"हनुमान जयन्ती" का संशोधनहरू बिचको अन्तर
Content deleted Content added
सा स्वचालित हिज्जे सम्पादन, replaced: । → ।, removed stub tag |
सा हिज्जे मिलाउँदै |
||
पङ्क्ति ६:
'''हनुमान''' (हनुमान्, अंजनेय र मारुति पनि) परमेश्वरको [[भक्ति]] (हिन्दू धर्ममा भगवानको भक्ति)को सबैभन्दा लोकप्रिय अवधारणाहरू मध्ये र भारतीय महाकाव्य [[रामायण]]मा सबैभन्दा महत्वपूर्ण व्यक्तिहरू मध्ये एक हुन। उनी केही विचारहरूको अनुसार ११औँ अवतार रुद्रावतार(रुद्र - भगवान शिवको अवतार), सबैभन्दा तागतवर र बुद्धिमान अवतार मानिन्छ। उनको सबैभन्दा प्रसिद्ध उपलब्धि, जसरी कि रामायणमा वर्णित छ, बाँदरहरूको सेनाको तथा अग्रणी रूपमा रहेको राक्षस राजा [[रावण]] सित युद्ध।
उनलाई बजरंग बली पनि भनिन्छ किन भनें उनको शरीर एक वज्रको समान थियो। हनुमान पवन-पुत्रको रूपमा चिनिनु हुन्छ किन भनें पवन देव (हावाको देवता)ले हनुमानको पालन-पोषणमा महत्वपूर्ण भूमिका देखाउनुभाको थियो।<ref>धनशमशेर. ज.ब.रा., बृहत् पुरश्वर्यार्णव, प्रथम भाग, काठमाडौँ
==हनुमान : शव्दको विवेचना==
पङ्क्ति ४१:
==हनुमान मुर्ति निर्माण==
अग्निपुराणअनुसार हनुमानको मूर्ति बनाउँदा एउटा हातमा बज्र लिएका र उनको खुट्टा तल जमीन भास्सिएको देखाउनु पर्दछ। रावले हनुमानको मूर्ति बनाउँदा रामको नाइटो, छाती वा तिघ्राभन्दा अलिकति माथिसम्म पुग्ने गरेर लम्बाई बनाउनु पर्दछ
==हनुमान पुजन महत्व==
पङ्क्ति ४९:
नेपालका प्रसिद्ध कलाविद् लैनसिंह वाङ्गदेलले पाँचौँ शताब्दीदेखि नै हनुमानको पूजा परम्परा सुरु भइसकेको र मूर्तिहरू पनि बन्न थालेको कुरा फर्पिङ्गस्थित हनुमानको मूर्तिलाई आधार मानी पुष्टि गर्न खोज्नुभएको छ। मूर्तिको स्वरूप अध्ययन गर्दा र तत्कालीन समयको धार्मिक इतिहासको अध्ययन गर्दा यसमा अझै पनि सोच्नुपर्ने देखिएको छ। राम र हनुमान सम्प्रदाय पूर्व-मध्यकालदेखि नेपाली समाजमा लोकपि्रय हुन थाले तापनि हनुमानका मूर्तिहरू सत्रौँ शताब्दीदेखिका मात्र भेटिएका छन्। सत्रौँ शताब्दीदेखि हनुमान सम्प्रदाय प्रख्यात हुन थालेको देखिन्छ। जगतज्योति मल्ल, सिद्धिनरसिंह मल्ल, प्रताप मल्ल, श्रीनिवास मल्ल, भूपतिन्द्र मल्लजस्ता राजाहरूले हनुमान सम्प्रदायलाई लोकपि्रय बनाउन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको देखिन्छ। शाहकालमा पनि हनुमान सम्प्रदायको विकास भएको कुरा विभिन्न मूर्तिहरूले पुष्टि गरेका छन्। वर्तमान समयमा पनि हनुमान सम्प्रदाय नेपालमा लोकपि्रय रहेको छ। <ref>लैनसिह बाङ्गदेल - प्राचीन नेपाली मूर्तिकलाको इतिहास, काठमाडौँ : रोयल नेपाल एकेडेमी, वि.सं. २०३९, पृष्ठ १२६ पूर्ववत्</ref>
लिच्छविमा कुनै पनि अभिलेख हनुमानको उल्लेख भएको पाइँदैन। राम अवतारको त्यति प्रचार नभएकोले उनका भक्त हनुमानको उल्लेख नहुनु स्वाभाविक नै हो तर नेपालको प्रख्यात कलाविद् लैनसिंह बाङ्गदेलले फर्पिङको शिखरनारायणमा प्राप्त हनुमानको मूर्तिलाई अघि सारेर लिच्छविकालदेखि नै नेपालमा हनुमानका मूर्तिहरू बन्दथे भन्ने कुरा प्रमाणित गर्न खोजिएको छ। शिखरनारायणमा भएको मूर्ति नराम्रोसँग खिइसकेको छ। आठवटा हात भएका हनुमानलाई उड्न लागेको मुद्रामा देखाइएको छ। उनको दायाँ गोडाका औँलाहरूले एउटा चट्टानमा बलियोसँग टेकेका छन्। बायाँ खुट्टाचाहिँ खुम्च्याएर सीताजीको खोजीमा जानलाई तयार भए जस्तो देखिएको छ। उनका पछाडिका दुईवटा हातले एउटा लामो वनमाला लिएको देखिन्छ। यो माला शिरको टुप्पाबाट झरेर घुडाँसम्म आएको छ। अरू चारवटा हातहरूमा भएका कुराहरू स्पष्ट देखिँदैनन्। हनुमानको दायाँ गोडाको अगाडि घुँडा टेकेर बसेकी स्त्री मूर्ति छ। हेर्दा हनुमानलाई केही केही चढाउन लागेकाले वा पद्मासनको तल्लो भाग समातिराखेको भन्न गाह्रो छ। दायाँ खुट्टाको मुनि आकार प्रकारले वानरजस्ता देखिएका दुईवटा स-साना मूर्ति घुडाँ
यस शिलामूर्तिको आधा भाग शैलबुट्टाद्वारा भरिएको छ। यी बुट्टाहरू अलि खस्रो किसिमले कुँदिएका छन्। त्यसबाट यो शैलबुट्टा प्रारम्भिक अवस्थाको भन्ने थाहा पाइन्छ। इसाको पाँचौँ-छैटौँ शताब्दीको निर्धारण गर्न सकिने मृगस्थलीको उमामहेश्वरको मूर्तिमा धेरै नै साधारण किसिमका शैलबुट्टा देखिन्छ। फेरि इसाको आठौँ, नवौँ शताब्दीको अमर कान्तेश्वर उमामहेश्वरको मूर्तिमा यसमा विपरीत भएको शैलबुट्टा धेरै परिपक्व तथा विकसित अवस्थामा पुगिसकेको देखिन्छं। शैलबुट्टाको आधारमा कुदाइको ढुङ्गा र शैलीको आधारमा यसमा प्राचीन मूर्ति हुने लक्षण भएकोले यसलाई लिच्छविकालीन मूर्ति भन्न सकिन्छ भन्ने तर्क लैनसिंह बाङ्गदेलको रहेको छ।
पङ्क्ति ७६:
* [[हनुमान चालीसा|हनुमान-चालीसा]]
* [[हनुभैरव]]
*[http://www.gorkhapatra.org.np/mag/madhuparka.detail.php?article_id=725&cat_id=25]-नेपाल मण्डलमा हनुमान
==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
|