"एचआइभी" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

| color = violet

| name = ''Human immunodeficiency virus''

| image = HIV-budding-Color.jpg

| image_width = 190px

| image_caption = Scanning electron micrograph of HIV-1 (in green) budding from cultured lymphocyte. Multiple round bumps on cell surface represent sites of assembly and budding of virions.

| virus_group = vi

| familia = ''[[Retroviridae]]''

| genus = ''[[Lentivirus]]''

| subdivision =

|url=}}</ref> जुन कि मनुष्यहरूमा एक अवस्था हो, जसमा प्रतिरक्षा तन्त्र विफल हुन थाल्छ, र यसको परिणामस्वरूप यस्ता अवसरवादी सङ्क्रमण हुन जान्छन, जस बाट मृत्युको खतरा हुन्छ। एचआईभि (HIV)को सङ्क्रमण रक्तको अंतरण, वीर्य, योनिक-द्रव, स्खलन-पूर्व द्रव या आमाको दूधबाट हुन्छ। यिनी शारीरिक द्रवहरू मा, एचआईभि (HIV) मुक्त जीवाणु कणहरू र [[श्वेत रक्त कोशिका|प्रतिरक्षा कोशिकाहरू]]को भित्र उपस्थित जीवाणु, दुवैको रूपमा उपस्थित हुन्छ। यसको सञ्चरणको चार मुख्य मार्ग असुरक्षित यौन-सम्बन्ध, संक्रमित सुई, आमाको दूध र कुनै संक्रमित आमा देखि उनको बच्चाहरूको जन्मको समय हुने सञ्चरण (ऊर्ध्व सञ्चरण) छन्. एचआईभि (HIV)को उपस्थितिको पत्ता लगाउनको लागि रक्त-उत्पादनहरूको जांच गराउनको कारण रक्ताधान अथवा संक्रमित रक्त-उत्पादनहरूको माध्यम लेमाध्यमले हुने सञ्चरण विकसित विश्वमा ठूलो मात्रामा कम भएको छ।

}}</ref> वर्तमान अनुमानोंको अनुसार, एचआईभि (HIV) [[अफ्रीका]]मा 90 मिलियन मान्छेहरूलाई संक्रमित गराउनको तैयार हो, जसको चलते अनुमानित रूप लेरूपले कम से कम 18 मिलियन मान्छे अनाथ हो जाएंगे.<ref name="UNAIDS">{{cite web

प्राथमिक रूप लेरूपले एचआईभि (HIV) मानवीय प्रतिरोधक प्रणालीको आवश्यक कोशिकाहरू, जस्तै सहायक टी-कोशिकाहरू (helper T cells) (विशिष्ट रूप ले, सीडी4⁺ टी कोशिकाहरू), मैक्रोफेज र डेंड्राइटिक कोशिकालाई संक्रमित गर्छ। {{cite pmid | 20598938 }}</ref> एचआईभि (HIV) संक्रमणको परिणामस्वरूप सीडी4⁺ टी (CD4⁺ T)को स्तरहरूमा कमी आनेको तीन मुख्य कार्यविधिहरुकार्यविधिहरू छन्: सबै संग पहिले, संक्रमित कोशिकाहरूको प्रत्यक्ष जीवाण्विक समाप्ति; दोस्रो, संक्रमित कोशिकामा एपोप्टसिसको बढी भयो दर; र तेस्रो संक्रमित कोशिकाको चिन्हारी गराउन वाला सीडी8 (CD8) साइटोटक्सिक लिम्फोसाइटद्वारा संक्रमित सीडी4⁺ टी कोशिकाहरू (CD4⁺ T cells)को समाप्ति. जब सीडी4⁺ टी (CD4⁺ T) कोशिकाहरूको संख्या एक आवश्यक स्तर लेस्तरले तल गिर जान्छ, त कोशिकाको मध्यस्थता देखि हुने प्रतिरक्षा समाप्त हो जाइन्छ, र शरीरको अवसरवादी संक्रमणहरू देखि ग्रस्त होनेको संभावना बढन लाग्छ।

}}</ref> एचआईभि (HIV)को एड्स (AIDS)मा विकास होनेको दर भिन्न-भिन्न हुन्छ, र यसमा जीवाण्विक, पाहुना र वातावरणीय कारकहरूको प्रभाव पर्दछ; अधिकांश मान्छेहरूमा एचआईभि (HIV) संक्रमणको 10 वर्षहरुकोवर्षहरूको भित्र एड्स (AIDS) विकसित हुनेछ: कुनै मान्छेहरूमा यो धेरै नै शीघ्र हुनेछ र कुनै मान्छे धेरै अधिक लामो समय लेंगे.<ref name="Buchbinder">{{cite journal

}}</ref> एंटीरेट्रोवायरल उपचारको बिना, एड्स (AIDS) बाट ग्रस्त कुनै व्यक्तिको मृत्यु विशिष्ट रूप लेरूपले एक वर्षको भित्र नै हुन्छ।<ref name="Morgan2">{{

}}</ref> लेंटिभाइरसहरूको अनेक सामान्य शब्द संरचनाहरू तथा जैविक विशेषताहरू छन्. अनेक प्रजातिहरुप्रजातिहरू लेंटिभाइरसहरू द्वारा संक्रमित छं, जुन विशेष रूप लेरूपले लामो-अवधिको यस्तो रोगहरूको लागि जिम्मेदार हुन्छन्, जसको उष्मायन काल लामो हुन्छ।<ref name="Levy">{{cite journal

}}</ref> लेंटिभाइरस एकल-तंतु, सकारात्मक-दिशा तथा आवरण युक्त आरएनए (RNA) जीवाणुहरूको रूपमा सञ्चरित हुन्छन्. लक्ष्य कोशिकामा प्रवेश गरए पछि, जीवाण्विक [[राइबोज न्यूक्लिक अम्ल|आरएनए (RNA)]] जीनोमको जीवाणु कणमा मौजूद एक जीवाण्विक रूप लेरूपले कूटबद्ध रिवर्स ट्रांस्क्रिप्टेसको द्वारा दोहोरो-तंतु युक्त [[डीऔक्सीराइबोन्यूक्लिक अम्ल|डीएनए (DNA)]]मा रूपांतरित गर्‍यो जाइन्छ। यसको पछि यो जीवाण्विक डीएनए (DNA) एक जीवाण्विक रूप लेरूपले कूटबद्ध इंटीग्रेसको द्वारा पाहुना कोशिकाको सह-कारकहरूको साथ एक कोशिकीय डीएनए (DNA)मा एकीकृत गरिन्छ,<ref name="JASmith">{{cite journal | author= Smith, Johanna A.; Daniel, René (Division of Infectious Diseases, Center for Human Virology, Thomas Jefferson University, Philadelphia) |title= Following the path of the virus: the exploitation of host DNA repair mechanisms by retroviruses |journal=ACS Chem Biol|volume=1|issue=4 |pages= 217–26 | year= 2006 |pmid= 17163676 |doi=10.1021/cb600131q |url= }}</ref> ताकि यस जीनोमको प्रतिलिपि बनाए जा सके. एक पल्ट जब यो जीवाणु कोशिकालाई संक्रमित गर्छ, त दुई परिणाम हुन सक्छन्: या त जीवाणु अदृश्य हो जाइन्छ र संक्रमित कोशिका आफ्नो कार्य गर्न जारी रखती हो, या फेरि जीवाणु सक्रिय हो जाइन्छ र प्रतिलिपित होता जाइन्छ, र तब जीवाणु कणहरूको एक ठूलो संख्या अन्य मुक्त कोशिकाहरूलाई संक्रमित गर्न सक्छ।

एचआईभि (HIV)को दुई प्रजातिहरुप्रजातिहरू ज्ञात छन्: एचआईभि-1 (HIV-1) र एचआईभि (HIV-2). एचआईभि-1 (HIV-1) त्यो जीवाणु हो, जसलाइ प्रारंभमा खो जा्यो थियो र एलएवी (LAV) र एचटीएलवी-III (HTLV-III) दुवैको रूपमा चिह्नित भएको थियो। यो अधिक उग्र, अधिक संक्रामक छ, र यो पुरा विश्वमा एचआईभि (HIV) अधिकांश संक्रमणहरूको कारण हो. {{cite journal | title=Comparison of HIV-1 and HIV-2 infectivity from a prospective cohort study in Senegal | last=Gilbert | first=PB et al | journal=Statistics in Medicine | date=28 February 2003| volume=22 | issue=4 | pages=573–593 | pmid=12590415 | doi=10.1002/sim.1342 | last2=McKeague | first2=IW | last3=Eisen | first3=G | last4=Mullins | first4=C | last5=Guéye-Ndiaye | first5=A | last6=Mboup | first6=S | last7=Kanki | first7=PJ}}</ref> एचआईभि-1 (HIV-1)को तुलनामा एचआईभि-2 (HIV-2)को संक्रामकता कम होनेको अर्थ यो हो कि एचआईभि-2 (HIV-2) संपर्कमा आने वाला मान्छेहरूमा संक्रमणको प्रति संपर्क दर अपेक्षाकृत कम होगी. यसको अपेक्षाकृत कमजोर सञ्चरण क्षमताको कारण एचआईभि-2 (HIV-2) ठूलो मात्रामा पश्चिम अफ्रीका सम्म नै सीमित छ।<ref name="Reeves">{{cite journal

[[चित्र:Hiv-timecourse.png|300px|thumb|right|एचआईभि (HIV) प्रतिहरुप्रतिहरू (वायरल लोड) र अनुपचारित एचआईभि (HIV) संक्रमणको औसत पाठ्यक्रममा CD4 गिनतीको एक सामान्यीकृत ग्राफ, कुनै विशेष व्यक्तिको रोग स्तर एकदम भिन्न हुन सक्छन्.[45][46]]]

एचआईभि-1 (HIV-1) देखि हुने संक्रमणलाई सीडीटी⁺4 टी (CD4⁺ T) कोशिकाहरूको संख्यामा लगातार आती गिरावट र जीवाण्विक भारमा वृद्धि देखि जोडिन्छ। संक्रमणको चरणको निर्धारण विरामीको सीडीटी⁺4 टी (CD4⁺ T) कोशिकाहरूको संख्या र रक्तमा एचआईभि (HIV)को स्तर लेस्तरले गर्न सकिन्छ।

फ्रान्सीसी अस्पतालको विरामीहरूको अध्ययनमा यो पाइयो कि एचआईभि-1 (HIV-1) भन्दा संक्रमित व्यक्तिहरू हरूमा लगभग 0.5% व्यक्ति कुनै एंटी-रेट्रोवायरल उपचारको बिना पनि सीडीआर4 टी-कोशिकाहरू (CD4 T-cells)को उच्च स्तर र एक निम्न अथवा चिकित्सीय रूप लेरूपले न पहिचानयोजा सकने वाला जीवाण्विक भार बनाए राखछन. यिनी व्यक्तिहरूलाई एचआईभि (HIV) नियन्त्रकों या लंबी-अवधिको गैरविकासकहरूको रूपमा वर्गीकृत गरिन्छ।<ref name="Grabar">{{cite journal | author=Grabar, S., Selinger-Leneman, H., Abgrall, S., Pialoux, G., Weiss, L., Costagliola, D. | title=Prevalence and comparative characteristics of long-term nonprogressors and HIV controller patients in the French Hospital Database on HIV |journal=AIDS | year=2009 | pages=1163–1169 | volume=23 | issue=9 | pmid=19444075 |doi=10.1097/QAD.0b013e32832b44c8}}

सामान्यतः एचआईभि (HIV)को साथ प्रारम्भिक सङ्क्रमण एक संक्रमित व्यक्ति लेव्यक्तिले कुनै असंक्रमित व्यक्तिमा शारीरिक द्रवहरूको स्थानांतरणको साथ हुन्छ। संक्रमणको पहिलो चरण, प्राथमिक या तीव्र सङ्क्रमण, तीव्र जीवाण्विक प्रतिलिपि निर्माणको चरण हो, जुन कुनै व्यक्तिको एचआईभि (HIV)को संपर्कमा आनेको तुरुन्त पछि आता हो, जसको परिणामस्वरूप मािधीय रक्तमा जीवाणुहरूको अधिकता हुन्छ र एचआईभि (HIV)को स्तर साधारण तरिकामा अनेक मिलियन जीवाणु प्रति मिली (mL) सम्म पहुंच जाछन.<ref name="Piatak">

एक मजबूत प्रतिरोध प्रतिरक्षा रक्तको प्रवाहमा जीवाण्विक कणहरूको संख्याको कम गर्छ, जस संग संक्रमणको ''चिकित्सीय विलंबिता'' चरणको शुरुवात चिह्नित गरिन्छ। चिकित्सीय विलंबतामा दुई सप्ताहहरू र 20 वर्ष सम्मको अन्तर हुन सक्छ। संक्रमणको यस प्रारम्भिक चरणको समयमा, एचआईभि (HIV) [[लसीका तन्त्र|लसीका भन्दा जोडिएको अंगहरुअंगहरू (lymphoid organs)]]को अन्तर्गत सक्रिय हुन्छ, जहाँ जीवाणुहरूको ठूलो मात्राहरू रोमकूपोंको द्रुमाश्म कोशिकाहरू (dendritic cells) (एफडीसी) (FDC)को नेटवर्कमा फंस जाछन.<ref name="burton">

जब सीडी4⁺ टी (CD4⁺ T) कोशिकाहरूको संख्या 200 कोशिकाहरू प्रति µLको आवश्यक स्तर लेस्तरले तल गिर जान्छ, त कोशिकाहरूको मध्यस्थता देखि प्राप्त प्रतिरोधक क्षमता समाप्त हुन्छ र अनेक प्रकारको अवसरवादी रोगाणुओं देखि हुने सङ्क्रमण दि खाए दिन लागछन. प्रारम्भिक संक्रमणहरूमा प्राय भारमा मध्यम र अस्पष्ट कमी, श्वसन तन्त्रको प्रतिवर्ती सङ्क्रमण (जस्तै साइनसाइटिस (sinusitis), ब्रन्काइटिस (bronchitis), ओटाइटिस मीडिया (otitis media), फैरीन्जाइटिस (pharyngitis)), प्रोस्टेटाइटिस (prostatitis), छालामा फुन्सियां र मुंहको छाले शामिल हुन्छन्.

''न्युमोसिस्टिस जिरोवेकी (Pneumocystis jirovecii)''को कारण हुने न्युमोनिया साधारण हो र प्राय यो जानलेवा पनि हुन्छ। एड्स (AIDS)को अन्तिम चरणहरुचरणहरू मा, साइटोमेगैलोभाइरस (cytomegalovirus) (एक अन्य हर्पस विषाणु) या माइकोबैक्टेरियम एवियम कम्प्लेक्स (Mycobacterium avium complex)को द्वारा हुने सङ्क्रमण अधिक विशिष्ट छन्. एड्स (AIDS)को सबै रोगिहरूमा यिनीहरू सबै सङ्क्रमण या ट्यूमर हुदैनन्, र कुनै यस्तो/यस्ता/यसरी ट्यूमर र सङ्क्रमण पनि छन्, जुन कम विशिष्ट छन्, तर फेरि पनि महत्वपूर्ण छन्.

}}</ref> (ध्यान दिनुहोस कि वाणिज्यिक यौन संपर्कों, एचआईभि (HIV) संक्रमणको चरण, जननांगमा छालोंको उपस्थिति या इतिहास, र राष्ट्रीयराष्ट्रिय आय स्तरहरू जस्तै अन्य कारकहरूको कारण जोखिमको दरें बदल सकती छन्. <br /><ref name="Boily_et_al">{{

! style="text-align:left"| ग्रहणशील गुदा मैथुन (1992को अध्ययन लेअध्ययनले प्राप्त डेटामा आधारित)^*

! style="text-align:left"| प्रवेशामक गुदा मैथुन (1992को अध्ययन लेअध्ययनले प्राप्त डेटामा आधारित)^*

! colspan="5" style="border-right:0"| ^aध्यान दिनुहोस कि अन्य अध्ययनहरूलाइ यस कुराको अपर्याप्त प्रमाण मिले हुन् कि नर खतना<br /> पुरुषहरुकोपुरुषहरूको साथ यौन-क्रिया गराउन वाला पुरुषहरूमा एचआईभि (HIV) सङ्क्रमण या यौन रूप लेरूपले सञ्चरित हुने अन्य संक्रमणहरूको विरुद्ध रक्षा गर्छ<ref name="Millett_et_al">{{

! colspan="5" style="border-right:0"| ^bध्यान दिनुहोस कि संभावित सह-कारक, जस्तै मौखिक चोट, घाउ, सुनिंनु, यौन रूप लेरूपले सञ्चरित हुने संलग्न सङ्क्रमण,<br /> मुंहमा स्खलित हुनु र व्यवस्थित प्रतिरोधको दबाना, एचआईभि (HIV) सञ्चरणको दरमा वृद्धि गरेर सकते छन्. {{cite web|url=http://www.phac-aspc.gc.ca/publicat/epiu-aepi/epi_update_may_04/13-eng.php |title=Public Health Agency of Canada |publisher=Phac-aspc.gc.ca |date=2004-12-01 |accessdate=2010-07-28}}</ref>

एचआईभि (HIV)को लागि तीन मुख्य सञ्चरण मार्गहरुकोमार्गहरूको पहिचान गरे गई छ। एचआईभि-1 (HIV-1)को तुलनामा आमा-से-सन्तानमा र यौन-क्रिया मार्गको द्वारा एचआईभि-2 (HIV-2)को सञ्चरण होनेको दर धेरै कम छ।

अधिकांश एचआईभि (HIV) सङ्क्रमण असुरक्षित यौन सम्बन्धहरुकोसम्बन्धहरूको कारण प्राप्त हुन्छन्. एचआईभि (HIV)को बारेमा फैलयो परितोष एचआईभि (HIV)को जोखिममा एक मुख्य भूमिका निभाइन्छ।<ref name="cdc1" /><ref name="cdc2" /> जब एक साथीको संक्रमित यौन-स्राव दोस्रोको लैंगिक, मौखिक या गुदाको श्लेष्म झिल्लीको संपर्कमा आउछन्, तब यौन-सञ्चरण हुन सक्छ। उच्च-आय वाला देशहरू मा, महिला-से-पुरुषमा हुने सञ्चरणको दर 0.04% प्रति कृत्य र पुरुष-से-महिला सञ्चरणको दर 0.08% प्रति कृत्य छ। विभिन्न कारणहरू से, निम्न-आय वाला देशहरूमा यिनीहरू दरें 4 देखि 10 गुना अधिक छन्.<ref name="Boily_et_al" /> ग्रहणशील गुदा-मैथुनको दर अत्यधिक उच्च हो, 1.7% प्रति कृत्य.<ref name="Boily_et_al" />

लैटेक्स कण्डोमको सही र नियमित प्रयोग एचआईभि (HIV)को यौन सञ्चरणको जोखिमको लगभग 85% सम्म कम गर्छ।<ref name="workshop">{{cite conference |last=National Institute of Allergy and Infectious Diseases | authorlink = National Institute of Allergy and Infectious Diseases | coauthors = National Institutes of Health, Department of Health and Human Services |title=Workshop Summary: Scientific Evidence on Condom Effectiveness for Sexually Transmitted Disease (STD) Prevention |pages=13–15 |date=2001-07-20 |location=Hyatt Dulles Airport, Herndon, Virginia |url=http://www3.niaid.nih.gov/about/organization/dmid/PDF/condomReport.pdf |format=PDF |accessdate=2009-01-08 }}</ref> हुनत, स्पर्मीसाइड (Spermicide) वास्तवमा सञ्चरण दरको बढयो सक्छ।<ref name="spermicide">{{cite web|url=http://www.fda.gov/ForConsumers/byAudience/ForPatientAdvocates/HIVandAIDSActivities/ucm126372.htm|title=Should spermicides be used with condoms? |publisher=[[United States Food and Drug Administration]]|date=2009-04-30|accessdate=2009-07-23 |work=Condoms and Sexually Transmitted Diseases, Brochure}}</ref> [http://www.global-campaign.org/rectalN9.htm#rectal रोगाणुनाशक औषधिहरुकोऔषधिहरूको लागि वैश्विक अभियान: N-9 वृक्क सम्बन्धी उपयोग] को जांच 22-07-2009</ref> [http://www.global-campaign.org/clientfiles/GFN.pdf एचआईभि (HIV) जोखिम सूचीमा नानक्सिनल-9 शुक्राणुनाशक] को जांच 22-07-2009</ref>

}}</ref> मा यस्तो/यस्ता/यसरी यादृच्छिकृत नियन्त्रित परीक्षण किये जाि रहे छन्, जसमा खतना न किये भए पुरुषहरूलाइ रोगाणुहीन स्थितियहरूमा उनको चिकित्सीय खतना गराउनको लागि यादृच्छिक रूप लेरूपले चुनाइयो र उसलाइ परामर्श दिइएको, जबकि अन्य पुरुषहरूको खतना हैन गर््यो, इनसे महिला-से-पुरुषमा यौन एचआईभि (HIV) सञ्चरणको दरमा क्रमशः 60%, 53% र 51%को गिरावट देखियो. यसको परिणामस्वरूप, डब्ल्यूएचओ (WHO) तथा यूएनएड्स (UNAIDS) सचिवालयद्वारा स्थापित एक विशेषज्ञ समितिले “पुरुषहरूमा विषमलिंगकामी रूप लेरूपले अभिग्रहित एचआईभि (HIV) संक्रमणको जोखिमको कम गराउनको एक अतिरिक्त महत्वपूर्ण हस्तक्षेपको रूपमा अब पुरुष खतनेको पनि मान्यता दिये जाउनको अनुशंसाको छ।"<ref name="WHOUNAIDScircum">{{cite web

}}</ref> पुरुषहरुकोपुरुषहरूको साथ यौन-क्रिया गराउन वाला पुरुषहरुपुरुषहरू मा, यस कुराको प्रमाण अपर्याप्त हुन् कि नर खतना एचआईभि (HIV) सङ्क्रमण या अन्य यौन रूप लेरूपले सञ्चरित हुने संक्रमणहरूको बिरुद्धसुरक्षा प्रदान गर्छ।<ref name="Millett_et_al" />

जिन महिलाहरूमा पोथी जननांग कर्तन (female genital cutting) (एफजीसी) (FGC) प्रक्रिया भयो हो, उनिमा एचआईभि (HIV)को अध्ययनहरुकोअध्ययनहरूको मिश्रित परिणाम प्राप्त भए छन्; विवरणहरूलाइ लागि पोथी जननांग कर्तन#एचआईभि (HIV) हेर्नुहोस.

इस सञ्चरण मार्गको कारण अंतःशिरामा नशालु दबाइहरू लिउन वाला प्रयोक्ताओं, हीमोफीलिया देखि ग्रस्त मान्छेहरू र रक्ताधान (हुनत विकसित विश्वमा अधिकांश रक्ताधानहरूलाइ एचआईभि (HIV)को अनुपस्थिति सुनिश्चित गराउनको लागि जांचा जाइन्छ) र रक्त उत्पादनहरूको प्राप्त कर्ताहरूमा सङ्क्रमण हुन सक्छ। यो उनी मान्छेहरूको लागि पनि चिंताको विषय हो, जुन यस्तो/यस्ता/यसरी क्षेत्रहरूमा चिकित्सीय देखभाल प्राप्त गरेर रहे हुन् , जहाँ इंजेक्शन उपकरणको प्रयोगमा स्वच्छताको घटिया स्तर प्रचलित छन्, जस्तै तृतीय विश्वको देश. स्वास्थ्य सेवा कार्यकर्ताहरू, जस्तै परिचारिकाएं, प्रयोगशाला सहायक र चिकित्सक पनि संक्रमित होि रहे छन्, हुनत यस्तो धेरै दुर्लभ मामलहरूमा नै हुन्छ। जब देखि रक्तको द्वारा एचआईभि (HIV)को सङ्क्रमण ज्ञात भयो हो, तब देखि वैश्विक सावधानिहरूको द्वारा रक्तको संपर्कमा आने देखि स्वयंको बचाव गर्न चिकित्सीय पेशेवरहरूलाइ लागि आवश्यक बनयोदिइएको छ। जुन मान्छे गोदने, छेदन करवाने र खुरचनेको विधिहरुविधिहरू करते या करवाते छन्, उसलाइ पनि संक्रमणको जोखिम हुन सक्छ।

एक आमा देखि उनको सन्तानमा एचआईभि (HIV)को सङ्क्रमण ''यूटेरोमा (in utero)'' (गर्भावस्थाको समयमा), इंट्रापार्टम (intrapartum) (बच्चाहरूको जन्मको समय), अथवा स्तनपानको द्वारा हुन सक्छ। उपचारको अभाव मा, माता र पुत्रको बीच जन्म सम्म सञ्चरणको दर लगभग 25% छ।<ref name="Coovadia" /> हुनत, जहाँ संयोजनात्मक एंटीरेट्रोवियल दबाइहरू देखि उपचार र सीजेरियन सेक्शन उपलब्ध हुन् , वहां यस जोखिमको कम गरेर एक प्रतिशत सम्म गरे जान सक्छ।<ref name="Coovadia" /> जन्म पछि आमा-से-सन्तानमा हुने सञ्चरणको स्तनपानमा पूर्ण प्रतिबंध लगाएर ठूलो मात्रामा रोकिन सक्छ; हुनत यसको साथ रुग्णता महत्वपूर्ण रूप लेरूपले जुडी भयो छ। अनन्य स्तनपान र नवजात शिशुहरूमा विस्तारित एंटीरेट्रोवियल प्रोफिलेक्सिसको प्रावधान पनि यस सञ्चरण देखि बचनेमा प्रभावी हुन्छन्. कोकरेन सिस्टेमटिक रिवियु औन इंटरवेंशन फर प्रिवेंशन अफ लेट पोस्टनटल मदर टू चाइल्ड ट्रांसमिशन अफ एचआईभि (HIV) http://www.cochrane.org/reviews/en/ab006734.html</ref>

और यसको व्यास लगभग 120 न्यानोमिटर (nm) हुन्छ, जुन कि एक रातो रक्त कोशिका लेकोशिकाले लगभग 60 गुना सानो हुन्छ, तर फेरि पनि कुनै जीवाणुको सन्दर्भमा यो एकदम ठूलो आकार हो.<ref name="Microbiology3">{{cite book|author=Fisher, Bruce; Harvey, Richard P.; Champe, Pamela C. |title=Lippincott's Illustrated Reviews: Microbiology (Lippincott's Illustrated Reviews Series) |publisher=Lippincott Williams & Wilkins |location=Hagerstown, MD |year= 2007|pages= |isbn=0-7817-8215-5 |oclc= |doi=}}में सिंहावलोकनको साथ तुलना: पृष्ठ 3</ref> यो धनात्मक एकल-रेशे वाला [[राइबोज न्यूक्लिक अम्ल|आरएनए]] (Single-Stranded RNA)को दुई प्रतिहरू देखि मिलेरबनयोहुन्छ, जुन कि जीवाण्विक प्रोटीन पी24 (p24)को 2,000 प्रतिहरू देखि मिलेरबने एक शंक्वाकार कैप्सिड देखि घिरे जीवाणुको नौ जीनहरूलाइ कूटबद्ध गर्छ।<ref name="compendia">{{

पुनः यो एक जीवाण्विक आवरण देखि छोपयो हुन्छ, जुन कि वसायुक्त अणुओं, जसलाई फस्फोलिपिड भनिन्छ र जसलाइ एक मानव कोशिकाको मेम्ब्रेन देखि उनी समय लिया जाइन्छ, जब एक नवनिर्मित जीवाणु कण कोशिका लेकोशिकाले निकलता हो,को दुई स्तरहरू देखि मिलेरबनयोहुन्छ। जीवाण्विक आवरणमा पाहुना कोशिकाको प्रोटीन र जटिल एचआईभि (HIV) प्रोटीनको लगभग 70 प्रतिहरुप्रतिहरू हुन्छं, जुन जीवाणु कणको सतह लेसतहले भएर बाहिर निकलती छन्.<ref name="compendia" /> यो प्रोटीन, जसलाइ एन्व (Env) भन्दछन्, ग्लाइकोप्रोटीन (जीपी) (gp) 120 नामक तीन कणहरू तथा तीन जीपी41 (gp41) कणहरू देखि मिलेरबने एक तने, जुन संरचनालाई जीवाण्विक आवरणमा स्थिर रखती हो, देखि मिलेरबनयोहुन्छ।<ref name="Chan">{{

[[मैथुन|यौन-संपर्क]] एचआईभि (HIV)को सञ्चरणको मुख्य माध्यम हो। एक्स4 (X4) र आर5 (R5) दुवै नै एचआईभि (HIV) वीर्यको द्रवमा उपस्थित हुन्छन्, जुन पुरुष लेपुरुषले उनको यौन-साथीमा पठाइयो जाइन्छ। यसको पछि वायरिऔन अनेक कोशिकामय लक्ष्यहरूलाइ संक्रमित गर्न सक्छ र पुरा जीवमा बिखर जाइन्छ। हुनत यसको मार्ग लेमार्गले आर5 (R5) जीवाणुको प्रबल सञ्चरण एक चयन प्रक्रियाको परिणामस्वरूप हुन्छ।<ref name="Zhu1993">

}}</ref> यो अझै पनि शोधको विषय हो कि यो चयन प्रक्रिया कुन प्रकार कार्य गर्छ, तर एक मडल यो हो कि शुक्राणु चयनात्मक रूप लेरूपले आर5 एचआईभिको वहन गर्न सक्छन् किन भनें उनी आफ्नो सतहमा सीसीआर3 (CCR3) र सीसीआर5 (CCR5) दुवैमा प्रक्रिया गर्छन्, तर सीएक्सआर4 (CXCR4)मा हैन<ref name="Muciaccia">

}}</ref> उप-प्रकार बी एचआईभि-1 (B HIV-1) भन्दा संक्रमित विरामीहरू मा, प्राय रोगको अनुवर्ती-चरणमा सहाभिग्राहकमा एक परिवर्तन देख्यो जाइन्छ र टी-अनुवर्ती (T-tropic) संस्करण दि खाए देते छन्, जुन सीएक्ससीआर4 (CXCR4)को माध्यम लेमाध्यमले अनेक प्रकारको टी (T) कोशिकाहरूलाई संक्रमित गरेर सकते छन्.<ref name="Clevestig">

}}</ref> अब यिनीहरू संस्करण उच्च विषाक्तताको साथ अधिक आक्रामक रूप लेरूपले प्रतिलिपि बनाछन, जस संग टी (T) कोशिकाहरूको संख्यामा तीव्र गिरावट आती हो, प्रतिरोध तन्त्र ध्वस्त हो जाइन्छ र अवसरवादी सङ्क्रमण उत्पन्न हुन्छन्, जुन एड्स (AIDS)को आगमनको संकेत हुन् .<ref name="Moore">

}}</ref> यस प्रकार, संक्रमणको यस यात्रा मा, सीसीआर5 (CCR)को सट्टा सीएक्ससीआर4 (CXCR4)को प्रयोगको जीवाण्विक अनुकूलन एड्स (AIDS) सम्म प्रगतिमा एक मुख्य चरण हुन सक्छ। उप-प्रकार बी (B) भन्दा संक्रमित व्यक्तिहरूमा गरिएको अनेक अध्ययनहरुलेअध्ययनहरूले यो निर्धारित गरे हो कि एड्स (AIDS)को 40 देखि 50% विरामी एसआई (SI) र संभवतः एक्स4 (X4) फेनोटाइपको जीवाणुहरूलाई आश्रय दिन सक्छन्.<ref name="Karlsson">

एचआईभि (HIV) अभिग्राहकहरुअभिग्राहकहरू तिर स्थित यसको सतहमा ग्लाइकोप्रोटीनहरूको अधिशोषणको द्वारा मैक्रोफेजों (macrophages) र सीडी4⁺ टी कोशिकाहरू (CD4⁺ T cells)मा प्रवेश गर्छ र यसको पछि जीवाण्विक आवरण कोशिकाको मेम्ब्रेनको साथ संगलित हो जाइन्छ तथा एचआईभि (HIV) कैप्सिडको कोशिकामा छोड दिए जाइन्छ।<ref name="Chan2">{{cite journal |author=Chan D, Kim P |title=HIV entry and its inhibition |journal=Cell |volume=93 |issue=5 |pages=681–4 |year=1998 |pmid=9630213 |doi=10.1016/S0092-8674(00)81430-0}}</ref><ref name="Wyatt">{{cite journal |author=Wyatt R, Sodroski J |title=The HIV-1 envelope glycoproteins: fusogens, antigens, and immunogens |journal=Science |volume=280 |issue=5371 |pages=1884–8 |year=1998 | doi=10.1126/science.280.5371.1884 |pmid=9632381}}</ref>

कोशिकामा प्रवेशको शुरुवात कोशिकाको सतहमा सीडी4 (CD4) र एक केमोकाइन अभिग्राहक (सामान्यतः सीसीआर5 (CCR5) या सीएक्ससीआर4 (CXCR4), तर अन्यद्वारा प्रतिक्रिया गरे जान पनि ज्ञात भयो है) दुवैको साथ ट्राइमेरिक आवरण कम्प्लेक्स (जीपी160 स्पाइक) (gp160 spike)को अंतःक्रियाको माध्यम लेमाध्यमले शुरु हुन्छ।<ref name="Chan2" /><ref name="Wyatt" /> जीपी120 (gp120) इंटेग्रिन α₄β₇को सक्रियण गराउन वाला एलएफए-1 (LFA-1), जीवाण्विक सुत्रयुग्मनोंको स्थापनामा शामिल केन्द्रिय इंटेग्रिन, देखि बंधता हो, जुन कोशिका-से-कोशिकामा एचआईभि-1 (HIV-1)को दक्षतापूर्वक फैलावको सरल बनाइन्छ।<ref name="Arthos">{{cite journal |author=Arthos J, Cicala C, Martinelli E, Macleod K, Van Ryk D, Wei D, Xiao Z, Veenstra TD, Conrad TP, Lempicki RA, McLaughlin S, Pascuccio M, Gopaul R, McNally J, Cruz CC, Censoplano N, Chung E, Reitano KN, Kottilil S, Goode DJ, Fauci AS. |title=HIV-1 envelope protein binds to and signals through integrin alpha(4)beta(7), the gut mucosal homing receptor for peripheral T cells |journal=Nature Immunol. |volume=In Press |issue= 3|page= 301|year=2008|pmid=18264102 |doi=10.1038/ni1566}}</ref> जीपी160 (gp160) स्पाइकमा सीडी4 तथा केमोकाइन अभिग्राहकों, दुवैको लागि बंधक डोमेन हुन्छन्.<ref name="Chan2" /><ref name="Wyatt" />

एक पल्ट जब एचआईभि (HIV) लक्ष्य कोशिका लेकोशिकाले बंध जाइन्छ, त एचआईभि (HIV) [[राइबोज न्यूक्लिक अम्ल|आरएनए (RNA)]] र विभिन्न किण्वक, रिवर्स ट्रांस्क्रिप्टेस (reverse transcriptase), इंटीग्रेस (integrase), राइबोन्यूक्लियेस (ribonuclease) र प्रोटिएस (protease) सहित, कोशिकामा प्रविष्ट गरिन्छ।<ref name="Chan2" />

एचआईभि (HIV) यस सीडी4 (CD4)- सीसीआर5 (CCR5) मार्गको द्वारा द्रुमाश्मको कोशिकाहरू (dendritic cells) (डीसी) (DCs)को संक्रमित गर्न सक्छ, तर मैननोस–विशिष्ट सी (C)-प्रकारको लैक्टिन अभिग्राहकों, जस्तै डीसी-साइन (DC-SIGN)को प्रयोगएरते भए एक अन्य मार्गको प्रयोग पनि गरे जान सक्छ।<ref name="Pope_2003">{{cite journal |author=Pope M, Haase A |title=Transmission, acute HIV-1 infection and the quest for strategies to prevent infection |journal=Nat Med |volume=9 |issue=7 |pages=847–52 |year=2003 |pmid=12835704 |doi=10.1038/nm0703-847}}</ref> (डीसी) (DCs) उनी शुरुआती कोशिकाहरू हरूमा छन्, जस संग कुनै यौन सञ्चरणको समयमा जीवाणुको सामना हुन्छ। वर्तमानमा यस्तो मानिन्छ कि (डीसी) (DCs) द्वारा जब जीवाणुलाई श्लेष्मकमा जकड लिया जाइन्छ, त उनी टी (T)-कोशिकाहरूमा एचआईभि (HIV)को सञ्चरण गरेर एक महत्वपूर्ण भूमिका निभाछन.<ref name="Pope_2003" /> यस्तो विश्वास हो कि एफईजेड-1 (FEZ-1)को उपस्थिति, जुन प्राकृतिक रूप लेरूपले तन्त्रिकाकोशिकाहरू (neurons)मा हुन्छ, एचआईभि (HIV) द्वारा कोशिकाको संक्रमणलाई रोकती छ। {{cite doi|10.1073/pnas.0900502106}}</ref>

अब यो एकीकृत जीवाण्विक डीएनए (DNA) एचआईभि (HIV) संक्रमणको दीर्घकालिक चरणमा निष्क्रिय पर्यो रह सक्छ।<ref name="Zheng" /> सक्रिय रूप लेरूपले जीवाणुलाई उत्पन्न गराउनको लागि विशिष्ट कोशिकीय ट्रांस्क्रिप्शन कारकहरूको उपस्थित हुनु आवश्यक हुन्छ, जसमा देखि सर्वाधिक महत्वपूर्ण एनएफकेबी (NF-''κ'' B) (एनएफ काप्पा बी) (NF kappa B) हो, जसको उच्च-नियमन टी (T)-कोशिकाको सक्रिय भए पछि गरिन्छ।<ref name="Hiscott">{{cite journal

}}</ref> यस चरण मा, पूर्ण-लंबाई वाला एमआरएनए (mRNA) देखि संरचनात्मक प्रोटीन जीएजी (Gag) र ईएनवी (Env) उत्पन्न गरिन्छ। पूर्ण-लंबाई वाला आरएनए (RNA) वस्तुतः जीवाणु जीनोम हुन्छ; यो जीएजी (Gag) प्रोटीन लेप्रोटीनले बंधता हो र यसलाइ नयाँ जीवाणु कणहरूमा राखिन्छ।

जीवाण्विक चक्रको अन्तिम चरण, नयाँ एचआईभि-1 (HIV-1) वायरनों (virons)को संयोजन, पाहुना कोशिकाको प्लाज्मा झिल्लीमा प्रारम्भ हुन्छ। ईएनवी (Env) बहु-प्रोटीन (जीपी160) (gp160) एण्डोप्लास्मिक रेटिक्युलम (endoplasmic reticulum) देखि भएर गुजरता हो र यसलाइ [[गल्जीकाय|गल्गी]] कम्प्लेक्समा पठाइयो जाइन्छ, जहाँ यसलाइ प्रोटीएसद्वारा चीरकर दुई एचआईभि (HIV) आवरण ग्लाइकोप्रोटीनहरू जीपी41 (gp41) र जीपी120 (gp120)मा यसको प्रसंस्करण गरिन्छ। यिनलाइ पाहुना कोशिकाको प्लाज्मा झिल्लीमा पठाइयो जाइन्छ, जहाँ जीपी41 (gp41) जीपी120 (gp120)को संक्रमित कोशिकाको झिल्ली देखि जोड दिन्छ। जब निर्मित हो रहयोवायरिऔन पाहुना कोशिका उम्रिन प्रारम्भ गर्छ, त जीएजी (पी55) (p55) र जीएजी-पीओल (Gag-Pol) (पी160) (p160) बहु-प्रोटीन पनि एचआईभि (HIV) जीनोमिक आरएनए (RNA)को साथ प्लाज्मा झिल्लीको आंतरिक सतह लेसतहले जोडिएको हुन्छन्. परिवर्तन या त निर्मित हो रही कलीमा हुन्छ, या पाहुना कोशिका लेकोशिकाले उम्रिनमा अपरिपक्व वायरिऔन में. परिपक्वताको समयमा एचआईभि (HIV) प्रोटीस बहुप्रोटीनहरूलाई एकल कार्यात्मक एचआईभि (HIV) प्रोटीनहरू र किण्वकहरूमा विखण्डित गर्छन्. यसको पछि विभिन्न संरचनात्मक घटक संयोजित भएर एक वयस्क एचआईभि (HIV) वायरिऔनको रचना गर्छन्.<ref name="Gelderblom">{{cite book

एचआईभि (HIV) अनेक जीवाणुहरू देखि यस रूपमा भिन्न हो कि यसमा अति-उच्च आनुवांशिक परिवर्तिता हुन्छ। यो विविधता यसको तीव्र दोहराव चक्र, जसमा यो प्रतिदिन 10^⁹ देखि 10¹⁰ वायरिऔन उत्पन्न गर्छ,को साथ दोहरावको प्रत्येक चक्रमा लगभग 3 x 10⁻⁵ प्रति न्युक्लिओटाइड आधारको उच्च परिवर्तन दर र रिवर्स ट्रांस्क्रिप्टेसको पुनर्संयोजनात्मक गुणहरुकोगुणहरूको परिणामस्वरूप प्राप्त हुन्छ।<ref name="RobertsonDL">{{cite journal | author=Robertson DL, Hahn BH, Sharp PM. | title=Recombination in AIDS viruses | journal=J Mol Evol. | year=1995 | pages=249–59 | volume=40 | issue=3 | pmid=7723052 | doi=10.1007/BF00163230}}</ref><ref name="Rambaut_2004">{{cite journal | title=The causes and consequences of HIV evolution | last=Rambaut | first=A et al | journal=Nature Reviews Genetics | volume=5 | year=2004 | month=January | doi=10.1038/nrg1246 | pmid=14708016 | url=http://tree.bio.ed.ac.uk/downloadPaper.php?id=242 | issue=52-61 | last2=Posada | first2=D | last3=Crandall | first3=KA | last4=Holmes | first4=EC | pages=52–61}}</ref>

अनेक खिंचावहरूमा निकट-संबंध राखउन वाला सीमियन इम्युनोडेफिशियन्सी भाइरस (simian immunodeficiency virus) (एसआईवी) (SIV) उत्पन्न भयो हो, जसलाइ प्राकृतिक पाहुना प्रजातिहरूको आधारमा वर्गीकृत गरिन्छ। यस्तो मानिन्छ कि अफ्रीकी हरे बाँदर ((एसआईवीएजीएम) (SIVagm)) र सूटी मैंगेबीको ((एसआईवीएसएमएम) (SIVsmm) )को (एसआईवी) (SIV) खिंचावोंको विकासको उनको पाहुनाहरूको साथ एक लामो विकासपरक इतिहास रहयोहै। यिनी पाहुनाहरू देखि यस जीवाणुको उपस्थितिको अनुकूलोत गरेको छ,<ref name="pmid19661993">{{Cite pmid|19661993}}</ref> जुन कि पाहुनाको रक्तमा उच्च स्तरहरूमा उपस्थित हुन्छ, तर केवल हल्का प्रतिरोध प्रतिक्रिया उत्पन्न गर्छ, {{cite journal |author=Holzammer S, Holznagel E, Kaul A, Kurth R, Norley S |title=High virus loads in naturally and experimentally SIVagm-infected African green monkeys |journal=Virology |volume=283 |issue=2 |pages=324–31 |year=2001 |pmid=11336557 |doi=10.1006/viro.2001.0870}}</ref> बाँदरहरुबाँदरहरू जस्तै एड्स (AIDS)को विकासको कारण होन बनता, कुर्थ, आर. र नोर्ली, एस. (1996) एसआईवी (SIV)को प्राकृतिक पोषद वाँदर एड्स किन हैन विकसित गरछन?, ''जे. एनआईएच (NIH) रेस (Res)'' . '''8''' , 33-37.</ref> र मनुष्यहरूमा एचआईभि (HIV) संक्रमणको विशिष्ट पुनर्संयोजन र गहन परिवर्तन लेपरिवर्तनले हैन गुजरता. {{cite journal |author=Baier M, Dittmar MT, Cichutek K, Kurth R |title=Development of vivo of genetic variability of simian immunodeficiency virus |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=88 |issue=18 |pages=8126–30 |year=1991 |pmid=1896460 |doi=10.1073/pnas.88.18.8126 |pmc=52459}}</ref>

आवरण ''(ईएनवी) (env)'' क्षेत्रमा अन्तरोंको आधारमा एचआईभि-1 (HIV-1)को तीन समूहहरुकोसमूहहरूको पहिचान गरे गई है: एम (M), एन (N) तथा ओ (O).<ref name="Thomson">

}}</ref> समूह एम (M) सर्वाधिक प्रचलित हो र यसलाइ पुरा जीनोमको आधारमा आठ उप-प्रकारों (या क्लेड)मा बांटा गयो हो, जुन कि भौगोलोक रूप लेरूपले भिन्न हुन्छन्.<ref name="Carr">{{cite book

एचआईभि-2 (HIV-2)को आनुवांशिक क्रम केवल आंशिक रूप लेरूपले नै एचआईभि-1 (HIV-1)को समान हो र यो एसआईवीएसएसएम (SIVsmm)को अधिक निकट दि खाए दिन्छ।

}}</ref> उदाहरणको लागि, अफ्रीकाको यौन-रूप देखि सक्रिय शहरी जनसंख्या हरूमा 1% भन्दा पनि कमको जांचको गई हो र ग्रामीण जनसंख्यामा त यो अनुपात र पनि कम छ।<ref name="Kumaranayake" /> यसको अतिरिक्त, शहरी स्वास्थ्य सु्विधाहरूको लाभले रहीं केवल 0.5% [[गर्भावस्था|गर्भवती महिलाहरुमहिलाहरू]]को नै परामर्श दिइएको हो, उनको परीक्षण गर््यो हो या उसलाइ उनको परीक्षणहरूको परिणाम प्राप्त भए छन्.<ref name="Kumaranayake" /> पुनः ग्रामीण स्वास्थ्य सुविधाहरूमा यो अनुपात र पनि कम छ।<ref name="Kumaranayake" /> अतः किन भनें दाता आफ्नो संक्रमणको प्रति अनभिज्ञ हुन सक्छन्, अतः चिकित्सीय अनुसंधानमा प्रयुक्त दाताको रक्त या रक्त उत्पादनहरूको एचआईभि (HIV) जांच नियमित रूप लेरूपले गरिन्छ।<ref name="Kleinman">{{cite web

}}</ref> यदि कुनै पनि प्रतिलिपि परीक्षणको परिणाम प्रतिक्रियात्मक हो, त नमूनेको दोहरावपूर्ण रूप लेरूपले प्रतिक्रियात्मक भनिन्छ र एक अधिक विशिष्ट सहायक परीक्षण (उदा. वेस्टर्न ब्लट (Western blot) या कम प्रचलित रूप ले, एक इन्म्युनोफ्लोरासेंस परीक्षण (immunofluorescence assay) (आईएफए) (IFA))को साथ पुष्टि परीक्षण गरिन्छ। केवल उन्हीं नमूनहरूलाइ एचआईभि-पजिटिव (HIV-Positive) र एचआईभि (HIV) संक्रमणको सूचक मानिन्छ, जुन दोहरावपूर्ण रूप लेरूपले एलिसा (ELISA)को द्वारा प्रतिक्रियात्मक र आईएफए (IFA) द्वारा सकारात्मक या वेस्टर्न ब्लट (Western blot) द्वारा प्रतिक्रियात्मक हुन् . जुन नमूने दोहरावपूर्ण रूप लेरूपले एलिसा (ELISA)-प्रतिक्रियात्मक हुन् , उनी कहिले काँही एक अनिश्चित वेस्टर्न ब्लट (Western blot) परिणाम प्रदान गर्छन्, जुन कि कुनै संक्रमित व्यक्तिमा एचआईभि (HIV)को प्रति एक अपूर्ण एंटीबडी प्रतिक्रिया, या कुनै असंक्रमित व्यक्तिमा गैर-विशिष्ट प्रतिक्रियाहरू हुन सक्छं.<ref name="celum">

आधुनिक एचआईभि (HIV) अत्यधिक अचूक छन्. यस्तो अनुमान हो कि सामान्य अमरीकी जनसंख्यामा दो-चरणहरुचरणहरू वाला परीक्षण प्रोटोकलमा गलत-ढङ्ग देखि पजिटिव परिणाम मिलउनको संभावना लगभग 0.0004% देखि 0.0007% हुन्छ। {{cite journal |author=Chou R, Huffman LH, Fu R, Smits AK, Korthuis PT |title=Screening for HIV: a review of the evidence for the U.S. Preventive Services Task Force |journal=Ann. Intern. Med. |volume=143 |issue=1 |pages=55–73 |year=2005 |month=July |pmid=15998755 |doi= |url=http://www.annals.org/cgi/content/full/143/1/55}}</ref> {{cite journal|author=Kleinman S, Busch MP, Hall L, ''et al.'' for the Retrovirus Epidemiology Donor Study|title=False-positive HIV-1 test results in a low-risk screening setting of voluntary blood donation|journal=JAMA|year=1998|volume=280|pages=1080–1085|doi=10.1001/jama.280.12.1080|pmid=9757856|issue=12}}</ref> {{cite journal|author=Wood RW, Dunphy C, Okita K, Swenson P|journal=Arch Intern Med|year=2003|volume=163|pages=1857–1859|doi=10.1001/archinte.163.15.1857|title=Two "HIV-Infected" Persons Not Really Infected|pmid=12912724|issue=15}}</ref> {{cite journal|author=Padeh YC, Rubinstein A, Shliozberg J|title=Common variable immunodeficiency and testing for HIV-1|journal=N Engl J Med|year=2005|volume=353|pages=1074–1075|doi=10.1056/NEJMc051339|pmid=16148302|issue=10}}</ref>

वर्तमानमा एचआईभि (HIV) या एड्स (AIDS)को लागि कुनै सुइ या उपचार सार्वजनिक रूप लेरूपले उपलब्ध छैन. {{cite web|author=Los Alamos National Laboratory • Established 1943 |url=http://www.lanl.gov/discover/curing_aids |title=Fighting the world’s most dangerous disease::Los Alamos Lab |publisher=Lanl.gov |date= |accessdate=2010-07-28}}</ref> {{cite journal|author=Robb ML|title=Failure of the Merck HIV vaccine: an uncertain step forward|journal=Lancet|volume=372|issue=9653|pages=1857–1858|doi=10.1016/S0140-6736(08)61593-7|year=2008}}</ref> हुनत, पछिल्लो दुई असफल उम्मेदवार सुइहरूको संयोजन देखि बने एक सुइहरूको बारेमा सेप्टेम्बर 2009मा यो जानकारी मिली थियो कि थाइल्याण्डमा गरिएको एक परीक्षणमा यसको प्रयोगको कारण संक्रमणहरूमा 30%को कमी आएको थियो। {{cite news| url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/8272113.stm | work=BBC News | title=HIV vaccine 'reduces infection' | date=September 24, 2009 | accessdate=March 30, 2010}}</ref> यस्तो मानिन्छ कि यसको अतिरिक्त उजागर होनेको तुरुन्त पछि किये जाउन वाला एंटीरेट्रोवायरल उपचार, जसलाइ पोस्ट-एक्सपोजर प्रोफिलेक्सिस (post-exposure prophylaxis) भन्दछन्,को एक कोर्स यदि यथाशीघ्र प्रारम्भ गर्‍यो जाए, त यो संक्रमणको जोखिमको कम गर्छ।<ref name="Fan">{{cite book

हुनत, सुइहरू तथा/या पोस्ट-एक्सपोजर प्रोफिलेक्सिसद्वारा प्रदान गरिने अपूर्ण सुरक्षाको कारण, आगामी कुनै समय सम्म विषाणुको संपर्क देखि बचाव नै सङ्क्रमण देखि बचनेको एकमात्र उपाय हुनु अपेक्षित छ। एचआईभि (HIV) संक्रमणको वर्तमान उपचार उच्च रूप लेरूपले सक्रिय एंटीरेट्रोवायरल उपचार (highly active antiretroviral therapy), या हार्ट (HAART) देखि मिलेरबनयोहुन्छ।<ref name="DhhsHivTreatment">{{cite web | author=[[Department of Health and Human Services]] | publisher= | month=January | year=2005 | url=http://www.hab.hrsa.gov/tools/HIVpocketguide05/PktGARTtables.htm | title=A Pocket Guide to Adult HIV/AIDS Treatment January 2005 edition | accessdate=2006-01-17}}</ref> 1996 मा, जब प्रोटीएस निषेधक-आधारित हार्ट (HAART) पहिलो पल्ट प्रस्तुत भएको थियो, त्यतिखेर देखि यो अनेक एचआईभि (HIV)-संक्रमित मान्छेहरूको लागि अत्यधिक लाभदायक रहयोहै।<ref name="Pallelal">{{ cite journal | author=Palella, F. J., Delaney, K. M., Moorman, A. C., Loveless, M. O., Fuhrer, J., Satten, G. A., Aschman, D. J. and Holmberg, S. D. | title=Declining morbidity and mortality among patients with advanced human immunodeficiency virus infection | journal=N. Engl. J. Med. | year=1998 | pages=853–860 | volume=338 | issue=13 | pmid=9516219 | doi=10.1056/NEJM199803263381301}}</ref>

वर्तमान हार्ट (HAART) विकल्प संयोजन (या “ककटेल”) हुन्छन्, जसमा एंटीरेट्रोवायरल एजेन्टहरूको कम से कम दुई प्रकारों, या “श्रेणिहरू”, देखि ली गई कम से कम तीन दबाइहरू हुन्छं. विशिष्ट रूप ले, यिनीहरू श्रेणिहरुश्रेणिहरू दुई न्युक्लियोसाइड एनालग रिवर्स ट्रांस्क्रिप्टेस इन्हीबिटर्स (nucleoside analogue reverse transcriptase inhibitors) (नार्टी (NARTIs) या एनआरटी (NRTIs)) तथा एक प्रोटीस इन्हीबिटर (protease inhibitor) अथवा एक गैर-न्युक्लियोसाइड रिवर्स ट्रांस्क्रिप्टेस इन्हीबिटर (non-nucleoside reverse transcriptase inhibitor) (एनएनआरटीआई) (NNRTI) हुन्छं.

दबाइहरूको नयाँ श्रेणियां, जस्तै प्रवेश निषेधक (entry inhibitors) उनी विरामीहरूको लागि उपचारको विकल्प प्रदान गर्छं, जुन साधारण उपचारैको प्रति पहिले प्रतिरोध-क्षम हो चुके विषाणुओंको कारण संक्रमित भए हुन् , हुनत उनी व्यापक रूप लेरूपले उपलब्ध तथा सीमित-संसाधनहरू वाला स्थापनामा विशिष्ट रूप लेरूपले अभिगम्य छैनन्.

चूंकि बच्चाहरुबच्चाहरू, विशिष्टतः नवजात शिशुहरुशिशुहरू,मा एड्स (AIDS)को विकास वयस्कहरूको तुलना अधिक तीव्र र कम पूर्वानुमेय हुन्छ, अतः वयस्कहरूको तुलनामा बच्चहरूमा अधिक आक्रामक उपचारको अनुशंसाको गई छ।<ref name="2005dhhsHivChildren">{{cite web | author=[[Department of Health and Human Services]] Working Group on Antiretroviral Therapy and Medical Management of HIV-Infected Children | publisher= | date=November 3, 2005 | url=http://www.aidsinfo.nih.gov/ContentFiles/PediatricGuidelines_PDA.pdf | title=Guidelines for the Use of Antiretroviral Agents in Pediatric HIV Infection | format= PDF | accessdate=2006-01-17}}</ref> जस विकसित देशहरूमा हार्ट (HAART) उपलब्ध हो, वहां चिकित्सक आफ्नो विरामीहरूको पूर्णता देखि विश्लेषण गर्छन्: उनको जीवाण्विक भार का, कितनी गति लेगतिले सीडी4 (CD4) घटता हो र विरामी इच्छुक हो या हैन, यिनी बातहरूको मापन गर्छन्. यसको पछि उनी यस कुराको निर्णय लिछन कि उपचार कब शुरु गराउनको अनुशंसा करनी छ।<ref name="2005DhhsHivTreatment">{{cite web | author=[[Department of Health and Human Services]] Panel on Clinical Practices for Treatment of HIV Infection | publisher= | date=October 6, 2005 | url=http://aidsinfo.nih.gov/ContentFiles/AdultandAdolescentGL.pdf | title=Guidelines for the Use of Antiretroviral Agents in HIV-1-Infected Adults and Adolescents | format= PDF | accessdate=2006-01-17}}</ref>

हार्ट (HAART) न त विरामीको उपचार गर्छ र न त एक समान रूप लेरूपले सबै लक्षणहरूलाई हटाउइन्छ; यदि उपचारको रोक दिए जाए, त एचआईभि-1 (HIV-1)को उच्च स्तर, जुन प्राय हार्ट (HAART)को प्रति प्रतिरोधी हुन्छन्, लौट आउछन्.<ref name="martinez">{{ cite journal | author=Martinez-Picado, J., DePasquale, M. P., Kartsonis, N., Hanna, G. J., Wong, J., Finzi, D., Rosenberg, E., Gunthard, H.F., Sutton, L., Savara, A., Petropoulos, C. J., Hellmann, N., Walker, B. D., Richman, D. D., Siliciano, R. and D'Aquila, R. T. | title=Antiretroviral resistance during successful therapy of human immunodeficiency virus type 1 infection | journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U. S. A. | year=2000 | pages=10948–10953 | volume=97 | issue=20 | pmid=11005867 | doi=10.1073/pnas.97.20.10948 | pmc=27129}}</ref><ref name="Dybul">{{ cite journal | author=Dybul, M., Fauci, A. S., Bartlett, J. G., Kaplan, J. E., Pau, A. K.; Panel on Clinical Practices for Treatment of HIV. | title=Guidelines for using antiretroviral agents among HIV-infected adults and adolescents | journal=Ann. Intern. Med. | year=2002 | pages=381–433 | volume=137 | issue=5 Pt 2 | pmid=12617573}}</ref> यसको अतिरिक्त हार्ट (HAART)को प्रयोग गरेर एचआईभि (HIV) संक्रमणलाई हटाउउनको लागि पुरा जीवन-काल भन्दा अधिक समय लगेगा.<ref name="blankson">{{ cite journal | author=Blankson, J. N., Persaud, D., Siliciano, R. F. | title=The challenge of viral reservoirs in HIV-1 infection |journal=Annu. Rev. Med. | year=2002 | pages=557–593 | volume=53 | issue= | pmid=11818490 | doi=10.1146/annurev.med.53.082901.104024}}</ref> यसको बावजूद, अनेक एचआईभि (HIV)-संक्रमित व्यक्तिहरूले आफ्नो सामान्य स्वास्थ्य र जीवनको गुणवत्तामा उल्लेखनीय सुधारको अनुभव गरे हो, जसको कारण विकसित विश्वमा एचआईभि (HIV) देखि जुडी रुग्णता र मृत्यु दरमा ठूलो गिरावट आएको छ।<ref name="Pallelal">{{

यो दे खा्यो हो कि हार्ट (HAART)को अनुपस्थिति मा, एचआईभि (HIV) संक्रमणको एड्स (AIDS)मा विकसित होनेको मध्यमान नौ भन्दा दस वर्षहरुकोवर्षहरूको बीच हुन्छ, जबकि एड्स (AIDS)को विकास हो जाए पछि उत्तरजीविताको मध्यमान केवल 9.2 महिना हुन्छ।<ref name="Morgan2" /> हुनत, कहिले काँही हार्ट (HAART) इष्टतम परिणामहरू देखि धेरै कम परिणाम प्राप्त गर्छ, कुनै स्थितियहरूमा यो विरामीहरूको संख्याको पचास प्रतिशत भन्दा पनि कममा प्रभावी रहयोहै। यस्तो अनेक कारणहरू देखि हो, जस्तै औषधिको प्रति असहनशीलता/दुष्प्रभाव, पूर्वमा अप्रभावी रहयोएंटीरेट्रोवायरल उपचार र एचआईभि (HIV)को कुनै दवा-प्रतिरोधी खिंचावको द्वारा भयो सङ्क्रमण. हुनत, एंटीरेट्रोवायरल उपचारको गैर-अवलम्बन तथा गैर-सातत्य नै अधिकांश व्यक्तिहरूमा हार्ट (HAART)को लाभोंको प्राप्तिमा विफलताको प्रमुख कारण हो.<ref name="becker">{{

हार्ट (HAART)को गैर-अवलम्बन तथा गैर-सातत्यको कारण भिन्न-भिन्न तथा अतिव्यापी छन्. मुख्य मनोवैज्ञानिक कारण, जस्तै चिकित्सा देखभाल सम्म राम्रो अभिगमन न होना, अपर्याप्त सामाजिक समर्थन, मनोविकारी रोग र नशालु दबाइहरूको लत मिलेरगैर-अवलम्बनमा योगदान गर्छन्. यिनी हार्ट (HAART) परहेजहरूको जटिलता, चाहे गोलिहरूको संख्याको कारण हो, खुराकको आवृत्तिको कारण हो, भोजनमा प्रतिबंधोंको कारण हो या दुष्प्रभावहरुदुष्प्रभावहरू सहित इरादतन गैर-अवलम्बनको निर्माण गराउन वाला अन्य मुद्दोंको कारण हो, पनि यस समस्यामा योगदान गर्छ।<ref name="Nieuwkerk">{{

एचआईभि (HIV)को उपचार शुरु गराउनको समयको लिएर अझै पनि बहस गरिन्छ। यस कुरामा कुनै विवाद छैन कि विरामीको सीडी4 (CD4) संख्या 200 देखि तल गिरने भन्दा पहिले उपचार प्रारम्भ गर्‍यो जान चाहिये, र अधिकांश राष्ट्रीयराष्ट्रिय दिशानिर्देश सीडी4 (CD4) संख्या 350 देखि तल गिरने भन्दा पहिले उपचार शुरु गरेर दिनको भन्दछन्; तर सबंधित अध्ययनहरुअध्ययनहरू कुनै यस्तो/यस्ता/यसरी प्रमाण मिले हुन् कि उपचारको सीडी4 (CD4) संख्या 350 देखि तल गिरने भन्दा पहिले शुरु गरेर दिनयोचाहिये.<ref name="Wood">{{

}}</ref> वर्तमान उपचारैमा सुधारको लागि किये जा रहे अनुसंधानों मा, वर्तमान दबाइहरूको दुष्प्रभावहरूलाइ कम गर्न, अवलम्बनको बढानको लागि दबाइको परहेजहरूलाई र सरल बनाउन र दबाइको प्रतिरोधको प्रवन्धन गराउनको लागि परहेजहरूको सर्वश्रेष्ठ क्रमको निर्धारण गर्न शामिल छ। दुर्भाग्य से, यस्तो मानिन्छ कि केवल कुनै सुइ नै यस महामारीको रोक पानमा सक्षम हुन सक्छ। यस्तो यसैले हो किन भनें सुइहरूको लागत कम हुनेछ र यस प्रकार यो विकासशील देशहरूको लागि पनि वहनीय हुनेछ, र यसमा दैनिक उपचारको आवश्यकता होन होगी.<ref name="Ferrantelli" /> हुनत, 20 वर्षहरुकोवर्षहरूको अनुसंधान पछि भी, एचआईभि (HIV-1) सुइहरूको लागि एक कठिन लक्ष्य बनयोभयो छ।<ref name="Ferrantelli" />

2008को मीडिया रिपोर्टों र 2009मा ''न्यू इङ्गल्याण्ड जर्नल अफ मेडिसिन (New England Journal of Medicine)''ले बर्लिनको एक चिकित्सक, गेरो हटर (Gero Hütter)को एक एचआईभि (HIV)-पजिटिव विरामीको उपाख्यानात्मक मामलेको वर्णन गर्‍यो. विरामी, जसलाइ एक्युट माइलोजीनस ल्युकेमिया (acute myelogenous leukemia) (एएमएल) (AML) र एचआईभि (HIV) सङ्क्रमण दुवै थियो, एएमएल (AML)को लागि गरिएको उनको अस्थि-मज्जा प्रतिरोपण पछि कुनै मान्छेहरूले उसलाइ “कार्यात्मक रूप लेरूपले उपचारित” करार दिए। अस्थि-मज्जा दाताको चुनाव एक सीसीआर5(CCR5)-Δ32 परिवर्तन (जो “एचआईभि (HIV)को लगभग सबै खिंचावहरूलाइ लागि प्रतिरोध प्रदान गर्छ)को लागि होमोजाइगस (homozygous)को रूपमा भएको थियो।<ref name="Wall Street Journal 2008">{{cite web

2010 मा, यो भनियो कि बैनलेक (BanLec) नामक एक रसायन एचआईभि (HIV)को दोहरावको एक प्रभावी निषेधक छ।<ref name="HIV">{{cite journal |author=Swanson MD, Winter HC, Goldstein IJ, Markovitz DM |title=A Lectin Isolated from Bananas Is a Potent Inhibitor of HIV Replication |journal=J. Biol. Chem. |volume=285 |issue=12 |pages=8646–55 |year=2010 |month=March |pmid=20080975 |doi=10.1074/jbc.M109.034926 |url= |pmc=2838287}}</ref><ref name="FoxNews">[http://www.foxnews.com/story/0,2933,589483,00.html "अध्ययन: केलेमा मौजूद रासायनिक एचआईभि देखि लडनमा मदद गर्न सक्छ"], ''फोक्स नियुज'' , 16 मार्च 2010</ref> यूनिभर्सिटी अफ मिशिगन (University of Michigan)को अनुसंधानकर्ताहरूले यस कुराको निर्धारण गरे कि बैनलेक (BanLec) एचआईभि-1 (HIV-1)को आवरण प्रोटीन जीपी120 (gp120), जसमा उच्च शर्गरयोहुन्छ, देखि जुडता हो, जस संग मानव कोशिकाहरूमा विषाणुको प्रवेश निषिद्ध हो जाइन्छ।<ref name="HIV" /><ref name="FoxNews" /> अनुसंधानकर्ताहरूको सुझाव हो कि एचआईभि (HIV)को यस्तो निषेधक कुनै स्थानिक उपचार, जस्तै योनिक माइक्रोबिसाइड (vaginal microbicide)को रूपमा उपयोगी हुन सक्छ र यसको उत्पादन गर्न वर्तमान एंटीवायरल स्थानिक उपचारै भन्दा सस्तो पनि हुन सक्छ। [http://www.annarbor.com/health/chemical-derived-from-bananas-could-help-create-hiv-prevention-university-of-michigan-researchers-sa/ "मीशीगन विश्वविद्यालयको शोधकर्ताहरुकोशोधकर्ताहरूको भन्नु हो केलेमा मौजूद प्रोटिन एचआईभिको ब्लोक स्प्रेडमा मदद गर्छ"], AnnArbor.com, 15 मार्च 2010</ref> एचआईभि-1 (HIV-1) संक्रमणको उपचारको लागि बैनलेक (BanLec) एफडीए (FDA) द्वारा अनुमोदित उपचार छैन र एचआईभि-1 (HIV-1) संक्रमणको उपचार गराउन या उसलाइ रोकउनको लागि यसको प्रयोग होन गरे जान चाहिए.

एचआईभि (HIV)को संक्रमणलाई नियन्त्रित गराउन र एचआईभि (HIV) सङ्क्रमण देखि जुडी मृत्यु-दरको घटानेमा अत्यधिक सक्रिय एंटीरेट्रोवायरल उपचार (हार्ट) (HAART)को सफलताको बावजूद, वर्तमान दबाइ माहेज एचआईभि (HIV)को संक्रमणको पूरी जस्तै/तरिका उन्मूलन गरेर पानमा असमर्थ छन्. हार्ट (HAART)को प्रयोग गराउन वाला धेरै मान्छे एचआईभि (HIV) अनेक वर्ष सम्म मानक चिकित्सीय परीक्षणहरूको पहचानको स्तर लेस्तरले तल बनाए राखउनमा सफल भए छन्. हुनत हार्ट (HAART)को प्रयोग बन्द गरेर दिन मा, एचआईभि (HIV) विषाणु-भार सीडी4+ टी-कोशिकाहरू (CD4+ T-Cells)मा एक सहवर्ती कमीको साथ तीव्रता देखि फिर्ता लौटता हो, जुन अधिकांश मामलाहरुमामलाहरू मा, उपचारको पुनर्ग्रहणको रोकछन, जसको परिणाम [[एड्स|एड्स (AIDS)]]को रूपमा मिलइन्छ।

स्वयंको सफलतापूर्वक पुनरुत्पन्न गराउनको लागि, एचआईभि (HIV)को लागि आफ्नो आरएनए (RNA) जीनोमको [[डीऔक्सीराइबोन्यूक्लिक अम्ल|डीएनए (DNA)]]मा रूपांतरित गर्न अनिवार्य हुन्छ, जसलाइ यसको पछि पाहुना कोशिकाको केंद्रमा आयोत गरिन्छ र एचआईभि (HIV) इंटीग्रेसको कार्यको माध्यम लेमाध्यमले पाहुना जीनोममा प्रविष्ट गरिन्छ। किन भनें एचआईभि (HIV)को मुख्य कोशिकीय लक्ष्य, सीडी4+टी कोशिकाहरू (CD4+ T-Cells), प्रतिरक्षा प्रणालीको स्मृति कोशिकाहरूको रूपमा कार्य करतीं छन्, अतः एकीकृत एचआईभि (HIV) यिनी कोशिकाहरूको जीवनकाल सम्म निष्क्रिय बनयोरह सक्छ। स्मृति टी कोशिकाहरू (Memory T-Cells) अनेक वर्ष र संभावित रूप लेरूपले दशकहरुदशकहरू सम्म जीवित रहन सक्छं. एचआईभि (HIV)को अप्रकट भण्डारको मापन संक्रमित विरामीहरूको सीडी4+ टी-कोशिकाहरू (CD4+ T-Cells)को असंक्रमित दाताहरूलाइ सीडी4+ टी-कोशिकाहरू (CD4+ T-Cells)को साथ उमेरिाएर र एचआईभि (HIV) या आरएनए (RNA)को मापन गरेर गरे जान सक्छ।<ref name="Archin">{{

ऐसा अनुमान हो कि उपचारको बिना, एचआईभि (HIV)को साथ सङ्क्रमण पछि उत्तरजीविताको शुद्ध मध्यमान समय एचआईभि (HIV) उप-प्रकारको आधारमा 9 देखि 11 वर्ष हुन्छ,<ref name="UNAIDS2007" /> र अध्ययनको आधार मा, सीमित संसाधनहरू वाला जस स्थानहरूमा उपचार उपलब्ध न हो, उनिमा एड्स (AIDS)को निदान पछि उत्तरजीविता दरको मध्यमान 6 र 9 महिनाको बीच हुन्छ। {{cite paper |title= Progression and mortality of untreated HIV-positive individuals living in resource-limited settings: update of literature review and evidence synthesis |author= Zwahlen M, Egger M |url=http://data.unaids.org/pub/Periodical/2006/zwahlen_unaids_hq_05_422204_2007_en.pdf |format=PDF |year=2006 |accessdate=2008-03-19 |version= UNAIDS Obligation HQ/05/422204}}</ref> जस क्षेत्रहरूमा यो व्यापक रूप लेरूपले उपलब्ध हो, वहां एचआईभि (HIV) सङ्क्रमण र एड्स (AIDS)को लागि एक प्रभावी उपचारको रूपमा हार्ट (HAART)को विकासले यस रोगको मृत्यु-दरको 80% सम्म कम गर्‍यो हो, र जस एचआईभि (HIV)-संक्रमित व्यक्तिहरूमा निदान हाल नैमा भयो हो, उनिमा जीवनको सम्भावनाको 20-50 वर्ष सम्म बढयो दिए छ। {{cite journal |journal= Int J Dermatol |year=2007 |volume=46 |issue=12 |pages=1219–28 |title= Current status of HIV infection: a review for non-HIV-treating physicians |author= Knoll B, Lassmann B, Temesgen Z |pmid=18173512 |doi=10.1111/j.1365-4632.2007.03520.x |doi_brokendate= 2009-08-10}}</ref> {{cite journal |journal= Lancet|year=2008 |volume=372 |issue=9635 |pages=293–9 |title=Life expectancy of individuals on combination antiretroviral therapy in high-income countries: a collaborative analysis of 14 cohort studies | author= Antiretroviral Therapy Cohort Collaboration |pmid=18657708 |doi=10.1016/S0140-6736(08)61113-7 }}</ref>

}}</ref> रोगको चिकित्सीय विकासको दर व्यक्ति-दर-व्यक्ति व्यापक रूप लेरूपले भिन्न हुन्छ र यस्तो दे खा्यो हो कि यो अनेक कारकहरू, जस्तै पाहुनाको संवेदनशीलता र प्रतिरक्षा कार्य,<ref name="Tang" /><ref name="Clerici">{{

उप-सहाराई अफ्रीका अझै सम्म सबै संग बुरी जस्तै/तरिका प्रभावित क्षेत्र बनयोभयो हो र एक अनुमानको मुताबिक वर्तमानमा वहां 21.6 देखि 27.4 मिलियन मान्छे एचआईभि (HIV)को साथ जी रहे छन्. उनिमा देखि दुई मिलियन (1.5–3.0 मिलियन) 15 वर्ष लेवर्षले कम आयुको बच्चाहरू छन्. एचआईभि (HIV)को साथ जी रहे मान्छेहरूको कुल संख्या हरूमा 64% मान्छे र एचआईभि (HIV)को साथ जी रही महिलाहरू हरूमा तीन-चौथाई भन्दा अधिक महिलाहरू उप-सहाराई अफ्रीकामा छन्. 2005 मा, उप-सहाराई अफ्रीका 2005मा एड्स (AIDS)को कारण अनाथ हो चुके 12.0 मिलियन (10.6–13.6 मिलियन) मान्छे रहइरहेका थिए.<ref name="UNAIDS2006" />

कुल संख्याको 15%को साथ दक्षिण र दक्षिण-पूर्वी एशिया दोस्रो सबै संग-बुरी जस्तै/तरिका प्रभावित क्षेत्र हुन् . एड्स (AIDS) यस क्षेत्रमा 500,000 बच्चाहरुकोबच्चाहरूको मृत्युको कारण बनइन्छ। [[दक्षिण अफ्रीका]]मा विश्वको एचआईभि (HIV) विरामीहरूको सबै संग ठूलो संख्या रहन्छ, जसको पछि [[नाईजीरिया|नाइजीरिया]]को स्थान हो. {{cite news |first=Donald |last=McNeil, Jr. |authorlink= |coauthors= |title= U.N. Agency to Say It Overstated Extent of H.I.V. Cases by Millions |url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9C01EEDF103BF933A15752C1A9619C8B63&n |work= |publisher=The New York Times |date=November 20, 2007 |accessdate=2008-01-16 }}</ref> अन्य उप-सहाराई देशहरू, जस्तै सुडानमा यसको 1.6%को निम्न प्रसारको जानकारी मिली हो, हुनत यो डेटा खराब ढङ्ग देखि प्रलेखित छ।<ref name="SSMJ">हाकीम, जेम्ज (अगस्ट 2009). [http://www.southernsudanmedicaljournal.com/archive/2009-08/untitled-resource.html एचआईभि/एड्स (HIV/AIDS): जानपदिक रोग-विज्ञान, निवारक र चिकित्सामा एक अद्यतन]. ''[दक्षिणी सूडान मेडिकल जर्नल]'' .</ref> एक अनुमानको मुताबिक भारतमा लगभग 2.5 मिलियन सङ्क्रमण हुन् (जनसंख्याको 0.23%), जस संग भारत एचआईभि (HIV) विरामीहरूको तेस्रो ठूलो जनसंख्या वाला देश बन्यो छ। सर्वाधिक प्रसार वाला 35 अफ्रीकी देशहरू मा, औसत जीवन प्रत्याशा 48.3 वर्ष हो—रोगको अनुपस्थितिमा जीवन प्रत्याशा देखि 6.5 वर्ष कम.<ref name="UNAIDS2001">{{cite web

}}</ref> यो 2004को मध्यमा यस महामारीको शुरुवात देखि अझै सम्म यो विश्व बैंकद्वारा देशहरूलाई दिये जा रहे एचआईभि (HIV)/एड्स (AIDS) समर्थनको पहिलो व्यापक मूल्यांकन छ। किन भनें बैंकको लक्ष्य राष्ट्रीयराष्ट्रिय सरकारको कार्यक्रमहरूको क्रियान्वयनमा सहायता गर्न हो, अतः उनको अनुभव यस बारेमा महत्वपूर्ण ज्ञान प्रदान गर्छ कि राष्ट्रीयराष्ट्रिय एड्स कार्यक्रमहरू (National AIDS programmes)को कुन प्रकार अधिक प्रभावी बनाया जान सक्छ।

एचआईभि (HIV) संक्रमणको एक प्रभावी उपचारको रूपमा हार्ट (HAART)को विकासले यस रोग देखि हुने मृत्युोंको दरको उनी क्षेत्रहरूमा एकदम हद सम्म कम गर्‍यो हो, जहाँ यिनीहरू दबाइहरू व्यापक रूप लेरूपले उपलब्ध छन्.<ref name="Pallelal">{{

अफ्रीका मा, माता-से-सन्तानको हुने सञ्चरण (mother-to-child-transmission) (एमटीसीटी) (MTCT)को मामलाहरु कोमामलाहरूको संख्या र एड्स (AIDS)को प्रसारले बच्चाहरुकोबच्चाहरूको जीवित बचनेको मामलहरूमा दशकहरुदशकहरू देखि जारी स्थिर प्रगतिलाई उलटना शुरु गरेको छ। युगांडा जस्तै देश वीसीटी (VCT) (स्वैच्छिक परामर्श तथा परीक्षण (voluntary counselling and testing)), पीएमटीसीटी (PMTCT) (माता-से-सन्तानमा हुने सञ्चरणको रोकथाम (prevention of mother-to-child transmission)) र एएनसी (ANC) (मृत्यु-पूर्व देखभाल (ante-natal care)) सेवाहरुसेवाहरू, जसमा एंटी-रेट्रोवायरल उपचारको वितरण शामिल हो,को द्वारा एमटीसीटी (MTCT) महामारीको कुचलनको प्रयास गरेर रहे छन्.

=== उत्पातहरुउत्पातहरू ===

ऐसा मानिन्छ कि एचआईभि-1 (HIV-1) र एचआईभि-2 (HIV-2) दुवैको उत्पत्ति मध्य-पश्चिमी अफ्रीकामा भयो र वहाँले गैर-मानवीय नर-वाँदरहरू देखि मनुष्यहरूमा प्रजातिहरूको बीच छलांग लगाएर (एक प्रक्रिया जसलाइ जूनसिस (zoonosis) भनिन्छ) प्रवेश गरे छ। यस्तो प्रतीत हुन्छ कि एचआईभि-1 (HIV-1)को उत्पत्ति दक्षिणी [[कैमरुन|कैमरून]]मा एसआईवी (सीपीजेड) (SIV(cpz)), जंगली चिंपांजी (''पैन ट्रग्लोडाइट्स ट्रग्लोडाइट्स (Pan troglodytes troglodytes)'' )को संक्रमित गराउनवाला एक सिमियन इम्युनोडेफिशियेंसी भाइरस (एसआईवी (SIV)),को उत्पत्तिको माध्यम लेमाध्यमले भयो।<ref name="pmid9989410">{{cite journal |author=Gao F, Bailes E, Robertson DL, ''et al.'' |title=Origin of HIV-1 in the chimpanzee Pan troglodytes troglodytes |journal=Nature |volume=397 |issue=6718|pages=436–41 |year=1999 |month=February |pmid=9989410 |doi=10.1038/17130 |url=}}</ref><ref name="Keele">{{cite journal | author=Keele, B. F., van Heuverswyn, F., Li, Y. Y., Bailes, E., Takehisa, J., Santiago, M. L., Bibollet-Ruche, F., Chen, Y., Wain, L. V., Liegois, F., Loul, S., Mpoudi Ngole, E., Bienvenue, Y., Delaporte, E., Brookfield, J. F. Y., Sharp, P. M., Shaw, G. M., Peeters, M., and Hahn, B. H. | title=Chimpanzee Reservoirs of Pandemic and Nonpandemic HIV-1 | journal=Science | date=28 July 2006| volume=313 | issue=5786 pages=523–526 | doi = 10.1126/science.1126531 | pmc=PMC2442710 | pmid=16728595 | pages=523–6}}</ref> [[गिनी-बिसाऊ|गिनी-बिसाउ]], [[गबोन|गैबन]] र [[कैमरुन|कैमरून]]मा पाये जाउन वाला पुराना विश्वको एक बाँदर, सूटी मैंगेबी (''सेर्कोसेबस एटिस (Cercocebus atys)'' ),को एक विषाणु एसआईवी(एजीएम) SIV(agm) एचआईभि-2 (HIV-2)को निकटतम सम्बन्धि छ।<ref name="Reeves">{{cite journal | author=Reeves, J. D. and Doms, R. W | title=Human Immunodeficiency Virus Type 2 | journal=J. Gen. Virol. | year=2002 | pages=1253–1265 | volume=83 | issue=Pt 6 | pmid= 12029140}}</ref> नयाँ विश्व (New World)को बाँदर, जस्तै आउल मंकी (owl monkey) एचआईभि-1 (HIV-1)को प्रति प्रतिरोधी छन्, संभवतः दुई विषाण्विक प्रतिरोधी जीनोंको संगलनको कारण.<ref name="Goodier">{{cite journal | author=Goodier, J., and Kazazian, H. | title=Retrotransposons Revisited: The Restraint and Rehabilitation of Parasites | journal=Cell | year=2008 | pages=23–35 | volume=135 | issue=1 | doi = 10.1016/j.cell.2008.09.022 | pmid=18854152}}</ref>

वर्ष 1980को अन्त र 1981को प्रारंभमा पहिलो पल्ट एड्स (AIDS)को चिकित्सीय रूप लेरूपले अवलोकन गर््यो. पांच पुरुषहरुकोपुरुषहरूको एक समूहले ''न्युमोसाइटिस कैरिनी (Pneumocystis carinii)'' निमोनिया (पीसीपी)को लक्षण प्रदर्शित किये, जुन एक दुर्लभ अवसरवादी सङ्क्रमण हो, जसको बारेमा यो ज्ञात थियो कि त्यो धेरै संवेदनशील प्रतिरक्षा तन्त्रों वाला मान्छेहरूमा स्वयंको प्रस्तुत गर्छ। यसको शीघ्र पछि पुरुषहरुकोपुरुषहरूको एक अन्य समूहमा कैपोसी’स सार्कोमा (Kaposi’s sarcoma) (केपी) (KP) नामक एक दुर्लभ छाला क्यान्सर विकसित भयो। शीघ्र नै पीसीपी (PCP) र केपी (KP)को धेरै सारा अन्य मामला उभरे, जसले अमेरिकाको सेंटर्स फर डिसीज कंट्रोल एण्ड प्रिवेन्शन (Centers for Disease Control and Prevention) (सीडीसी) (CDC)को सतर्क गर्‍यो. यस प्रकोपमा नजर राखउनको लागि एक सीडीसी (CDC) कार्य-बलको निर्माण गर््यो. विरामीहरूमा स्वयंको प्रस्तुत गरेर रहे असामान्य लक्षणहरूको एक पैटर्नको चिन्हारी गरेर लागि पछि, यस कार्य-बलले यस स्थितिको एक्वायर्ड इम्युनोडेफिशियेंसी सिंड्रोम (एड्स) (AIDS)को नाम दिए।<ref name="Basavapathruni_2007">{{cite journal | title=Reverse transcription of the HIV-1 pandemic | last1=Basavapathruni | first1=A | last2=Anderson | first2=KS | journal=The FASEB Journal | year=2007 | month=December | volume=21 | issue=14 | pages=3795–3808 | doi=10.1096/fj.07-8697rev | pmid=17639073}}</ref>

1983 मा, रबर्ट गैलो (Robert Gallo) र ल्युक मन्टैग्नियर (Luc Montagnier)को नेतृत्व वाला दुई प्रृथक अनुसंधान समूहहरुलेसमूहहरूले स्वतन्त्र रूप लेरूपले यो घोषित गरे कि संभवतः एक नया रेट्रोभाइरस एड्स (AIDS)को विरामीहरूलाई संक्रमित करता रहयोथा, र वहाँले ''साइंस (Science)'' जर्नलको एक नै संस्करणमा आफ्नो खोज प्रकाशित गरे।<ref name="Gallo">{{cite journal | author=RC Gallo, PS Sarin, EP Gelmann, M Robert-Guroff, E Richardson, VS Kalyanaraman, D Mann, GD Sidhu, RE Stahl, S Zolla-Pazner, J Leibowitch, and M Popovic | journal=Science | title=Isolation of human T-cell leukemia virus in acquired immune deficiency syndrome (AIDS) | year=1983 | pages=865–867 | volume=220 | doi=10.1126/science.6189183 | pmid=6601823 | issue=4599}}</ref><ref name="Montagnier">{{cite journal | author=F Barre-Sinoussi, JC Chermann, F Rey, MT Nugeyre, S Chamaret, J Gruest, C Dauguet, C Axler-Blin, F Vezinet-Brun, C Rouzioux, W Rozenbaum, and L Montagnier | journal=Science | title=Isolation of a T-lymphotropic retrovirus from a patient at risk for acquired immune deficiency syndrome (AIDS) | year=1983 | pages=868–870 | volume=220 | doi=10.1126/science.6601823}}</ref> गैलो (Gallo)ले दावा गरे कि उनको समूहद्वारा एड्स (AIDS)को एक विरामीको शरीर भन्दा एक विषाणुको अलाग गरेहै, जसको आकार आश्चर्यजनक रूप लेरूपले अन्य ह्युमन टी-लिम्फोट्रपिक भाइरस (human T-lymphotropic viruses) (एचटीएलवी) (HTLVs)को समान हो, जसलाइ उनको समूहले नै सबै संग पहल अलाग गरेथा. गैलोको समूहको उनको द्वारा अलग गरिएको यस नयाँ विषाणुको एचटीएलवी-III (HTLV-III) नाम दिए। त्यसै समय, मन्टैग्नियरको समूहले गरदनको लिंफैडेनोपैथी (लसीका-ग्रन्थि (lymph node)मा सुनिंनु) र शारीरिक कमजोरी, एड्स (AIDS)को दुई पारंपरिक लक्षण, प्रदर्शित गरेर रहे एक विरामीको शरीर भन्दा एक विषाणुको अलग गर्‍यो. गैलोको समूहको रिपोर्टको विरोध करते भए मन्टैग्नियर र उनको साथिहरूले यो प्रदर्शित गरे कि यस विषाणुको मूल प्रोटीन एचटीएलवी-I (HTLV-I)को मूल प्रोटीन लेप्रोटीनले प्रतिरक्षा-विज्ञानको दृष्टि लेदृष्टिले भिन्न थिए। मन्टैग्नियरको समूहले उनको द्वारा अलग गरिएको यस विषाणुको लिंफैडेनोपैथी-एसोसियेटेड भाइरस (lymphadenopathy-associated virus) (एलएवी) (LAV) नाम दिए।<ref name="Basavapathruni_2007" />

कुनै मान्छे, कुनै यस्तो/यस्ता/यसरी वैज्ञानिकहरुवैज्ञानिकहरू सहित, जुन एचआईभि (HIV)को मान्यता-प्राप्त विशेषज्ञ छैनन्,<ref name="Kalichman" /> एचआईभि (HIV) र एड्स (AIDS)को बीच सम्बन्ध,<ref name="Duesberg">{{cite journal

}}</ref> विश्वको वैज्ञानिक समुदायद्वारा यिनी दावाहरुदावाहरू, जसलाई एड्स अस्वीकृतिवाद (AIDS denialism)को रूपमा जानिन्छ,को जांच गरिएको छ र यिनलाइ निरस्त गरिएको छ,<ref name=consensus>इस कुराको प्रमाणको लागि कि एचआईभि (HIV) नै एड्स (AIDS)को कारण हो, (उदाहरणको लागि) हेर्नुहोस:

* {{cite journal |author=Galéa P, Chermann JC |title=HIV as the cause of AIDS and associated diseases |journal=Genetica |volume=104 |issue=2 |pages=133–42 |year=1998 |pmid=10220906 |doi=10.1023/A:1003432603348}}</ref> हुनत उनीमा एक राजनैतिक प्रभाव रहयोहै, विशिष्ट रूप लेरूपले [[दक्षिण अफ्रीका]] मा, जहाँ सरकारद्वारा आधिकारिक रूप लेरूपले गर्यो एड्स अस्वीकृतिवाद (AIDS denialism)को प्रचार उनी देशको एड्स (AIDS) महामारीको प्रति अप्रभावी प्रतिक्रियाको लागि जिम्मेदार थियो। {{cite journal |author=Watson J |title=Scientists, activists sue South Africa's AIDS 'denialists' |journal=Nat. Med. |volume=12 |issue=1 |page=6 |year=2006 |pmid=16397537 |doi=10.1038/nm0106-6a}}</ref> {{cite journal |author=Baleta A |title=S Africa's AIDS activists accuse government of murder |journal=Lancet |volume=361 |issue=9363 |page=1105 |year=2003 |pmid=12672319 |doi=10.1016/S0140-6736(03)12909-1}}</ref> {{cite journal |author=Cohen J |title=South Africa's new enemy |journal=Science |volume=288 |issue=5474 |pages=2168–70 |year=2000 |pmid=10896606 |doi=10.1126/science.288.5474.2168}}</ref>