"लामपुछ्रे तारा" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

सा r2.7.1) (रोबोट ले थप्दै: sa:धूमकेतुः
सा हिज्जे मिलाउँदै, added orphan tag
पङ्क्ति १:
{{Orphan|date=अगस्त २०१२}}
[[File:Comet-Hale-Bopp-29-03-1997 hires adj.jpg|thumb| हेल-बप लामपुछ्रे तारा २९ मार्च १९९७मा पेजिन , क्रोएशियामा देखिएको]]
 
'''लामपुछ्रे तारा''' [[सौरमण्डल|सौरमण्डलीय]] निकाय हो जो [[दुङ्गा]], [[धुलो]], [[हिउँ]] र [[ग्यास]]का बनेका भए साना-साना खण्ड हुन्छन्। यो [[ग्रह]]का समान [[सूर्य]]को परिक्रमा गर्दछन्। साना पथ भएका लामपुछ्रे तारा सूर्यको परिक्रमा एक अण्डाकार पथमा लगभग ६देखि २०० वर्षमा पूर्ण गर्दछन् । केही लामपुछ्रे ताराको पथ परबलयाकार हुन्छ र त्यो मात्र एक पल्ट नैं देखिन्छन्। लामा पथ भएका लामपुछ्रे तारा एक परिक्रमा गर्नमा हजारौं वर्ष लगाउँछन्।
[[File:Comet-Hale-Bopp-29-03-1997 hires adj.jpg|thumb| हेल-बप लामपुछ्रे तारा २९ मार्च १९९७मा पेजिन , क्रोएशियामा देखिएको]]
'''लामपुछ्रे तारा''' [[सौरमण्डल|सौरमण्डलीय]] निकाय हो जो [[दुङ्गा]], [[धुलो]], [[हिउँ]] र [[ग्यास]]का बनेका भए साना-साना खण्ड हुन्छन्। यो [[ग्रह]]का समान [[सूर्य]]को परिक्रमा गर्दछन्। साना पथ भएका लामपुछ्रे तारा सूर्यको परिक्रमा एक अण्डाकार पथमा लगभग ६देखि २०० वर्षमा पूर्ण गर्दछन् । केही लामपुछ्रे ताराको पथ परबलयाकार हुन्छ र त्यो मात्र एक पल्ट नैं देखिन्छन्। लामा पथ भएका लामपुछ्रे तारा एक परिक्रमा गर्नमा हजारौं वर्ष लगाउँछन्।
 
अघिकतर लामपुछ्रे तारा [[हिउँ]], [[कार्बन डाईअक्साइड]], [[मीथेन]], [[अमोनिया]] तथा अन्य पदार्थ जस्तै सिलिकेट र कार्बनिक मिश्रणका बनेका हुन्छन् ।
Line ११ ⟶ १३:
# पुच्छर
 
नाभि धूमकेतुको केन्द्र हुन्छ जो दुङ्गा र हिउँको बनाएको हुन्छ। नाभिका चारतर्फ ग्यास र धुलोका बादललाई कोमा भन्दछन्। नाभि तथा कोमादेखि निस्कने ग्यास र धुलो एक पुच्छरको आकार लिन्छ।
 
जब धूमकेतु सूर्यका नजदीक आउँछ, सौर-विकिरणका प्रभावदेखि नाभिको ग्यासको वास्पीकरण हुन जान्छ। यसबाट कोमाको आकार बढ़कर करोडों मीलसम्म हुन जान्छ । कोमादेखि निस्कने ग्यास र धुलो अरवहरुअरवहरू मील लामो पुच्छरको आकार ग्रहण गर्न लिन्छ । सौर-हवाका कारण यो पुच्छर सूर्यदेखि उल्टी दिशामा हुन्छ । जस्तै-जस्तै धूमकेतु सूर्यका नजदीक आउँछ, पुच्छरको आकार बढतिन्छ ।
 
===नाभि===
[[File:PIA02127.jpg|thumb|टेम्पल १ लामपुछ्रे ताराको नाभि जसको व्यास लगभग ६ किलोमीटर छ]]
 
: लामपुछ्रे ताराको नाभिको विस्तार १०० मीटरदेखि लिएर ४० किलोमीटर भन्दा अधिक सम्म मानिन्छ | यो चट्टान , धुलो , हिउँ र जमीं भएको ग्यासहरुग्यासहरू जस्तो कि कार्बन मोनोअक्साइड , कार्बन डाईअक्साइड , मीथेन र अमोनियादेखि बनेका हुन्छन् | द्रव्यमान धेरै कम हुनको कारण लामपुछ्रे ताराको नाभि आफ्नो गुरुत्वकागुरूत्वका अन्तर्गत गोलाकार रूप धारण गर्न पाउँदैन र यसै कारण त्यसका आकार अनियमित हुन्छ |
 
: यी प्राय '' फोहोरी हिउँीली गोली '' जस्तै लोकप्रिय रूपमा वर्णित गरिन्छ | यिनको शुष्क धुलो वा चट्टानी सतहहरुकासतहहरूका हालका निरीक्षणहरुबाटनिरीक्षणहरूबाट थाहा लाग्दछ कि यिनको हिउँ परतका तल लुकेर बसेको रहन्छ | लामपुछ्रे तारा मा तारामा विभिन्न प्रकारका कार्बनिक यौगिक पनि हुन्छन् | ग्यासको वर्णन पहिला नैं गरिसकिएको छ | यिनमा मिथेनोल , हाइड्रोजन साइनाइड , फोर्मेलड़ेहाइड , इथेनोल र इथेन जस्तै कार्बनिक यौगिकहरुकायौगिकहरूका साथ साथ शायद लम्बी-श्रृंखलाका हाइड्रोकार्बन र एमिनो अम्ल जस्तै जटिल अणु पनि पाइन्छन् | सन् २००९मा यस कुरा कि पुष्टि भइसकेको छ कि लामपुछ्रे ताराको धुलोमा एमिनो अम्ल ग्लाईसीन पाइएको थियो |
 
: आश्चर्यजनक रुपलेरूपले लामपुछ्रे ताराको नाभि हाम्रो सौर प्रणालीमा पाइने सबैभन्दा कम परावर्तक निकाय हो | गिओटटो अन्तरिक्ष यानले पाए कि हेली लामपुछ्रे ताराको नाभि आपतित प्रकाशको लगभग चार प्रतिशत भाग परावर्तित गर्दछ तथा डीप स्पेस १ले खोजको कि बोरेली लामपुछ्रे ताराको सतह आपतित प्रकाशको केवल २.४ %देखि ३.० % नैं परावर्तित गर्दछ | यसै प्रकार एस्फाल्ट सात प्रतिशत प्रकाश परावर्तित गर्दछ |
 
लामपुछ्रे ताराका भौतिक गुण तल सारणीमा दिइएको छ -
{| class="wikitable"
|-
! लामपुछ्रे तारा का<br>नाम !! विस्तार<br>कि.मी। !!घनत्व<br>ग्राम/से.मी.<sup>३</sup> !! द्रव्यमान<br>कि.ग्रा.
|-
| हेली लामपुछ्रे तारा || १५×८×८ || ०.६ ||३×१०<sup>१४</sup>
|-
| टेम्पल १ || ७.६×४.९ || ०.६२ || ७.९×१०<sup>१३</sup>
|-
| १९ P बोरेली || ८×४×४ || ०.३ || २×१०<sup>१३</sup>
|-
| ८१ P वाइल्ड || ५.५×४.०×३.३ || ०.६ || २.३×१०<sup>१३</sup>
|}
 
===कोमा===
[[File:17pHolmes 071104 eder vga.jpg|thumb|सन् २००७मा होम्स लामपुछ्रे तारा ( १७ P / होम्स ) नीली आयन पुच्छर देखिाता भयो]]
: बाह्य सौरमण्डलमा लामपुछ्रे तारा जमा भयो र धेरै साना आकारको हुन्छ यस कारण पृथ्वीदेखि यसको थाहा लगाउनु धेरै कठिन वा लगभग असम्भव छ | तर जस्तै नैं यो भित्री सौरमण्डलमा प्रवेश गर्दछ सौर विकिरणका कारण लामपुछ्रे ताराको अस्थिर पदार्थ भाप बनेकार धुलोलाई साथ लिएर धाराका रूपमा नाभिदेखि बाहिर निस्कन्छ | धेरै ठूलो मात्रामा निकालने धुलो र ग्यासको यो धारा लामपुछ्रे ताराका चारतर्फ अत्यन्त कमजोर वातावरण बनाउँछ जसलाई कोमा भनिन्छ |
 
==कक्षीय लक्षण==
धूमकेतुलाई त्यसको भ्रमणकक्षाका आधारमा वर्गीकृत गरिएको छ | सानो भ्रमणकक्षा भएका धूमकेतुहरुकोधूमकेतुहरूको कक्षा २०० वर्षभन्दा सानो हुन्छ जबकि लामो भ्रमणकक्षा भएका धूमकेतुहरुकोधूमकेतुहरूको कक्षा धेरै लामो हुनको बावजूद सूर्यका गुरुत्वाकर्षणकागुरूत्वाकर्षणका भित्र हुन्छ | एकल भ्रमण लामपुछ्रे ताराहरुकोताराहरूको कक्षा परवलयाकार वा अतिवालायाकार हुनाले यस्ता लामपुछ्रे तारा एक पल्ट सूर्यको चक्कर लगाएर सधैंका लागि सौरमण्डल का बाहिर जाँदै छ | सानो कक्षा भएका एंके लामपुछ्रे ताराको कक्षा सूर्य र गुरुकागुरूका बीच स्थित छ | यस्तो मानिन्छ कि सानो कक्षा भएका लामपुछ्रे ताराहरुकोताराहरूको उत्पत्ति क्युइपर बेल्टमा जबकि लामो भ्रमणकक्षा भएका लामपुछ्रे ताराहरुकोताराहरूको उत्पत्ति ऊर्ट बादलमा हुन्छ | यस्तो मान्यताछ कि जब सूर्य आकाशगंगाको परिक्रमा गर्दै कुनै ताराहरुकाताराहरूका नजिकदेखिनजीकदेखि गुजर्दछ वा जब सूर्यको संभावित साथी तारा नेमेसिस वा प्लिनेट एक्स त्यसको नजदीक आउँछ तब लामपुछ्रे तारा धेरै लामो भ्रमणकक्षा धारण गर्दछन् |
 
कम द्रव्यमान र अंडाकार कक्षाका कारण लामपुछ्रे तारा कहिले कहिले ठूला ग्रहहरुकोग्रहहरूको तरफ आकर्षित हुन्छन् र यसबाट त्यसको कक्षामा असर पर्छ | सानो कक्षा भएका लामपुछ्रे ताराहरुको ताराहरूको एक केन्द्र ( परवलयका दुइ केन्द्र हुन्छन् ) ठूला ग्रहहरुकोग्रहहरूको कक्षाका भित्र स्थित हुन्छ | यो स्पष्ट छ कि ऊर्ट बादलदेखि आउने भएका लामपुछ्रे ताराहरुकोताराहरूको कक्षामा ठूला ग्रहहरुको ग्रहहरूको असर पर्छ | ठूलो सङ्ख्यामा यस्ता लामपुछ्रे ताराहरुमाताराहरूमा विशेष रुपलेरूपले बृहस्पतिको असर पर्छ जसको द्रव्यमान सौरमण्डलका अन्य सबै ग्रहहरुकाग्रहहरूका द्रव्यमानदेखि पनि ज्यादा छ |
 
परिक्रमा कक्षामा पड़ने भएका प्रभावका कारण कहिले कहिले पहिलादेखि खोजे गए धूमकेतु खो जान्छन् | कहिले कहिले यस्तो हुन्छ कि खोजे गए नयाँ धूमकेतुका गहन अध्ययनका पछि यो गुमशुदा धूमकेतुहरुकाधूमकेतुहरूका रूपमा पहचाने जान्छन् | 11P/ टेम्पल - स्विफ्ट - लीनियर धूमकेतु यसको उदाहरण छ | सन् १८६९मा त्यसलाई सबैभन्दा पहिला देखिएको , १९०८का पछि बृहस्पतिका प्रभावका कारण त्यसको कक्षा बदल गई र त्यो अन्तरिक्षमा कहीं ओझल भयो | सन् २००१मा लीनियर नामका वैज्ञानिकले त्यसको फेरि खोज गरेकाथिए |
 
==नामकरण==
वैज्ञानिक पद्धतिका विकासका पहिला लामपुछ्रे ताराहरुकाताराहरूका नाम धेरै तरिकाहरुदेखितरिकाहरूदेखि रखे जान्थे | २० उनी शताव्दीका पहिला लामपुछ्रे ताराहरुकाताराहरूका नाम वर्षका आधारमा रखे जान्थे , जस्तो कि '''' १५८०को महान लामपुछ्रे तारा''' ' , ' '''सितम्बर १८८२को महान लामपुछ्रे तारा''' ' | एडमंड हेली नामका वैज्ञानिकले सिद्ध गरे कि १५३१ , १६०७ र १५८२मा देखिएको लामपुछ्रे तारा एउटै थियो र १९५७मा फेरि देखिने भविष्यवाणी गरे वास्तवमा १९५९मा यो लामपुछ्रे तारा आसमानमा फेरि देखिा तब त्यसका नाम''' हेली लामपुछ्रे तारा''' राखिएको | यसै प्रकार आवर्ती लामपुछ्रे ताराहरु ताराहरू ( '''एंके लामपुछ्रे तारा''' र '''बेयला लामपुछ्रे तारा''' )का नाम त्यसको भ्रमण कक्षाको गणना गर्नेका नाममा राखिएको | त्यसको पछिदेखि आवर्ती लामपुछ्रे ताराहरुताराहरू का नाम त्यसको खोज गर्नेका नाममा रखा जाता रह्यो छ परन्तु केवल एक पल्ट देखिने भएका लामपुछ्रे ताराहरुताराहरू का नाम आज पनि जस वर्ष देखा दिन्छन् त्यसै वर्षका नाममा राखिन्छ |
 
२० उनी शताव्दीका शुरुआतदेखि लामपुछ्रे ताराहरुकाताराहरूका नाम त्यसको खोजकर्तामादेखि रखे जा रहोस् छ र यो परम्परा आज पनि जारी छ | यसका नाम पहिलाका तीन खोज कर्ताहरुमाथिकर्ताहरूमाथि रखे जान्छन् | धेरै लामपुछ्रे ताराहरुकोताराहरूको खोज यान्त्रिक साधनहरुदेखिसाधनहरूदेखि हुन्छ यस्ता लामपुछ्रे ताराहरुकाताराहरूका नाम यी साधनहरुमादेखिसाधनहरूमादेखि रखे जान्छन् | लामपुछ्रे तारा ' '''आइ.आर.ए.एस.-आराकी-आलकोक''' 'को खोज आइ.आर.ए.एस। उपग्रह तथा शौकिया अवलोकनाएर्ता जेनिची आराकी र जोर्ज आलकोकले स्वतन्त्र रूप लेरूपले गरिंदै थियो | कहिले कहिले एउटै वैज्ञानिक वा दल दुइभन्दा ज्यादा लामपुछ्रे ताराहरुकोताराहरूको खोज गर्दछन् यस्ता लामपुछ्रे ताराहरुकाताराहरूका नामका पछि अंक लगाइन्छ जस्तो कि '''शूमेकर-लेवी १''' | मे २००५सम्म SOHOले ९५० लामपुछ्रे ताराहरुकोताराहरूको खोजको छ |
 
ठूलो सङ्ख्यामा धूमकेतुको खोजहरुलेखोजहरूले नामकरणको प्रक्रियालाई अव्यवहारिक बनाएको दिए | सन् १९९४मा अन्तराष्ट्रीयअन्तराष्ट्रिय खगोलीय संघले नयाँ नामकरण प्रणाली अनुमोदितको | धूमकेतुहरुकाधूमकेतुहरूका नाम अब त्यसलाई खोजे गए वर्ष द्वारा , त्यसलाई खोजे गए पखवाड़ेका संकेत द्वारा र त्यसै वर्षको खोजको क्रम सङ्ख्या द्वारा दर्शाइन्छ | यस प्रकारको प्रणाली क्षुद्रग्रहका लागि पहिलादेखि नैं उपयोगको जाँदै छ | यस प्रकार सन् २००६का फरवरी महिनाका अर्का पखवाड़े ( अर्थात १५ फरवरीदेखि २८/२९ फरवरीका बीच )मा खोजिएको लामपुछ्रे तारा जो कि त्यस वर्षको खोजिएको चौथो लामपुछ्रे तारा छ भनेंत्यसका नाम '''2006 D4''' हुनेछ | लामपुछ्रे ताराको प्रकृतिलाई दर्शानका लागि उपसर्ग पनि जोड़िन्छ |
 
उपसर्ग यस प्रकार छ -
 
* P/ एक आवर्ती लामपुछ्रे तारा दर्शाउँदछ ( परिक्रमाको अवधि २०० वर्षदेखि कम ) |
* C/ एक अनावर्ती लामपुछ्रे तारा दर्शाउँदछ ( पूर्ववर्ती परिभाषाका अनुसार आवर्ती छैन ) |
* X/ एक लामपुछ्रे तारा जसको कक्षाको गणना विश्वसनीय छैनलाई दर्शाता छ ( साधारणतया , एतिहासिक लामपुछ्रे तारा ) |
* D/ एक आवर्ती लामपुछ्रे तारा जो गाईब भएकोछ , टूट गया छ वा खो गया छलाई दर्शाउँदछ |
* A/ एक निकाय जसलाई भूलदेखि लामपुछ्रे ताराका रूपमा पहचानिएको परन्तु वास्तवमा त्यो एक क्षुद्रग्रह छ |
 
उदाहरणका लागि [[हेल-बप धूमकेतु]]को नाम C/1995 O1। छ | यसै प्रकार हेली लामपुछ्रे तारा जो कि सबैभन्दा पहिला आवर्ती लामपुछ्रे ताराका रूपमा पहचानिएको छको नाम 1P/1682 Q1। छ | केही लामपुछ्रे तारा यस््दछ जसलाई पहिला क्षुद्रग्रहको श्रेणीमा राखिएको र त्यसलाई अजीब नाम दिइएको जस्तो कि P/2004 EW<sub>38</sub> |
 
हाम्रो सौरमण्डलमा पाँच पिण्ड छ जो लामपुछ्रे तारा र क्षुद्रग्रह दुइटैमा सूचीबद्ध छ : २०६० चिरोन (९५ P/चिरोन ), ४०१५ विल्सन –हर्रिंगटोन (१०७ P/विल्सन –हर्रिंगटोन), ७९६८ एल्स्ट–पिजार्रो (१३३ P/एल्स्ट –पिजार्रो ), ६०५५८ एचेक्लुस (१७४ P/एचेक्लुस ), र ११८४०१ लिनेअर (१७६ P/लिनेअर )|
 
==इतिहास==
पौराणिक मान्यताका अनुसार धूमकेतुको आगमन अपशकुन लाने वाला मानिन्थ्यो | केही मानिसोले यसलाई गिर्दै ताराहरुकोताराहरूको संज्ञा दिएको थियो | अरस्तूले आफ्नो प्रथम पुस्तक मिट्रियोलोजीमा धूमकेतुको चर्चाको थियो | पहिलाका धेरै बुद्धिजीविहरुलेबुद्धिजीविहरूले यसलाई सौरमण्डल का ग्रहहरुकाग्रहहरूका रूपमा मान्यता दिएको थियो | परन्तु अरस्तूले यस धारणालाई अस्वीकार गरे किनभनें ग्रह आकाशमा एक निश्चित नक्षत्र मा नक्षत्रमा देखिन्छन् जबकि धूमकेतु आसमानमा कहीं पनि देखे जा सक्छौं | अरस्तूका अनुसार धूमकेतुहरुको धूमकेतुहरूको जन्म पृथ्वीका बाह्य वातावरणमा भएको थियो | धूमकेतुहरुकोधूमकेतुहरूको प्रकार उल्का , एरोरा , बोरोलियास र आकाशगंगाका लागि पनि अरस्तूको यही मान्यता थियो | अरस्तूका यस मतदेखि धेरै तत्कालीन बुद्धिजीवीहरुलेबुद्धिजीवीहरूले असहमति जताई थियो | सेनेकाले नेचरल क्वेश्चनमा यस मतमा असहमति व्यक्तको छ | तिनको अनुसार धूमकेतुहरुमाधूमकेतुहरूमा बाह्य वातावरण वा पवनको कुनै असर हुँदैन | तबका मानवलाई अन्तरिक्ष का बारेमा धेरै कम ज्ञान थियो |
 
== केही प्रसिद्घ लामपुछ्रे तारा ==
# [[छली लामपुछ्रे तारा]]
# [[शूमाएर-लेवी]]
# [[हेल-बप धूमकेतु ]]
 
== बाह्य कडिया ==
* [http://www.cometography.com/ Cometography.com]
* [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Comets लामपुछ्रे तारा पृष्ठ] [http://solarsystem.nasa.gov नासाको सौर-मण्डल अन्वेषण]
* [http://cfa-www.harvard.edu/iau/Headlines.html नयाँ खोजे लामपुछ्रे ताराको सूची]
* {{dmoz|Science/Astronomy/Solar_System/Asteroids,_Comets_and_Meteors/Comets/|Comets}}
* [http://www.aerith.net/index.html Seiichi Yoshidaको लामपुछ्रे तारा सम्बन्घित सूचना जालपृष्ठ]
* [http://www.cfa.harvard.edu/icq/icq.html लामपुछ्रे तारा सम्बन्घित सूचनाको सोत्र ]
* [http://www.shadowandsubstance.com/ वर्तमान तथा पूर्व लामपुछ्रे ताराको चित्रण]
* European Southern Observatory। (2003)। "A Brief Hstory of Asteroids." Available online: [http://www.es.org/outreach/info-events/hale-bopp/comet-history-1.html Part I], [http://www.eso.org/outreach/info-events/hale-bopp/comet-history-2.html Part II].