"विद्यापति" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

: मदन वेदन बड पिया मोर बोलछड

साथ साथै लोकाचार सँग सम्बद्ध व्यावहारिक पद प्रणेताको रूपमा इनलाई मिथिलाको सांस्कृतिक जीवनको कुशल अध्येता मान्न सकिन्छ। यति मात्र हैन, यो पदावली यिनको जीवन्त व्यक्तित्वले भोगेको अनुभूतिको साक्षी बनेर समाजको तात्कालीन कुरीति, आर्थिक वैषम्य, लौकिक अन्धविश्वास, भूत-प्बालुवा, जादू-टूना, आदिको उद्‍घाटक पनि भएको देखिन्छ। यसको अलावा यस पदावलीको भाषा-सौष्ठव, सुललित पदविन्यास, हृदयग्राही रसात्मकता, प्रभावशाली अलंकार, योजना, सुकुमार भाव व्यंजना एवं सुमधुर संगीत आदि विशेषताले यसलाई एक उत्तमोत्तम काव्यकृतिको रूपमा पनि प्रतिष्ठित गरेको छ। हुनत यो पनि एक महत्वपूर्ण तथ्य छ कि महाकवि विद्यापति आफ्नो अमर पदावलीको रचनाको लागि आफ्नो पूर्ववर्ती संस्कृत कविहरू खासगरी भारवि, कालिदास, जयदेव, हर्ष अमरुक, गोवर्द्धनाचार्य आदि भन्दा कम ॠणि छैनन्। किनकी जस विषयहरूलाई महाकविले आफ्नो पदावलीमा प्रस्तुत गरे त्यो विषय पूर्व देखि नै संस्कृतको कविहरूको रचनाहरूमा प्रस्तुत भैसकेको थियो। विद्यापतिको मौलिकता यसमा निहित छ। यिनले ती रचनाहरूको विषयमा अलंकार परिवेश आदिको अन्धानुकरण नगरेर त्यसमा आफ्नो दीर्ध जीवनको महत्वपूर्ण एवं मार्मिक अनुभव एवं आस्थाको अनुस्यूत गरेर अप्रतिम माधुर्य एवं असीम प्राणवत्ता युक्त मातृभाषामा प्रस्तुत गरे।

यहाँ एक कुरा स्पषट गर्न अनिवार्य छ। विद्यापति शिव एवं शक्ति दुवैको प्रबल भक्त थिए। शक्तिको रूपमा उनले दुर्गा, काली, भैरवि, गंगा, गौरी आदिको वर्णन आफ्नो रचनाहरूमा यथेष्ठ गरेको छ। मिथिलाका मानिसहरूमा यो कुरा आज पनि व्याप्त छ कि जब महाकवि विद्यापति बुढो भए, उनले र आफ्नो पुत्रहरू र परिजनहरू लाई बोलाएर यो आदेश दिए:

उनको पछिपछि साथीभाई र आफन्तहरू थिए।

"हे आमा पतित पावनि गंगे, तिम्रो तटमा बसेर मैले संसारको अपूर्व सुख प्राप्त गरें। तिम्रो सामीप्य छोड्दै गरेका मेरा आँखाबाट आँसू बगिरहेको छ। निर्मल तरंग भएकी पूज्यमती गंगे! म हात जोरेर विन्ती गर्छु कि फेरी तिम्रो दर्शन पाइयोस्।"