"अमृतसर" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

कुनै सम्पादन सारांश छैन
कुनै सम्पादन सारांश छैन
पङ्क्ति १८:
|vehicle_code_range = PB02
}}
'''अमृतसर''' ([[पंजाबी भाषा|पंजाबी]]:ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) [[भारत]] को [[पंजाब]] [[प्रान्त]] का एक शहर हो। अमृतसर [[पंजाब]] का सबसेसबभन्दा महत्वपूर्ण और पवित्र शहर मानिन्छ। पवित्र इसलिए मानायस जाताकारण मानिन्छ क्योंकिकिनकी सिक्खों का सबसेसबभन्दा बडाठुलो गुरूद्वारा [[स्वर्ण मंदिर]] अमृतसरमा नै छ। [[ताजमहल]] पछि सबसेसबभन्दा ज्यादा पर्यटक अमृतसरको स्वर्ण मंदिरलाई नै हेर्न आउदछन। स्वर्ण मंदिर अमृतसर का दिल मानिन्छ। यह गुरू रामदास का डेरा हुआ करता था। अमृतसरको इतिहास गौरवमयी छ। यह अपनी संस्कृति और लड़ाइयों को लागि बहुतधेरै प्रसिद्ध रहेको छ। अमृतसर अनेक त्रासदियों और दर्दनाक घटनाहरु साक्षी रहेको छ। भारतीय स्वतंत्रता संग्राम का सबसेसबभन्दा बडाठुलो नरसंहार अमृतसरको जलियांवाला बागबागमा मेंनै हीभएको हुआ था।थियो। यस पछि भारत पाकिस्तानको बीच जो बंटवारा हुआ उस समय भी अमृतसर मेंअमृतसरमा बडाठुलो हत्याकांड हुआ।भयो। यहीं नहीं अफगान और मुगल शासकों ने यस माथि अनेक आक्रमण किए और इसको बर्बाद कर दिया। यसको बावजूद सिक्खों ने अपने दृढ संकल्प और मजबूत इच्छाशक्ति से दोबारा इसको बसाया। हालांकि अमृतसरअमृतसरमा में समयको साथ काफीधेरै बदलाव आएको छ लेकिन आज भी अमृसतर कीअमृसतरको गरिमा कायम छ।
 
== इतिहास ==
[[चित्र:Goldentemple (82).JPG|right|200px]]
अमृतसर लगभग साढे चार सौ वर्ष से अस्तित्वमा छ। सबसेसबभन्दा पहले गुरू रामदास ने 1577 मेंमा 500 बीघा मेंमा गुरूद्वारे कीगुरूद्वाराको नींव रखी थी। यह गुरूद्वारा एक सरोवरको बीच मेंबीचमा बनेको छ। यहां का बना तंदूर बडा लजीज हुदछ। यहां पर सुन्दर कृपाण,आम पापड,आम का आचार और सिक्खों कीसिक्खहरुको दस गुरूओं कीगुरूहरुको खूबसूरत तस्वीर पाईन्छ।
 
अमृतसर मेंअमृतसरमा पहले जैसा आकर्षण नहीं रहा। अमृतसरको साथ त्यसको गौरवमयी इतिहासको अलावा केहि पनि छैन। अमृतसर मेंअमृतसरमा स्वर्ण मंदिरको अलावा देखने लायक केहि छ त्यो हो अमृतसरको पुराना शहर। यसको चारों तरफ दीवार बनेको छ। इसमेंयसमा बारह प्रवेश द्वार छ। यह बारह द्वार अमृतसर कीअमृतसरको कहानी बयान गर्दछ। अमृतसर दर्शन को लागी सबसेसबभन्दा अच्छा साधन साईकिल रिक्शा र ऑटो हो।
इसी प्रचालन को आगे बढ़ने और विरासत को सँभालने उद्देश से पंजाब पर्यटन विभाग ने [http://www.lovefazilka.org फाजिल्का] कीको एक गैर सरकारी संस्था ग्रेजुएट वेलफेयर एसोसिएशन फाजिल्का से मिलकर, फाजिल्का से शुरू हुए इकोफ्रेंडली रिक्शा ने नए रूप, "ईको- कैब" को अमृतसरअमृतसरमा में भीपनि शुरू गरेको छ | अब अमृतसरअमृतसरमा मेंरिक्शाको रिक्शा की सवारी करतेयात्रा समयगर्दा न केवल पर्यटकों कीपर्यटकहरुको जानकारीको लागी ईको- कैब में शहरकैबमा काशहरको पर्यटन नक्सा छ, बल्कि पिउनको लागी पानी कीपानीको बोतल, पढने को लागी अख़बार और सुन्नको लागी एफ्फ़ एम्म रेडियो जैसे सुविधाए पनि छ |
 
== मुख्य आकर्षण ==
=== अमृतसर का स्वर्ण मंदिर ===
{{main|हरिमंदिर साहिब}}
स्वर्ण मंदिर अमृतसर का सबसेसबभन्दा बडाठुलो आकर्षण हो। इसका पूरा नाम हरमंदिर साहब हो लेकिन यह स्वर्ण मंदिरको नाम से प्रसिद्ध छ। पूरा अमृतसर शहर स्वर्ण मंदिरको चारै तर्फ बसेको छ। स्वर्ण मंदिर मेंमंदिरमा प्रतिदिन हजारों पर्यटक आउद छन। अमृतसर का नाम वास्वत मेंवास्वतमा उसत्यस तालाबकोतालको नाममा राखिएको छ जिसकाजसको निर्माण गुरू रामदास ने अपने हाथों से कराया था।
 
सिक्ख भगवान मेंभगवानमा विश्वास नहीं करते। त्यसको लागी गुरू नै सबै कुरा हो। स्वर्ण मंदिर मेंमंदिरमा प्रवेश करने से पहले वह मंदिरको सामने सर झुकाउद छन, फेरी खुट्टा धुए पछि सीढियों से मुख्य मंदिर सम्म जान्छन। सीढियों को साथ-साथ स्वर्णमंदिर से जुडी हुई सारी घटनाएं और इसका पूरा इतिहास लेखिएको छ। स्वर्ण मंदिर बहुतधेरै हीनै आकर्षक छ। इसमें रोशनीयसमा कीरोशनीको सुन्दर व्यवस्था गरिएको छ। सिक्खों को लागी स्वर्ण मंदिर बहुतधेरै हीनै महत्वपुर्ण छ। सिक्खों को अलावा भीपनि बहुत सेधेरै श्रद्धालु यहां आउद छन। उनकीउनीहरुको स्वर्ण मंदिर और सिक्ख धर्म मेंधर्ममा अटुट आस्था छ।
 
हरमंदिर साहब परिसर मेंपरिसरमा दो बडे़ और कई छोटे-छोटे तीर्थस्थल हो। ये सारे तीर्थस्थल जलाशय को चारै तर्फ फैलिएको छ। इस जलाशय को अमृतसर और अमृत झील को नाम से जानिन्छ। पूरा स्वर्ण मंदिर सफेद पत्थरों से बनेको छ और इसकीयसको दिवारों पर सोनेसुनको कीको पत्तियों से नक्काशी गरिएको छ। हरमंदिर साहब मेंसाहबमा पूरे दिन गुरु बानी कीको स्वर लहरियां गुञिरहन्छ। मंदिर परिसर मेंपरिसरमा पत्थर का स्मारक टासिएको छ। यह पत्थर जांबाज सिक्ख सैनिकों को श्रद्धाजंलि दिनको लागी टासिएको हो।
 
=== जलियांवाला बाग ===
{{main|जलियांवाला बाग}}
13 अप्रैल 1919 को इस बाग मेंबागमा एक सभा का आयोजन किया गया था। यह सभा ब्रिटिश सरकारको विरूद्ध थी। इस सभा को बीचबीचमा में हीनै रोक्नको लागी जनरल डायर ने बाग को एकमात्र रास्ते को अपने सैनिकों को साथ घेर लिया और भीड़ पर अंधाधुंध गोली बारी शुरू कर दी। इस गोलीबारी मेंमा बच्चों,बुढ़ों और महिलाओं समेत लगभग 300 लोगोंमानिसहरुको कीज्यान जानगयो गई और 1000 से ज्यादा घायल हुए। यह घटना को इतिहासइतिहासको की सबसेसबभन्दा दर्दनाक घटनाओं में सेमध्ये एक मानिन्छ।
 
जलियां वाला बाग हत्याकांड इतना भयंकर था कि उस बाग मेंबागमा स्थित कुआं शवों से पूरा भर गया था। अब इसे एक सुन्दर पार्क मेंपार्कमा परिजर्तन गरिएको होइसमेंयसमा एक संग्राहलय का निर्माण पनि गरेको छ। इसकीयसको रेखदेख देखभाल और सुरक्षा कीसुरक्षाको जिम्मेदारी जलियांवाला बाग ट्रस्ट को हो। यहां सुन्दर रुखहरु लगाईएको छ र बगैचा बनाईएको छ। इसमेंयसमा दोदुई स्मारक पनि बनाईएको छ। जिसमेंजसमा एक स्मारक रुदै गरेको मूर्तिको छ र दुसरा स्मारक अमर ज्योति छ। बाग मेंबागमा घुमने का समय गर्मियों मेंमा सुबह 9 बजे से शाम 6 बजे तक और सर्दियों मेंमा सुबह 10 बजे से शाम 5 सम्म राखिएको छ।
 
 
== अन्य दर्शनीय स्थल ==
=== गुरुद्वारे ===
अमृतसर कीअमृतसरको दक्षिण दिशा मेंदिशामा संतोखसर साहब और बिबेसर साहब गुरूद्वार छ। इनमेंयस सेमध्ये संतोखसर गुरूद्वारा स्वर्ण मंदिर भन्दा ठुलो छ। महाराजा रणजीत सिंह ने रामबाग पार्क मेंपार्कमा एक समर पैलेस बनवाया था। इसकीयसको अच्छी देखरेख की गईगरियो जिससे यह आज भी सही स्थितिमा छ। इस महल कीमहलको बाहरी दीवारों पर लाल पत्थर लगाएको छ। इस महल को अब महाराजा रणजीत सिंह संग्राहलयमा परिवर्तन गरिएको छ। इस संग्राहलय मेंसंग्राहलयमा अनेक चित्रों और फर्नीचर को प्रदर्शित गरिएको छ। यह एक पार्क को बीचमा बनेको छ। इस पार्क कोपार्कलाई बहुतधेरै सुन्दर बनाईएको छ। इस पार्क को लाहौर को शालीमार बाग जस्तो बनाईएको छ। संग्राहलय मेंसंग्राहलयमा घूमने का समय सुबह 10 बजे से शाम 5 बजे सम्म राखिएको छ। यह सोमवार को बंद रहन्छ।
 
=== हाथी गेट मंदिर ===
प्राचीन हिन्दू मंदिर हाथी गेट क्षेत्र मेंक्षेत्रमा स्थित छ। यहां पर दुर्गीयाना मंदिर छ। इस मंदिरलाई हरमंदिरको तरह बनाईएको छ। इस मंदिरको जलाशयको मध्य में सोनेमध्यमा कीसुनको परत चढा गर्भ गृह बनेको छ। दुर्गीयाना मंदिरको बिल्कुल पीछे हनुमान मंदिर छ। दंत कथाओं को अनुसार यही वह स्थान छ जहां हनुमान अश्वमेध यज्ञ को घोडे को लव-कुश से वापस लेने आए थे और उन दोनों ने हनुमान को परास्त कर दिया था।
 
=== खरउद्दीन मस्जिद ===
यह मस्जिद गांधी गेटको नजदीक हॉल बाजार मेंबाजारमा स्थित छ। नमाजको समय यहां बहुतधेरै भीड़ हुदछ। इस समय इसका पूरा प्रागंण नमाजियों बाट भरिएको छ। उचित रेखदेखको कारण भारी भीडको बावजूद इसकीयसको सुन्दरतासुन्दरतामा में कोईकुनै कमी आएको छ। यह मस्जिद इस्लामी भवन निर्माण कला कीकलाको जीतीजिउदो जागतीजाग्दो तस्वीर पेश गर्दछ मुख्य रूप से इसकीयसको दीवारों पर लिखी आयतें। यह बात ध्यान देने योग्य छ कि जलियांवाला बाग सभाको मुख्य वक्ता डॉ सैफउद्दीन किचलू और डॉ सत्यपाल इसी मस्जिद से ही सभा को संबोधित कर रहे थे।
 
;दुर्गियाना मंदिर
पङ्क्ति ५७:
 
;जलियाँवाला बाग
वर्ष 1919 मेंमा तत्कालीन ब्रिटिश सरकार ने इसी स्थान पर करीब 2000 भारतीयों का नरसंहार किया था। आज यहाँ उस दुःखद घटना कीघटनाको याद दिलाता स्मारक खड़ा छ।
 
;बाबा अटल राय स्तंभ
पङ्क्ति ६३:
 
;तरन तारन
अमृतसर से करीब 22 किलोमीटर दूर इस स्थान पर एक ताल छ। ऐसी मान्यता छ कि यसको पानी मेंमा बीमारियों को दूरनिको करने कीपार्ने ताकत छ।
 
;राम तीर्थ
पङ्क्ति ७१:
 
=== बाघा बोर्डर ===
बाघा बोर्डर पर हर शाम भारत कीभारतको सीमा सुरक्षा बल और पाकिस्तान रेंजर्स कीको सैनिक टुकडियां भेला हुन्छन। विशेष मौकों पर मुख्य रूप से 14 अगस्त को दिन जब पाकिस्तान का स्वतंत्रता दिवस समाप्त हुदछ र भारतको स्वतंत्रता दिवस कीदिवसको बिहान हुदछ उस शाम वहां पर शांति को लागी रात्रि जागरण गरिन्छ। उस रात वहां लोगों को एक-दुसरे से मिलने कीमिल्ने अनुमति पनि दिईन्छ। यसको अलावा वहां पर पूरे साल कंटिली तारें, सुरक्षाकर्मी और मुख्य द्वार को अलावा कुछ दिखाई नहीं देता।
 
 
== खानपान: ==
अमृतसरको व्यंजन पूरे विश्व मेंविश्वमा प्रसिद्ध छ। यहां का बना चिकन, मक्के कीको रोटी, सरसों का साग और लस्सी बहुतधेरै प्रसिद्ध छ। अमृतसर पंजाब मेंपंजाबमा अस्थित छ। खाने-पीने को शौकीन लोगों को लागी पंजाब स्वर्ग मानिन्छ।
 
दरबार साहिबको दर्शन गरे पछि अधिकतर श्रद्धालु भीजे भठुर, रसीली जलेबी और अन्य व्यंजनों का आनंद लिनको लागी भरावनको ढाबे मा जान्छन। यहां कीयहांको स्पेशल थाली भीपनि बहुतधेरै प्रसिद्ध छ। यसको अलावा लारेंस रोड कीको टिक्की, आलू-पूरी और आलू परांठे बहुतधेरै प्रसिद्ध छ। अमृतसरको अमृतसरी कुल्चे बहुतधेरै प्रसिद्ध छ। अमृतसरी कुल्चों को लागी सबसेसबभन्दा बेहतर जगह मकबूल रोड को ढा़बे हो। यहां केवल दो बजे तक कीसम्मको कुल्चे पाईन्छ। पपडी़ चाट और टिक्की को लागी बृजवासी कीको दूकान प्रसिद्ध छ। यह दूकान कूपर रोडमा अस्थित छ। लारेंस रोड पर बी.बी.डी.ए.वी. गर्ल्‍स कॉलेज को छेउ शहरको सबसेसबभन्दा अच्छेराम्रो आम पापड़ पाईन्छ। शाकाहारी खाने को साथ-साथ अमृतसर अपने मांसाहारी व्यंजनों को लागी पनि प्रसिद्ध छ। मासंहारी व्यंजनों मेंमा अमृतसरी मछी बहुतधेरै प्रसिद्ध छ। इस व्यंजन को चालीस साल पहले चिमन लाल ने तैयार किया था। अब यह व्यंजन अमृतसरको मांसाहारी व्यंजनों कीको परिचय छ। लारेंस रोड पर सूरजीत चिकन हाऊस अपने भूने हुए चिकन को लागी और कटरा शेर सिंह अपनी अमृतसरी मछी को लागी पूरे अमृतसर मेंअमृतसरमा प्रसिद्ध छ।
 
== बाजार-हाट ==
अमृतसर का बाजार धेरै राम्रो छ। यहां हरेक प्रकारको देशी और विदेशी कपडे़ पाईन्छ। यह बाजार काफी कुछ लाजपत नगर जस्तो छ। अमृतसरको पुराने शहरको हॉल बाजारको छेउ-छाउको क्षेत्र मुख्यत: कोतवाली क्षेत्रको छेउमा परंपरागत बाजार छ। इन बाजारों को अलावा यहां पर अनेक कटरे पनि छ। यहां पर आभूषणों से लेकर रसोई तक का सभी सामान पाईन्छ। यह अपने अचारों और पापडों को लागी धेरै प्रसिद्ध छ। पंजाबी पहनावा भी पूरे विश्व मेंविश्वमा धेरै प्रसिद्ध छ। खासकर लड़कियों मेंमा पंजाबी सूटको प्रति बहुतधेरै चाव रहन्छ। सूटों को अलावा यहां पर पगडी़, सलवार-कमीज, रूमाल और पंजाबी जूतियोंजुताको की बहुतधेरै मांग छ।
 
दरबार साहब को बाहर जो बाजार लाग्दछ। वहां पर स्टीलको उच्च गुणवत्ता वाले बर्तन और कृपाण पाईन्छ। कृपाण को सिक्खों मेंमा बहुतधेरै पवित्र मानिन्छ। तलवारोंतलवारको की कीमतमुल्य 125 रू से शुरू हुदछ। यि सबैको अलावा यहां पर सिक्ख धर्म से जुडी किताबें और साहित्य भी प्रचुर मात्रामा पाईन्छ।
 
== स्थिति ==
 
यात्रा मेंयात्रामा लगने वाला समय: रेलमार्ग और सडक मार्ग से 9 घंटे, वायुमार्ग से 1 घंटा।
यह भारत को बिल्कुल पश्चिम छोर पर स्थित छ। यहां से [[पाकिस्तान]] केवल 25 किमी. कीको दूरी परदूरीमा स्थित छ। [[राष्ट्रीय राजमार्ग]] 1 द्वारा [[करनाल]], [[अम्बाला]], खन्ना,[[जलंधर]] और [[लुधियाना]] होते हुए अमृतसर पुग्न सकिन्छ।
दूरी: यह दिल्ली से उत्तर पूर्व मेंमा 447 किमी. कीको दूरीमा अस्थित छ।
 
अमृतसर जानको लागी सबभन्दा राम्रो समय अक्टूबर से मार्च हो
पङ्क्ति ९९:
दिल्ली से टाटानगर-जम्मूतवी एक्सप्रैस और गोल्डन टेम्पल मेल द्वारा आसानी से अमृतसर रेलवे स्टेशन पुग्न सकिन्छ।
;सडक मार्ग:
अपनी कार से भी ग्रैंड ट्रंक रोड द्वारा आसानी से अमृतसर पुग्न सकिन्छ। बीच मेंबीचमा विश्राम गर्नको लागी रास्ते मेंमा सागर रत्ना, लक्की ढाबा और हवेली अच्छे रेष्टुरा छ। यहां पर रूककर कुछ देर आराम गर्न सकिन्छ और खाने का आनंद भी लिन सकिन्छ। यसको अलावा दिल्लीके कश्मीरी गेट बस अड्डे से भी अमृतसरको लाग्द छ।
 
== पहुंच ==
* हवाईविमान अड्डेस्थलबाट से शहर कीशहरको दूरी करीब 11 किलोमीटर छ, जिसेजसलाई तय करने मेंगर्न 15 मिनटको समय लाग्दछ।
 
* अक्टूबर से मार्च तक का समय इस शहरको भ्रमणको लागी उपयुक्त छ।
"https://ne.wikipedia.org/wiki/अमृतसर" बाट अनुप्रेषित