"नयाँ दिल्ली" का संशोधनहरू बिचको अन्तर
Content deleted Content added
सा r2.7.2) (रोबोट ले थप्दै: mn:Дели, new:दिल्ली हटाउँदै: hif:New Delhi |
सा हिज्जे मिलाउँदै |
||
पङ्क्ति १:
{{Infobox Indian Jurisdictions
|type
|type_2
|native_name
|latd
|longd
|skyline
|skyline_caption
|locator_position
|state_name
|leader_title
|leader_name
|leader_title_2
|leader_name_2
|leader_title_3
|leader_name_3
|official_languages
|legislature_type
|legislature_strength
|established_date
|area_total
|area_rank
|area_magnitude
|altitude
|altitude_cite
-->{{cite web
|population_total
|population_as_of
|population_metro
|population_metro_cite
|population_metro_as_of =
|population_rank
|population_density
<!--| districts
|districts = {{collapsible list
|area_telephone
|postal_code
|vehicle_code_range
|unlocode
|website
|seal
|footnotes
}}
'''दिल्ली''' ([[पंजाबी भाषा|पंजाबी]]: ਦਿੱਲੀ, [[उर्दू]]: دلی), छेउछाउका केही जिल्ला सहित [[भारत]]को राजधानी क्षेत्र हो। यसमा ''[[:hi:नयाँ दिल्ली (प्रशासनिक राजधानी क्षेत्र)|नयाँ दिल्ली]]'' पनि सम्मिलित छ, जुन ऐतिहासिक पुरानो दिल्ली पछि बनेको थियो। यहाँ केन्द्र सरकारको धेरै प्रशासन संस्थाहरू छन्। औपचारिक रूपले नयाँ दिल्ली भारतको राजधानी सहर हो। १४८३ वर्ग किलोमीटरमा फैलिएको दिल्ली भारतको तेस्रो सबै भन्दा ठूलो महानगर हो। यहाँको जनसंख्या लगभग १ करोड ७० लाख छ। यहाँ बोलीने मुख्य भाषाहरू : [[हिन्दी]], [[पंजाबी]], [[उर्दू]], र [[अङ्ग्रेजी भाषा|अङ्ग्रेजी]] हुन। दिल्लीको ऐतिहासिक महत्त्व उत्तर भारतमा यसको स्थानमा छ। यसको दक्षिण पश्चिममा [[अरावली]]
[[यमुना नदी]]को किनारा स्थित यस नगरको गौरवशाली पौराणिक इतिहास छ। यो भारतको अतिप्राचीन नगर हो। यसको इतिहासको प्रारम्भ् [[सिन्धु घाटी सभ्यता]]सँग जोडिएको छ। [[हरियाणा]]को आसपासका क्षेत्रहरूमा भएको खोजबाट यस कुराको प्रमाण मिलेका छन्। [[महाभारत]] कालमा यस शहरको नाम [[इन्द्रप्रस्थ]] थियो। [[दिल्ली सल्तनत]]को उत्थानसँग नै दिल्ली एक प्रमुख राजनैतिक, सास्कृतिक एवं वाणिज्यिक शहरको रूपमा देखापर्यो। यहाँ धेरै प्राचीन एवं मध्यकालीन भवनहरू तथा तिनका अवशेषहरूलाई
१८औं एवं १९औं शताब्दीमा [[ब्रिटिश इस्ट इण्डिया कम्पनी]]ले लगभग पुरा भारतलाई आफ्नो कब्जामा लियो। त्यसपछि उनीहरूले [[कोलकाता]]लाई आफ्नो राजधानी बनाए। सन [[१९११]]मा अंग्रेज सरकारले पुन: राजधानी दिल्ली फिर्ता लैजाने निर्णय गर्यो। यसको लागि पुरानो दिल्लीको दक्षिणमा एक नयाँ नगर नयाँ दिल्लीको निर्माण प्रारम्भ भयो। अंग्रेजबाट सन [[१९४७]]मा स्वतन्त्रता प्राप्त गरेपछि नयाँ दिल्लीको भारतको राजधानी घोषित गरियो।
पङ्क्ति ७२:
== इतिहास ==
[[चित्र:RedFort.jpg|thumb|right|लाल किला]]
दिल्लीको प्राचीनतम उल्लेख [[महाभारत]]मा भेटिन्छ जहाँ यसको उल्लेख प्राचीन [[इन्द्रप्रस्थ]]को
इ.सं.[[१२०६]] पछि दिल्ली [[दिल्ली सल्तनत]]को राजधानी बन्यो। यस राज्यमा [[खिलजी वंश]], [[तुगलक वंश]], [[सैयद वंश]] र [[लोधी वंश]] समते केही अन्य वंशहरूले शासन गर्यो। यस्तो मानिन्छ कि आजको आधुनिक दिल्ली बन्नु भन्दा पहिले दिल्ली सात पल्ट उजाड भएर विभिन्न स्थानहरूमा बस्यो, जसको केही अवशेष अहिले पनि देख्न सकिन्छ। दिल्लीको तत्कालीन शासकहरूले यसको स्वरूपमा धेरै पल्ट परिवर्तन गरे। मुगल बादशाह हुमायूँले सरहिंदको नजीकको युद्धमा अफगानहरूलाई पराजित गरे तथा बिना कुनै विरोधको दिल्लीमा अधिकार जमाए। हुमायूँको मृत्यु पछि हेमू विक्रमादित्यको नेतृत्वमा अफगानीहरूले मुगल सेनालाई पराजित गरेर आगरा तथा दिल्लीमा पुनः अधिकार प्राप्त गरे। मुगल बादशाह [[अकबर]]ले आफ्नो राजधानीको दिल्लीबाट [[आगरा]] स्थान्तरित गरे। अकबरको नाति [[शाहजहाँ]] ([[१६२८]]-[[१६५८]])ले सत्रौं सताब्दीको मध्यमा यसलाई
सन [[१८५७]]को [[सैन्य विद्रोह]] पछि दिल्लीमा ब्रिटिश शासनको आदेशमा शासन चल्न लाग्यो। सन [[१८५७]]को यस [[प्रथम भारतीय स्वतन्त्रता संग्राम]]को आन्दोलनलाई पूर्ण रूपमा दबाए पछि अंग्रेजहरूले [[बहादुरशाह जफर]]लाई [[रङ्गुन]] पठाई दिए तथा भारत पूर्ण रूपमा अंग्रेजहरूको अधीन भयो। प्रारम्भमा उनिहरूले कलकत्ता (आजकल [[कोलकाता]])बाट शासन गर्न थाले तर सन [[१९११]]मा उपनिवेश]] राजधानीलाई दिल्ली स्थानान्तरित गरियो। सन [[१९४७]]मा भारत स्वतन्त्रता भए पछि यसलाई अधिकारिक रूपले भारतको राजधानी घोषित गरियो। दिल्लीमा धेरै राजाहरूको साम्राज्यको उदय तथा पतनको साक्षी आज पनि विद्धमान छन्। तोमर शासकहरूमा दिल्लीको स्थापनाको श्रेय अनंगपाललाई जान्छ।
पङ्क्ति ८१:
=== भौगोलिक स्थिति ===
[[चित्र:YamunaRiver.jpg|thumb|200px|दिल्लीमा [[यमुना नदी|यमुना]] नदी]]
* [[:hi:दिल्ली नगर निगम|दिल्ली नगर निगम]]:निगम विश्वको सबै भन्दा ठूलो नगर पालिका संगठन हो, जुनले अनुमानित १३७.८० लाख नागरिकहरूलाई (क्षेत्रफल १३९७.३}})को नागरिकहरूलाई सेवाहरू प्रदान गर्छ। यो क्षेत्रफलको अनुपातमा मात्र [[टोकियो]] भन्दा पछि छ।" यस नगर निगमले १३९७ वर्ग कि.मी.को क्षेत्र हेर्ने गर्छ।
* [[:hi:नयाँ दिल्ली नगरपालिका परिषद|नयाँ दिल्ली नगरपालिका परिषद]]: (एन डी एम सी) (क्षेत्रफल ४२.७ वर्ग किलोमिटर [[नयाँ दिल्ली]]को नगरपालिको परिषदको नाम हो। यसको अधीन आउनेलाई कार्यक्षेत्र एन डी एम सी क्षेत्र भनिन्छ।
* [[:hi:दिल्ली छावनी बोर्ड|दिल्ली छावनी बोर्ड]]: (क्षेत्रफल ४३ वर्ग किलोमिटर) जुन दिल्लीको [[दिल्ली छावनी|छावनी]] क्षेत्रहरूलाई
दिल्ली एक अति-विस्तृत क्षेत्र हो। यो उत्तरमा सरूप नगर देखि दक्षिणमा [[रजोकरी]] सम्म फैलिएको छ। पश्चिमतम क्षेत्र [[नजफगढ]] देखि पूर्वमा [[यमुना नदी]] सम्म(तुलनात्मक परम्परागत पूर्वी क्षेत्र)फैलिएको छ। हुनत: [[शाहदरा]], [[भजनपुरा]], आदि यसको पूर्वतम क्षेत्र हुनाका साथै ठूला बजारहरूमा पनि आउछन। रा.रा.क्षेत्रमा उपर्युक्त सीमानाहरू सँग जोडिएका निकटवर्ती प्रदेशहरूको [[नोएडा]], [[गुडगांउ]] आदि क्षेत्र पनि आउछन। दिल्लीको भू-प्रकृति धेरै बदलिएको छ। यो उत्तरमा समतल कृषि मैदान देखि
दिल्ली {{coord|28.61|N|77.23|E|}}मा [[भारत|उत्तरी भारत]]मा अवस्थित छ। यो समुद्र सतहबाट ७०० देखि १००० फीटको ऊँचाईमा [[हिमालय]]बाट १६० किलोमीटर दक्षिणमा [[यमुना नदी]]को किनारामा अवस्थित छ। यो उत्तर, पश्चिम एवं दक्षिण तीन तिरबाट [[हरियाणा]] राज्य तथा पूर्वमा [[उत्तर प्रदेश]] राज्य द्वारा घेरिएको छ। दिल्ली लगभग पूर्णतया [[:hi:गंगा के मैदान|गांगेय क्षेत्र]]मा अवस्थित छ। दिल्लीको भूगोलको दुई प्रधान अंग [[यमुना नदी|यमुना]] सिंचित समतल एवं दिल्ली रिज (पहाडी) हुन। अपेक्षाकृत तल्लो स्तरमा स्थित मैदानी उपत्यकाले कृषि हेतु उत्कृष्ट भूमि उपलब्ध गराउँछ, हुनत यिनीहरू बाढि सम्भावित क्षेत्र रहेकाछन्। यिनीहरू दिल्लीको पूर्व तिर छन र पश्चिमी तिर रिज क्षेत्र रहेको छ। यसको अधिकतम ऊंचाई ३१८ मी.(१०४३ फी.)सम्म
=== जलस्रोत ===
पङ्क्ति ९४:
भूमिगत जलभृत लाखौं वर्ष देखि प्राकृतिक रूपले नदिहरू र बरसाती धाराहरूबाट नवजीवन पाई रहेकाछन्। भारतमा गंगा-यमुनाको मैदान यस्तो क्षेत्र हो, जसमा सबै भन्दा उत्तम जल संसाधन मौजूद रहेको छ। यहाँ राम्रो वर्षा हुन्छ र हिमालयको हिमतालहरूबाट निक्लने सदाबहार नदिहरू बग्ने गर्छन्।दिल्ली जस्तै केही क्षेत्रहरूमा पनि केही यस्तो नै छ। यसको दक्षिणी पठारी क्षेत्रको ढलाव समतल भाग तिर छ, जसमा पहाडी श्रृंखलाहरूले प्राकृतिक तालहरू बनाईदिएको छ। पहाडहरूमा रहेका प्राकृतिक वनाच्छादन कयौं बाह्रमासे जलधाराहरूको उद्गम स्थल हुने गर्द थिए।
दिल्ली व्यापारिक केन्द्रको रूपमा आज जुन स्थितिमा छ, त्यसको कारण यहाँ भएको एक यातायात योग्य चौडा नदी [[यमुना नदी|यमुना]]को हुनु नै हो, जसमा माल ढुवानी पनि गर्न सकिन्थ्यो। ई.पूर्व ५००मा
भौगोलिक दृष्टिले अरावलीको श्रृंखलाहरूले घेरिएर रहेको कारण दिल्लीको शहरी बस्तिहरूलाई
एक अंग्रेजद्वारा १८०७मा गरिएको सर्वेक्षणको आधारमा बनेका नक्शामा त्यो जलधाराहरू देखाईएका छन, जुन दिल्लीको यमुनामा मिल्ने गर्दथे। एक तिलपतको पहाडहरूमा दक्षिणबाट उत्तर तिर बग्थ्यो भने दोस्रो हौजखासमा अनेक सहायक धाराहरूलाई समेट्दै पूर्व तिर बग्ने बारापुलाको स्थानमा निजामुद्दीनको माथि तिर यमुना प्रवाहमा गएर मिल्थ्यो। तेस्रो र यिनिहरूबाट ठूलो धारा जसलाई साहिबी नदी (पूर्व नाम रोहिणी) भन्थे, दक्षिण-पश्चिमबाट रिजको उत्तरमा यमुनामा मिल्थ्यो। सम्भवत: विवर्तनिक हलचलको कारण यसको बहावको मुनिको भूभाग केही माथी उठ्यो। जसबाट यसको
[[हिमालय]]को [[हिमनदी]]बाट निस्केको कारण यमुनामा सधै पानी रहीरहन्छ। तर अन्य उपर्युक्त उपनदिहरू आज भन्दा २०० वर्ष पहिला सम्म मात्र, जब सम्म कि अरावलीको पर्वतमाला प्राकृतिक वन ढाकिएर रहेको थियो त्यतिखेर सम्म मात्र सदाबहार रहन सके। खेद यो छ कि दिल्लीमा वनहरूको कटान खिलजिहरूको समय देखि नै शुरू भएको थियो। इस्लाम स्वीकार न गर्ने स्थानीय विद्रोहिहरू र लूटपाट गर्ने
ब्रिटिश कालमा अङ्ग्रेजी शासनको समयमा दिल्लीमा सडकहरूको निर्माण र बाढि अवरोधी बांध बनाउनाले पर्यावरण परिवर्तनको कारण यि जलधाराहरू वर्षमा ग्रीष्मको समय सूक्दै जाने लागे। स्वतन्त्रता पछिको समयमा बरसाती नालाहरू, फुटपाथहरू र गल्लिहरूलाई सीमेंटले पक्का गरियो, यसले यि धाराहरूमा
=== हावापानी ===
[[चित्र:Indiagatelightening.jpg|thumb|200px|[[इण्डिया गेट]]को नजीक [[चट्याङ्]]। दिल्लीमा अधिकतम वर्षा [[जुलाई]]-[[अगस्ट]] महिनामा [[मनसून]]बाट हुने गर्छ।]]
दिल्लीको महाद्वीपीय जलवायुमा [[गृष्म ऋतु]] एवं [[शीत ऋतु]]को तापमानमा धेरै अन्तर हुन्छ। ग्रीष्म ऋतु लामो, अत्यधिक गर्मी [[अप्रिल]] देखि [[मध्य-अक्टोबर]]सम्म चल्ने गर्छ। यस बीचमा [[मनसून]] सहित [[वर्षा ऋतु]] पनि आउँछ। यो समयको गर्मी धेरै घातक पनि हुन सक्छ, जसले अघिल्ला समयमा धेरै ज्यान लिएको छ। [[मार्च]]को आरंभ देखि नै हावाको दिशामा परिवर्तन हुन थाल्दछ। यो उत्तर-पश्चिमबाट हटेर दक्षिण-पश्चिम दिशामा चल्न थाल्दछ। यसले आफ्नो साथ [[राजस्थान]]को गर्मीको लहर र धूलो पनि लिएर जान्छन, जुन यिनीहरू गर्मीका मुख्य अंग हुन। [[अप्रिल]] देखि[[जून]] महिनासम्म अत्यधिक गर्मी हुन्छ, जसमा उच्च अक्सीकरण क्षमता हुन्छ। जूनको अन्तसम्म मौसमको नरम पनामा वृद्धि हुन्छ, जसले पूर्व मनसून वर्षा निम्त्याउँछ। यसपछि जुलाई देखि यहाँ [[मनसून]]को हावाहरू चल्न शुरु हुन्छ, जसले राम्रो वर्षा ल्याउँछ। अक्टुवर-नोबेंवरमा शिशिर ऋतु रहन्छ, जुन हल्का ठण्डाको साथै आनंद दायक हुन्छ। नोभेम्बरबाट [[शीत ऋतु]]को आरंभ हुन्छ, जुन [[फेब्रुअरी]]को आरंभ सम्म चल्ने गर्छ। शीत ऋतुमा घना [[तुषारो]] पनि पर्दछ, एवं शीतलहर चल्ने गर्छ, जुन कि फेरि उही कडा गर्मी झै घातक हुन्छ। यहाँको तापमानमा अत्यधिक अन्तर आउछ जुन −०.६ [[सेल्सियस|°से.]] (३०.९ [[फैरनहाइट|°फै.]]) देखि
=== जनसंख्या बिवरण ===
पङ्क्ति १२९:
}}
[[१९०१]]मा ४ लाखको जनसंख्या सहित दिल्ली एक सानो नगर थियो। १९११मा
{{-}}
== नगर प्रशासन ==
[[
;[[मध्य दिल्ली जिल्ला]]
{{*}}[[दरिया गंज]]{{*}}[[पहाड गंज]]{{*}}[[करौल बाग]]
पङ्क्ति १५३:
== दर्शनीय स्थल ==
[[चित्र:Akshardham Delhi .jpg|right|thumb|दिल्लीको [[अक्षरधाम मन्दिर, दिल्ली|अक्षरधाम मन्दिर]] विश्वमा सबै भन्दा ठूलो हिन्दू मन्दिर परिसर हो।]]
[[चित्र:DelhiMetro.jpg|thumb|200px|right|दिल्ली मेट्रो - २००४]]
दिल्ली भारतको राजधानी मात्र होईन पर्यटनको प्रमुख केन्द्र पनि हो। भएको कारण भारत सरकारको थुप्रै कार्यालय, [[राष्ट्रपति भवन]], [[संसद भवन]], [[केन्द्रीय सचिवालय]] आदि थुप्रै आधुनिक स्थापत्यको नमूनाहरू त यहाँ देख्न सकिन्छ; प्राचीन नगर भएको कारण यसको ऐतिहासिक महत्त्व पनि छ। पुरातात्विक दृष्टिले [[पुराना किल्ला]], [[सफदरजंगको मकबरा]],
== दिल्लीको शिक्षण संस्थान ==
[[चित्र:IITDelhiMath.jpg|thumb|left|[[भारतीय प्राविधिक संस्थान दिल्ली]]; यस संस्थानलाई एशियावीकद्वारा विज्ञान र प्रविधिको क्षेत्रमा चौथो सबै भन्दा राम्रो संस्थानको दर्जा दिइएको।]] [[चित्र:19050881.jpg|right|thumb|जे एन यू प्रशासनिक भवन]][[चित्र:AIIMS central lawn.jpg|thumb|संगत रूपले यो भारतको सर्वश्रेष्ठ चिकित्सा विज्ञान प्रतिष्ठान हो]] [[अखिल भारती चिकित्सा विज्ञान संस्थान]] चिकित्सा विज्ञान खोज र चिकित्साको क्षेत्रमा एक वैश्विक संस्थान हो। दिल्ली भारतमा शिक्षाको एक महत्त्वपूर्ण केन्द्र हो। दिल्लीको विकाससँग सगै यहाँ शिक्षाको पनि तिब्ररूपले विकास भएको छ। प्राथमिक शिक्षा त प्रायः सार्वजनिक छ। एक धेरै ठूलो अनुपातमा बालबालिकाहरू माध्यमिक विद्यालयहरूमा शिक्षा ग्रहण गर्दै छन्। महिला शिक्षाको विकास हरेक स्तरमा पुरूषहरू भन्दा धेरै भएको छ। यहाँको शिक्षण संस्थाहरूमा विद्यार्थी भारतको सबै भागहरू बाट आउछन्। यहाँ धेरै सरकारी एवं निजी शिक्षा संस्थान छन् जुन [[कला]] , [[वाणिज्य]], [[विज्ञान]], प्रविधि, आयुर्विज्ञान, कानून र व्यवस्थापनमा उच्च स्तरको शिक्षा दिनको लागि विख्यात छन्। उच्च शिक्षण संस्थानहरूमा सबै भन्दा महत्त्वपूर्ण [[दिल्ली विश्वविद्यालय]] छ, जस अन्तर्गत धेरै कलेज एवं अनुसन्धान संस्थान छन्। [[गुरू गोविन्द सिंह इन्द्रप्रस्थ विश्वविद्यालय]], [[अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्थान]], [[भारतीय प्राविधिक संस्थान दिल्ली]], [[जवाहरलाल नेहरू विश्वविद्यालय]], [[ईन्दिरा गान्धी
== संस्कृति ==
[[चित्र:Traditional pottery in Dilli Haat.jpg|thumb|[[दिल्ली हाट]]मा प्रदर्शित परम्परागत पटरी उत्पादन।]]
दिल्लीको संस्कृति यहाँको लामो इतिहास र भारतको राजधानीको रूपमा ऐतिहासिक स्थितिले पूर्ण प्रभावित रहेको छ, यो शहरमा बनेको धेरै महत्त्वपूर्ण ऐतिहासिक स्मारकहरूले विदित छ। [[भारतीय पुरातात्विक सर्वेक्षण]]
दिल्लीको राजधानी [[नयाँ दिल्ली]] सँग जुडाव र भूगोलीय निकटताले यहाँको
यहाँको धार्मिक चाडहरूमा [[दीपावली]], [[होली]], [[दशैं|दशहरा]], [[दुर्गा पूजा]], [[महावीर जयन्ती]], [[
[[पंजाबी खाना|पंजाबी]] र
इतिहासमा दिल्ली उत्तर भारतको एक महत्त्वपूर्ण व्यापार केन्द्र पनि रहेको थियो। पुरानी दिल्लीले अझै पनि आफ्नो गल्लीहरूमा फैलिएको बजारहरू र पुरानो मुगल धरोहरहरूमा यि व्यापारिक क्षमताहरूको इतिहास लुकाएर राखेको छ। पुराना शहरको बजारहरूमा हरेक एक प्रकारको सामान पाइन्छ। तेलमा डूबाएको
दिल्लीको निम्न भगिनी शहर छन:
* [[शिकागो]], {{USA}}
पङ्क्ति १८४:
== स्थापना ==
[[चित्र:Qutab.jpg|thumb|left|{{convert|72.5|m|ft|abbr=on|0}} अग्लो [[कुतुब मीनार]], विश्वको सबै भन्दा अग्लो मुक्त-खडी [[मीनार]]हो।]]
यस ऐतिहासिक नगरमा एक तर्फ प्राचीन, अतिप्राचीन कालको असंख्य खंडहर पाइन्छन, त दोस्रो तर्फ अवार्चीन कालको योजनानुसार निर्मित उपनगर पनि। यसमा विश्वको कुनै पनि नवीनतम नगरसँग होड लिने क्षमता छ। प्राचीनकालको धेरै नै नगर नष्ट भए तर दिल्ली आफ्नो भौगिलिक स्थिति र समयानुसार परिवर्तनशीलताको कारण आज पनि समृद्धशाली नगर होइन महानगर हो। [[भारत सरकार]]को संस्कृति मन्त्रालयको [[भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण विभाग]]ले दिल्लीमा १२०० भवनहरूलाई
[[चित्र:Humayun's Tomb Delhi .jpg|thumb|right|[[१५६०]]मा बनेको, [[हुमायुंको मकबरा]] [[मुगल स्थापत्यकला|मुगल मकबरा परिसर]]को प्रथम उदाहरण हो।]] नयाँ दिल्लीमा [[महरौली]]मा गुप्तकालमा निर्मित लौहस्तंभ छ। यो प्रबिधिकोको एउटा अच्चम्मको अनुठा उदाहरण हो। ईसाको चौथो शताब्दीमा जब यसको निर्माण भयो त्यहा देखि आज सम्म यसमा खिया लागेको छैन। दिल्लीमा इंडो-इस्लामी स्थापत्यको विकाश विशेष रूपले दृष्टगत हुन्छ। दिल्लीको कुतुब परिसरमा सबै भन्दा भव्य स्थापत्य कुतुब मिनार छ। यस मिनार सूफी सन्त कुतुबुद्दीन बख्तियार काकीको स्मृतिमा बनाइएको थियो। तुगलक कालमा निर्मित गयासुद्दीनको मकबरा स्थापत्यमा एक नयाँ प्रवृत्तिको सूचक छ। यो अष्टभुजाकार छ। दिल्लीमा हुमायूँको मकबरा मुगल स्थापत्य कलाको एक उत्कृष्ट उदाहरण हो। शाहजहाँको शासनकाल स्थापत्य कलाको लागि सम्झना गरिन्छ।
पङ्क्ति १९०:
== अर्थ व्यवस्था ==
[[मुम्बई]] पछि दिल्ली भारतको सबै भन्दा ठूलो व्यापारिक महानगरहरू मध्ये हो। देशमा प्रति व्यक्ति औसत आयको दृष्टिले पनि यो देशको सबै भन्दा सम्पन्न नगरहरूमा गनिन्छ। [[सन् १९९०|१९९०]] पछि-पछि दिल्ली विदेशी लगानिकर्ताहरूको मनपर्ने स्थान भएको छ। हालै धेरै
हवाई यातायातद्वारा दिल्ली [[इन्दिरा गान्धी
{{-}}
पङ्क्ति १९९:
विश्वको सबै भन्दा ठूलो वातावरण सहयोगी बस-सेवा प्रदान गर्दछ।]]
[[चित्र:Noida Metro7.jpg|thumb|[[दिल्ली मेट्रो रेल कार्पोरेशन]] द्वारा सञ्चालित मेट्रो रेल सेवा औसत ८,३७,००० सवारियां प्रतिदिन लिएर जान्छ।]]
[[चित्र:Indira-Gandhi-Airport.jpg|thumb|इन्दिरा गाँधी
[[चित्र:Raj Path.jpg|thumb|[[रायसीनाको पहाड]]मा [[राजमार्ग]]। दिल्लीको कुल गाडियहरूको ३०% निजी वाहन छन्। दिल्लीमा औसत ९६३ नयाँ वाहन प्रतिदिन हुन्छन्।]]
[[चित्र:Old Delhi Railway Station.jpg|thumb|दिल्ली जंक्शन रेलवे स्टेशन]]
दिल्लीलाई सार्वजनिक यातायातको साधन मुख्यतः बस, औटोरिक्शा र [[दिल्ली मेट्रो रेल|मेट्रो रेल]] सेवा हुन। दिल्लीको मुख्य यातायात आवश्यकतालाई ६०% बसले पूरा गर्छं। [[दिल्ली परिवहन निगम]] द्वारा सञ्चालित सरकारी बस सेवा दिल्लीको प्रधान बस सेवा हो। [[दिल्ली परिवहन निगम]] विश्वको सबै भन्दा ठूलो वातावरण सहयोगी बस-सेवा प्रदान गर्दछ।
; मेट्रो सेवा
[[दिल्ली मेट्रो रेल कार्पोरेशन]] द्वारा सञ्चालित [[दिल्ली मेट्रो रेल]] एक महिना रैपिड ट्रांजिट (त्वरित आवागमन) प्रणाली छ, जुन कि दिल्लीको धेरै क्षेत्रहरू मध्येवा प्रदान गर्छ। यसको शुरुवात २४ डिसेम्बर, २००२को
;रेल सेवा
दिल्ली [[भारतीय रेल]]को [[:Image:India railway schematic map.svg|नक्शा]]को एक प्रधान जंक्शन हो। यहाँ [[उत्तर रेलवे]]को मुख्यालय पनि छ। यहाँको चार मुख्य रेलवे स्टेशन हुन्: [[नयाँ दिल्ली रेलवे स्टेशन]], [[दिल्ली जंक्शन]], [[सराय रोहिल्ला]] र [[हजरत निजामुद्दीन रेलवे स्टेशन]]। दिल्ली अन्य सबै मुख्य शहरहरू र महानगरहरूसँग धेरै राजमार्ग र एक्स्प्रेसवे(त्वरित मार्ग) द्वारा जोडिएको छ। यहाँ वर्तमानमा तीन एक्स्प्रेस वे छन, र तीन निर्माणाधीन छन, जसले यसलाई
;हवाई सेवा
[[इन्दिरा गाँधी
== चित्र दीर्घा ==
| |||