"दशरथ" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

कुनै सम्पादन सारांश छैन
कुनै सम्पादन सारांश छैन
पङ्क्ति १:
{{अनुवादित हिन्दी}}
[[File:Dasaratha sets out toward Angada to invite Rsyasrnga to his abode,C.1597-1605.jpg|thumb|दशरथ ऋष्यश्रृंगलाई लिनको लागि जाँदै]]
'''दशरथ''' [[वाल्मीकि]] [[रामायण]]का अनुसार अयोध्याका रघुवंशी (सूर्यवंशी) राजा थिए। त्यो [[इक्ष्वाकु]] कुलका थिए तथा प्रभू [[श्रीराम]] — जो कि [[विष्णु]]को अवतार थिए —का पिता थिए। दशरथका चरित्रमा आदर्श महाराजा, पुत्रहरुलाई प्रेम गर्ने पिता र आफ्नो वचनहरुका प्रति पूर्ण समर्पित व्यक्ति दर्शाइएको छ। तिनको तीन पत्नीहरु थियों – [[कौशल्या]], [[सुमित्रा]] तथा [[कैकेयी]] । [[अंग महाजनपद| अंगदेश]]का राजा रोमपाद वा चित्ररथको दत्तक पुत्री शान्ता महर्षि [[ऋष्यशृंग]]की पत्नी थियों। एक प्रसंगका अनुसार शान्ता दशरथको पुत्री थियों तथा रोमपादलाई गोद दिएकों थियों। <ref>{{cite web | url = http://www.valmikiramayan.net/bala/sarga9/bala_9_frame.htm | title = ऋष्यशृंग | accessdate = 2012-05-07}}</ref>
==रामको जन्म==
[[File:Dasharatha_four_sonsDasharatha four sons.jpg|thumb|left|दशरथ र तिनको चार पुत्र]]
दशरथ अधेड़ उम्रसम्म पुग गये थिए तर तिनको वंश सम्हालनका लागि तिनको पुत्र रूपी कुनै वंशज थिएन। उनले पुत्र कामनाका लागि [[अश्वमेध यज्ञ]] तथा [[पुत्रकामेष्टि]] यज्ञ गराने विचार गरे। तिनको एक मंत्री [[सुमन्त्र]]ले तिनलाई सलाह दिए कि त्यो यो यज्ञ आफ्नो जुवाईं ऋष्यशृंग वा साधारणको बोलचालमा शृंगि ऋषिदेखि गरवाहरु। दशरथका कुल गुरु ब्रह्मर्षि [[वशिष्ठ]] थिए। त्यो तिनको धर्म गुरु पनि थिए तथा धार्मिक मंत्री पनि। तिनको सारे धार्मिक अनुष्ठानहरुको अध्यक्षता गर्ने अधिकार केवल धर्म गुरुलाई नैं थियो। अतः वशिष्ठको आज्ञा लिएर दशरथले शृंगि ऋषिलाई यज्ञको अध्यक्षता गर्नका लागि सामान्यन्त्रित गरे। <br/>
शृंगि ऋषिले दुइटै यज्ञ भलि भान्ति पूर्ण गरवाये तथा पुत्रकामेष्टि यज्ञका बेला यज्ञ वेदिदेखि एक आलौकिक '''यज्ञ पुरुष''' वा '''प्रजापत्य पुरुष''' उत्पन्न भयो तथा दशरथलाई स्वर्णपात्रमा [[नैवेद्य]]को प्रसाद प्रदान गरेर यो भने कि आफ्नो पत्नीहरुलाई यो प्रसाद खिला गर्न त्यो पुत्र प्राप्ति गर्न सक्छौं। दशरथ यस कुरासित अति प्रसन्न हुये र उनले आफ्नो पट्टरानी कौशल्यालाई त्यस प्रसादको आधा भाग खिला दिए। बचे हुये भागको आधा भाग (एक चौथोई) दशरथले आफ्नो अर्की रानी सुमित्रालाई दिए। त्यसको बचे हुये भागको आधा भाग (एक बटा आठवाँ) उनले कैकेयीलाई दिए। केही सोचकर उनले बचा भयो आठवाँ भाग पनि सुमित्रालाई दे दिए। सुमित्राले पहिलो भाग पनि यो जानेर छैन खाया थियो कि जबसम्म राजा दशरथ कैकेयीलाई त्यसका भाग छैन दे दे्दै तबसम्म त्यो आफ्नो भाग छैन खानेछ। अब कैकेयीले आफ्नो भाग पहिला खा लिया र तत्पश्चात् सुमित्राले आफ्नो भाग खाए<ref> {{cite web | url = http://www.valmikiramayan.net/bala/sarga16/bala_16_frame.htm | title = राम जन्म | accessdate = 2012-05-07}}</ref> यसै कारण राम (कौशल्या सेबाट), [[भरत]] (कैकेयी सेबाट) तथा [[लक्ष्मण]] अनि [[शत्रुघ्न]] (सुमित्रा सेबाट)को जन्म भयो।
 
==दशरथको देहावसान==
[[File:Kaikeyi vilap.jpg|thumb|200px| कैकेयीको कोपभवनमा दशरथदेखि दुइ वर मांगना]]
रामका [[सीता]]का विवाहका पछि दशरथले यो घोषणा गर्न दिए कि रामको राज्याभिषेक तुरन्त हुनेछ। कैकेयीको एक कुठूलो दासी थियो [[मन्थरा]] जसले कैकेयीलाई बचपनदेखि पाल-पोस गर्न ठूलो गरेको थियो र कैकेयीका विवाहका पछि मानो त्यसको दहेज़मा दाइजोमा त्यसको साथ पठाईी गईपठाईीएको थियो। त्यो एक कुटिल राजनीतिज्ञ थियो।थिइ। त्यसले कैकेयीलाई मंत्रणा दिएदिइ कि रामका राज्याभिषेकदेखिराज्याभिषेकपछि कैकेयीको भला हुने छैन वरन्बरु अनहितअहित नैं हुने छ। त्यसले कैकेयीलाई राजा दशरथदेखि आफ्नो दुइ वर मांगनेमांग्ने सलाहसल्लाह दिएदिइ यो घटना त्यस समयको हो जब दशरथ देवहरुका साथ मिलेर असुरहरुका विरुद्ध युद्ध गर्दै थिए। असुरहरुलाई खदेड़्दै समय तिनको रथ युद्धका कीचड़ (रक्त, पसीना तथा मृतक शरीर)मा फँस गए त्यस रथको सारथी स्वयं कैकेयी थियों।थिइ। त्यसै समय कुनै शत्रुले युधास्त्र चला गर्न दशरथलाई घायल गरिदिएगरिदिएको थियो तथा त्योउनि मरणासन्न होभएका गये।थिए। यदि कैकेयीकैकेयीले तिनको रथलाई रणभूमिदेखि टाड़ाटाढा ले जाएरलगेर तिनको उपचार गर्दैनंनगरेको भए त दशरथको मृत्यु निश्चित थियो। दशरथले होशमा आएपछि आकरकैकेयी कैकेयीदेखिसंग कुनै पनि दुइ वर मांगने आग्रह गरे।गरेका थिए। त्यस समय अयोध्या साम्राज्यको परिस्थितिहरु अनुकूल थियोंथिए तथा सबै सौहार्द्रपूर्ण वातावरणमा जी रहोस्बाँचिरहेका थिए अतः कैकेयीले त्यो वर मांगनाले यिनकोर गरिदिएमांगिन र यो भनेर टाल दिएटालिदिइ कि समय आउनमाआएपछि त्यो यो वर मांगमांग्नेछ ल्नेछ। अब जबकि दुष्ट मंथराका बहकावेमा बहकाउमा आकरआएर कैकेयीलाई यो आभास भयो कि श्रीरामका राज्याभिषेकका पछि त्यसका अनहितअहित नैं हुने छ, त्यसले कोपभवनमा जाने विचार गरिलिएगरि त्यस कालमा [[रनिवासपरनिवास]]मा एक कोपभवन हुन्थ्यो जहाँ कुनै पनि रानी कुनै पनि कारणवश कुपित भएर आफ्नो असहमति व्यक्त गर्न सकती थियोसक्थि र राजाको कर्तव्य हुन्थ्यो कि त्यसलाई कोपभवनका प्रांगणमा जाएरगएर त्यस रानीलोई मनानामनाउन पड़न्थ्यो।पर्थ्यो। राजा दशरथले पनि वैसा नैंत्यसै गरे। जब कैकेयीले आफ्नो दुइ वर मांगने इच्छा दर्शाई त कामोन्मुक्त राजा दशरथ राज़ीराजी हो गये।भए। यहाँमा यो छैन भूलनाभूल्नु चाहियेहुँदैन कि कैकेयी दशरथको सबैभन्दा युवायुवती रानी थियोथिइ र राजा दशरथ स्वयं [[चौथो काल|चौथो काल]]मा पुग गयेपुगेका थिए। (इस व्याख्यानका संदर्भमा यो बताउन उचित हुनेछ कि हिन्दू धर्मका अनुसार चार प्रकारका काल वा आश्रम बताये गयेबताइएका छन् — गर्भाश्रम – जो कि मनुष्यका जन्मदेखि लिएर लगभग आठ वर्षको उम्रसम्म आफ्नो माताका साथ रहनेलाई भन्दछन्, ब्रह्मचर्याश्रम – जो कि लगभग आठदेखि पच्चीस वर्षको आयुसम्म हुन्छ र व्यक्ति गुरुकुलमा विद्या तथा सांसारिक ज्ञान अर्जित गर्नमा व्यतीत गर्दछ, गृहस्थाश्रम – जो कि लगभग पच्चीसदेखि पचास वर्ष सम्मको आयुको हुन्छ र व्यक्ति गुरुकुलका गुरु द्वारा आयोजित विवाहका सांसारिक बोधमा आफ्नोलाई समर्पित गर्न दिन्छ तथा वामप्रस्थाश्रम – जब मनुष्य ईश्वरको उनजिकनातर्फ गतिबद्ध हुन जान्छ। यहाँमा पनि त्यो आफ्नो सांसारिक उत्तरदायित्वको निवारण गर्दछ। पाँचौं अवस्था जो कि वैकल्पिक छ, सन्यासको छ, जब व्यक्ति सांसारिक मोह मायाका परे जाएर केवल भगवत् स्मरण गर्दछ। यस अवस्थाका लागि यो अनिवार्य छ कि मनुष्यले आफ्नो सारे उत्तरदायित्व भलि भान्ति निभा लागि छन्। यस अवस्थामा मनुष्य अरण्यमा जाएर ऋषिहरुको शरण लिन्छ।) अतः तिनको कैकेयीका प्रति वासना जागना स्वाभाविक थियो र त्यस वासनाका लागि जो पनि बन पड़े त्यो निभानका लागि राजा दशरथ तत्पर रहन्थे। अब कैकेयीले राजा दशरथदेखि त्यो दुइ वर मांगे। एकदेखि स्वयंका पुत्र भरतलाई अयोध्याको राजगद्दी तथा अर्कासित रामलाई चौध वर्षको वनवास। राजा दशरथ यो बर्दाशत न गर्न सके। उनले कैकेयीलाई धेरै मनाने कोशिश गरे त्यसलाई नराम्रो-भला पनि कहा। तर जब कैकेयीले तिनको एक न मानी त त्यो आहत भएर त्यहीं कोपभवनमा गिर गये। <br/>
[[File:Rama taking leave of Dasharatha.jpg|thumb|left|300px|राम दशरथदेखि वन जाने आज्ञा ले्दै हुये]]
रामलाई जब यस विषयको आभास भयो त त्यो स्वयं नैं दशरथका समीप गये र उनीसित आग्रह गरे कि रघुकुलको मर्यादालाई ध्यानमा रख्दै त्यो कैकेयीलाई दुइटै वर प्रदान गर्न दहरु। उनले हठ गरेर राजालाई यी बातहरुका लागि मना लिया र संन्यासिहरुका वस्त्र पहनेर [[सीता]] तथा [[लक्ष्मण]]का साथ वनतर्फ निकल पड़े। दशरथ यो सदमा बर्दाश्त न गर्न सके र उनले आफ्नो प्राण त्याग दिये।<ref>{{cite web | url = http://www.valmikiramayan.net/ayodhya/sarga65/ayodhya_65_frame.htm | title = दशरथको देहावसान | accessdate = 2012-05-07}}</ref><br/>
"https://ne.wikipedia.org/wiki/दशरथ" बाट अनुप्रेषित