"दशरथ" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

सा रोबोट द्वारा हिज्जे सम्पादन गर्दै, replaced: । → ।, हरु → हरू (2)
कुनै सम्पादन सारांश छैन
पङ्क्ति १:
{{अनुवादित हिन्दी}}
{{Wikify|date=जुन २०११}}
[[File:Dasaratha sets out toward Angada to invite Rsyasrnga to his abode,C.1597-1605.jpg|thumb|दशरथ ऋष्यश्रृंगलाई लिनको लागि जाँदै]]
'''दशरथ''' [[वाल्मीकि]] [[रामायण]]का अनुसार अयोध्याका रघुवंशी (सूर्यवंशी) राजा थिए। त्यो [[इक्ष्वाकु]] कुलका थिए तथा प्रभू [[श्रीराम]] — जो कि [[विष्णु]]को अवतार थिए —का पिता थिए। दशरथका चरित्रमा आदर्श महाराजा, पुत्रहरुलाई प्रेम गर्ने पिता र आफ्नो वचनहरुका प्रति पूर्ण समर्पित व्यक्ति दर्शाइएको छ। तिनको तीन पत्नीहरु थियों – [[कौशल्या]], [[सुमित्रा]] तथा [[कैकेयी]] । [[अंग महाजनपद| अंगदेश]]का राजा रोमपाद वा चित्ररथको दत्तक पुत्री शान्ता महर्षि [[ऋष्यशृंग]]की पत्नी थियों। एक प्रसंगका अनुसार शान्ता दशरथको पुत्री थियों तथा रोमपादलाई गोद दिएकों थियों। <ref>{{cite web | url = http://www.valmikiramayan.net/bala/sarga9/bala_9_frame.htm | title = ऋष्यशृंग | accessdate = 2012-05-07}}</ref>
==रामको जन्म==
[[File:Dasharatha_four_sons.jpg|thumb|left|दशरथ र तिनको चार पुत्र]]
दशरथ अधेड़ उम्रसम्म पुग गये थिए तर तिनको वंश सम्हालनका लागि तिनको पुत्र रूपी कुनै वंशज थिएन। उनले पुत्र कामनाका लागि [[अश्वमेध यज्ञ]] तथा [[पुत्रकामेष्टि]] यज्ञ गराने विचार गरे। तिनको एक मंत्री [[सुमन्त्र]]ले तिनलाई सलाह दिए कि त्यो यो यज्ञ आफ्नो जुवाईं ऋष्यशृंग वा साधारणको बोलचालमा शृंगि ऋषिदेखि गरवाहरु। दशरथका कुल गुरु ब्रह्मर्षि [[वशिष्ठ]] थिए। त्यो तिनको धर्म गुरु पनि थिए तथा धार्मिक मंत्री पनि। तिनको सारे धार्मिक अनुष्ठानहरुको अध्यक्षता गर्ने अधिकार केवल धर्म गुरुलाई नैं थियो। अतः वशिष्ठको आज्ञा लिएर दशरथले शृंगि ऋषिलाई यज्ञको अध्यक्षता गर्नका लागि सामान्यन्त्रित गरे। <br/>
शृंगि ऋषिले दुइटै यज्ञ भलि भान्ति पूर्ण गरवाये तथा पुत्रकामेष्टि यज्ञका बेला यज्ञ वेदिदेखि एक आलौकिक '''यज्ञ पुरुष''' वा '''प्रजापत्य पुरुष''' उत्पन्न भयो तथा दशरथलाई स्वर्णपात्रमा [[नैवेद्य]]को प्रसाद प्रदान गरेर यो भने कि आफ्नो पत्नीहरुलाई यो प्रसाद खिला गर्न त्यो पुत्र प्राप्ति गर्न सक्छौं। दशरथ यस कुरासित अति प्रसन्न हुये र उनले आफ्नो पट्टरानी कौशल्यालाई त्यस प्रसादको आधा भाग खिला दिए। बचे हुये भागको आधा भाग (एक चौथोई) दशरथले आफ्नो अर्की रानी सुमित्रालाई दिए। त्यसको बचे हुये भागको आधा भाग (एक बटा आठवाँ) उनले कैकेयीलाई दिए। केही सोचकर उनले बचा भयो आठवाँ भाग पनि सुमित्रालाई दे दिए। सुमित्राले पहिलो भाग पनि यो जानेर छैन खाया थियो कि जबसम्म राजा दशरथ कैकेयीलाई त्यसका भाग छैन दे दे्दै तबसम्म त्यो आफ्नो भाग छैन खानेछ। अब कैकेयीले आफ्नो भाग पहिला खा लिया र तत्पश्चात् सुमित्राले आफ्नो भाग खाए<ref> {{cite web | url = http://www.valmikiramayan.net/bala/sarga16/bala_16_frame.htm | title = राम जन्म | accessdate = 2012-05-07}}</ref> यसै कारण राम (कौशल्या से), [[भरत]] (कैकेयी से) तथा [[लक्ष्मण]] अनि [[शत्रुघ्न]] (सुमित्रा से)को जन्म भयो।
 
==दशरथको देहावसान==
{{dead end|date=जुन २०११}}
[[File:Kaikeyi vilap.jpg|thumb|200px| कैकेयीको कोपभवनमा दशरथदेखि दुइ वर मांगना]]
रामका [[सीता]]का विवाहका पछि दशरथले यो घोषणा गर्न दिए कि रामको राज्याभिषेक तुरन्त हुनेछ। कैकेयीको एक कुठूलो दासी थियो [[मन्थरा]] जसले कैकेयीलाई बचपनदेखि पाल-पोस गर्न ठूलो गरेको थियो र कैकेयीका विवाहका पछि मानो त्यसको दहेज़मा त्यसको साथ पठाईी गई थियो। त्यो एक कुटिल राजनीतिज्ञ थियो। त्यसले कैकेयीलाई मंत्रणा दिए कि रामका राज्याभिषेकदेखि कैकेयीको भला छैन वरन् अनहित नैं हुने छ। त्यसले कैकेयीलाई राजा दशरथदेखि आफ्नो दुइ वर मांगने सलाह दिए यो घटना त्यस समयको छ जब दशरथ देवहरुका साथ मिलेर असुरहरुका विरुद्ध युद्ध गर्दै थिए। असुरहरुलाई खदेड़्दै समय तिनको रथ युद्धका कीचड़ (रक्त, पसीना तथा मृतक शरीर)मा फँस गए त्यस रथको सारथी स्वयं कैकेयी थियों। त्यसै समय कुनै शत्रुले युधास्त्र चला गर्न दशरथलाई घायल गरिदिए तथा त्यो मरणासन्न हो गये। यदि कैकेयी तिनको रथलाई रणभूमिदेखि टाड़ा ले जाएर तिनको उपचार गर्दैनं त दशरथको मृत्यु निश्चित थियो। दशरथले होशमा आकर कैकेयीदेखि कुनै पनि दुइ वर मांगने आग्रह गरे। त्यस समय अयोध्या साम्राज्यको परिस्थितिहरु अनुकूल थियों तथा सबै सौहार्द्रपूर्ण वातावरणमा जी रहोस् थिए अतः कैकेयीले त्यो वर मांगनाले यिनकोर गरिदिए र यो भनेर टाल दिए कि समय आउनमा त्यो यो वर मांग ल्नेछ। अब जबकि दुष्ट मंथराका बहकावेमा आकर कैकेयीलाई यो आभास भयो कि श्रीरामका राज्याभिषेकका पछि त्यसका अनहित नैं हुने छ, त्यसले कोपभवनमा जाने विचार गरिलिए त्यस कालमा [[रनिवास]]मा एक कोपभवन हुन्थ्यो जहाँ कुनै पनि रानी कुनै पनि कारणवश कुपित भएर आफ्नो असहमति व्यक्त गर्न सकती थियो र राजाको कर्तव्य हुन्थ्यो कि त्यसलाई कोपभवनका प्रांगणमा जाएर त्यस रानीलोई मनाना पड़न्थ्यो। राजा दशरथले पनि वैसा नैं गरे। जब कैकेयीले आफ्नो दुइ वर मांगने इच्छा दर्शाई त कामोन्मुक्त राजा दशरथ राज़ी हो गये। यहाँमा यो छैन भूलना चाहिये कि कैकेयी दशरथको सबैभन्दा युवा रानी थियो र राजा दशरथ स्वयं [[चौथो काल|चौथो काल]]मा पुग गये थिए। (इस व्याख्यानका संदर्भमा यो बताउन उचित हुनेछ कि हिन्दू धर्मका अनुसार चार प्रकारका काल वा आश्रम बताये गये छन् — गर्भाश्रम – जो कि मनुष्यका जन्मदेखि लिएर लगभग आठ वर्षको उम्रसम्म आफ्नो माताका साथ रहनेलाई भन्दछन्, ब्रह्मचर्याश्रम – जो कि लगभग आठदेखि पच्चीस वर्षको आयुसम्म हुन्छ र व्यक्ति गुरुकुलमा विद्या तथा सांसारिक ज्ञान अर्जित गर्नमा व्यतीत गर्दछ, गृहस्थाश्रम – जो कि लगभग पच्चीसदेखि पचास वर्ष सम्मको आयुको हुन्छ र व्यक्ति गुरुकुलका गुरु द्वारा आयोजित विवाहका सांसारिक बोधमा आफ्नोलाई समर्पित गर्न दिन्छ तथा वामप्रस्थाश्रम – जब मनुष्य ईश्वरको उनजिकनातर्फ गतिबद्ध हुन जान्छ। यहाँमा पनि त्यो आफ्नो सांसारिक उत्तरदायित्वको निवारण गर्दछ। पाँचौं अवस्था जो कि वैकल्पिक छ, सन्यासको छ, जब व्यक्ति सांसारिक मोह मायाका परे जाएर केवल भगवत् स्मरण गर्दछ। यस अवस्थाका लागि यो अनिवार्य छ कि मनुष्यले आफ्नो सारे उत्तरदायित्व भलि भान्ति निभा लागि छन्। यस अवस्थामा मनुष्य अरण्यमा जाएर ऋषिहरुको शरण लिन्छ।) अतः तिनको कैकेयीका प्रति वासना जागना स्वाभाविक थियो र त्यस वासनाका लागि जो पनि बन पड़े त्यो निभानका लागि राजा दशरथ तत्पर रहन्थे। अब कैकेयीले राजा दशरथदेखि त्यो दुइ वर मांगे। एकदेखि स्वयंका पुत्र भरतलाई अयोध्याको राजगद्दी तथा अर्कासित रामलाई चौध वर्षको वनवास। राजा दशरथ यो बर्दाशत न गर्न सके। उनले कैकेयीलाई धेरै मनाने कोशिश गरे त्यसलाई नराम्रो-भला पनि कहा। तर जब कैकेयीले तिनको एक न मानी त त्यो आहत भएर त्यहीं कोपभवनमा गिर गये। <br/>
[[File:Rama taking leave of Dasharatha.jpg|thumb|left|300px|राम दशरथदेखि वन जाने आज्ञा ले्दै हुये]]
रामलाई जब यस विषयको आभास भयो त त्यो स्वयं नैं दशरथका समीप गये र उनीसित आग्रह गरे कि रघुकुलको मर्यादालाई ध्यानमा रख्दै त्यो कैकेयीलाई दुइटै वर प्रदान गर्न दहरु। उनले हठ गरेर राजालाई यी बातहरुका लागि मना लिया र संन्यासिहरुका वस्त्र पहनेर [[सीता]] तथा [[लक्ष्मण]]का साथ वनतर्फ निकल पड़े। दशरथ यो सदमा बर्दाश्त न गर्न सके र उनले आफ्नो प्राण त्याग दिये।<ref>{{cite web | url = http://www.valmikiramayan.net/ayodhya/sarga65/ayodhya_65_frame.htm | title = दशरथको देहावसान | accessdate = 2012-05-07}}</ref><br/>
रामायणमा दशरथको नाम यसका पछि तब आयो छ जब राम आफैंलाई दशरथ-पुत्र कहकर वा त सम्बोधित गर्दछन् वा फेरि आफ्नो यस संदर्भमा परिचय दिन्छन्।
 
==सन्दर्भ==
अयोध्याको राजा '''दशरथ''' रघुवंशको थिए। भगवान श्री रामको पिता भएको गौरव सूर्यवंशी महाराज दसरथ जीलाई प्राप्त भयो! दसरथ जी आफ्नो चरित्रमा आदर्श महाराजा ,छोरा छोरीलाई माया गर्ने पिता, र आफ्नो वचनहरू प्रति पूर्ण समर्पित थिए! र आफ्नो लागि अनुचित हुँदाहुँदै पनि आफ्नो वचनहरू पालन गरे ! जसबाट यो सिक्न सकिन्छ की सोच्दै नसोची कुनै पनि प्रकारको वचन दिनु हुँदैन यो सर्वथा अनुचित हुन्छ !
{{टिप्पणीसूची}}
 
{{ढाँचा:श्री राम चरित मानस}}
 
[[श्रेणी:रामायण]]
[[श्रेणी:अयोध्याकुल]]
"https://ne.wikipedia.org/wiki/दशरथ" बाट अनुप्रेषित