को बारे मा .
* [http://www.un.org/climatechange संयुक्त राष्ट्र को जलवायु परिवर्तन मा सिसटम को काम को लागि एक Gateway ]
 
{{wikiquote}}
{{Spoken Wikipedia|En-Climate_change.ogg|2010-03-19}}
{{Wikinews category|Climate change}}
{{Commons category|Climate change}}
*[http://www.b4esummit.com/ Climate Summit 2011 - London] from the [[B4E Business for the Environment]]
*{{dmoz|Science/Environment/Climate_Change|Climate Change}}
* [http://www.sourcewatch.org/index.php?title=Climate_change:_Resources Climate Change Resources] from [[SourceWatch]]
* [http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/us/climatechange.htm Climate Change] from the ''UCB Libraries GovPubs''
* [http://www.metoffice.gov.uk/climatechange/ Climate Change] from the [[Met Office]] (UK)
* [http://climate.nasa.gov/ Global Climate Change] from [[NASA]] (US)
* [http://www.oceanmotion.org/html/impact/climate-variability.htm Ocean Motion: Satellites Record Weakening North Atlantic Current]
* [http://www.ipcc.ch/ Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC)]
* [http://ourworld.unu.edu/en/series/climate/ United Nations University's 'Our World 2' Climate Change Video Briefs]
* [http://ourworld.unu.edu/en/cop15-filmfestival/ United Nations University's 'Our World 2' Indigenous voices on climate change films]
{{In Our Time|Climate Change|p00546l7|Climate_Change}}
* [http://www.germanwatch.org/klima/ccpi.htm Climate Change Performance Index 2010]
* [http://www.centerforoceansolutions.org/research-libraries Climate Library] at Center for Ocean Solutions, Stanford University
* [http://site.videoproject.com/coralreefs/ Climate Change: Coral Reefs on the Edge] An online video presentation by Prof. Ove Hoegh-Guldberg, University of Auckland
*[http://cdkn.org/ [[Climate & Development Knowledge Network]], run by an alliance of organisations that include [[PwC]] and [[ODI]]]
 
[[श्रेणी:विज्ञान]]
[[श्रेणी:वातावरण]]
[[श्रेणी:मानव सभ्यता]]
[[श्रेणी:भूगोल]]