"एचआइभी" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

| color = violet

| name = ''Human immunodeficiency virus''

| image = HIV-budding-Color.jpg

| image_width = 190px

| image_caption = Scanning electron micrograph of HIV-1 (in green) budding from cultured lymphocyte. Multiple round bumps on cell surface represent sites of assembly and budding of virions.

| virus_group = vi

| familia = ''[[Retroviridae]]''

| genus = ''[[Lentivirus]]''

| subdivision_ranks = Species

| subdivision =

'''ह्युमन इम्युनोडेफिशिएंसी भाइरस (Human immunodeficiency virus)''' '''(एचआईभि) (HIV)''' एक लेंटिभाइरस (रेट्रोभाइरस मािवारको एक सदस्य) हो, जुन ''[[एड्स|अक्वायर्ड इम्युनोडेफिशिएंसी सिंड्रोम (acquired immunodeficiency syndrome)]]'' (एड्स) (AIDS)को कारण बनइन्छ,<ref name="pmid8493571">{{cite journal

|url=}}</ref> जुन कि मनुष्यहरूमा एक अवस्था हो, जसमा प्रतिरक्षा तन्त्र विफल होनेहुन लाग्छथाल्छ, र यसको परिणामस्वरूप यस्तो/यस्ता/यसरी अवसरवादी सङ्क्रमण होहुन जाछनजान्छन, जस ले/संग/भन्दाबाट मृत्युको खतरा हुन्छ.हुन्छ। एचआईभि (HIV)को सङ्क्रमण रक्तको अंतरण, वीर्य, योनिक-द्रव, स्खलन-पूर्व द्रव या आमाको दूधबाट हुन्छ.हुन्छ। यिनी शारीरिक द्रवहरू मा, एचआईभि (HIV) मुक्त जीवाणु कणहरू र [[श्वेत रक्त कोशिका|प्रतिरक्षा कोशिकाहरू]]को भित्र उपस्थित जीवाणु, दुवैको रूपमा उपस्थित हुन्छ.हुन्छ। यसको सञ्चरणको चार मुख्य मार्ग असुरक्षित यौन-संबंधसम्बन्ध, संक्रमित सुई, आमाको दूध र कुनै संक्रमित आमा सेदेखि उनको बच्चाहरूको जन्मको समय होने वालाहुने सञ्चरण (ऊर्ध्व सञ्चरण) छन्. एचआईभि (HIV)को उपस्थितिको पतापत्ता लगाउनको लागि रक्त-उत्पादनहरूको जांच गराउनको कारण रक्ताधान अथवा संक्रमित रक्त-उत्पादनहरूको माध्यम से होनेले वालाहुने सञ्चरण विकसित विश्वमा ठूलो मात्रामा कम भयोभएको है।छ।

मानिसहरूमा हुने वाला एचआईभि (HIV) संक्रमणलाई [[विश्व स्वास्थ्य संगठन|विश्व स्वास्थ्य संगठन (World Health Organization)]] (डब्ल्यूएचओ)(WHO) द्वारा महामारी मानाइएकोमानिएको छ.छ। यसको बावजूद, एचआईभि (HIV)को बारेमा व्याप्त परितोष एचआईभि (HIV)को जोखिममा एक मुख्य भूमिका निभानिभाउन सक्छ.सक्छ।<ref name="cdc1">{{cite web|url=http://www.cdc.gov/hiv/resources/reports/hiv_prev_us.htm |title=CDC - HIV/AIDS - Resources - HIV Prevention in the United States at a Critical Crossroads |publisher=Cdc.gov |date= |accessdate=2010-07-28}}</ref><ref name="cdc2">{{cite web|url=http://www.cdc.gov/nchhstp/newsroom/docs/FastFacts-MSM-FINAL508COMP.pdf |title=HIV and AIDS among Gay and Bisexual Men |format=PDF |date= |accessdate=2010-07-28}}</ref> 1981मा यसको खोज देखि लिएर 2006 तक, एड्स (AIDS) 25 मिलियन भन्दा अधिक मान्छेहरूको जानलेजानि चुकासकेका है।छन्।<ref name="UNAIDS2006" /> विश्वको लगभग 0.6% जनसंख्या एचआईभि (HIV) सेबाट संक्रमित छ.छन्।<ref name="UNAIDS2006">{{cite book

}}</ref> एक अनुमानको मुताबिक केवल 2005मा ही, एड्स (AIDS)ले लगभग 2.4–3.3 मिलियन मान्छेहरूको जानले ली, जसमा 570,000 भन्दा अधिक बच्चाहरू थे.थिए। यिनीहरूमायिनीहरू सेमध्ये एक-तिहाईतिहाईको मृत्युेंमृत्यु [[उप-सहारा अफ्रीका|उप-सहाराई अफ्रीका]]मा भयो, जस ले/संग/भन्दा आर्थिक विकासको गति धीमीमधुरो पड गई र गरीबीमा वृद्धि भयो.भयो।<ref name="Greener">{{cite book

}}</ref> वर्तमान अनुमानोंको अनुसार, एचआईभि (HIV) [[अफ्रीका]]मा 90 मिलियन मान्छेहरूलाई संक्रमित गराउनको तैयार हो, जसको चलते अनुमानित रूप सेले कम से कम 18 मिलियन मान्छे अनाथ हो जाएंगे.<ref name="UNAIDS">{{cite web

}}</ref> एंटीरेट्रोवायरल उपचार एचआईभि (HIV)को मृत्यु-दर र रुग्णता-दर दुवैको कम गर्छ, तर सबै देशहरूमा एंटिरेट्रोवायरल दबाइहरू सम्म नियमित पहुंच उपलब्ध छैन.<ref name="Palella">{{cite journal

प्राथमिक रूप सेले एचआईभि (HIV) मानवीय प्रतिरोधक प्रणालीको आवश्यक कोशिकाहरू, जस्तै सहायक टी-कोशिकाहरू (helper T cells) (विशिष्ट रूप सेले, सीडी4⁺ टी कोशिकाहरू), मैक्रोफेज र डेंड्राइटिक कोशिकालाई संक्रमित गर्छ.गर्छ। {{cite pmid | 20598938 }}</ref> एचआईभि (HIV) संक्रमणको परिणामस्वरूप सीडी4⁺ टी (CD4⁺ T)को स्तरहरूमा कमी आनेको तीन मुख्य कार्यविधियांकार्यविधिहरु छन्: सबै ले/संग/भन्दा पहिले, संक्रमित कोशिकाहरूको प्रत्यक्ष जीवाण्विक समाप्ति; दोस्रो, संक्रमित कोशिकामा एपोप्टसिसको बढी भयो दर; र तेस्रो संक्रमित कोशिकाको चिन्हारी गराउन वाला सीडी8 (CD8) साइटोटक्सिक लिम्फोसाइटद्वारा संक्रमित सीडी4⁺ टी कोशिकाहरू (CD4⁺ T cells)को समाप्ति. जब सीडी4⁺ टी (CD4⁺ T) कोशिकाहरूको संख्या एक आवश्यक स्तर सेले तल गिर जान्छ, त कोशिकाको मध्यस्थता सेदेखि होने वालीहुने प्रतिरक्षा समाप्त हो जाइन्छ, र शरीरको अवसरवादी संक्रमणहरू सेदेखि ग्रस्त होनेको संभावना बढने लगतीबढन है।लाग्छ।

एचआईभि-1 (HIV-1)को द्वारा संक्रमित अधिकांश अनुपचारित मान्छेहरूमा अंततः एड्स (AIDS) विकसित हो जाइन्छ.जाइन्छ। {{cite pmid | 20628133 }}</ref> यिनीहरूमा भन्दा अधिकांश मान्छेहरूको मृत्यु अवसरवादी संक्रमणहरू सेदेखि या प्रतिरोध तन्त्रको बढती विफलता सेदेखि जुडी असाध्यताओंको कारण हुन्छ.हुन्छ।<ref name="Lawn">{{

}}</ref> एचआईभि (HIV)को एड्स (AIDS)मा विकास होनेको दर भिन्न-भिन्न हुन्छ, र यसमा जीवाण्विक, पाहुना र वातावरणीय कारकहरूको प्रभाव पडता हैपर्दछ; अधिकांश मान्छेहरूमा एचआईभि (HIV) संक्रमणको 10 वर्षोंकोवर्षहरुको भित्र एड्स (AIDS) विकसित हो जाएगाहुनेछ: कुनै मान्छेहरूमा यो धेरै नै शीघ्र हुनेछ र कुनै मान्छे धेरै अधिक लामो समय लेंगे.<ref name="Buchbinder">{{cite journal

}}</ref> एंटी-रेट्रोवायरलको द्वारा उपचार किये जाए पछि एचआईभि (HIV) संक्रमित मान्छेहरूको जीवित रहउनको संभावना बढ जान्छ.जान्छ। 2005 सम्मको जानकारीको अनुसार, निदान किये जा सकने योग्य एड्स (AIDS)को रूपमा एचआईभि (HIV)को विकास भएको / हुने बादपछि पनि एंटीरेट्रोवायरल उपचार पछि व्यक्तिको औसत उत्तरजीविता-काल 5 वर्षोंवर्ष भन्दा अधिक हुन्छ.हुन्छ।<ref name="Schneider">{{

}}</ref> एंटीरेट्रोवायरल उपचारको बिना, एड्स (AIDS) सेबाट ग्रस्त कुनै व्यक्तिको मृत्यु विशिष्ट रूप सेले एक वर्षको भित्र नै हुन्छ.हुन्छ।<ref name="Morgan2">{{

| author=Morgan D, Mahe C, Mayanja B, Okongo JM, Lubega R, Whitworth JA

एचआईभि (HIV) ''लेंटिभाइरस (Lentivirus)'' श्रेणी,<ref name="ICTV61.0.6">{{cite web

}}</ref> लेंटिभाइरसहरूको अनेक सामान्य शब्द संरचनाहरू वतथा जैविक विशेषताहरू छन्. अनेक प्रजातियांप्रजातिहरु लेंटिभाइरसहरू द्वारा संक्रमित छं, जुन विशेष रूप सेले लंबीलामो-अवधिको यस्तो रोगहरूको लागि जिम्मेदार हुन्छन्, जसको उष्मायन काल लामो हुन्छ.हुन्छ।<ref name="Levy">{{cite journal

}}</ref> लेंटिभाइरस एकल-तंतु, सकारात्मक-दिशा वतथा आवरण युक्त आरएनए (RNA) जीवाणुहरूको रूपमा सञ्चरित हुन्छन्. लक्ष्य कोशिकामा प्रवेश गरए पछि, जीवाण्विक [[राइबोज न्यूक्लिक अम्ल|आरएनए (RNA)]] जीनोमको जीवाणु कणमा मौजूद एक जीवाण्विक रूप सेले कूटबद्ध रिवर्स ट्रांस्क्रिप्टेसको द्वारा दोहरेदोहोरो-तंतु युक्त [[डीऔक्सीराइबोन्यूक्लिक अम्ल|डीएनए (DNA)]]मा रूपांतरित गर्‍यो जाइन्छ.जाइन्छ। यसको बादपछि यो जीवाण्विक डीएनए (DNA) एक जीवाण्विक रूप सेले कूटबद्ध इंटीग्रेसको द्वारा पाहुना कोशिकाको सह-कारकहरूको साथ एक कोशिकीय डीएनए (DNA)मा एकीकृत गरिन्छ,<ref name="JASmith">{{cite journal | author= Smith, Johanna A.; Daniel, René (Division of Infectious Diseases, Center for Human Virology, Thomas Jefferson University, Philadelphia) |title= Following the path of the virus: the exploitation of host DNA repair mechanisms by retroviruses |journal=ACS Chem Biol|volume=1|issue=4 |pages= 217–26 | year= 2006 |pmid= 17163676 |doi=10.1021/cb600131q |url= }}</ref> ताकि यस जीनोमको प्रतिलिपि बनाए जा सके. एक पल्ट जब यो जीवाणु कोशिकालाई संक्रमित गर्छ, त दुई परिणाम हुन सक्छन्: या त जीवाणु अदृश्य हो जाइन्छ र संक्रमित कोशिका आफ्नो कार्य गरनगर्न जारी रखती हो, या फेरि जीवाणु सक्रिय हो जाइन्छ र प्रतिलिपित होता जाइन्छ, र तब जीवाणु कणहरूको एक ठूलो संख्या अन्य मुक्त कोशिकाहरूलाई संक्रमित गरनगर्न सक्छ.सक्छ।

एचआईभि (HIV)को दुई प्रजातियांप्रजातिहरु ज्ञात छन्: एचआईभि-1 (HIV-1) र एचआईभि (HIV-2). एचआईभि-1 (HIV-1) त्यो जीवाणु हो, जसलाइ प्रारंभमा खो जा्यो थाथियो र एलएवी (LAV) र एचटीएलवी-III (HTLV-III) दुवैको रूपमा चिह्नित भएको थियो.थियो। यो अधिक उग्र, अधिक संक्रामक छ, र यो पुरा विश्वमा एचआईभि (HIV) अधिकांश संक्रमणहरूको कारण हो. {{cite journal | title=Comparison of HIV-1 and HIV-2 infectivity from a prospective cohort study in Senegal | last=Gilbert | first=PB et al | journal=Statistics in Medicine | date=28 February 2003| volume=22 | issue=4 | pages=573–593 | pmid=12590415 | doi=10.1002/sim.1342 | last2=McKeague | first2=IW | last3=Eisen | first3=G | last4=Mullins | first4=C | last5=Guéye-Ndiaye | first5=A | last6=Mboup | first6=S | last7=Kanki | first7=PJ}}</ref> एचआईभि-1 (HIV-1)को तुलनामा एचआईभि-2 (HIV-2)को संक्रामकता कम होनेको अर्थ यो हो कि एचआईभि-2 (HIV-2) संपर्कमा आने वाला मान्छेहरूमा संक्रमणको प्रति संपर्क दर अपेक्षाकृत कम होगी. यसको अपेक्षाकृत कमजोर सञ्चरण क्षमताको कारण एचआईभि-2 (HIV-2) ठूलो मात्रामा पश्चिम अफ्रीका सम्म नै सीमित है।छ।<ref name="Reeves">{{cite journal

| उच्च

| उच्च

| वैश्विक

| साधारण चिंपांजी

| निम्न

| निम्न

| पश्चिमी अफ्रीका

| सूटी मैंगेबी

== संकेत वतथा लक्षण ==

[[File:Hiv-timecourse.png|300px|thumb|right|एचआईभि (HIV) प्रतियांप्रतिहरु (वायरल लोड) र अनुपचारित एचआईभि (HIV) संक्रमणको औसत पाठ्यक्रममा CD4 गिनतीको एक सामान्यीकृत ग्राफ, कुनै विशेष व्यक्तिको रोग स्तर काफीएकदम भिन्न हुन सक्छन्.[45][46]]]

एचआईभि-1 (HIV-1) सेदेखि होने वालाहुने संक्रमणलाई सीडीटी⁺4 टी (CD4⁺ T) कोशिकाहरूको संख्यामा लगातार आती गिरावट र जीवाण्विक भारमा वृद्धि से जोडा देखि जाइन्छ.जोडिन्छ। संक्रमणको चरणको निर्धारण विरामीको सीडीटी⁺4 टी (CD4⁺ T) कोशिकाहरूको संख्या र रक्तमा एचआईभि (HIV)को स्तर से गरेले जागर्न सक्छ.सकिन्छ।

मूलतः एचआईभि (HIV) संक्रमणको चार चरण हुन्छन्: उष्मायन काल, तीव्र सङ्क्रमण, विलंब चरण र एड्स (AIDS). सङ्क्रमण पछिको प्रारम्भिक उष्मायन काल लक्षणविहीन हुन्छ र यसको अवधि सामान्यतः दुई सेभन्दा चार सप्ताहहरू सम्म हुन्छ.हुन्छ। दोस्रो चरण, तीव्र सङ्क्रमण, औसतन 28 दिनहरू सम्म चलता हो र यसमा ज्वरो, लिंफैडेनोपैथी (lymphadenopathy) (लसिका ग्रन्थिमा सूजनसुनिंनु), फैरिंजाइटिस (pharyngitis) (गलेमा खराश), बिबिरा, पेशीशूल (आमासपेशियहरूमा दर्द), बेचैनी, र मुंहमुख तथा भोजन-नलीमा घाउ जस्तै लक्षण शामिल हुन सक्छन्.

विलंबता चरण, जुन कि तेस्रो चरण हो,मा या त धेरै थोडेथोरै लक्षण प्रदर्शित हुन्छन् या कोईकुनै लक्षण दि खाए हैन देता र यो चरण दुई सप्ताहहरू देखि लिएर बीस वर्षोंवर्ष या उनी ले/संग/भन्दा पनि अधिक समय सम्म चलचल्न सक्छ.सक्छ। एचआईभि (HIV) संक्रमणको चौथो र अंतिमअन्तिम चरण एड्स (AIDS) विभिन्न अवसरवादी संक्रमणहरूको लक्षणहरू जस्तै नै लक्षण प्रदर्शित गर्छ.गर्छ।

फ्रान्सीसी अस्पतालको विरामीहरूको अध्ययनमा यो पाइयो कि एचआईभि-1 (HIV-1) सेभन्दा संक्रमित व्यक्तिहरू हरूमा लगभग 0.5% व्यक्ति कुनै एंटी-रेट्रोवायरल उपचारको बिना पनि सीडीआर4 टी-कोशिकाहरू (CD4 T-cells)को उच्च स्तर र एक निम्न अथवा चिकित्सीय रूप सेले न पहिचानयोजा सकने वाला जीवाण्विक भार बनाए राखछन. यिनी व्यक्तिहरूलाई एचआईभि (HIV) नियन्त्रकों या लंबी-अवधिको गैरविकासकहरूको रूपमा वर्गीकृत गरिन्छ.गरिन्छ।<ref name="Grabar">{{cite journal | author=Grabar, S., Selinger-Leneman, H., Abgrall, S., Pialoux, G., Weiss, L., Costagliola, D. | title=Prevalence and comparative characteristics of long-term nonprogressors and HIV controller patients in the French Hospital Database on HIV |journal=AIDS | year=2009 | pages=1163–1169 | volume=23 | issue=9 | pmid=19444075 |doi=10.1097/QAD.0b013e32832b44c8}}

सामान्यतः एचआईभि (HIV)को साथ प्रारम्भिक सङ्क्रमण एक संक्रमित व्यक्ति सेले कुनै असंक्रमित व्यक्तिमा शारीरिक द्रवहरूको स्थानांतरणको साथ हुन्छ.हुन्छ। संक्रमणको पहिलो चरण, प्राथमिक या तीव्र सङ्क्रमण, तीव्र जीवाण्विक प्रतिलिपि निर्माणको चरण हो, जुन कुनै व्यक्तिको एचआईभि (HIV)को संपर्कमा आनेको तुरंततुरुन्त बादपछि आता हो, जसको परिणामस्वरूप मािधीय रक्तमा जीवाणुहरूको अधिकता हुन्छ र एचआईभि (HIV)को स्तर साधारण तरिकामा अनेक मिलियन जीवाणु प्रति मिली (mL) सम्म पहुंच जाछन.<ref name="Piatak">

इस प्रतिक्रियाको साथ नै गश्ती सीडी4⁺ टी (CD4⁺ T) कोशिकाहरूको संख्यामा पनि उल्लेखनीय गिरावट देखि जान्छ.जान्छ। लगभग सबै विरामीहरूमा रक्तमा जीवाणुहरूको यो तीव्र उपस्थिति सीडी8⁺ टी कोशिकाहरू (CD8⁺ T Cells), जुन एचआईभि (HIV) संक्रमित कोशिकाहरूलाई नष्ट गर्छं,को सक्रियण र यसको बादपछि प्रतिरक्षीको निर्माण या सीरोकन्वर्जन (seroconversion) सेसंग जुडीजोडीएको हुन्छ.हुन्छ। यस्तो मानिन्छ कि सीडी8⁺ टी (CD8⁺ T) कोशिकाहरूको प्रतिक्रिया जीवाणुहरूको स्तरहरूलाई नियन्त्रित गराउनमा महत्वपूर्ण हो, जुन कि पहिले बढते हुन् र फेरि सीडी4⁺ टी (CD4⁺ T) कोशिकाहरूको वापसीकोफिर्तीको साथ नै पुनः घट जाछन. सीडी8⁺ टी (CD8⁺ T) कोशिकाहरूको एक अच्छीराम्रो प्रतिक्रियालाई बीमारीकोरोगको विकासको गतिमा कमी र एक बेहतरराम्रो रोगनिदान सेदेखि जोडाजोडयो जाता रहयोहै, हुनत यो जीवाणुलाई खत्म हैन करती.<ref name="Pantaleo1998">

इस अवधिको समयमा (सामान्यतः संपर्कको 2–4 सप्ताहहरू बाद) अधिकांश (80 सेदेखि 90%) व्यक्तिहरूमा इंफ्लुएंजा या मोनोन्यूक्लिऔसिस (mononucleosis)-जैसी कोईकुनै बीमारीरोग विकसित हुन्छ, जसलाइ तीव्र एचआईभि (HIV) सङ्क्रमण भन्दछन् र यसको सबै ले/संग/भन्दा साधारण लक्षणहरूमा ज्वरो, लिंफैडेनोपैथी, फैरिंजाइटिस, बिबिरा, पेशीशूल, मुंहमुख र भोजन नलीमा घाउ आदि लक्षण शामिल हुन सक्छन् र इनकेयिनको वाहेक यसमा सिरदर्दसिरदुखाइ, मिचली र उल्टी, यकृत/प्लीहाको आकारमा वृद्धि, भारमा कमी, छाले र तन्त्रिका सम्बन्धि लक्षण पनि शामिल हुन सक्छन्, आमतौरमा कम नै पाइन्छन्. संक्रमित व्यक्तिहरूमा यिनीहरूमा सेदेखि सबै या कुनै लक्षण देखे जान सकिन्छं या यिनीहरूमा सेदेखि सबै लक्षण अनुपस्थित पनि हुन सक्छन्. लक्षणहरूको अवधिमा अन्तर हुन्छ, र औसतन यो 28 दिनहरू सम्म तथा सामान्यतः कम से कम एक सप्ताह सम्म दि खाए देते छन्.इन लक्षणहरूको अनिश्चित स्वरूपको कारण, अक्सरप्राय उसलाइ एचआईभि (HIV) संक्रमणको संकेतहरूको रूपमा मान्यता हैनहोन दी जाती.<ref name="Kahn">

इन लक्षणहरूको अनिश्चित स्वरूपको कारण, अक्सरप्राय उसलाइ एचआईभि (HIV) संक्रमणको संकेतहरूको रूपमा मान्यता हैन दीदिइंदैन जाती. भलेजति नै विरामी आफ्नो चिकित्सकको नजीकै या कुनै अस्पतालमा जाएं, तर अक्सरप्राय यो मानएरमानेर उनिकोउनको गलत निदान गर्‍यो जाएगागरिनेछ कि उसलाइ उनी उनि अधिक साधारण संक्रामक रोगहरू सेदेखि ग्रस्त छन्, जसमा यही लक्षण देखे जाछन.देखिन्छ। यसको परिणामस्वरूप, एचआईभि (HIV) संक्रमणको निदान गराउनको लागि यिनी प्राथमिक लक्षणहरूको प्रयोग हैनगर्न गरे जातासकिंदैन किन भनें उनी सबै विरामीहरूमा विकसित हुदैनन् र यिनीहरूमा सेदेखि अनेक लक्षण अन्य अधिक साधारण रोगहरूको कारण पनि दि खाए देदिन सकते छन्सक्छन्. हुनत, यस सिंड्रोमको चिन्हारी महत्वपूर्ण हुन सक्छ किन भनें त्यहि अवधिको समयमा विरामी धेरै अधिक संक्रमित हुन्छ.हुन्छ।<ref name="pmid11187417">{{cite journal |author=Daar ES, Little S, Pitt J, ''et al.'' |title=Diagnosis of primary HIV-1 infection. Los Angeles County Primary HIV Infection Recruitment Network |journal=Ann. Intern. Med. |volume=134 |issue=1 |pages=25–9 |year=2001 |pmid=11187417 |doi=}}</ref>

एक मजबूत प्रतिरोध प्रतिरक्षा रक्तको प्रवाहमा जीवाण्विक कणहरूको संख्याको कम गर्छ, जस ले/संग/भन्दा संक्रमणको ''चिकित्सीय विलंबिता'' चरणको शुरुवात चिह्नित गरिन्छ.गरिन्छ। चिकित्सीय विलंबतामा दुई सप्ताहहरू र 20 वर्षोंवर्ष सम्मको अन्तर हुन सक्छ.सक्छ। संक्रमणको यस प्रारम्भिक चरणको समयमा, एचआईभि (HIV) [[लसीका तन्त्र|लसीका सेभन्दा जुडेजोडिएको अंगोंअंगहरु (lymphoid organs)]]को अन्तर्गत सक्रिय हुन्छ, जहाँ जीवाणुहरूको ठूलो मात्राहरू रोमकूपोंको द्रुमाश्म कोशिकाहरू (dendritic cells) (एफडीसी) (FDC)को नेटवर्कमा फंस जाछन.<ref name="burton">

आस-पासको जस ऊतकहरूमा सीडी4⁺ टी (CD4⁺ T) कोशिकाहरूको पर्याप्त मात्रा उपस्थित हो, उनी पनि संक्रमित हुन सक्छन् र जीवाण्विक कण असंक्रमित कोशिकाहरूमा तथा मुक्त जीवाणुहरूको रूप मा, दुवै नै प्रकार सेभन्दा एकत्रित हुन सक्छन्. यस चरणमा जुन व्यक्ति हुन् , उनी अझै पनि संक्रामक छं. यस समयको समयमा, सीडी4⁺ सीडी45आरओ⁺ टी कोशिकाहरू (CD4⁺ CD45RO⁺ T cells) अधिकांश जीवाण्विक भार वहन गर्छं.<ref name="clapham">

:''इस विषयमा अधिक जानकारीको लागि एड्स (AIDS)को निदान, एड्स (AIDS)को लक्षण र एचआईभि (HIV) संक्रमण एवं रोगहरूको लागि डब्ल्यूएचओ (WHO)को बीमारीरोग चरण प्रणाली हेर्नुहोस''

जब सीडी4⁺ टी (CD4⁺ T) कोशिकाहरूको संख्या 200 कोशिकाहरू प्रति µLको आवश्यक स्तर सेले तल गिर जान्छ, त कोशिकाहरूको मध्यस्थता सेदेखि प्राप्त प्रतिरोधक क्षमता समाप्त हुन्छ र अनेक प्रकारको अवसरवादी रोगाणुओं से होनेदेखि वालाहुने सङ्क्रमण दि खाए देनेदिन लागछन. प्रारम्भिक संक्रमणहरूमा अक्सरप्राय भारमा मध्यम र अस्पष्ट कमी, श्वसन तन्त्रको प्रतिवर्ती सङ्क्रमण (जस्तै साइनसाइटिस (sinusitis), ब्रन्काइटिस (bronchitis), ओटाइटिस मीडिया (otitis media), फैरीन्जाइटिस (pharyngitis)), प्रोस्टेटाइटिस (prostatitis), छालामा फुन्सियां र मुंहको छाले शामिल हुन्छन्.

ऐसे साधारण अवसरवादी सङ्क्रमण र ट्यूमर, जसमा भन्दाजसमध्ये अधिकांशको सामान्यतः दृढ सीडी4⁺ टी (CD4⁺ T) कोशिकाहरूको मध्यस्थता सेदेखि प्राप्त प्रतिरोधद्वारा नियन्त्रित गरिन्छ, अब विरामीलाई प्रभावित गराउन लागछन. विशिष्ट रूप सेले, प्रारम्भिक प्रतिरोध मौखिक कैंडिडा प्रजातिहरू र ''माइकोबैक्टेरियम ट्युबरक्युलसिस (Mycobacterium tuberculosis)''को कारण समाप्त हो जाइन्छ, जसको परिणामस्वरूप मौखिक कैंडियासिस (छाला) र ट्युबरक्युलसिसको प्रति संवेदनशीलता बढ जान्छ.जान्छ। यसको बाद, अदृश्य हर्पस विषाणुओंको पुनर्सक्रियणको कारण हर्पस सिम्प्लेक्सको बढती भयो फुन्सिहरू , शिंगल (Shingle), एप्सटीन-बैर विषाणु-प्रवृत्त बी-कोशिका लिंफोमा (Epstein-Barr virus-induced B-cell lymphomas) अथवा कापोसीको सार्कोमा (Kaposi's sarcoma)को बिगडती भयो स्थितिको साथ इनकी पुनरावृत्ति हुन सक्छ.सक्छ।

''न्युमोसिस्टिस जिरोवेकी (Pneumocystis jirovecii)''को कारण होने वालाहुने न्युमोनिया साधारण हो र अक्सरप्राय यो जानलेवा पनि हुन्छ.हुन्छ। एड्स (AIDS)को अंतिमअन्तिम चरणोंचरणहरु मा, साइटोमेगैलोभाइरस (cytomegalovirus) (एक अन्य हर्पस विषाणु) या माइकोबैक्टेरियम एवियम कम्प्लेक्स (Mycobacterium avium complex)को द्वारा होने वालाहुने सङ्क्रमण अधिक विशिष्ट छन्. एड्स (AIDS)को सबै रोगिहरूमा यिनीहरू सबै सङ्क्रमण या ट्यूमर हुदैनन्, र कुनै यस्तो/यस्ता/यसरी ट्यूमर र सङ्क्रमण पनि छन्, जुन कम विशिष्ट छन्, तर फेरि पनि महत्वपूर्ण छन्.

}}</ref> (ध्यान दिनुहोस कि वाणिज्यिक यौन संपर्कों, एचआईभि (HIV) संक्रमणको चरण, जननांगमा छालोंको उपस्थिति या इतिहास, र राष्ट्रीय आय स्तरहरू जस्तै अन्य कारकहरूको कारण जोखिमको दरें बदल सकती छन्. <br /><ref name="Boily_et_al">{{

| 9000<ref name="Donegan">{{

| 2500<ref name="Coovadia">{{

! style="text-align:left"| दबाइहरूको इंजेक्शन लिउनको लागि साझा सुईको प्रयोग

| 67<ref name="Kaplan">{{

| 30<ref name="Bell">{{

! style="text-align:left"| ग्रहणशील गुदा मैथुन (2009 र 2010को अध्ययन)

| 170^‡ (95% विश्वास अन्तराल 30-890)<ref name="Boily_et_al" /> / 143 ^* (95% विश्वास अन्तराल 48-285) <ref name="Jin_et_al" />

! style="text-align:left"| ग्रहणशील गुदा मैथुन (1992को अध्ययन सेले प्राप्त डेटामा आधारित)^*

| 50<ref name="ESG">{{

| 62^a (95% विश्वास अन्तराल 7-168)<ref name="Jin_et_al" />

| 11^a (95% विश्वास अन्तराल 2-24)<ref name="Jin_et_al" />

! style="text-align:left"| प्रवेशामक गुदा मैथुन (1992को अध्ययन सेले प्राप्त डेटामा आधारित)^*

| 6.5<ref name="ESG" /><ref name="Varghese" />

| 38 (95% विश्वास अन्तराल 13-110)<ref name="Boily_et_al" />

| 30 (95% विश्वास अन्तराल 14-63)<ref name="Boily_et_al" />

| 10<ref name="ESG"/><ref name="Leynaert">{{

| 5<ref name="ESG"/>

| 1^†^b<ref name="Varghese" />

| 0.5^†^b<ref name="Varghese" />

! colspan="5" style="border-right:0"| ^*यहयो मानते भए कि कण्डोमको प्रयोग हैनहोन गर््यो हो <br /> ^‡एकत्रित सञ्चरण संभाव्यता आकलन <br /> ^§स्रोत कुनै पुरुषमा गरिएको(थियो) मुख-मैथुन<br />को सन्दर्भित गर्छ

! colspan="5" style="border-right:0"| ^aध्यान दिनुहोस कि अन्य अध्ययनहरूलाइ यस कुराको अपर्याप्त प्रमाण मिले हुन् कि नर खतना<br /> पुरुषोंकोपुरुषहरुको साथ यौन-क्रिया गराउन वाला पुरुषहरूमा एचआईभि (HIV) सङ्क्रमण या यौन रूप सेले सञ्चरित होने वालाहुने अन्य संक्रमणहरूको विरुद्ध रक्षा गर्छ<ref name="Millett_et_al">{{

}}</ref><ref name="Millett_et_al2">मूल्हरूको सुधार हालाँकिहुनत "गैर-सूचक निष्कर्षोंको पैटर्न स्पष्टतः प्रकाशित लेखको साथ अनुरूप हो" [http://jama.ama-assn.org/cgi/content/full/jama;301/11/1126 ]</ref> <br />

! colspan="5" style="border-right:0"| ^bध्यान दिनुहोस कि संभावित सह-कारक, जस्तै मौखिक चोट, घाउ, सूजनसुनिंनु, यौन रूप सेले सञ्चरित होने वालाहुने संलग्न सङ्क्रमण,<br /> मुंहमा स्खलित हुनु र व्यवस्थित प्रतिरोधको दबाना, एचआईभि (HIV) सञ्चरणको दरमा वृद्धि करगरेर सकते छन्. {{cite web|url=http://www.phac-aspc.gc.ca/publicat/epiu-aepi/epi_update_may_04/13-eng.php |title=Public Health Agency of Canada |publisher=Phac-aspc.gc.ca |date=2004-12-01 |accessdate=2010-07-28}}</ref>

एचआईभि (HIV)को लागि तीन मुख्य सञ्चरण मार्गोंकोमार्गहरुको पहिचान गरे गई है।छ। एचआईभि-1 (HIV-1)को तुलनामा आमा-से-सन्तानमा र यौन-क्रिया मार्गको द्वारा एचआईभि-2 (HIV-2)को सञ्चरण होनेको दर धेरै कम है।छ।

अधिकांश एचआईभि (HIV) सङ्क्रमण असुरक्षित यौन संबंधोंकोसम्बन्धहरुको कारण प्राप्त हुन्छन्. एचआईभि (HIV)को बारेमा फैलाफैलयो परितोष एचआईभि (HIV)को जोखिममा एक मुख्य भूमिका निभाइन्छ.निभाइन्छ।<ref name="cdc1" /><ref name="cdc2" /> जब एक साथीको संक्रमित यौन-स्राव दोस्रोको लैंगिक, मौखिक या गुदाको श्लेष्म झिल्लीको संपर्कमा आउछन्, तब यौन-सञ्चरण हुन सक्छ.सक्छ। उच्च-आय वाला देशहरू मा, महिला-से-पुरुषमा होने वालाहुने सञ्चरणको दर 0.04% प्रति कृत्य र पुरुष-से-महिला सञ्चरणको दर 0.08% प्रति कृत्य है।छ। विभिन्न कारणहरू से, निम्न-आय वाला देशहरूमा यिनीहरू दरें 4 सेदेखि 10 गुना अधिक छन्.<ref name="Boily_et_al" /> ग्रहणशील गुदा-मैथुनको दर अत्यधिक उच्च हो, 1.7% प्रति कृत्य.<ref name="Boily_et_al" />

लैटेक्स कण्डोमको सही र नियमित प्रयोग एचआईभि (HIV)को यौन सञ्चरणको जोखिमको लगभग 85% सम्म कम गर्छ.गर्छ।<ref name="workshop">{{cite conference |last=National Institute of Allergy and Infectious Diseases | authorlink = National Institute of Allergy and Infectious Diseases | coauthors = National Institutes of Health, Department of Health and Human Services |title=Workshop Summary: Scientific Evidence on Condom Effectiveness for Sexually Transmitted Disease (STD) Prevention |pages=13–15 |date=2001-07-20 |location=Hyatt Dulles Airport, Herndon, Virginia |url=http://www3.niaid.nih.gov/about/organization/dmid/PDF/condomReport.pdf |format=PDF |accessdate=2009-01-08 }}</ref> हुनत, स्पर्मीसाइड (Spermicide) वास्तवमा सञ्चरण दरको बढाबढयो सक्छ.सक्छ।<ref name="spermicide">{{cite web|url=http://www.fda.gov/ForConsumers/byAudience/ForPatientAdvocates/HIVandAIDSActivities/ucm126372.htm|title=Should spermicides be used with condoms? |publisher=[[United States Food and Drug Administration]]|date=2009-04-30|accessdate=2009-07-23 |work=Condoms and Sexually Transmitted Diseases, Brochure}}</ref> [http://www.global-campaign.org/rectalN9.htm#rectal रोगाणुनाशक औषधिहरुको लागि वैश्विक अभियान: N-9 वृक्क संबंधीसम्बन्धी उपयोग] को जांच 22-07-2009</ref> [http://www.global-campaign.org/clientfiles/GFN.pdf एचआईभि (HIV) जोखिम सूचीमा नानक्सिनल-9 शुक्राणुनाशक] को जांच 22-07-2009</ref>

}}</ref> [[कीनिया|केन्या]], {{cite journal |author=Bailey RC, Moses S, Parker CB, ''et al.'' |title=Male circumcision for HIV prevention in young men in Kisumu, Kenya: a randomised controlled trial|journal=Lancet |volume=369 |issue=9562 |pages=643–56 |year=2007 |pmid=17321310|doi=10.1016/S0140-6736(07)60312-2}}</ref> र [[युगांडा]] {{cite journal

}}</ref> मा यस्तो/यस्ता/यसरी यादृच्छिकृत नियन्त्रित परीक्षण किये जातेजाि रहे छन्, जसमा खतना न किये भए पुरुषहरूलाइ रोगाणुहीन स्थितियहरूमा उनिकोउनको चिकित्सीय खतना गराउनको लागि यादृच्छिक रूप से ले चुनाइयो र उसलाइ परामर्श दिइएको, जबकि अन्य पुरुषहरूको खतना हैन गर््यो, इनसे महिला-से-पुरुषमा यौन एचआईभि (HIV) सञ्चरणको दरमा क्रमशः 60%, 53% र 51%को गिरावट देखियो. यसको परिणामस्वरूप, डब्ल्यूएचओ (WHO) तथा यूएनएड्स (UNAIDS) सचिवालयद्वारा स्थापित एक विशेषज्ञ समितिले “पुरुषहरूमा विषमलिंगकामी रूप सेले अभिग्रहित एचआईभि (HIV) संक्रमणको जोखिमको कम गराउनको एक अतिरिक्त महत्वपूर्ण हस्तक्षेपको रूपमा अब पुरुष खतनेको पनि मान्यता दिये जाउनको अनुशंसाको है।छ।"<ref name="WHOUNAIDScircum">{{cite web

}}</ref> पुरुषोंकोपुरुषहरुको साथ यौन-क्रिया गराउन वाला पुरुषोंपुरुषहरु मा, यस कुराको प्रमाण अपर्याप्त हुन् कि नर खतना एचआईभि (HIV) सङ्क्रमण या अन्य यौन रूप सेले सञ्चरित होने वालाहुने संक्रमणहरूको बिरुद्धसुरक्षा प्रदान गर्छ.गर्छ।<ref name="Millett_et_al" />

जिन महिलाहरूमा पोथी जननांग कर्तन (female genital cutting) (एफजीसी) (FGC) प्रक्रिया भयो हो, उनिमा एचआईभि (HIV)को अध्ययनोंकोअध्ययनहरुको मिश्रित परिणाम प्राप्त भए छन्; विवरणहरूलाइ लागि पोथी जननांग कर्तन#एचआईभि (HIV) हेर्नुहोस.

सामान्यतः यदि संक्रमित रक्त कुनै पनि [[घाउ|खुले घाउ]]को संपर्कमा आ जाए, त एचआईभि (HIV) सञ्चरित हुन सक्छ.सक्छ।

इस सञ्चरण मार्गको कारण अंतःशिरामा नशालु दबाइहरू लिउन वाला प्रयोक्ताओं, हीमोफीलिया सेदेखि ग्रस्त मान्छेहरू र रक्ताधान (हुनत विकसित विश्वमा अधिकांश रक्ताधानहरूलाइ एचआईभि (HIV)को अनुपस्थिति सुनिश्चित गराउनको लागि जांचा जाइन्छ) र रक्त उत्पादनहरूको प्राप्त कर्ताहरूमा सङ्क्रमण हुन सक्छ.सक्छ। यो उनी मान्छेहरूको लागि पनि चिंताको विषय हो, जुन यस्तो/यस्ता/यसरी क्षेत्रहरूमा चिकित्सीय देखभाल प्राप्त करगरेर रहे हुन् , जहाँ इंजेक्शन उपकरणको प्रयोगमा स्वच्छताको घटिया स्तर प्रचलित छन्, जस्तै तृतीय विश्वको देश. स्वास्थ्य सेवा कार्यकर्ताहरू, जस्तै परिचारिकाएं, प्रयोगशाला सहायक र चिकित्सक पनि संक्रमित होतेहोि रहे छन्, हुनत यस्तो धेरै दुर्लभ मामलहरूमा नै हुन्छ.हुन्छ। जब सेदेखि रक्तको द्वारा एचआईभि (HIV)को सङ्क्रमण ज्ञात भयो हो, तब सेदेखि वैश्विक सावधानिहरूको द्वारा रक्तको संपर्कमा आने सेदेखि स्वयंको बचाव गरनगर्न चिकित्सीय पेशेवरहरूलाइ लागि आवश्यक बनयोदिइएको है।छ। जुन मान्छे गोदने, छेदन करवाने र खुरचनेको विधियांविधिहरु करते या करवाते छन्, उसलाइ पनि संक्रमणको जोखिम हुन सक्छ.सक्छ।

संक्रमित व्यक्तिहरूको लार, आंसू र मूत्रमा एचआईभि (HIV)को मात्रा कम पाई गईपाएएको हो, तर यिनी स्रावोंको द्वारा सङ्क्रमण होनेको कुनै पनि मामला दर्ज हैन भयोभएन हो र इनकेयिनको द्वारा सञ्चरण होनेको संभावित जोखिम नगण्य है।छ।<ref name="pmid2963151">{{cite journal

}}</ref> मच्छरों द्वारा एचआईभि (HIV)को सञ्चरण गरे जान सम्भव छैन. {{cite web|url=http://www.rci.rutgers.edu/%7Einsects/aids.htm |title=Why Mosquitoes Cannot Transmit AIDS [HIV virus&#93; |publisher=Rci.rutgers.edu |date= |accessdate=2010-07-28}}</ref>

एक आमा सेदेखि उनको सन्तानमा एचआईभि (HIV)को सङ्क्रमण ''यूटेरोमा (in utero)'' (गर्भावस्थाको समयमा), इंट्रापार्टम (intrapartum) (बच्चाहरूको जन्मको समय), अथवा स्तनपानको द्वारा हुन सक्छ.सक्छ। उपचारको अभाव मा, माता र पुत्रको बीच जन्म सम्म सञ्चरणको दर लगभग 25% है।छ।<ref name="Coovadia" /> हुनत, जहाँ संयोजनात्मक एंटीरेट्रोवियल दबाइहरू सेदेखि उपचार र सीजेरियन सेक्शन उपलब्ध हुन् , वहां यस जोखिमको कम गरएरगरेर एक प्रतिशत सम्म गरे जाजान सक्छ.सक्छ।<ref name="Coovadia" /> जन्म पछि आमा-से-सन्तानमा होने वालाहुने सञ्चरणको स्तनपानमा पूर्ण प्रतिबंध लगाएर ठूलो मात्रामा रोकयोजारोकिन सक्छ; हुनत यसको साथ रुग्णता महत्वपूर्ण रूप सेले जुडी भयो है।छ। अनन्य स्तनपान र नवजात शिशुहरूमा विस्तारित एंटीरेट्रोवियल प्रोफिलेक्सिसको प्रावधान पनि यस सञ्चरण सेदेखि बचनेमा प्रभावी हुन्छन्. कोकरेन सिस्टेमटिक रिवियु औन इंटरवेंशन फर प्रिवेंशन अफ लेट पोस्टनटल मदर टू चाइल्ड ट्रांसमिशन अफ एचआईभि (HIV) http://www.cochrane.org/reviews/en/ab006734.html</ref>

कुनै अन्य जीवाणुहरूको विपरीत, एचआईभि (HIV)को सङ्क्रमण अतिरिक्त संक्रमणहरूको बिरुद्धप्रतिरोध प्रदान हैन करता, विशिष्टतः जेनेटिक रूप भन्दा अधिक दूरस्थ जीवाणुहरूको स्थिति मेंमा. अंतः- तथा आंतर-क्लेड (inter- and intra-clade) दुवैको नै अनेक संक्रमणहरू,<ref name="pmid15995957">{{cite journal

}}</ref> र यहाँ सम्म कि बीमारीकोरोगको अधिक तीव्र विकास सेभन्दा जुडेजोडिएको संक्रमणहरूको पनि जानकारी मिली है।छ।

</ref> बहु-संक्रमणहरूलाई दोस्रो निष्पीडनको अभिग्रहणको समयको आधारमा दुई श्रेणिहरूमा विभाजित गर््यो है।छ। ''सहसंक्रमण (Coinfection)''को प्रयोग दुई यस्तो/यस्ता/यसरी निष्पीडनहरूलाइ सन्दर्भित गराउनको लागि गरिन्छ, जुन एक नै समय अभिग्रहित प्रतीत हुन्छन् (या जुन यति नजीकै हुन् कि उसलाइ अलग-अलग पहिचानयोन जा सकता हो). ''पुनर्संक्रमण (Reinfection)'' (या ''अतिसंक्रमण (superinfection)'' ) दोस्रो निष्पीडनको साथ होने वालाहुने त्यो सङ्क्रमण हो, जुन पहिले निष्पीडनको यति समय बादपछि हुन्छ कि उसलाइ मापानापयो जा सके. पुरा विश्वमा तीव्र तथा दीर्घकालीन सङ्क्रमण दुवैमा एचआईभि (HIV)को दोहरेदोहोरो संक्रमणहरूको दुवै रूपहरूको जानकारी मिली है।छ। {{cite journal

=== संरचना वतथा जीनोम ===

एचआईभि (HIV)को संरचना अन्य रेट्रोभाइरसहरू सेदेखि भिन्न हुन्छ.हुन्छ। मोटे तरिकामा यो वृत्ताकार हुन्छ<ref name="McGovern">{{

और यसको व्यास लगभग 120 नैनोमीटरन्यानोमिटर (nm) हुन्छ, जुन कि एक लालरातो रक्त कोशिका सेले लगभग 60 गुना सानो हुन्छ, तर फेरि पनि कुनै जीवाणुको सन्दर्भमा यो काफीएकदम बडाठूलो आकार हो.<ref name="Microbiology3">{{cite book|author=Fisher, Bruce; Harvey, Richard P.; Champe, Pamela C. |title=Lippincott's Illustrated Reviews: Microbiology (Lippincott's Illustrated Reviews Series) |publisher=Lippincott Williams & Wilkins |location=Hagerstown, MD |year= 2007|pages= |isbn=0-7817-8215-5 |oclc= |doi=}}में सिंहावलोकनको साथ तुलना: पृष्ठ 3</ref> यो धनात्मक एकल-रेशे वाला [[राइबोज न्यूक्लिक अम्ल|आरएनए]] (Single-Stranded RNA)को दुई प्रतिहरू देखि से मिलएर बनयोहुन्छमिलेरबनयोहुन्छ, जुन कि जीवाण्विक प्रोटीन पी24 (p24)को 2,000 प्रतिहरू देखि से मिलएर बनेमिलेरबने एक शंक्वाकार कैप्सिड सेदेखि घिरे जीवाणुको नौ जीनहरूलाइ कूटबद्ध गर्छ.गर्छ।<ref name="compendia">{{

}}</ref> एकल-रेशे वाला आरएनए (RNA) न्युक्लियोकैप्सिड प्रोटीन पी7 (p7) र रिवर्स ट्रान्स्क्रिप्टेस (reverse transcriptase), प्रोटीसेस (proteases), राइबोन्युक्लीएस (ribonuclease) र इन्टीग्रेस (integrase) जस्तै वायरिऔन (virion)को विकासको लागि आवश्यक किण्वकोंको साथ दृढतापूर्वक बंधा हुन्छ.हुन्छ। जीवाण्विक प्रोटीन पी17 (p17) से मिलएरदेखि बनयोएकमिलेरबनयोएक मैट्रिक्स कैप्सिडको चारै ओर एक घेरा बनाएर वायरिऔन कणको अखंडताको सुनिश्चित गर्छ.गर्छ।<ref name="compendia" />

पुनः यो एक जीवाण्विक आवरण सेदेखि ढंकाछोपयो हुन्छ, जुन कि वसायुक्त अणुओं, जिन्हेंजसलाई फस्फोलिपिड भनिन्छ र जसलाइ एक मानव कोशिकाको मेम्ब्रेन सेदेखि उनी समय लिया जाइन्छ, जब एक नवनिर्मित जीवाणु कण कोशिका सेले निकलता हो,को दुई स्तरहरू सेदेखि मिलएर बनयोहुन्छ.मिलेरबनयोहुन्छ। जीवाण्विक आवरणमा पाहुना कोशिकाको प्रोटीन र जटिल एचआईभि (HIV) प्रोटीनको लगभग 70 प्रतियांप्रतिहरु हुन्छं, जुन जीवाणु कणको सतह सेले भएर बाहिर निकलती छन्.<ref name="compendia" /> यो प्रोटीन, जसलाइ एन्व (Env) भन्दछन्, ग्लाइकोप्रोटीन (जीपी) (gp) 120 नामक तीन कणहरू तथा तीन जीपी41 (gp41) कणहरू सेदेखि मिलएर बनेमिलेरबने एक तने, जुन संरचनालाई जीवाण्विक आवरणमा स्थिर रखती हो, सेदेखि मिलएर बनयोहुन्छ.मिलेरबनयोहुन्छ।<ref name="Chan">{{

| issue=2}}</ref> यो ग्लाइकोप्रोटीन कम्प्लेक्स जीवाणुलाई लक्ष्यित कोशिकाहरू सेदेखि जुडनेजोडन र मिल जाउनको क्षमता प्रदान गर्छ, ताकि संक्रामक चक्रको प्रारम्भ गरे जा सके.<ref name="Chan" />

आरएनए (RNA) जीनोम कम से कम सात संरचनात्मक चिह्नों (एलटीआर (LTR), टीएआर (TAR), आरआरई (RRE), पीई (PE), एसएलआईपी (SLIP), सीआरएस (CRS) र आईएनएस (INS)) र नौ जीन (''जीएजी (gag)'' , ''पीओएल (pol)'' , र ''ईएनवी (env)'' , ''टीएटी (tat)'' , ''आरईवी (rev)'' , ''एनईएफ (nef)'' , ''वीआईएफ (vif)'' , ''वीपीआर (vpr)'' , ''वीपीयू (vpu)'' , र कहिले काँही दसवां ''टीईवी (tev)'' , जुन कि टीएटी (tat), ईएनवी (env) र आरईवी (rev)को गलन हुन्छ) से मिलएरदेखि बनयोहुन्छमिलेरबनयोहुन्छ, जुन 19 प्रोटीनहरूलाई कूटबद्ध गर्छन्. यिनीहरूमा सेदेखि तीन जीन, ''जीएजी (gag)'' , ''पीओएल (pol)'' , र ''ईएनवी (env)'' ,मा नएनयाँ जीवाणु कणहरूको लागि संरचनात्मक प्रोटीन बनाउनको लागि आवश्यक जानकारी हुन्छ.हुन्छ।<ref name="compendia" /> उदाहरणको लागि, ''ईएनवी (env)'' द्वारा जीपी160 (gp160) नामक एक प्रोटीनलाई कूटबद्ध गरिन्छ, जसको विघटन गरएरगरेर एक जीवाण्विक किण्वक जीपी120 (gp120) वतथा जीपी41 (gp41)को रचना गर्छ.गर्छ। शेष छः जीन, ''टीएटी (tat)'' , ''आरईवी (rev)'' , ''एनईएफ (nef)'' , ''वीआईएफ (vif)'' , ''वीपीआर (vpr)'' , र ''वीपीयू (vpu)'' (या एचआईभि-2 (HIV-2)को स्थितिमा ''वीपीएक्स (vpx)'' ), कोशिकाहरूलाई संक्रमित गराउन, जीवाणुको नयाँ प्रतिलिपियां बनाउन (दोहराने) अथवा बीमारीरोग उत्पन्न गराउनको एचआईभि (HIV)को क्षमताको नियन्त्रित गराउन वाला प्रोटीनको लागि नियामक जीन छन्.<ref name="compendia" />

दो टीएटी (Tat) प्रोटीन (पी16 (p16) र पी14 (p14)) टीएआर (TAR) आरएनए (RNA) बंधको द्वारा कार्य गराउन वाला एएलटीआर (LTR) प्रचारकको लागि ट्रांस्क्रिप्शनल ट्रांसैक्टिवेटर छन्. टीएआर (TAR)को उनी माइक्रोआरएनए (microRNAs)मा पनि प्रसंस्करित गरे जाजान सक्छ, जुन ईआरसीसीआई1 (ERCC1) र आईईआर3 (IER3) एपोप्टसिस जीनहरूको नियमन गरछन.<ref name="pmid18299284">{{cite journal|author=Ouellet DL, Plante I, Landry P, ''et al.'' |title=Identification of functional microRNAs released through asymmetrical processing of HIV-1 TAR element |journal=Nucleic Acids Res. |volume=36 |issue=7 |pages=2353–65 |year=2008 |month=April |pmid=18299284 |pmc=2367715 |doi=10.1093/nar/gkn076 |url=http://nar.oxfordjournals.org/cgi/content/full/36/7/2353}}</ref><ref name="pmid19220914">{{cite journal |author=Klase Z, Winograd R, Davis J, ''et al.'' |title=HIV-1 TAR miRNA protects against apoptosis by altering cellular gene expression |journal=Retrovirology |volume=6 |issue= |page=18 |year=2009 |pmid=19220914 |pmc=2654423 |doi=10.1186/1742-4690-6-18 |url=http://www.retrovirology.com/content/6/1/18}}</ref> आरईवी (Rev) प्रोटीन (पी19) (p19) आरआरई (RRE) आरएनए (RNA) तत्वको साथ बांधकर आरएनए (RNA)को यसको केन्द्र तथा कोशिकाद्रव्य सेले जाउनमा शामिल हुन्छ.हुन्छ। वीआईएफ (Vif) प्रोटीन (पी23) (p23) एपीओबीईसी3जी (APOBEC3G) (एक कोशिका प्रोटीन, जुन डीएनए:आरएनए (DNA:RNA) संकरहरूलाइ डीमिनेट गर्छ र /या पीओएल (Pol) प्रोटीनको साथ हस्तक्षेप गर्छ)को कार्यको रोकइन्छ.रोकइन्छ। वीपीआर (Vpr) प्रोटीन (पी14) (p14) जी2/एम (G2/M)मा कोशिका-विभाजनको रोकइन्छ.रोकइन्छ। एनईएफ (Nef) प्रोटीन (पी27) (p27) सीडी4 (CD4) (मुख्य जीवाण्विक अभिग्राहक), तथा साथ नै एमएचसी श्रेणी I (class I) वतथा श्रेणी II (class II) अणुओंको शीघ्र-नियनम गर्छ.गर्छ।<ref name="pmid2014052">{{cite journal |author=Garcia JV, Miller AD |title=Serine phosphorylation-independent downregulation of cell-surface CD4 by nef |journal=Nature |volume=350|issue=6318 |pages=508–11 |year=1991 |month=April |pmid=2014052 |doi=10.1038/350508a0|url=}}</ref><ref name="pmid8612235">{{cite journal |author=Schwartz O, Maréchal V, Le Gall S, Lemonnier F, Heard JM |title=Endocytosis of major histocompatibility complex class I molecules is induced by the HIV-1 Nef protein |journal=Nat. Med. |volume=2 |issue=3 |pages=338–42 |year=1996|month=March |pmid=8612235 |doi= 10.1038/nm0396-338|url=}}</ref><ref name="pmid11593029">{{cite journal |author=Stumptner-Cuvelette P, Morchoisne S, Dugast M, ''et al.'' |title=HIV-1 Nef impairs MHC class II antigen presentation and surface expression |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A.|volume=98 |issue=21 |pages=12144–9 |year=2001 |month=October |pmid=11593029 |pmc=59782|doi=10.1073/pnas.221256498 |url=}}</ref>

एनईएफ (Nef) एसएच3 (SH3) डोमेनको साथ पनि अंतःक्रिया गर्छ.गर्छ। वीपीयू (Vpu) प्रोटीन (पी16) (p16) संक्रमित कोशिकाहरू सेदेखि नएनयाँ जीवाणु कणहरूको मुक्तिको प्रभावित गर्छ.गर्छ।<ref name="compendia" /> एचआईभि (HIV) आरएनए (RNA)को प्रत्येक श्रृंखलाको छोरमा एक आरएनए (RNA) क्रम हुन्छ, जसलाइ लन्ग टर्मिलन रीपीट (long terminal repeat) (एलटीआर) (LTR) भन्दछन्. एलटीआर (LTR) वाला क्षेत्र नएनयाँ जीवाणुहरूको उत्पादनको नियन्त्रित गराउन वाला परिवर्तकोंको जस्तै/तरिका कार्य गर्छन् र उसलाइ एचआईभि (HIV)को या पाहुना कोशिकाको प्रोटीनहरूको द्वारा सक्रिय गरे जाजान सक्छ.सक्छ। पीएसआई (Psi) तत्त्व जीवाण्विक जीनोम पैकेजिंगमाप्याकेजिङ्गमा शामिल हुन्छ र यसको चिन्हारी जीएजी (Gag) र आरईवी (Rev) प्रोटीनहरू द्वारा गरिन्छ.गरिन्छ। स्लिप (SLIP) तत्त्व (टीटीटीटीटी) (TTTTTT) कार्यात्मक पीओएल (Pol) बनाउनको लागि आवश्यक जीएजी (Gag)-पीओएल (Pol) वाचन फ्रेममा फ्रेम परिवर्तनमा शामिल हुन्छ.हुन्छ।<ref name="compendia" />

जीवाण्विक अनुवर्तन शब्दावली यस कुराको उल्लेख गर्छ कि एचआईभि (HIV) किन कोशिका प्रकारहरूलाइ संक्रमित गर्छ.गर्छ। एचआईभि (HIV) अनेक प्रकारको प्रतिरोधी कोशिकाहरूलाई संक्रमित करगर्न सक्छ, जस्तै सीडी4⁺ टी कोशिकाहरू (CD4⁺ T cells), मैक्रोफेजेस (macrophages), र माइक्रोग्लायल (microglial) कोशिकाहरू. मैक्रोफेजेस (macrophages) र सीडी4⁺ टी (CD4⁺ T)मा एचआईभि-1 (HIV-1)को प्रवेशको लागि लक्ष्यित कोशिकामा वायरिऔन आवरण ग्लाइकोप्रोटीन (जीपी120)को सीडी4 (CD4) अणुओंको साथ तथा केमोकाइन सहाभिग्राहकोंको साथ होने वालीहुने अंतःक्रियाको द्वारा मध्यस्थता गरिन्छ.गरिन्छ।<ref name="Chan" />

एचआईभि-1 (HIV-1)को मैक्रोफेज (एम-अनुवर्ती) (M-tropic) खिंचाव (strains) या नन-सिंसिटा-इण्ड्यूसिंग खिंचाव (non-syncitia-inducing strains) (एनएसआई) (NSI) प्रवेशको लागि ''β'' -केमोकाइन अभिग्राहक सीसीआर5 (CCR5)को प्रयोग गर्छन् र यस प्रकार मैक्रोफेजहरूमा तथा सीडीआर4⁺ टी कोशिकाहरू (CDR4⁺ T cells)मा प्रतिलिपि बनयोपानेमा सक्षम हो जाछन.<ref name="Coakley">{{

}}</ref> यस सीसीआर5 (CCR5) सहाभिग्राहकको प्रयोग लगभग सबै प्रथामिक एचआईभि-1 विलगों (isolates) द्वारा जीवाण्विक जेनेटिक उप-प्रकार सेदेखि निरपेक्ष रहते भए गरिन्छ.गरिन्छ। वस्तुतः मैक्रोफेज एचआईभि (HIV) संक्रमणको अनेक पहलुहरूमा एक मुख्य भूमिका निभाछन. उनी एचआईभि (HIV) द्वारा संक्रमित गरिने पहिलो कोशिकाहरू प्रतीत हुन्छन् र संभवतः उनी विरामीमा सीडी4⁺ कोशिकाहरू (CDR4⁺ T cells)की कमी हो जाए पछि एचआईभि (HIV)को उत्पादनको श्रोत पनि छन्. मैक्रोफेज र माइक्रोग्लायल कोशिकाहरू एचआईभि (HIV) द्वारा केंद्रीयकेन्द्रिय स्नायु तन्त्रमा संक्रमित गरिने कोशिकाहरू छन्. एचआईभि (HIV) संक्रमित विरामीहरूको गलतुण्डिकाओं (tonsils) तथा ग्रन्थ्याभों (adenoids) मा, मैक्रोफेज बहु-केंद्रीकृत विशाल कोशिकाहरूमा संगलित हो जाइन्छ, जुन जीवाणुको ठूलो मात्राहरू उत्पन्न गर्छं.

टी-अनुवर्ती विलग (T-tropic isolates), या सिंसिटा-इण्ड्यूसिंग (syncitia-inducing) (एसआई) (SI) खिंचाव (strains) प्राथमिक सीडी4⁺ टी (CD4⁺ T) कोशिकाहरू तथा साथ नै मैक्रोफेजहरूमा प्रतिलिपि बनाछन र प्रवेशको लागि ''α'' -केमोकाइन अभिग्राहक, सीएक्ससीआर4 (CXCR4),को प्रयोग गर्छन्.<ref name="Coakley" /><ref name="Deng">

}}</ref> एचआईभि-1 (HIV-1)को दोहरेदोहोरो-अनुवर्ती खिंचावहरूलाइ एचआईभि-1 (HIV-1)को पारगमन खिंचाव मानिन्छ र यस प्रकार उनी जीवाण्विक प्रवेशको लागि सीसीआर5 (CCR5) र सीएक्ससीआर4 (CXCR4) दुवैको प्रयोग सहाभिग्राहकोंको रूपमा करगरेर पानेमापानमा सक्षम हुन्छन्.

''α'' -केमोकाइन एसडीएफ-1 (SDF-1), सीएक्ससीआर4 (CXCR4)को लागि एक बंध (ligand), टी-अनुवर्ती (T-tropic) एचआईभि-1 (HIV-1) विलगोंको प्रतिलिपिको रोकइन्छ.रोकइन्छ। यस्तो त्यो यिनी कोशिकाहरूको सतहमा सीएक्ससीआर4 (CXCR4)को अभिव्यक्तिको शीघ्र-नियमनद्वारा गर्छ.गर्छ। केवल सीसीआर5 (CCR5) अभिग्राहकको प्रयोग गराउनवाला एचआईभि (HIV)को आर5 (R5) भनिन्छ; जुन केवल सीएक्ससीआर4 (CXCR4)को प्रयोग गर्छन्, उसलाइ एक्स4 (X4) भनिन्छ, र जुन दुवैको प्रयोग गर्छन्, उनी एक्स4आर5 (X4R5) कहलाते छन्. हुनत, केवल सहाभिग्राहकहरूको प्रयोग जीवाण्विक अनुवर्तनको व्याख्या हैन करता किन भनें सबै आर5 (R5) जीवाणु एक उत्पादक संक्रमणको लागि मैक्रोफेकमा सीसीआर5 (CCR5)को प्रयोग करप्रयोगएर पानेमापानमा सक्षम हुदैनन्<ref name="Coakley" /> र एचआईभि (HIV) मायलइड डेंड्राइटिक कोशिकाहरू (myeloid dendritic cells)को एक उप-प्रकारको पनि संक्रमित करगर्न सक्छ,<ref name="Knight">

}}</ref> जुन संभवतः एक भण्डारको निर्माण गर्छ, जुन सीडीआर4⁺ टी (CD4⁺ T) कोशिकाहरूको संख्या अत्यधिक निम्न स्तरहरूमा पहुंच जाए पछि संक्रमणलाई बनाए राखइन्छ.राखिन्छ।

}}</ref> उदाहरणको लागि सीसीआर5-Δ32 (CCR5-Δ32) परिवर्तन वाला मान्छे आर5 जीवाणुको साथ संक्रमणको प्रति प्रतिरोधी हुन्छन् किन भनें यो परिवर्तन एचआईभि (HIV)को यस सहाभिग्राहक सेदेखि बंधने सेदेखि रोकइन्छ, जस ले/संग/भन्दा लक्ष्य कोशिकाहरूलाई संक्रमित गराउनको यसको क्षमता घट्छ.घट्छ।

[[मैथुन|यौन-संपर्क]] एचआईभि (HIV)को सञ्चरणको मुख्य माध्यम है।हो। एक्स4 (X4) र आर5 (R5) दुवै नै एचआईभि (HIV) वीर्यको द्रवमा उपस्थित हुन्छन्, जुन पुरुष सेले उनको यौन-साथीमा पठाइयो जाइन्छ.जाइन्छ। यसको बादपछि वायरिऔन अनेक कोशिकामय लक्ष्यहरूलाइ संक्रमित करगर्न सक्छ र पुरा जीवमा बिखर जाइन्छ.जाइन्छ। हुनत यसको मार्ग सेले आर5 (R5) जीवाणुको प्रबल सञ्चरण एक चयन प्रक्रियाको परिणामस्वरूप हुन्छ.हुन्छ।<ref name="Zhu1993">

}}</ref> यो अझै पनि शोधको विषय हो कि यो चयन प्रक्रिया कुन प्रकार कार्य गर्छ, तर एक मडल यो हो कि शुक्राणु चयनात्मक रूप सेले आर5 एचआईभिको वहन गर्न सक्छन् किन भनें उनी आफ्नो सतहमा सीसीआर3 (CCR3) र सीसीआर5 (CCR5) दुवैमा प्रक्रिया गर्छन्, तर सीएक्सआर4 (CXCR4)मा हैन<ref name="Muciaccia">

}}</ref> र जननांगको उपकलाको कोशिकाहरू एक्स4 (X4) जीवाणुलाई प्रमुखता सेभन्दा अलग गर्छं.<ref name="Berlier">

}}</ref> उप-प्रकार बी एचआईभि-1 (B HIV-1) सेभन्दा संक्रमित विरामीहरू मा, अक्सरप्राय बीमारीकोरोगको अनुवर्ती-चरणमा सहाभिग्राहकमा एक परिवर्तन देख्यो जाइन्छ र टी-अनुवर्ती (T-tropic) संस्करण दि खाए देते छन्, जुन सीएक्ससीआर4 (CXCR4)को माध्यम सेले अनेक प्रकारको टी (T) कोशिकाहरूलाई संक्रमित करगरेर सकते छन्.<ref name="Clevestig">

}}</ref> अब यिनीहरू संस्करण उच्च विषाक्तताको साथ अधिक आक्रामक रूप सेले प्रतिलिपि बनाछन, जस ले/संग/भन्दा टी (T) कोशिकाहरूको संख्यामा तीव्र गिरावट आती हो, प्रतिरोध तन्त्र ध्वस्त हो जाइन्छ र अवसरवादी सङ्क्रमण उत्पन्न हुन्छन्, जुन एड्स (AIDS)को आगमनको संकेत हुन् .<ref name="Moore">

}}</ref> यस प्रकार, संक्रमणको यस यात्रा मा, सीसीआर5 (CCR)को बजायसट्टा सीएक्ससीआर4 (CXCR4)को प्रयोगको जीवाण्विक अनुकूलन एड्स (AIDS) सम्म प्रगतिमा एक मुख्य चरण हुन सक्छ.सक्छ। उप-प्रकार बी (B) सेभन्दा संक्रमित व्यक्तिहरूमा किये गयेगरिएको अनेक अध्ययनोंलेअध्ययनहरुले यो निर्धारित गरे हो कि एड्स (AIDS)को 40 सेदेखि 50% विरामी एसआई (SI) र संभवतः एक्स4 (X4) फेनोटाइपको जीवाणुहरूलाई आश्रय दे सकतेदिन छन्सक्छन्.<ref name="Karlsson">

एचआईभि-1 (HIV-1)को तुलनामा एचआईभि-2 (HIV-2) धेरै कम रोगजनक हुन्छ र यसको विश्वव्यापी वितरण सीमित है।छ। एचआईभि-2 (HIV-2) द्वारा “सहायक जीनों”को अनुकूलन र सहाभिग्राहकोंको प्रयोगको यसको अधिक प्रकीर्ण पैटर्न (सीडी4 (CD4)-स्वतन्त्रता सहित) जीवाणुको सहायता यसको अनुकूलनमा करगर्न सक्छ, ताकि पाहुना कोशिकामा उपस्थित अन्तर्जात कारकहरू सेदेखि बचा जा सके. सञ्चरण र उत्पादक संक्रमणलाई सक्षम बनाउनको लागि सामान्य कोशिकामय यांत्रिकीको प्रयोगको अनुकूलनले पनि मनुष्यहरूमा एचआईभि-2 (HIV-2)को दोहरावको स्थापनामा सहायताको है।छ। कुनै पनि संक्रामक दूतको लागि बचाव रणनीति आफ्नो पाहुना मारना हैन, बल्कि अंततः एक सहभोजी जीव बन जान हुन्छ.हुन्छ। समयको साथसंग-साथसंगै निम्न रोगात्मकता प्राप्त कर गरेर लागि पछि, सञ्चरणमा अधिक सफल संस्करणको चुनयोजाएगा.<ref name="CheneyandMcKnight">{{cite book |author= Cheney, K and McKnight, A|chapter=HIV-2 Tropism and Disease | year=2010 |title=Lentiviruses and Macrophages: Molecular and Cellular Interactions | publisher=[[Caister Academic Press]] | isbn= 978-1-904455-60-8}}</ref>

एचआईभि (HIV) अभिग्राहकोंअभिग्राहकहरु तिर स्थित यसको सतहमा ग्लाइकोप्रोटीनहरूको अधिशोषणको द्वारा मैक्रोफेजों (macrophages) र सीडी4⁺ टी कोशिकाहरू (CD4⁺ T cells)मा प्रवेश गर्छ र यसको बादपछि जीवाण्विक आवरण कोशिकाको मेम्ब्रेनको साथ संगलित हो जाइन्छ तथा एचआईभि (HIV) कैप्सिडको कोशिकामा छोड दियादिए जाइन्छ.जाइन्छ।<ref name="Chan2">{{cite journal |author=Chan D, Kim P |title=HIV entry and its inhibition |journal=Cell |volume=93 |issue=5 |pages=681–4 |year=1998 |pmid=9630213 |doi=10.1016/S0092-8674(00)81430-0}}</ref><ref name="Wyatt">{{cite journal |author=Wyatt R, Sodroski J |title=The HIV-1 envelope glycoproteins: fusogens, antigens, and immunogens |journal=Science |volume=280 |issue=5371 |pages=1884–8 |year=1998 | doi=10.1126/science.280.5371.1884 |pmid=9632381}}</ref>

कोशिकामा प्रवेशको शुरुवात कोशिकाको सतहमा सीडी4 (CD4) र एक केमोकाइन अभिग्राहक (सामान्यतः सीसीआर5 (CCR5) या सीएक्ससीआर4 (CXCR4), तर अन्यद्वारा प्रतिक्रिया गरे जान पनि ज्ञात भयो है) दुवैको साथ ट्राइमेरिक आवरण कम्प्लेक्स (जीपी160 स्पाइक) (gp160 spike)को अंतःक्रियाको माध्यम सेले शुरु हुन्छ.हुन्छ।<ref name="Chan2" /><ref name="Wyatt" /> जीपी120 (gp120) इंटेग्रिन α₄β₇को सक्रियण गराउन वाला एलएफए-1 (LFA-1), जीवाण्विक सुत्रयुग्मनोंको स्थापनामा शामिल केंद्रीयकेन्द्रिय इंटेग्रिन, सेदेखि बंधता हो, जुन कोशिका-से-कोशिकामा एचआईभि-1 (HIV-1)को दक्षतापूर्वक फैलावको सरल बनाइन्छ.बनाइन्छ।<ref name="Arthos">{{cite journal |author=Arthos J, Cicala C, Martinelli E, Macleod K, Van Ryk D, Wei D, Xiao Z, Veenstra TD, Conrad TP, Lempicki RA, McLaughlin S, Pascuccio M, Gopaul R, McNally J, Cruz CC, Censoplano N, Chung E, Reitano KN, Kottilil S, Goode DJ, Fauci AS. |title=HIV-1 envelope protein binds to and signals through integrin alpha(4)beta(7), the gut mucosal homing receptor for peripheral T cells |journal=Nature Immunol. |volume=In Press |issue= 3|page= 301|year=2008|pmid=18264102 |doi=10.1038/ni1566}}</ref> जीपी160 (gp160) स्पाइकमा सीडी4 तथा केमोकाइन अभिग्राहकों, दुवैको लागि बंधक डोमेन हुन्छन्.<ref name="Chan2" /><ref name="Wyatt" />

संगलनको पहिले चरणमा जीपी120 (gp120)को सीडी4 (CD4) बंधक डोमेनहरूको सीडी4 (CD4)को साथ उच्च-सादृश्य युक्त जुडाव शामिल हुन्छ.हुन्छ। एक पल्ट जब जीपी120 (gp120) सीडी4 (CD4) प्रोटीनको साथ बंध जाइन्छ, त आवरण कम्प्लेक्समा एक संरचनात्मक परिवर्तन हुन्छ, जसको द्वारा जीपी120 (gp120)को केमोकाइन बंधक डोमेन उजागर हो जाछन र उसलाइ लक्ष्यको केमोकाइन अभिग्राहकोंको साथ अंतःक्रिया गराउनको मौका मिलइन्छ.मिलइन्छ।<ref name="Chan2" /><ref name="Wyatt" /> यस कारण एक अधिक स्थिर दो-कांटों वाला जुडावको निर्माण हुन्छ, जुन एन (N) -टर्मिनल संगलन पेप्टाइड जीपी41 (gp41)को कोशिकाको मेम्ब्रेनको भेदन गराउनको अनुमति दिन्छ.दिन्छ।<ref name="Chan2" /><ref name="Wyatt" /> यसको बादपछि जीपी41 (gp41)मा मौजूद दोहराव क्रम, एचआर1 (HR1) र एचआर2 (HR2) अंतःक्रिया गर्छन्, जस ले/संग/भन्दा जीपी41 (gp41)को कोशिकाबाह्य भाग एक हेयरपिनको आकारमा सिकुड जाइन्छ.जाइन्छ। यो चक्राकार संरचना जीवाणु र कोशिका मेम्ब्रेनको एक दोस्रोको निकटले आती हो, जस ले/संग/भन्दा मेम्ब्रेनोंको संगलन र परिणामित जीवाण्विक कैप्सिडको प्रवेशको मौका मिलइन्छ.मिलइन्छ।<ref name="Chan2" /><ref name="Wyatt" />

एक पल्ट जब एचआईभि (HIV) लक्ष्य कोशिका सेले बंध जाइन्छ, त एचआईभि (HIV) [[राइबोज न्यूक्लिक अम्ल|आरएनए (RNA)]] र विभिन्न किण्वक, रिवर्स ट्रांस्क्रिप्टेस (reverse transcriptase), इंटीग्रेस (integrase), राइबोन्यूक्लियेस (ribonuclease) र प्रोटिएस (protease) सहित, कोशिकामा प्रविष्ट गरिन्छ.गरिन्छ।<ref name="Chan2" />

केंद्र तिर माइक्रोट्युब्युल (microtubule) आधारित परिवहनको समयमा, एकल-तंतु वाला जीवाण्विक आरएनए (RNA) जीनोमको दोहरेदोहोरो-तंतु वाला डीएनए (DNA)मा ट्रांस्क्राइब गर्‍यो जाइन्छ, जसलाइ अगाडी पाहुना गुणसूत्रमा एकीकृत गरिन्छ.गरिन्छ।

एचआईभि (HIV) यस सीडी4 (CD4)- सीसीआर5 (CCR5) मार्गको द्वारा द्रुमाश्मको कोशिकाहरू (dendritic cells) (डीसी) (DCs)को संक्रमित करगर्न सक्छ, तर मैननोस–विशिष्ट सी (C)-प्रकारको लैक्टिन अभिग्राहकों, जस्तै डीसी-साइन (DC-SIGN)को प्रयोग करतेप्रयोगएरते भए एक अन्य मार्गको प्रयोग पनि गरे जाजान सक्छ.सक्छ।<ref name="Pope_2003">{{cite journal |author=Pope M, Haase A |title=Transmission, acute HIV-1 infection and the quest for strategies to prevent infection |journal=Nat Med |volume=9 |issue=7 |pages=847–52 |year=2003 |pmid=12835704 |doi=10.1038/nm0703-847}}</ref> (डीसी) (DCs) उनी शुरुआती कोशिकाहरू हरूमा छन्, जस ले/संग/भन्दा कुनै यौन सञ्चरणको समयमा जीवाणुको सामना हुन्छ.हुन्छ। वर्तमानमा यस्तो मानिन्छ कि (डीसी) (DCs) द्वारा जब जीवाणुलाई श्लेष्मकमा जकड लिया जाइन्छ, त उनी टी (T)-कोशिकाहरूमा एचआईभि (HIV)को सञ्चरण गरएरगरेर एक महत्वपूर्ण भूमिका निभाछन.<ref name="Pope_2003" /> यस्तो विश्वास हो कि एफईजेड-1 (FEZ-1)को उपस्थिति, जुन प्राकृतिक रूप सेले तन्त्रिकाकोशिकाहरू (neurons)मा हुन्छ, एचआईभि (HIV) द्वारा कोशिकाको संक्रमणलाई रोकती है।छ। {{cite doi|10.1073/pnas.0900502106}}</ref>

==== दोहराव र ट्रांस्क्रिप्शन ====

जीवाण्विक कैप्सिडद्वारा कोशिकामा प्रवेश गराउनको कुनै नै समय बाद, ''रिवर्स ट्रांस्क्रिप्टेस (reverse transcriptase)'' नामक एक किण्वक एकल-रेशे वाला (+)[[राइबोज न्यूक्लिक अम्ल|आरएनए (RNA)]] जीनोमको संबंधितसम्बन्धित जीवाण्विक प्रोटीनहरू सेदेखि मुक्त गर्छ र एक पूरक डीएनए (सीडीएनए) (cDNA) अणुमा यसको प्रतिलिपि बनाइन्छ.बनाइन्छ।<ref name="Zheng">{{cite journal

| author=Zheng, Y. H., Lovsin, N. and Peterlin, B. M. | title=Newly identified host factors modulate HIV replication | journal=Immunol. Lett. | year=2005 | pages=225–34 | volume=97 | issue=2 | pmid=15752562 | doi=10.1016/j.imlet.2004.11.026}}</ref> रिवर्स ट्रांस्क्रिप्शनको प्रक्रियामा त्रुटि उत्पन्न होनेको धेरै अधिक संभावना हुन्छ, र परिणामस्वरूप प्राप्त होने वालाहुने मािवर्तन दबाइहरूको विरुद्ध प्रतिरोध उत्पन्न करगर्न सक्छ या जीवाणुलाई शरीरको प्रतिरक्षा तन्त्र सेदेखि बच निकलनेको मौका दे सक्छ.सक्छ। रिवर्स ट्रांस्क्रिप्टेसमा राइबोन्युक्लियस गतिविधि, जुन सीडीएनए (cDNA)को संश्लेषणको समयमा जीवाण्विक डीएनए (DNA)को स्तर घटा देती हो, तथा साथ नै डीएनए (DNA)मा निर्भर डीएनए (DNA) बहुलक गतिविधि, जुन ''एंटीसेन्स'' सीडीएनए (antisense cDNA) सेभन्दा एक सेन्स डीएनए (sense DNA)को निर्माण गर्छ, पनि हुन्छ.हुन्छ। [http://student.ccbcmd.edu/courses/bio141/lecguide/unit3/viruses/hivlc.html डक्टरडाक्टर कैसरको सूक्ष्मजैविकी गृह पृष्ठ > चतुर्थ. वाईरसेस > एफ अनिमल भाइरस लाईफ साईकल > 3].[http://student.ccbcmd.edu/courses/bio141/lecguide/unit3/viruses/hivlc.html द लाइफ साइकल अफ एचआईभि] बाल्टीमोर काउंटीको सामुदायिक कलेज. अद्यतन: जनवरी 2008</ref> सीडीएनए (cDNA) र यसको पूरक एक साथ मिलेरएक मिलएर एक दोहरेदोहोरो-रेशे वाला जीवाण्विक डीएनए (DNA)को निर्माण गर्छन्, जसलाइ यसको बादपछि कोशिकाको केंद्रमा पठाइयो जाइन्छ.जाइन्छ। पाहुना कोशिकाको जीनोममा जीवाण्विक डीएनए (DNA)को एकीकरण एक अन्य जीवाण्विक किण्वकद्वारा हुन्छ, जसलाइ ''इंटीग्रेस (integrase)'' भन्दछन्.<ref name="Zheng" />

अब यो एकीकृत जीवाण्विक डीएनए (DNA) एचआईभि (HIV) संक्रमणको दीर्घकालिक चरणमा निष्क्रिय पडापर्यो रह सक्छ.सक्छ।<ref name="Zheng" /> सक्रिय रूप सेले जीवाणुलाई उत्पन्न गराउनको लागि विशिष्ट कोशिकीय ट्रांस्क्रिप्शन कारकहरूको उपस्थित हुनु आवश्यक हुन्छ, जसमा सेदेखि सर्वाधिक महत्वपूर्ण एनएफकेबी (NF-''κ'' B) (एनएफ काप्पा बी) (NF kappa B) हो, जसको उच्च-नियमन टी (T)-कोशिकाको सक्रिय भए पछि गरिन्छ.गरिन्छ।<ref name="Hiscott">{{cite journal

}}</ref> यसको अर्थ यो हो कि वर्तमानमा जुन कोशिकाहरू संक्रमणको मुकाबला करप्रतिस्पर्धाएर रही छन्, उसलाइ एचआईभि (HIV) द्वारा नष्ट किये जाउनको सर्वाधिक संभावना है।छ।

जीवाण्विक दोहरावको समयमा, एकीकृत डीएनए (DNA) प्रोभाइरस (provirus) एमआरएनए (mRNA)मा ट्रांस्क्राइब हुन्छ, जसलाइ यसको बादपछि छोटे-छोटे टुकडहरूमा जोडाजोडयो जाइन्छ.जाइन्छ। यिनीहरू साना टुक्रा केन्द्र सेदेखि कोशिकाद्रव्यमा भेजे जाछन, जहाँ उसलाइ नियामक प्रोटीन टीएटी (Tat) (जो नएनयाँ जीवाणुहरूको उत्पादनको प्रोत्साहित गर्छ) र आरईवी (Rev)मा अनुवादित गरिन्छ.गरिन्छ। जब यो नवनिर्मित आरईवी (Rev) प्रोटीन केंद्रमा एकत्रित हो जाइन्छ, त यो जीवाण्विक एमआरएनए (mRNAs) सेदेखि जुडता हो र टुकडहरूमा न जोडे गएजोडियो (unspliced) आरएनए (RNAs)को केन्द्र सेदेखि चले जाउनको अनुमति दिन्छ, जहाँ उनी अन्यथा टुकडहरूमा जोडे जाउन सम्म बने रहन्छन्.<ref name="Pollard">

}}</ref> यस चरण मा, पूर्ण-लंबाई वाला एमआरएनए (mRNA) सेदेखि संरचनात्मक प्रोटीन जीएजी (Gag) र ईएनवी (Env) उत्पन्न गरिन्छ.गरिन्छ। पूर्ण-लंबाई वाला आरएनए (RNA) वस्तुतः जीवाणु जीनोम हुन्छ; यो जीएजी (Gag) प्रोटीन सेले बंधता हो र यसलाइ नएनयाँ जीवाणु कणहरूमा राखइन्छ.राखिन्छ।

ऐसा प्रतीत हुन्छ कि एचआईभि-1 (HIV-1) र एचआईभि-2 (HIV-2) आफ्नो आरएनए (RNA)को अलग-अलग ढङ्ग सेदेखि भरते छन्; एचआईभि-1 (HIV-1) कुनै पनि उपयुक्त आरएनए (RNA) सेदेखि बंध जाएगा, जबकि एचआईभि-2 (HIV-2) मुख्यतः उनी एमआरएनए (mRNA) सेदेखि बंधेगा, जसको प्रयोग स्वतः जीएजी (Gag) प्रोटीनको निर्माणको लागि भएको थियो.थियो। यसको अर्थ यो पनि हुन सक्छ कि एचआईभि-1 (HIV-1) परिवर्तित हो पानेमापानमा बेहतरराम्रो ढङ्ग सेदेखि सक्षम हुन्छ (एचआईभि-1 (HIV-1) सङ्क्रमण एचआईभि-2 (HIV-2)को तुलनामा तेजीजोड सेदेखि एड्स (AIDS) तिर बढता हो र यो अधिकांश वैश्विक संक्रमणहरूको लागि जिम्मेदार हुन्छ).

==== संयोजन वतथा मुक्ति ====

जीवाण्विक चक्रको अंतिमअन्तिम चरण, नएनयाँ एचआईभि-1 (HIV-1) वायरनों (virons)को संयोजन, पाहुना कोशिकाको प्लाज्मा झिल्लीमा प्रारम्भ हुन्छ.हुन्छ। ईएनवी (Env) बहु-प्रोटीन (जीपी160) (gp160) एण्डोप्लास्मिक रेटिक्युलम (endoplasmic reticulum) सेदेखि भएर गुजरता हो र यसलाइ [[गल्जीकाय|गल्गी]] कम्प्लेक्समा पठाइयो जाइन्छ, जहाँ यसलाइ प्रोटीएसद्वारा चीरकर दुई एचआईभि (HIV) आवरण ग्लाइकोप्रोटीनहरू जीपी41 (gp41) र जीपी120 (gp120)मा यसको प्रसंस्करण गरिन्छ.गरिन्छ। यिनलाइ पाहुना कोशिकाको प्लाज्मा झिल्लीमा पठाइयो जाइन्छ, जहाँ जीपी41 (gp41) जीपी120 (gp120)को संक्रमित कोशिकाको झिल्ली सेदेखि जोड दिन्छ.दिन्छ। जब निर्मित हो रहयोवायरिऔन पाहुना कोशिका उगनाउम्रिन प्रारम्भ गर्छ, त जीएजी (पी55) (p55) र जीएजी-पीओल (Gag-Pol) (पी160) (p160) बहु-प्रोटीन पनि एचआईभि (HIV) जीनोमिक आरएनए (RNA)को साथ प्लाज्मा झिल्लीको आंतरिक सतह सेले जुडेजोडिएको हुन्छन्. परिवर्तन या त निर्मित हो रही कलीमा हुन्छ, या पाहुना कोशिका सेले उगनेमाउम्रिनमा अपरिपक्व वायरिऔन में. परिपक्वताको समयमा एचआईभि (HIV) प्रोटीस बहुप्रोटीनहरूलाई एकल कार्यात्मक एचआईभि (HIV) प्रोटीनहरू र किण्वकहरूमा विखण्डित गर्छन्. यसको बादपछि विभिन्न संरचनात्मक घटक संयोजित भएर एक वयस्क एचआईभि (HIV) वायरिऔनको रचना गर्छन्.<ref name="Gelderblom">{{cite book

| last = Gelderblom | first = H. R | year = 1997 | title = '''HIV Sequence Compendium''' | chapter = Fine structure of HIV and SIV | chapterurl = http://www.hiv.lanl.gov/content/sequence/HIV/COMPENDIUM/1997/partIII/Gelderblom.pdf | editor = Los Alamos National Laboratory (ed.) | edition = | pages = 31–44 | publisher = [[Los Alamos National Laboratory]] | location = [[Los Alamos, New Mexico]] | format = PDF}}</ref> यस विखंडन चरण प्रोटीस निषेधकों द्वारा रोकयोजारोकिन सक्छ.सक्छ। यसको बादपछि परिपक्व जीवाणु अन्य कोशिकाहरूलाई संक्रमित करगरेर पानेमापानमा सक्षम हुन्छ.हुन्छ।

एचआईभि (HIV) अनेक जीवाणुहरू सेदेखि यस रूपमा भिन्न हो कि यसमा अति-उच्च आनुवांशिक परिवर्तिता हुन्छ.हुन्छ। यो विविधता यसको तीव्र दोहराव चक्र, जसमा यो प्रतिदिन 10^⁹ सेदेखि 10¹⁰ वायरिऔन उत्पन्न गर्छ,को साथ दोहरावको प्रत्येक चक्रमा लगभग 3 x 10⁻⁵ प्रति न्युक्लिओटाइड आधारको उच्च परिवर्तन दर र रिवर्स ट्रांस्क्रिप्टेसको पुनर्संयोजनात्मक गुणोंकोगुणहरुको परिणामस्वरूप प्राप्त हुन्छ.हुन्छ।<ref name="RobertsonDL">{{cite journal | author=Robertson DL, Hahn BH, Sharp PM. | title=Recombination in AIDS viruses | journal=J Mol Evol. | year=1995 | pages=249–59 | volume=40 | issue=3 | pmid=7723052 | doi=10.1007/BF00163230}}</ref><ref name="Rambaut_2004">{{cite journal | title=The causes and consequences of HIV evolution | last=Rambaut | first=A et al | journal=Nature Reviews Genetics | volume=5 | year=2004 | month=January | doi=10.1038/nrg1246 | pmid=14708016 | url=http://tree.bio.ed.ac.uk/downloadPaper.php?id=242 | issue=52-61 | last2=Posada | first2=D | last3=Crandall | first3=KA | last4=Holmes | first4=EC | pages=52–61}}</ref>

इस जटिल परिदृश्यको परिणामस्वरूप एक एक्लै संक्रमित विरामीमा एक नै दिनमा एचआईभि (HIV)को अनेक संस्करण निर्मित हो जाछन.<ref name="RobertsonDL" /> यो विविधता तब र अधिक बढ जान्छ, जब कुनै कोशिकालाई एक नै समयमा एचआईभि (HIV)को दुई या दुई भन्दा अधिक भिन्न खिंचावों द्वारा एक साथ संक्रमित गरिन्छ.गरिन्छ। जब समकालिक सङ्क्रमण हुन्छ, त यसको फलस्वरूप उत्पन्न होने वालाहुने वायरिऔनको जीनोममा दुई भिन्न खिंचावों सेदेखि प्राप्त आरएनए (RNA) सेदेखि मिलेरबनयोहुन मिलएर बनयोहुन सक्छ.सक्छ। अब यो संकर वायरिऔन एक नयाँ कोशिकालाई संक्रमित गर्छ, जहाँ यो दोहराव सेदेखि गुजरता है।छ। जब यस्तो हुन्छ, त रिवर्स ट्रांस्क्रिप्टेस, दुई भिन्न आरएनए (RNA) सांचोंको बीचमा कूदते भए, एक नव-संश्लेषित रेट्रोवायरल डीएनए (DNA) अनुक्रम उत्पन्न करेगागर्नेछ, जुन दुई अभिभावक जीनोमोंको बीचको एक पुनर्संयोजन हुन्छ.हुन्छ।<ref name="RobertsonDL" /> यो पुनर्संयोजन तब सबै ले/संग/भन्दा स्वाभाविक हुन्छ, जब यो उप-प्रकारोंको बीच हो रहयोहो.<ref name="RobertsonDL" />

अनेक खिंचावहरूमा निकट-संबंध राखउन वाला सीमियन इम्युनोडेफिशियन्सी भाइरस (simian immunodeficiency virus) (एसआईवी) (SIV) उत्पन्न भयो हो, जसलाइ प्राकृतिक पाहुना प्रजातिहरूको आधारमा वर्गीकृत गरिन्छ.गरिन्छ। यस्तो मानिन्छ कि अफ्रीकी हरे बंदरबाँदर ((एसआईवीएजीएम) (SIVagm)) र सूटी मैंगेबीको ((एसआईवीएसएमएम) (SIVsmm) )को (एसआईवी) (SIV) खिंचावोंको विकासको उनिकोउनको पाहुनाहरूको साथ एक लामो विकासपरक इतिहास रहयोहै। यिनी पाहुनाहरू सेदेखि यस जीवाणुको उपस्थितिको अनुकूलोत गर्‍योगरेको हैछ,<ref name="pmid19661993">{{Cite pmid|19661993}}</ref> जुन कि पाहुनाको रक्तमा उच्च स्तरहरूमा उपस्थित हुन्छ, तर केवल हल्कीहल्का प्रतिरोध प्रतिक्रिया उत्पन्न गर्छ, {{cite journal |author=Holzammer S, Holznagel E, Kaul A, Kurth R, Norley S |title=High virus loads in naturally and experimentally SIVagm-infected African green monkeys |journal=Virology |volume=283 |issue=2 |pages=324–31 |year=2001 |pmid=11336557 |doi=10.1006/viro.2001.0870}}</ref> बंदरोंबाँदरहरु जस्तै एड्स (AIDS)को विकासको कारण हैनहोन बनता, कुर्थ, आर. र नोर्ली, एस. (1996) एसआईवी (SIV)को प्राकृतिक पोषद वाँदर एड्स किन हैन विकसित गरछन?, ''जे. एनआईएच (NIH) रेस (Res)'' . '''8''' , 33-37.</ref> र मनुष्यहरूमा एचआईभि (HIV) संक्रमणको विशिष्ट पुनर्संयोजन र गहन परिवर्तन सेले हैन गुजरता. {{cite journal |author=Baier M, Dittmar MT, Cichutek K, Kurth R |title=Development of vivo of genetic variability of simian immunodeficiency virus |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=88 |issue=18 |pages=8126–30 |year=1991 |pmid=1896460 |doi=10.1073/pnas.88.18.8126 |pmc=52459}}</ref>

यसको विपरीत, जब यिनीहरू खिंचाव उनी प्रजातिहरूलाई संक्रमित गर्छन्, जुन एसआईवी (SIV)को प्रति अनुकूलित छैनन् (ह्रीसस (rhesus) या साइनोमोलोगस मकैक (cynomologus macaques) जस्तै “विषम” मेजबान), त यिनी पशुहरूमा एड्स (AIDS) विकसित हो जाइन्छ र यो जीवाणु आनुवांशिक विविधता उत्पन्न गर्छ, जुन कि मानव एचआईभि (HIV) संक्रमणको समान हुन्छ.हुन्छ। {{cite journal |author=Daniel MD, King NW, Letvin NL, Hunt RD, Sehgal PK, Desrosiers RC |title=A new type D retrovirus isolated from macaques with an immunodeficiency syndrome |journal=Science |volume=223 |issue=4636 |pages=602–5 |year=1984 |pmid=6695172 |doi=10.1126/science.6695172}}</ref> चिंपांजी एसआईवी (Chimpanzee SIV) (एसआईवीसीपीजेड) (SIVcpz), एचआईभि-1 (HIV-1)को निकटतम आनुवांशिक सम्बन्धि, आफ्नो प्राकृतिक पाहुनामा बढी भयो मृत्यु-दर र एड्स (AIDS) जस्तै लक्षणहरू सेदेखि जुडाजोडयो हुन्छ.हुन्छ।<ref name="pmid19626114">{{Cite pmid|19626114}}</ref> यस्तो प्रतीत हुन्छ कि एसआईवीसीपीजेड (SIVcpz) र एचआईभि-1 (HIV-1) दुवै नै चिंपांजिहरू र मनुष्हरूको जनसंख्यामा अपेक्षाकृत हालिया समयमा सञ्चरित भए हुन्। इसलियेयसैले उनिकोउनको पाहुना अझै सम्म यस जीवाणुको प्रति अनुकूलित हैन हो सके छन्.<ref name="pmid19661993" /> दुवै जीवाणुहरूले अधिकांश एसआईवी (SIV)मा उपस्थित एनईएफ (Nef) जीनको एक कार्य पनि गंवा दियादिए है; यस कार्यको बिना, टी (T) कोशिका अवक्षयको संभावना बढ जान्छ, जस ले/संग/भन्दा प्रतिरक्षामा कमी (immunodeficiency) उत्पन्न हुन्छ.हुन्छ।<ref name="pmid19626114" />

आवरण ''(ईएनवी) (env)'' क्षेत्रमा अन्तरोंको आधारमा एचआईभि-1 (HIV-1)को तीन समूहोंकोसमूहहरुको पहिचान गरे गई है: एम (M), एन (N) वतथा ओ (O).<ref name="Thomson">

}}</ref> समूह एम (M) सर्वाधिक प्रचलित हो र यसलाइ पुरा जीनोमको आधारमा आठ उप-प्रकारों (या क्लेड)मा बांटा गयो हो, जुन कि भौगोलोक रूप सेले भिन्न हुन्छन्.<ref name="Carr">{{cite book

| last = Carr | first = J. K. | coauthors = Foley, B. T., Leitner, T., Salminen, M., Korber, B. and McCutchan, F. | year = 1998 | title = '''HIV Sequence Compendium''' | chapter = Reference Sequences Representing the Principal Genetic Diversity of HIV-1 in the Pandemic | chapterurl = http://www.hiv.lanl.gov/content/sequence/HIV/COMPENDIUM/1998/III/Carr.pdf | editor = Los Alamos National Laboratory (ed.) | edition = | pages = 10–19 | publisher = [[Los Alamos National Laboratory]] | location = [[Los Alamos, New Mexico]] | format=PDF}}</ref> यिनीहरूमा उप-प्रकार बी (B) (उत्तरी अमरीका र यूरोपमा पाइन्छ), ए (A) र डी (D) (मुख्यतः अफ्रीकामा पाए जाछन), र सी (C) (मुख्यतः अफ्रीका र एशियामा पाइन्छ) सर्वाधिक प्रचलित छन्; यिनीहरू उप-प्रकार बहु-आनुवांशिक वृक्षमा शाखाहरूको निर्माण गर्छन्, जुन कि एचआईभि-1 (HIV-1)को एम (M) समूहको वंशको प्रतिनिधित्व गर्छं. भिन्न उप-प्रकारोंको साथ सह-संक्रमणको कारण मािवाही रिकम्बिनेन्ट रूप (circulating recombinant forms) (सीआरएफ) (CRFs) उत्पन्न हुन्छन्. वर्ष 2000, जब उप-प्रकारोंको वैश्विक प्रचलनको अंतिमअन्तिम विश्लेषण भएको थियो,मा वैश्विक स्तरमा 47.2% सङ्क्रमण उप-प्रकार सी (C), 26.7% उप-प्रकार ए/सीआरएफ02_एजी (A/CRF02_AG), 12.3% उप-प्रकार बी (B) , 5.3% उप-प्रकार डी (D), 3.2% सीआरएफ_एई (CRF_AE), र शेष 5.3% अन्य उप-प्रकारों तथा सीआरएफ (CRFs) सेदेखि मिलेरबने मिलएर बने थे.थिए।<ref name="Osmanov">

}}</ref> वर्ष 2009मा पृथक किये गयेगरिएको एक जीवाणुको आधारमा एक चौथेचौथो समूह, “पी (P)”को अस्तित्वको कल्पनाको गई है।छ।<ref name="Plantier_2009">{{cite journal

}}</ref><ref name="Smith_2009">{{cite news | url=http://www.independent.co.uk/life-style/health-and-families/health-news/woman-found-carrying-new-strain-of-hiv-from-gorillas-1766627.html | title=Woman found carrying new strain of HIV from gorillas | last=Smith | first=L | date=2009-08-03 | accessdate=2009-08-04 | publisher=The Independent | location=London}}</ref><ref name="Reuters_2009">{{cite web | url=http://in.reuters.com/article/worldNews/idINIndia-41490620090803 | title=Gorillas may be a source of AIDS, researchers find | date=2009-08-03 | accessdate=2009-08-04 | publisher=Reuters India}}</ref> यस्तो प्रतीत हुन्छ कि यो खिंचाव गुरिल्ला एसआईवी (SIV) (एसआईवीजीओआर) (SIVgor) सेदेखि प्राप्त गर््यो हो, जसलाइ सबै ले/संग/भन्दा पहिले वर्ष 2006मा पश्चिमी तराई वाला गुरिल्लों सेभन्दा अलग भएको थियो.थियो।<ref name="Plantier_2009" />

एचआईभि-2 (HIV-2)को आनुवांशिक क्रम केवल आंशिक रूप सेले नै एचआईभि-1 (HIV-1)को समान हो र यो एसआईवीएसएसएम (SIVsmm)को अधिक निकट दि खाए दिन्छ.दिन्छ।

अनेक एचआईभि-पजिटिव (HIV-positive) मान्छे यस कुरा सेदेखि अनभिज्ञ हुन्छन् कि उनी जीवाणु द्वारा संक्रमित हो चुके छन्.<ref name="Kumaranayake">

}}</ref> उदाहरणको लागि, अफ्रीकाको यौन-रूप सेदेखि सक्रिय शहरी जनसंख्या हरूमा 1% भन्दा पनि कमको जांचको गई हो र ग्रामीण जनसंख्यामा त यो अनुपात र पनि कम है।छ।<ref name="Kumaranayake" /> यसको अतिरिक्त, शहरी स्वास्थ्य सु्विधाहरूको लाभले रहीं केवल 0.5% [[गर्भावस्था|गर्भवती महिलाओंमहिलाहरु]]को नै परामर्श दिइएको हो, उनिकोउनको परीक्षण गर््यो हो या उसलाइ उनिकोउनको परीक्षणहरूको परिणाम प्राप्त भए छन्.<ref name="Kumaranayake" /> पुनः ग्रामीण स्वास्थ्य सुविधाहरूमा यो अनुपात र पनि कम है।छ।<ref name="Kumaranayake" /> अतः किन भनें दाता आफ्नो संक्रमणको प्रति अनभिज्ञ हुन सक्छन्, अतः चिकित्सीय अनुसंधानमा प्रयुक्त दाताको रक्त या रक्त उत्पादनहरूको एचआईभि (HIV) जांच नियमित रूप सेले गरिन्छ.गरिन्छ।<ref name="Kleinman">{{cite web

एचआईभि-1 (HIV-1) परीक्षणमा एक किण्वक-सम्बन्धि इम्युनोसर्बेन्ट परीक्षण (enzyme-linked immunosorbent assay) (एलिसा) (ELISA)को साथ एक प्रारम्भिक जांचको द्वारा एचआईभि-1 (HIV-1)को एंटिबडीको चिन्हारी गरिन्छ.गरिन्छ। प्रारम्भिक एलिसा (ELISA) सेदेखि प्राप्त गैर-प्रतिक्रियात्मक परिणामको नमूनहरूलाइ तब सम्म एचआईभि-निगेटिव (HIV-Negative) मानिन्छ, जब सम्म कि कुनै संक्रमित साथीको साथ या अज्ञात एचआईभि (HIV) अवस्था वाला साथीको साथ कोईकुनै नया संपर्क न भयो हो. प्रतिक्रियात्मक एलिसा (ELISA) वाला नमूनहरूको प्रतिलिपिमा पुनर्परीक्षण गरिन्छ.गरिन्छ।<ref name="CDC2001">

}}</ref> यदि कुनै पनि प्रतिलिपि परीक्षणको परिणाम प्रतिक्रियात्मक हो, त नमूनेको दोहरावपूर्ण रूप सेले प्रतिक्रियात्मक भनिन्छ र एक अधिक विशिष्ट सहायक परीक्षण (उदा. वेस्टर्न ब्लट (Western blot) या कम प्रचलित रूप सेले, एक इन्म्युनोफ्लोरासेंस परीक्षण (immunofluorescence assay) (आईएफए) (IFA))को साथ पुष्टि परीक्षण गरिन्छ.गरिन्छ। केवल उन्हीं नमूनहरूलाइ एचआईभि-पजिटिव (HIV-Positive) र एचआईभि (HIV) संक्रमणको सूचक मानिन्छ, जुन दोहरावपूर्ण रूप सेले एलिसा (ELISA)को द्वारा प्रतिक्रियात्मक र आईएफए (IFA) द्वारा सकारात्मक या वेस्टर्न ब्लट (Western blot) द्वारा प्रतिक्रियात्मक हुन् . जुन नमूने दोहरावपूर्ण रूप सेले एलिसा (ELISA)-प्रतिक्रियात्मक हुन् , उनी कहिले काँही एक अनिश्चित वेस्टर्न ब्लट (Western blot) परिणाम प्रदान गर्छन्, जुन कि कुनै संक्रमित व्यक्तिमा एचआईभि (HIV)को प्रति एक अपूर्ण एंटीबडी प्रतिक्रिया, या कुनै असंक्रमित व्यक्तिमा गैर-विशिष्ट प्रतिक्रियाहरू हुन सक्छं.<ref name="celum">

हुनत यिनी अस्पष्ट मामलहरूमा संक्रमणको पुष्टि गराउनको लागि आईएफए (IFA)को प्रयोग गरे जाजान सक्छ, तर यस माीक्षणको प्रयोग व्यापक तरिकामा हैन गरे जाता. सामान्यतः एक महिना भन्दा अधिक समय बादपछि एक र नमूना लिया जान चाहिये र अनिर्धारित वेस्टर्न ब्लट (Western blot) परिणामहरू वाला व्यक्तिहरूको पुनर्परीक्षण गरे जान चाहिए. हुनत यो साधारण तरिकामा धेरै कम उपलब्ध हो, तर न्युक्लिक अम्ल (nucleic acid) परीक्षण (उदा., जीवाण्विक आरएनए (RNA) या प्रो-जीवाण्विक डीएनए (DNA) विस्तारण विधि) पनि कुनै विशिष्ट मामलहरूमा निदानमा सहायक हुन सक्छ.सक्छ।<ref name="CDC2001" /> यसको अतिरिक्त, नमूनोंको निम्न गुणवत्ताको कारण कुनै जांचे गये नमूने पनि अनिर्णायक परिणाम प्रदान करगरेर सकते छन्. यस्तो स्थितिहरू मा, एक दोस्रो नमूना एकत्रित गरिन्छ र एचआईभि (HIV) संक्रमणको लागि उनको परीक्षण गरिन्छ.गरिन्छ।

आधुनिक एचआईभि (HIV) अत्यधिक अचूक छन्. यस्तो अनुमान हो कि सामान्य अमरीकी जनसंख्यामा दो-चरणोंचरणहरु वाला परीक्षण प्रोटोकलमा गलत-ढङ्ग सेदेखि पजिटिव परिणाम मिलउनको संभावना लगभग 0.0004% सेदेखि 0.0007% हुन्छ.हुन्छ। {{cite journal |author=Chou R, Huffman LH, Fu R, Smits AK, Korthuis PT |title=Screening for HIV: a review of the evidence for the U.S. Preventive Services Task Force |journal=Ann. Intern. Med. |volume=143 |issue=1 |pages=55–73 |year=2005 |month=July |pmid=15998755 |doi= |url=http://www.annals.org/cgi/content/full/143/1/55}}</ref> {{cite journal|author=Kleinman S, Busch MP, Hall L, ''et al.'' for the Retrovirus Epidemiology Donor Study|title=False-positive HIV-1 test results in a low-risk screening setting of voluntary blood donation|journal=JAMA|year=1998|volume=280|pages=1080–1085|doi=10.1001/jama.280.12.1080|pmid=9757856|issue=12}}</ref> {{cite journal|author=Wood RW, Dunphy C, Okita K, Swenson P|journal=Arch Intern Med|year=2003|volume=163|pages=1857–1859|doi=10.1001/archinte.163.15.1857|title=Two "HIV-Infected" Persons Not Really Infected|pmid=12912724|issue=15}}</ref> {{cite journal|author=Padeh YC, Rubinstein A, Shliozberg J|title=Common variable immunodeficiency and testing for HIV-1|journal=N Engl J Med|year=2005|volume=353|pages=1074–1075|doi=10.1056/NEJMc051339|pmid=16148302|issue=10}}</ref>

वर्तमानमा एचआईभि (HIV) या एड्स (AIDS)को लागि कोईकुनै टीकासुइ या उपचार सार्वजनिक रूप सेले उपलब्ध छैन. {{cite web|author=Los Alamos National Laboratory • Established 1943 |url=http://www.lanl.gov/discover/curing_aids |title=Fighting the world’s most dangerous disease::Los Alamos Lab |publisher=Lanl.gov |date= |accessdate=2010-07-28}}</ref> {{cite journal|author=Robb ML|title=Failure of the Merck HIV vaccine: an uncertain step forward|journal=Lancet|volume=372|issue=9653|pages=1857–1858|doi=10.1016/S0140-6736(08)61593-7|year=2008}}</ref> हुनत, पछिल्लो दुई असफल उम्मेदवार सुइहरूको संयोजन सेदेखि बने एक सुइहरूको बारेमा सितंबरसेप्टेम्बर 2009मा यो जानकारी मिली थीथियो कि थाइल्याण्डमा किये गयेगरिएको एक परीक्षणमा यसको प्रयोगको कारण संक्रमणहरूमा 30%को कमी आईआएको थी.थियो। {{cite news| url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/8272113.stm | work=BBC News | title=HIV vaccine 'reduces infection' | date=September 24, 2009 | accessdate=March 30, 2010}}</ref> यस्तो मानिन्छ कि यसको अतिरिक्त उजागर होनेको तुरंततुरुन्त बादपछि किये जाउन वाला एंटीरेट्रोवायरल उपचार, जसलाइ पोस्ट-एक्सपोजर प्रोफिलेक्सिस (post-exposure prophylaxis) भन्दछन्,को एक कोर्स यदि यथाशीघ्र प्रारम्भ गर्‍यो जाए, त यो संक्रमणको जोखिमको कम गर्छ.गर्छ।<ref name="Fan">{{cite book

| author = | year = 2005 | title = '''AIDS : science and society''' | chapter = | chapterurl = | editor = Fan, H., Conner, R. F. and Villarreal, L. P. eds | edition = 4th | pages = | publisher = Jones and Bartlett Publishers | location = [[Boston|Boston, MA]] | isbn = 0-7637-0086-X}}</ref> जुलाई 2010 मा, यो दे खा्यो कि टेनोफोविर (tenofovir), एक रिवर्स ट्रांस्क्रिप्टेस निषेधक (reverse transcriptase inhibitor) युक्त एक योनिक जेल (vaginal gel)ले दक्षिण अफ्रीकामा किये गयेगरिएको एक परीक्षणमा एचआईभि (HIV) संक्रमणको दरहरूलाइ 39 प्रतिशत सम्म घटा दिया.दिए।<ref name="Karim">{{cite journal | author=Karim, Q. A., Karim, S. S. A., Frolich, J. A., Grobler, A. C., Baxter, C., Mansoor, L. E., Kharsany, A. B. M., Sibeko, S., Mlisana, K. P., Omar, Z., Gengiah, T. N., Maarschalk, S., Arulappan, N., Mlotshwa, M., Morris, L., and Taylor, D. | title=Effectiveness and Safety of Tenofovir Gel, an Antiretroviral Microbicide, for the Prevention of HIV Infection in Women | journal=Science | date=19 July 2010| doi=10.1126/science.1193748}}</ref>

हुनत, सुइहरू तथा/या पोस्ट-एक्सपोजर प्रोफिलेक्सिसद्वारा प्रदान गरिने अपूर्ण सुरक्षाको कारण, आगामी कुनै समय सम्म विषाणुको संपर्क सेदेखि बचाव नै सङ्क्रमण सेदेखि बचनेको एकमात्र उपाय हुनु अपेक्षित है।छ। एचआईभि (HIV) संक्रमणको वर्तमान उपचार उच्च रूप सेले सक्रिय एंटीरेट्रोवायरल उपचार (highly active antiretroviral therapy), या हार्ट (HAART) सेदेखि मिलएर बनयोहुन्छ.मिलेरबनयोहुन्छ।<ref name="DhhsHivTreatment">{{cite web | author=[[Department of Health and Human Services]] | publisher= | month=January | year=2005 | url=http://www.hab.hrsa.gov/tools/HIVpocketguide05/PktGARTtables.htm | title=A Pocket Guide to Adult HIV/AIDS Treatment January 2005 edition | accessdate=2006-01-17}}</ref> 1996 मा, जब प्रोटीएस निषेधक-आधारित हार्ट (HAART) पहिलो पल्ट प्रस्तुत भएको थियो, त्यतिखेर सेदेखि यो अनेक एचआईभि (HIV)-संक्रमित मान्छेहरूको लागि अत्यधिक लाभदायक रहयोहै।<ref name="Pallelal">{{ cite journal | author=Palella, F. J., Delaney, K. M., Moorman, A. C., Loveless, M. O., Fuhrer, J., Satten, G. A., Aschman, D. J. and Holmberg, S. D. | title=Declining morbidity and mortality among patients with advanced human immunodeficiency virus infection | journal=N. Engl. J. Med. | year=1998 | pages=853–860 | volume=338 | issue=13 | pmid=9516219 | doi=10.1056/NEJM199803263381301}}</ref>

वर्तमान हार्ट (HAART) विकल्प संयोजन (या “ककटेल”) हुन्छन्, जसमा एंटीरेट्रोवायरल एजेन्टहरूको कम से कम दुई प्रकारों, या “श्रेणिहरू”, सेदेखि ली गई कम से कम तीन दबाइहरू हुन्छं. विशिष्ट रूप सेले, यिनीहरू श्रेणियांश्रेणिहरु दुई न्युक्लियोसाइड एनालग रिवर्स ट्रांस्क्रिप्टेस इन्हीबिटर्स (nucleoside analogue reverse transcriptase inhibitors) (नार्टी (NARTIs) या एनआरटी (NRTIs)) तथा एक प्रोटीस इन्हीबिटर (protease inhibitor) अथवा एक गैर-न्युक्लियोसाइड रिवर्स ट्रांस्क्रिप्टेस इन्हीबिटर (non-nucleoside reverse transcriptase inhibitor) (एनएनआरटीआई) (NNRTI) हुन्छं.

दबाइहरूको नयाँ श्रेणियां, जस्तै प्रवेश निषेधक (entry inhibitors) उनी विरामीहरूको लागि उपचारको विकल्प प्रदान गर्छं, जुन साधारण उपचारैको प्रति पहिले प्रतिरोध-क्षम हो चुके विषाणुओंको कारण संक्रमित भए हुन् , हुनत उनी व्यापक रूप सेले उपलब्ध तथा सीमित-संसाधनहरू वालीवाला स्थापनामा विशिष्ट रूप सेले अभिगम्य छैनन्.

चूंकि बच्चोंबच्चाहरु, विशिष्टतः नवजात शिशुओंशिशुहरु,मा एड्स (AIDS)को विकास वयस्कहरूको तुलना अधिक तीव्र र कम पूर्वानुमेय हुन्छ, अतः वयस्कहरूको तुलनामा बच्चहरूमा अधिक आक्रामक उपचारको अनुशंसाको गई है।छ।<ref name="2005dhhsHivChildren">{{cite web | author=[[Department of Health and Human Services]] Working Group on Antiretroviral Therapy and Medical Management of HIV-Infected Children | publisher= | date=November 3, 2005 | url=http://www.aidsinfo.nih.gov/ContentFiles/PediatricGuidelines_PDA.pdf | title=Guidelines for the Use of Antiretroviral Agents in Pediatric HIV Infection | format= PDF | accessdate=2006-01-17}}</ref> जस विकसित देशहरूमा हार्ट (HAART) उपलब्ध हो, वहां चिकित्सक आफ्नो विरामीहरूको पूर्णता सेदेखि विश्लेषण गर्छन्: उनिकोउनको जीवाण्विक भार का, कितनी गति सेले सीडी4 (CD4) घटता हो र विरामी इच्छुक हो या हैन, यिनी बातहरूको मापन गर्छन्. यसको बादपछि उनी यस कुराको निर्णय लिछन कि उपचार कब शुरु गराउनको अनुशंसा करनी है।छ।<ref name="2005DhhsHivTreatment">{{cite web | author=[[Department of Health and Human Services]] Panel on Clinical Practices for Treatment of HIV Infection | publisher= | date=October 6, 2005 | url=http://aidsinfo.nih.gov/ContentFiles/AdultandAdolescentGL.pdf | title=Guidelines for the Use of Antiretroviral Agents in HIV-1-Infected Adults and Adolescents | format= PDF | accessdate=2006-01-17}}</ref>

हार्ट (HAART) न त विरामीको उपचार गर्छ र न त एक समान रूप सेले सबै लक्षणहरूलाई हटाउइन्छ; यदि उपचारको रोक दियादिए जाए, त एचआईभि-1 (HIV-1)को उच्च स्तर, जुन अक्सरप्राय हार्ट (HAART)को प्रति प्रतिरोधी हुन्छन्, लौट आउछन्.<ref name="martinez">{{ cite journal | author=Martinez-Picado, J., DePasquale, M. P., Kartsonis, N., Hanna, G. J., Wong, J., Finzi, D., Rosenberg, E., Gunthard, H.F., Sutton, L., Savara, A., Petropoulos, C. J., Hellmann, N., Walker, B. D., Richman, D. D., Siliciano, R. and D'Aquila, R. T. | title=Antiretroviral resistance during successful therapy of human immunodeficiency virus type 1 infection | journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U. S. A. | year=2000 | pages=10948–10953 | volume=97 | issue=20 | pmid=11005867 | doi=10.1073/pnas.97.20.10948 | pmc=27129}}</ref><ref name="Dybul">{{ cite journal | author=Dybul, M., Fauci, A. S., Bartlett, J. G., Kaplan, J. E., Pau, A. K.; Panel on Clinical Practices for Treatment of HIV. | title=Guidelines for using antiretroviral agents among HIV-infected adults and adolescents | journal=Ann. Intern. Med. | year=2002 | pages=381–433 | volume=137 | issue=5 Pt 2 | pmid=12617573}}</ref> यसको अतिरिक्त हार्ट (HAART)को प्रयोग गरएरगरेर एचआईभि (HIV) संक्रमणलाई हटाउउनको लागि पुरा जीवन-काल भन्दा अधिक समय लगेगा.<ref name="blankson">{{ cite journal | author=Blankson, J. N., Persaud, D., Siliciano, R. F. | title=The challenge of viral reservoirs in HIV-1 infection |journal=Annu. Rev. Med. | year=2002 | pages=557–593 | volume=53 | issue= | pmid=11818490 | doi=10.1146/annurev.med.53.082901.104024}}</ref> यसको बावजूद, अनेक एचआईभि (HIV)-संक्रमित व्यक्तिहरूले आफ्नो सामान्य स्वास्थ्य र जीवनको गुणवत्तामा उल्लेखनीय सुधारको अनुभव गरे हो, जसको कारण विकसित विश्वमा एचआईभि (HIV) सेदेखि जुडी रुग्णता र मृत्यु दरमा ठूलो गिरावट आईआएको है।छ।<ref name="Pallelal">{{

}}</ref> एक अध्ययनले सुझाव दियादिए कि यदि उपचार त्यतिखेर सेदेखि शुरु गर्‍यो जाए, जब सीडी4 (CD4)को संख्या 350/µL हो, त एक एचआईभि (HIV) संक्रमित व्यक्तिको औसत संभावित जीवन-काल संक्रमणको समय देखि लिएर 32 वर्षहरूको हुन्छ.हुन्छ।<ref name="schack">अ कम्प्यूटर बेस्ड स्टडी यिनी 2006, फोलोइंग द 2004 यूनाइटेड स्टेट्स ट्रीटमेंट गाईडलाइंस:{{

यहयो दे खा्यो हो कि हार्ट (HAART)को अनुपस्थिति मा, एचआईभि (HIV) संक्रमणको एड्स (AIDS)मा विकसित होनेको मध्यमान नौ सेभन्दा दस वर्षोंकोवर्षहरुको बीच हुन्छ, जबकि एड्स (AIDS)को विकास हो जाए पछि उत्तरजीविताको मध्यमान केवल 9.2 महिना हुन्छ.हुन्छ।<ref name="Morgan2" /> हुनत, कहिले काँही हार्ट (HAART) इष्टतम परिणामहरू सेदेखि धेरै कम परिणाम प्राप्त गर्छ, कुनै स्थितियहरूमा यो विरामीहरूको संख्याको पचास प्रतिशत भन्दा पनि कममा प्रभावी रहयोहै। यस्तो अनेक कारणहरू सेदेखि हो, जस्तै औषधिको प्रति असहनशीलता/दुष्प्रभाव, पूर्वमा अप्रभावी रहयोएंटीरेट्रोवायरल उपचार र एचआईभि (HIV)को कुनै दवा-प्रतिरोधी खिंचावको द्वारा भयो सङ्क्रमण. हुनत, एंटीरेट्रोवायरल उपचारको गैर-अवलम्बन वतथा गैर-सातत्य नै अधिकांश व्यक्तिहरूमा हार्ट (HAART)को लाभोंको प्राप्तिमा विफलताको प्रमुख कारण हो.<ref name="becker">{{

हार्ट (HAART)को गैर-अवलम्बन वतथा गैर-सातत्यको कारण भिन्न-भिन्न तथा अतिव्यापी छन्. मुख्य मनोवैज्ञानिक कारण, जस्तै चिकित्सा देखभाल सम्म राम्रो अभिगमन न होना, अपर्याप्त सामाजिक समर्थन, मनोविकारी रोग र नशालु दबाइहरूको लत मिलएर गैरमिलेरगैर-अवलम्बनमा योगदान गर्छन्. यिनी हार्ट (HAART) परहेजहरूको जटिलता, चाहे गोलिहरूको संख्याको कारण हो, खुराकको आवृत्तिको कारण हो, भोजनमा प्रतिबंधोंको कारण हो या दुष्प्रभावोंदुष्प्रभावहरु सहित इरादतन गैर-अवलम्बनको निर्माण गराउन वाला अन्य मुद्दोंको कारण हो, पनि यस समस्यामा योगदान गर्छ.गर्छ।<ref name="Nieuwkerk">{{

}}</ref> दुष्प्रभावहरूमा लाइपोडिस्ट्रफी (lipodystrophy), डिस्लिपिडेमिया (dyslipidemia), इंसुलिनइन्सुलिन प्रतिरोध, हृदयवाहिनी सेभन्दा जुडेजोडिएको जोखिमहरूमा वृद्धि र जन्म-दोष शामिल छन्.<ref name="Montessori">{{

एचआईभि (HIV)को उपचार शुरु गराउनको समयको लिएर अझै पनि बहस गरिन्छ.गरिन्छ। यस कुरामा कोईकुनै विवाद छैन कि विरामीको सीडी4 (CD4) संख्या 200 सेदेखि तल गिरने सेभन्दा पूर्वपहिले उपचार प्रारम्भ गर्‍यो जान चाहिये, र अधिकांश राष्ट्रीय दिशानिर्देश सीडी4 (CD4) संख्या 350 सेदेखि तल गिरने सेभन्दा पूर्वपहिले उपचार शुरु करगरेर देनेकोदिनको भन्दछन्; तर सबंधित अध्ययनोंअध्ययनहरु कुनै यस्तो/यस्ता/यसरी प्रमाण मिले हुन् कि उपचारको सीडी4 (CD4) संख्या 350 सेदेखि तल गिरने सेभन्दा पूर्वपहिले शुरु करगरेर दिनयोचाहिये.<ref name="Wood">{{

}}</ref> जस देशहरूमा सीडी4 (CD4) संख्या उपलब्ध न हो, वहां डबल्यूएचओ (WHO) चरण III या IV बीमारीरोग<ref name="WHO">{{cite web

|format=PDF}}</ref> वाला विरामीहरूको उपचार गरे जान चाहिये.

एंटी-रेट्रोवायरल दबाइहरू महंगी हुन्छं र विश्वको अधिकांश संक्रमित व्यक्तिहरूको नजीकै एचआईभि (HIV) र एड्स (AIDS)को चिकित्सा र उपचार सम्म अभिगमन उपलब्ध छैन.<ref name="Ferrantelli">{{

}}</ref> वर्तमान उपचारैमा सुधारको लागि किये जा रहे अनुसंधानों मा, वर्तमान दबाइहरूको दुष्प्रभावहरूलाइ कम गरनगर्न, अवलम्बनको बढानेकोबढानको लागि दबाइको परहेजहरूलाई र सरल बनानबनाउन र दबाइको प्रतिरोधको प्रवन्धन गराउनको लागि परहेजहरूको सर्वश्रेष्ठ क्रमको निर्धारण गरनगर्न शामिल है।छ। दुर्भाग्य से, यस्तो मानिन्छ कि केवल कोईकुनै टीकासुइ नै यस महामारीको रोक पानेमापानमा सक्षम हुन सक्छ.सक्छ। यस्तो इसलियेयसैले हो किन भनें सुइहरूको लागत कम होगीहुनेछ र यस प्रकार यो विकासशील देशहरूको लागि पनि वहनीय हुनेछ, र यसमा दैनिक उपचारको आवश्यकता हैनहोन होगी.<ref name="Ferrantelli" /> हुनत, 20 वर्षोंकोवर्षहरुको अनुसंधान पछि भी, एचआईभि (HIV-1) सुइहरूको लागि एक कठिन लक्ष्य बनयोभयो है।छ।<ref name="Ferrantelli" />

2008को मीडिया रिपोर्टों र 2009मा ''न्यू इङ्गल्याण्ड जर्नल अफ मेडिसिन (New England Journal of Medicine)''ले बर्लिनको एक चिकित्सक, गेरो हटर (Gero Hütter)को एक एचआईभि (HIV)-पजिटिव विरामीको उपाख्यानात्मक मामलेको वर्णन गर्‍यो. विरामी, जसलाइ एक्युट माइलोजीनस ल्युकेमिया (acute myelogenous leukemia) (एएमएल) (AML) र एचआईभि (HIV) सङ्क्रमण दुवै थाथियो, एएमएल (AML)को लागि किये गयेगरिएको उनको अस्थि-मज्जा प्रतिरोपण पछि कुनै मान्छेहरूले उसलाइ “कार्यात्मक रूप सेले उपचारित” करार दिया.दिए। अस्थि-मज्जा दाताको चुनाव एक सीसीआर5(CCR5)-Δ32 परिवर्तन (जो “एचआईभि (HIV)को लगभग सबै खिंचावहरूलाइ लागि प्रतिरोध प्रदान गर्छ)को लागि होमोजाइगस (homozygous)को रूपमा भएको थियो.थियो।<ref name="Wall Street Journal 2008">{{cite web

}}</ref> {{cite journal |author=Hütter G, Nowak D, Mossner M, Ganepola S, Ganepola A, Allers K, Schneider T, Hofmann J, Kücherer C, Blau O, Blau IW, Hofmann WK, Thiel E |title=Long-Term Control of HIV by CCR5 Delta32/Delta32 Stem-Cell Transplantation |journal=N Engl J Med |volume=360 |issue=7 |pages=692–698 |year=2009 |pmid= 19213682|doi= 10.1056/NEJMoa0802905|url=http://content.nejm.org/cgi/content/abstract/360/7/692 |accessdate=2009-03-31}}</ref> 600 दिनहरू सम्म एंटीरेट्रोवायरल दबाइहरूको उपचारको बिना रहउन पछि विरामीको रक्त, अस्थि-मज्जा र आंतमा एचआईभि (HIV)को स्तर पहिचान गरे सीमा सेदेखि तल थेथिए, हुनत लेखकहरूले अन्य ऊतकहरूमा विषाणुको उपस्थितिको सम्भावनाको उल्लेख गर्‍यो. अनुसंधानकर्ताहरूले चेतावनी दी कि यस उपचारको उपाख्यानात्मक स्वरूप, अस्थि-मज्जा प्रतिरोपण सेभन्दा जुडेजोडिएको मृत्यु जोखिम र अन्य चिंताओंको कारण यसलाइ एक संभावित उपचार मान लिन अझै जल्दबाजी होगी.<ref name="NEJMLevy">{{cite journal |author=Levy JA |title=Not an HIV Cure, but Encouraging New Directions |journal=N Engl J Med |volume=360 |issue=7 |pages=724–725 |year=2009|doi= 10.1056/NEJMe0810248|url=http://content.nejm.org/cgi/content/full/360/7/724 |accessdate=2009-03-31 |pmid=19213687}}</ref><ref name="pmid16418398">{{cite journal |author=Glass WG, McDermott DH, Lim JK, ''et al.'' |title=CCR5 deficiency increases risk of symptomatic West Nile virus infection |journal=J. Exp. Med. |volume=203 |issue=1 |pages=35–40 |year=2006 |month=January |pmid=16418398 |pmc=2118086 |doi=10.1084/jem.20051970 |url=}}</ref>

2010 मा, यो भनियो कि बैनलेक (BanLec) नामक एक रसायन एचआईभि (HIV)को दोहरावको एक प्रभावी निषेधक है।छ।<ref name="HIV">{{cite journal |author=Swanson MD, Winter HC, Goldstein IJ, Markovitz DM |title=A Lectin Isolated from Bananas Is a Potent Inhibitor of HIV Replication |journal=J. Biol. Chem. |volume=285 |issue=12 |pages=8646–55 |year=2010 |month=March |pmid=20080975 |doi=10.1074/jbc.M109.034926 |url= |pmc=2838287}}</ref><ref name="FoxNews">[http://www.foxnews.com/story/0,2933,589483,00.html "अध्ययन: केलेमा मौजूद रासायनिक एचआईभि सेदेखि लडनेमालडनमा मदद करगर्न सक्छ"], ''फोक्स नियुज'' , 16 मार्च 2010</ref> यूनिवर्सिटीयूनिभर्सिटी अफ मिशिगन (University of Michigan)को अनुसंधानकर्ताहरूले यस कुराको निर्धारण गरे कि बैनलेक (BanLec) एचआईभि-1 (HIV-1)को आवरण प्रोटीन जीपी120 (gp120), जसमा उच्च शर्गरयोहुन्छ, सेदेखि जुडता हो, जस ले/संग/भन्दा मानव कोशिकाहरूमा विषाणुको प्रवेश निषिद्ध हो जाइन्छ.जाइन्छ।<ref name="HIV" /><ref name="FoxNews" /> अनुसंधानकर्ताहरूको सुझाव हो कि एचआईभि (HIV)को यस्तो निषेधक कुनै स्थानिक उपचार, जस्तै योनिक माइक्रोबिसाइड (vaginal microbicide)को रूपमा उपयोगी हुन सक्छ र यसको उत्पादन गरनगर्न वर्तमान एंटीवायरल स्थानिक उपचारै सेभन्दा सस्तासस्तो पनि हुन सक्छ.सक्छ। [http://www.annarbor.com/health/chemical-derived-from-bananas-could-help-create-hiv-prevention-university-of-michigan-researchers-sa/ "मीशीगन विश्वविद्यालयको शोधकर्ताहरुको भन्नु हो केलेमा मौजूद प्रोटिन एचआईभिको ब्लोक स्प्रेडमा मदद गर्छ"], AnnArbor.com, 15 मार्च 2010</ref> एचआईभि-1 (HIV-1) संक्रमणको उपचारको लागि बैनलेक (BanLec) एफडीए (FDA) द्वारा अनुमोदित उपचार छैन र एचआईभि-1 (HIV-1) संक्रमणको उपचार गराउन या उसलाइ रोकउनको लागि यसको प्रयोग हैनहोन गरे जान चाहिए.

एचआईभि (HIV)को संक्रमणलाई नियन्त्रित गराउन र एचआईभि (HIV) सङ्क्रमण सेदेखि जुडी मृत्यु-दरको घटानेमा अत्यधिक सक्रिय एंटीरेट्रोवायरल उपचार (हार्ट) (HAART)को सफलताको बावजूद, वर्तमान दबाइ माहेज एचआईभि (HIV)को संक्रमणको पूरी जस्तै/तरिका उन्मूलन करगरेर पानेमापानमा असमर्थ छन्. हार्ट (HAART)को प्रयोग गराउन वाला धेरै मान्छे एचआईभि (HIV) अनेक वर्षोंवर्ष सम्म मानक चिकित्सीय परीक्षणहरूको पहचानको स्तर सेले तल बनाए राखउनमा सफल भए छन्. हुनत हार्ट (HAART)को प्रयोग बन्द करगरेर देनेदिन मा, एचआईभि (HIV) विषाणु-भार सीडी4+ टी-कोशिकाहरू (CD4+ T-Cells)मा एक सहवर्ती कमीको साथ तीव्रता सेदेखि वापसफिर्ता लौटता हो, जुन अधिकांश मामलोंमामलाहरु मा, उपचारको पुनर्ग्रहणको रोकछन, जसको परिणाम [[एड्स|एड्स (AIDS)]]को रूपमा मिलइन्छ.मिलइन्छ।

स्वयंको सफलतापूर्वक पुनरुत्पन्न गराउनको लागि, एचआईभि (HIV)को लागि आफ्नो आरएनए (RNA) जीनोमको [[डीऔक्सीराइबोन्यूक्लिक अम्ल|डीएनए (DNA)]]मा रूपांतरित गरनगर्न अनिवार्य हुन्छ, जसलाइ यसको बादपछि पाहुना कोशिकाको केंद्रमा आयोत गरिन्छ र एचआईभि (HIV) इंटीग्रेसको कार्यको माध्यम सेले पाहुना जीनोममा प्रविष्ट गरिन्छ.गरिन्छ। किन भनें एचआईभि (HIV)को मुख्य कोशिकीय लक्ष्य, सीडी4+टी कोशिकाहरू (CD4+ T-Cells), प्रतिरक्षा प्रणालीको स्मृति कोशिकाहरूको रूपमा कार्य करतीं छन्, अतः एकीकृत एचआईभि (HIV) यिनी कोशिकाहरूको जीवनकाल सम्म निष्क्रिय बनयोरह सक्छ.सक्छ। स्मृति टी कोशिकाहरू (Memory T-Cells) अनेक वर्षोंवर्ष र संभावित रूप सेले दशकोंदशकहरु सम्म जीवित रहन सक्छं. एचआईभि (HIV)को अप्रकट भण्डारको मापन संक्रमित विरामीहरूको सीडी4+ टी-कोशिकाहरू (CD4+ T-Cells)को असंक्रमित दाताहरूलाइ सीडी4+ टी-कोशिकाहरू (CD4+ T-Cells)को साथ उगाकरउमेरिाएर र एचआईभि (HIV) या आरएनए (RNA)को मापन गरएरगरेर गरे जाजान सक्छ.सक्छ।<ref name="Archin">{{

एचआईभि (HIV) सङ्क्रमण र एड्स (AIDS)को विकासको बिरुद्धसुरक्षा प्रदान करगरेर पानेमापानमा उम्मेदवार सुइहरूको विफलताको परिणामस्वरूप एक पल्ट फेरि एचआईभि (HIV)को अव्यक्तताको लागि जिम्मेदार जैव-क्रियाविधिमा ध्यान केंद्रित भयो है।छ। सम्भव हो कि एंटी-रेट्रोवायरलहरूलाइ अप्रकट भण्डारमा लक्ष्यित दबाइहरूको साथ संयोजित गरएरगरेर निर्मित सीमित अवधिको एक उपचार दिन एचआईभि (HIV) संक्रमणको पूर्ण उन्मूलनको सम्भव बनयोदे.<ref name="Bowman">{{

| journal=Expert Reviews in Molecular Medicine | year=2009| volume=11 | issue=e6

ऐसा अनुमान हो कि उपचारको बिना, एचआईभि (HIV)को साथ सङ्क्रमण पछि उत्तरजीविताको शुद्ध मध्यमान समय एचआईभि (HIV) उप-प्रकारको आधारमा 9 सेदेखि 11 वर्ष हुन्छ,<ref name="UNAIDS2007" /> र अध्ययनको आधार मा, सीमित संसाधनहरू वाला जस स्थानहरूमा उपचार उपलब्ध न हो, उनिमा एड्स (AIDS)को निदान पछि उत्तरजीविता दरको मध्यमान 6 र 9 महिनाको बीच हुन्छ.हुन्छ। {{cite paper |title= Progression and mortality of untreated HIV-positive individuals living in resource-limited settings: update of literature review and evidence synthesis |author= Zwahlen M, Egger M |url=http://data.unaids.org/pub/Periodical/2006/zwahlen_unaids_hq_05_422204_2007_en.pdf |format=PDF |year=2006 |accessdate=2008-03-19 |version= UNAIDS Obligation HQ/05/422204}}</ref> जस क्षेत्रहरूमा यो व्यापक रूप सेले उपलब्ध हो, वहां एचआईभि (HIV) सङ्क्रमण र एड्स (AIDS)को लागि एक प्रभावी उपचारको रूपमा हार्ट (HAART)को विकासले यस बीमारीकोरोगको मृत्यु-दरको 80% सम्म कम गर्‍यो हो, र जस एचआईभि (HIV)-संक्रमित व्यक्तिहरूमा निदान हाल नैमा भयो हो, उनिमा जीवनको सम्भावनाको 20-50 वर्षोंवर्ष सम्म बढाबढयो दियादिए है।छ। {{cite journal |journal= Int J Dermatol |year=2007 |volume=46 |issue=12 |pages=1219–28 |title= Current status of HIV infection: a review for non-HIV-treating physicians |author= Knoll B, Lassmann B, Temesgen Z |pmid=18173512 |doi=10.1111/j.1365-4632.2007.03520.x |doi_brokendate= 2009-08-10}}</ref> {{cite journal |journal= Lancet|year=2008 |volume=372 |issue=9635 |pages=293–9 |title=Life expectancy of individuals on combination antiretroviral therapy in high-income countries: a collaborative analysis of 14 cohort studies | author= Antiretroviral Therapy Cohort Collaboration |pmid=18657708 |doi=10.1016/S0140-6736(08)61113-7 }}</ref>

चूंकि नयाँ उपचारहरूको विकास जारी हो र किन भनें एचआईभि (HIV) पनि यिनी उपचारैको विरुद्ध प्रतिरोध [[क्रम-विकास|विकसित]] गरनगर्न जारी राखइन्छराखिन्छ, अतः उत्तरजीविता काल सम्बन्धि आकलनहरूमा परिवर्तन जारी रहन संभावित है।छ। एंटी-रेट्रोवायरल उपचारको बिना, व्यक्तिमा एड्स (AIDS)को विकास होनेको सामान्यतः एक वर्षको भित्र मृत्यु हुन्छ.हुन्छ।<ref name="Morgan2" /> अधिकांश विरामीहरूको मृत्यु अवसरवादी संक्रमणहरू या प्रतिरक्षा-तन्त्रको बढती भयो विफलता सेदेखि जुडी असाध्यताओंको कारण हुन्छ.हुन्छ।<ref name="Lawn">{{

}}</ref> बीमारीकोरोगको चिकित्सीय विकासको दर व्यक्ति-दर-व्यक्ति व्यापक रूप सेले भिन्न हुन्छ र यस्तो दे खा्यो हो कि यो अनेक कारकहरू, जस्तै पाहुनाको संवेदनशीलता र प्रतिरक्षा कार्य,<ref name="Tang" /><ref name="Clerici">{{

}}</ref> स्वास्थको देखभाल र सह-संक्रमणहरू, आदि से<ref name="Lawn" /><ref name="Morgan2" /> तथा साथ नै यस कुरा सेदेखि प्रभावित हुन्छ कि विषाणुको कौन-सा विशिष्ट खिंचाव विकसित भयो है।छ।<ref name="Campbell">{{

[[File:HIV time.png|thumb|270px|left|एचआईभि (HIV)को साथ बाँच्ने वाला मान्छेहरू कीगर्यो, उनी ले/संग/भन्दा संक्रमित, र उनको द्वारा मारे गये मान्छेहरूको संख्या (1990-2008)<ref name="UNmilleniumgoals2010">[392]</ref>]]

[[File:HIV-AIDS world map - DALY - WHO2002.svg|thumb|300px|right|प्रति 100,000 निवासिहरूको लागि विकलांगता सेदेखि समायोजित एचआईभि (HIV) र एड्स (AIDS). [393][394][395][396][397][398][399][400][401]]]

यूएनएड्स (UNAIDS) र डब्ल्यूएचओ (WHO)को अनुमान हो कि 1981मा पहिलो पल्ट पहचाने जाउनको समय देखि लिएर आज सम्म एड्स (AIDS)ले 25 मिलियन भन्दा अधिक मान्छेहरूको जान ली हो, जसको कारण यो इतिहासमा दर्ज सर्वाधिक विनाशकारी महामारिहरू हरूमा एक बन्यो है।छ। एक अनुमानको मुताबिक, विश्वको अनेक क्षेत्रहरूमा एंटी-रेट्रोवायरल उपचार र देखभाल सम्म अभिगममा हालिया सुधारको बावजूद, एड्स (AIDS)को महामारीले 2005मा लगभग 2.8 मिलियन (2.4 र 3.3 मिलियनको बीच) जाउनं लीं, जसमाजसमध्ये से आधेआधा मिलियन भन्दा अधिक (570,000) बच्चाहरू थे.थिए।<ref name="UNAIDS2006" />

2007 मा, यो मानयोजान्थ्यो कि 30.6 र 36.1 मिलियनको बीच मान्छे एचआईभि (HIV)को साथ जी रहे थिए र यसले उनी वर्ष लगभग 2.1 मिलियन मान्छेहरूको जान ली, जसमा 330,000 बच्चाहरू शामिल थे; 2.5 मिलियन नएनयाँ सङ्क्रमण मिले.<ref name="UNAIDS2007">{{cite web

उप-सहाराई अफ्रीका अझै सम्म सबै ले/संग/भन्दा बुरी जस्तै/तरिका प्रभावित क्षेत्र बनयोभयो हो र एक अनुमानको मुताबिक वर्तमानमा वहां 21.6 सेदेखि 27.4 मिलियन मान्छे एचआईभि (HIV)को साथ जी रहे छन्. उनिमा सेदेखि दुई मिलियन (1.5–3.0 मिलियन) 15 वर्ष सेले कम आयुको बच्चाहरू छन्. एचआईभि (HIV)को साथ जी रहे मान्छेहरूको कुल संख्या हरूमा 64% मान्छे र एचआईभि (HIV)को साथ जी रही महिलाहरू हरूमा तीन-चौथाई भन्दा अधिक महिलाहरू उप-सहाराई अफ्रीकामा छन्. 2005 मा, उप-सहाराई अफ्रीका 2005मा एड्स (AIDS)को कारण अनाथ हो चुके 12.0 मिलियन (10.6–13.6 मिलियन) मान्छे रह रहेरहइरहेका थेथिए.<ref name="UNAIDS2006" />

कुल संख्याको 15%को साथ दक्षिण र दक्षिण-पूर्वी एशिया दोस्रो सबै ले/संग/भन्दा-बुरी जस्तै/तरिका प्रभावित क्षेत्र हुन् . एड्स (AIDS) यस क्षेत्रमा 500,000 बच्चोंकोबच्चाहरुको मृत्युको कारण बनइन्छ.बनइन्छ। [[दक्षिण अफ्रीका]]मा विश्वको एचआईभि (HIV) विरामीहरूको सबै ले/संग/भन्दा ठूलो संख्या रहन्छ, जसको बादपछि [[नाईजीरिया|नाइजीरिया]]को स्थान हो. {{cite news |first=Donald |last=McNeil, Jr. |authorlink= |coauthors= |title= U.N. Agency to Say It Overstated Extent of H.I.V. Cases by Millions |url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9C01EEDF103BF933A15752C1A9619C8B63&n |work= |publisher=The New York Times |date=November 20, 2007 |accessdate=2008-01-16 }}</ref> अन्य उप-सहाराई देशहरू, जस्तै सुडानमा यसको 1.6%को निम्न प्रसारको जानकारी मिली हो, हुनत यो डेटा खराब ढङ्ग सेदेखि प्रलेखित है।छ।<ref name="SSMJ">हाकीम, जेम्ज (अगस्ट 2009). [http://www.southernsudanmedicaljournal.com/archive/2009-08/untitled-resource.html एचआईभि/एड्स (HIV/AIDS): जानपदिक रोग-विज्ञान, निवारक र चिकित्सामा एक अद्यतन]. ''[दक्षिणी सूडान मेडिकल जर्नल]'' .</ref> एक अनुमानको मुताबिक भारतमा लगभग 2.5 मिलियन सङ्क्रमण हुन् (जनसंख्याको 0.23%), जस ले/संग/भन्दा भारत एचआईभि (HIV) विरामीहरूको तेस्रो ठूलो जनसंख्या वाला देश बन्यो है।छ। सर्वाधिक प्रसार वाला 35 अफ्रीकी देशहरू मा, औसत जीवन प्रत्याशा 48.3 वर्ष है—बीमारीकोहो—रोगको अनुपस्थितिमा जीवन प्रत्याशा सेदेखि 6.5 वर्ष कम.<ref name="UNAIDS2001">{{cite web

विश्व बैंकको कार्य मूल्यांकन विभाग (World Bank's Operations Evaluation Department)को नवीनतम रिपोर्ट विश्व-बैंकद्वारा देश-स्तरमा दी जा रही एचआईभि (HIV)/ एड्स (AIDS) सहायताको विकास प्रभावकारिता, जसलाइ नीति चर्चाको रूपमा परिभाषित गर््यो हो,को मूल्यांकन, विश्लेषण र उधारो देनेकोदिनको कार्य एड्स (AIDS)को महामारीको प्रभाव या दायरेको कम गराउनको स्पष्ट उद्देश्यको साथ गर्छ.गर्छ।<ref name="Worldbank">{{cite web

}}</ref> यो 2004को मध्यमा यस महामारीको शुरुवात सेदेखि अझै सम्म यो विश्व बैंकद्वारा देशहरूलाई दिये जा रहे एचआईभि (HIV)/एड्स (AIDS) समर्थनको पहिलो व्यापक मूल्यांकन है।छ। किन भनें बैंकको लक्ष्य राष्ट्रीय सरकारको कार्यक्रमहरूको क्रियान्वयनमा सहायता गरनगर्न हो, अतः उनिकोउनको अनुभव यस बारेमा महत्वपूर्ण ज्ञान प्रदान गर्छ कि राष्ट्रीय एड्स कार्यक्रमहरू (National AIDS programmes)को कुन प्रकार अधिक प्रभावी बनाया जाजान सक्छ.सक्छ।

एचआईभि (HIV) संक्रमणको एक प्रभावी उपचारको रूपमा हार्ट (HAART)को विकासले यस बीमारीरोग सेदेखि होने वालीहुने मृत्युोंको दरको उनी क्षेत्रहरूमा काफीएकदम हद सम्म कम गर्‍यो हो, जहाँ यिनीहरू दबाइहरू व्यापक रूप सेले उपलब्ध छन्.<ref name="Pallelal">{{

doi=10.1056/NEJM199803263381301}}</ref> जस देशहरूमा हार्ट (HAART)को प्रयोग ठूलो मात्रामा गरिन्छ, उनिमा एचआईभि (HIV) युक्त मान्छेहरूको जीवनको संभावित अवधि बढी हो, अतः यस बीमारीकोरोगको लगातार हो रहे प्रसारको कारण एचआईभि (HIV)को साथ जी रहे मान्छेहरूको संख्यामा पनि लक्षणीय वृद्धि भयो है।छ।

अफ्रीका मा, माता-से-सन्तानको होने वालाहुने सञ्चरण (mother-to-child-transmission) (एमटीसीटी) (MTCT)को मामलोंकोमामलाहरु को संख्या र एड्स (AIDS)को प्रसारले बच्चोंकोबच्चाहरुको जीवित बचनेको मामलहरूमा दशकोंदशकहरु सेदेखि जारी स्थिर प्रगतिलाई उलटना शुरु गर्‍योगरेको है।छ। युगांडा जस्तै देश वीसीटी (VCT) (स्वैच्छिक परामर्श वतथा परीक्षण (voluntary counselling and testing)), पीएमटीसीटी (PMTCT) (माता-से-सन्तानमा होने वालाहुने सञ्चरणको रोकथाम (prevention of mother-to-child transmission)) र एएनसी (ANC) (मृत्यु-पूर्व देखभाल (ante-natal care)) सेवाओंसेवाहरु, जसमा एंटी-रेट्रोवायरल उपचारको वितरण शामिल हो,को द्वारा एमटीसीटी (MTCT) महामारीको कुचलनेकोकुचलनको प्रयास करगरेर रहे छन्.

:''एचआईभि (HIV)/एड्स (AIDS)को शुरुआती मामलहरूलाइ लागि ज्ञात मामलहरूको इतिहास वतथा प्रसार हेर्नुहोस''

ऐसा मानिन्छ कि एचआईभि (HIV)को उत्पत्ति उप-सहाराई अफ्रीकाको गैर-मानवीय वाँदरहरूमा भयो र 19वीं19औं सदीको अंतमा या 20वीं20औं सदीको प्रारंभमा यो मनुष्यहरूमा स्थानांतरित भयो.भयो।<ref name="pmid18833279">{{cite journal |author=Worobey M, Gemmel M, Teuwen DE, ''et al.'' |title=Direct evidence of extensive diversity of HIV-1 in Kinshasa by 1960|journal=Nature |volume=455 |issue=7213 |pages=661–4 |year=2008 |month=October |pmid=18833279|doi=10.1038/nature07390 |url=}}</ref> एड्स (AIDS)को अवसरवादी संक्रमणहरूको लक्षणहरूको एक पैटर्नको चिन्हारी गराउन वाला पहिलो शोध-पत्र 1981मा प्रकाशित भयो.भयो।<ref name="MMWR2">{{cite web|url=http://www.cdc.gov/MMWR/preview/mmwrhtml/00043494.htm |title=Pneumocystis Pneumonia -- Los Angeles |work= |accessdate=2008-05-05}}</ref>

ऐसा मानिन्छ कि एचआईभि-1 (HIV-1) र एचआईभि-2 (HIV-2) दुवैको उत्पत्ति मध्य-पश्चिमी अफ्रीकामा भयो र वहाँले गैर-मानवीय नर-वाँदरहरू सेदेखि मनुष्यहरूमा प्रजातिहरूको बीच छलांग लगाएर (एक प्रक्रिया जसलाइ जूनसिस (zoonosis) भनिन्छ) प्रवेश गरे है।छ। यस्तो प्रतीत हुन्छ कि एचआईभि-1 (HIV-1)को उत्पत्ति दक्षिणी [[कैमरुन|कैमरून]]मा एसआईवी (सीपीजेड) (SIV(cpz)), जंगली चिंपांजी (''पैन ट्रग्लोडाइट्स ट्रग्लोडाइट्स (Pan troglodytes troglodytes)'' )को संक्रमित गराउनवाला एक सिमियन इम्युनोडेफिशियेंसी भाइरस (एसआईवी (SIV)),को उत्पत्तिको माध्यम सेले भयो.भयो।<ref name="pmid9989410">{{cite journal |author=Gao F, Bailes E, Robertson DL, ''et al.'' |title=Origin of HIV-1 in the chimpanzee Pan troglodytes troglodytes |journal=Nature |volume=397 |issue=6718|pages=436–41 |year=1999 |month=February |pmid=9989410 |doi=10.1038/17130 |url=}}</ref><ref name="Keele">{{cite journal | author=Keele, B. F., van Heuverswyn, F., Li, Y. Y., Bailes, E., Takehisa, J., Santiago, M. L., Bibollet-Ruche, F., Chen, Y., Wain, L. V., Liegois, F., Loul, S., Mpoudi Ngole, E., Bienvenue, Y., Delaporte, E., Brookfield, J. F. Y., Sharp, P. M., Shaw, G. M., Peeters, M., and Hahn, B. H. | title=Chimpanzee Reservoirs of Pandemic and Nonpandemic HIV-1 | journal=Science | date=28 July 2006| volume=313 | issue=5786 pages=523–526 | doi = 10.1126/science.1126531 | pmc=PMC2442710 | pmid=16728595 | pages=523–6}}</ref> [[गिनी-बिसाऊ|गिनी-बिसाउ]], [[गबोन|गैबन]] र [[कैमरुन|कैमरून]]मा पाये जाउन वाला पुरानेपुराना विश्वको एक बंदरबाँदर, सूटी मैंगेबी (''सेर्कोसेबस एटिस (Cercocebus atys)'' ),को एक विषाणु एसआईवी(एजीएम) SIV(agm) एचआईभि-2 (HIV-2)को निकटतम सम्बन्धि है।छ।<ref name="Reeves">{{cite journal | author=Reeves, J. D. and Doms, R. W | title=Human Immunodeficiency Virus Type 2 | journal=J. Gen. Virol. | year=2002 | pages=1253–1265 | volume=83 | issue=Pt 6 | pmid= 12029140}}</ref> नयाँ विश्व (New World)को बंदरबाँदर, जस्तै आउल मंकी (owl monkey) एचआईभि-1 (HIV-1)को प्रति प्रतिरोधी छन्, संभवतः दुई विषाण्विक प्रतिरोधी जीनोंको संगलनको कारण.<ref name="Goodier">{{cite journal | author=Goodier, J., and Kazazian, H. | title=Retrotransposons Revisited: The Restraint and Rehabilitation of Parasites | journal=Cell | year=2008 | pages=23–35 | volume=135 | issue=1 | doi = 10.1016/j.cell.2008.09.022 | pmid=18854152}}</ref>

वर्ष 1980को अन्त र 1981को प्रारंभमा पहिलो पल्ट एड्स (AIDS)को चिकित्सीय रूप सेले अवलोकन गर््यो. पांच पुरुषोंकोपुरुषहरुको एक समूहले ''न्युमोसाइटिस कैरिनी (Pneumocystis carinii)'' निमोनिया (पीसीपी)को लक्षण प्रदर्शित किये, जुन एक दुर्लभ अवसरवादी सङ्क्रमण हो, जसको बारेमा यो ज्ञात थाथियो कि त्यो धेरै संवेदनशील प्रतिरक्षा तन्त्रों वाला मान्छेहरूमा स्वयंको प्रस्तुत गर्छ.गर्छ। यसको शीघ्र बादपछि पुरुषोंकोपुरुषहरुको एक अन्य समूहमा कैपोसी’स सार्कोमा (Kaposi’s sarcoma) (केपी) (KP) नामक एक दुर्लभ छाला क्यान्सर विकसित भयो.भयो। शीघ्र नै पीसीपी (PCP) र केपी (KP)को धेरै सारा अन्य मामला उभरे, जसले अमेरिकाको सेंटर्स फर डिसीज कंट्रोल एण्ड प्रिवेन्शन (Centers for Disease Control and Prevention) (सीडीसी) (CDC)को सतर्क गर्‍यो. यस प्रकोपमा नजर राखउनको लागि एक सीडीसी (CDC) कार्य-बलको निर्माण गर््यो. विरामीहरूमा स्वयंको प्रस्तुत करगरेर रहे असामान्य लक्षणहरूको एक पैटर्नको चिन्हारी कर गरेर लागि पछि, यस कार्य-बलले यस स्थितिको एक्वायर्ड इम्युनोडेफिशियेंसी सिंड्रोम (एड्स) (AIDS)को नाम दिया.दिए।<ref name="Basavapathruni_2007">{{cite journal | title=Reverse transcription of the HIV-1 pandemic | last1=Basavapathruni | first1=A | last2=Anderson | first2=KS | journal=The FASEB Journal | year=2007 | month=December | volume=21 | issue=14 | pages=3795–3808 | doi=10.1096/fj.07-8697rev | pmid=17639073}}</ref>

1983 मा, रबर्ट गैलो (Robert Gallo) र ल्युक मन्टैग्नियर (Luc Montagnier)को नेतृत्व वाला दुई प्रृथक अनुसंधान समूहोंलेसमूहहरुले स्वतन्त्र रूप सेले यो घोषित गरे कि संभवतः एक नया रेट्रोभाइरस एड्स (AIDS)को विरामीहरूलाई संक्रमित करता रहयोथा, र वहाँले ''साइंस (Science)'' जर्नलको एक नै संस्करणमा आफ्नो खोज प्रकाशित की.गरे।<ref name="Gallo">{{cite journal | author=RC Gallo, PS Sarin, EP Gelmann, M Robert-Guroff, E Richardson, VS Kalyanaraman, D Mann, GD Sidhu, RE Stahl, S Zolla-Pazner, J Leibowitch, and M Popovic | journal=Science | title=Isolation of human T-cell leukemia virus in acquired immune deficiency syndrome (AIDS) | year=1983 | pages=865–867 | volume=220 | doi=10.1126/science.6189183 | pmid=6601823 | issue=4599}}</ref><ref name="Montagnier">{{cite journal | author=F Barre-Sinoussi, JC Chermann, F Rey, MT Nugeyre, S Chamaret, J Gruest, C Dauguet, C Axler-Blin, F Vezinet-Brun, C Rouzioux, W Rozenbaum, and L Montagnier | journal=Science | title=Isolation of a T-lymphotropic retrovirus from a patient at risk for acquired immune deficiency syndrome (AIDS) | year=1983 | pages=868–870 | volume=220 | doi=10.1126/science.6601823}}</ref> गैलो (Gallo)ले दावा गरे कि उनिकोउनको समूहद्वारा एड्स (AIDS)को एक विरामीको शरीर सेभन्दा एक विषाणुको अलाग गरेहै, जसको आकार आश्चर्यजनक रूप सेले अन्य ह्युमन टी-लिम्फोट्रपिक भाइरस (human T-lymphotropic viruses) (एचटीएलवी) (HTLVs)को समान हो, जसलाइ उनिकोउनको समूहले नै सबै ले/संग/भन्दा पहल अलाग गरेथा. गैलोको समूहको उनिकोउनको द्वारा अलग किये गयेगरिएको यस नयाँ विषाणुको एचटीएलवी-III (HTLV-III) नाम दिया.दिए। उसीत्यसै समय, मन्टैग्नियरको समूहले गरदनको लिंफैडेनोपैथी (लसीका-ग्रन्थि (lymph node)मा सूजनसुनिंनु) र शारीरिक कमजोरी, एड्स (AIDS)को दुई पारंपरिक लक्षण, प्रदर्शित करगरेर रहे एक विरामीको शरीर सेभन्दा एक विषाणुको अलग गर्‍यो. गैलोको समूहको रिपोर्टको विरोध करते भए मन्टैग्नियर र उनिकोउनको साथिहरूले यो प्रदर्शित गरे कि यस विषाणुको मूल प्रोटीन एचटीएलवी-I (HTLV-I)को मूल प्रोटीन सेले प्रतिरक्षा-विज्ञानको दृष्टि सेले भिन्न थे.थिए। मन्टैग्नियरको समूहले उनिकोउनको द्वारा अलग किये गयेगरिएको यस विषाणुको लिंफैडेनोपैथी-एसोसियेटेड भाइरस (lymphadenopathy-associated virus) (एलएवी) (LAV) नाम दिया.दिए।<ref name="Basavapathruni_2007" />

यहयो अत्यधिक बहसको विषय रहयोहै कि एड्स (AIDS)को कारण बनउनवाला विषाणुको खोजको अधिक श्रेय गैलो या मन्टैग्नियरहरूमा किसे मिलन चाहिये. आफ्नो साथी फ्रैंकइसे बैरे-साइनसी (Françoise Barré-Sinoussi)को साथ, मन्टैग्नियर (Montagnier)को उनिकोउनको “ह्युमन डेफेशियेंसी भाइरसको खोजको लागि” 2008मा शरीर-क्रिया विज्ञान या चिकित्साको क्षेत्रको नोबेल पुरस्कारको आधा भाग दिइएको.<ref name="Nobel_2008">{{cite web | url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/2008/index.html | title=The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2008 | accessdate=October 28, 2009 | publisher=Nobel Foundation

}}</ref> हैराल्ड जुर हसेन (Harald zur Hausen)ले पनि आफ्नो यस खोजको लागि यो पुरस्कार साझा गरे कि ह्युमन पैपीलोमा भाइरस ग्रीवाको क्यान्सरको कारण हो, तर गैलोको छोड दिइएको.<ref name="science nobel" /> गैलोले कहा कि सह-प्राप्तकर्ताको रूपमा उसलाइ नामित न गरे जान “निराशाजनक” है।छ।<ref name="nytimes-nobel">{{cite news | publisher = New York Times | date = 2008-10-06 | accessdate = 2008-10-06 | last = Altman | first = Lawrence | title = Three Europeans Win the 2008 Nobel for Medicine | url= http://www.nytimes.com/2008/10/07/health/07nobel.html}}</ref> मन्टैग्नियरले कहाभने कि उनी “हैरान” थिए कि नोबेल समिति द्वारा गैलोकोगैलोलाइ मान्यता हैन दी गईदिइएन: "यहयो साबित गरनगर्नु महत्वपूर्ण थाथियो कि एचआईभि (HIV) नै एड्स (AIDS)को कारण थाथियो, र यसमा गैलोको एक महत्वपूर्ण भूमिका थी.थियो। मलाई रबर्ट गैलो सेदेखि पूरीपूरा हमदर्दिएकोसहानुभुती छ.छ।"<ref name="science nobel">{{cite journal | title=Nobel Prize in Physiology or Medicine: HIV, HPV researchers honored, but one scientist is left out | journal=Science | last1=Cohen | first1=J | last2=Enserink | first2=Martin | date=10 October 2008| volume=322 |issue=5899 | pages=149–175 | doi=10.1126/science.322.5899.174 | pmid=18845715}}</ref>

कुनै मान्छे, कुनै यस्तो/यस्ता/यसरी वैज्ञानिकोंवैज्ञानिकहरु सहित, जुन एचआईभि (HIV)को मान्यता-प्राप्त विशेषज्ञ छैनन्,<ref name="Kalichman" /> एचआईभि (HIV) र एड्स (AIDS)को बीच सम्बन्ध,<ref name="Duesberg">{{cite journal

}}</ref> स्वतः एचआईभि (HIV)को नै अस्तित्व, अथवा एचआईभि (HIV)को परीक्षण र उपचारको विधिहरूमा प्रश्नचिह्न लगाछन.<ref name="Kalichman">{{cite book

}}</ref> विश्वको वैज्ञानिक समुदायद्वारा यिनी दावोंदावाहरु, जिन्हेंजसलाई एड्स अस्वीकृतिवाद (AIDS denialism)को रूपमा जानिन्छ,को जांचकोजांच गईगरिएको होछ र यिनलाइ निरस्त कर दिइएकोगरिएको हैछ,<ref name=consensus>इस कुराको प्रमाणको लागि कि एचआईभि (HIV) नै एड्स (AIDS)को कारण हो, (उदाहरणको लागि) हेर्नुहोस:

* {{cite journal |author=Galéa P, Chermann JC |title=HIV as the cause of AIDS and associated diseases |journal=Genetica |volume=104 |issue=2 |pages=133–42 |year=1998 |pmid=10220906 |doi=10.1023/A:1003432603348}}</ref> हुनत उनीमा एक राजनैतिक प्रभाव रहयोहै, विशिष्ट रूप सेले [[दक्षिण अफ्रीका]] मा, जहाँ सरकारद्वारा आधिकारिक रूप सेले गर््योगर्यो एड्स अस्वीकृतिवाद (AIDS denialism)को प्रचार उनी देशको एड्स (AIDS) महामारीको प्रति अप्रभावी प्रतिक्रियाको लागि जिम्मेदार था.थियो। {{cite journal |author=Watson J |title=Scientists, activists sue South Africa's AIDS 'denialists' |journal=Nat. Med. |volume=12 |issue=1 |page=6 |year=2006 |pmid=16397537 |doi=10.1038/nm0106-6a}}</ref> {{cite journal |author=Baleta A |title=S Africa's AIDS activists accuse government of murder |journal=Lancet |volume=361 |issue=9363 |page=1105 |year=2003 |pmid=12672319 |doi=10.1016/S0140-6736(03)12909-1}}</ref> {{cite journal |author=Cohen J |title=South Africa's new enemy |journal=Science |volume=288 |issue=5474 |pages=2168–70 |year=2000 |pmid=10896606 |doi=10.1126/science.288.5474.2168}}</ref>

* एचआईभि (HIV) रोग से संबंधितसंग सम्बन्धित दबाइ प्रतिक्रिया

* एचआईभि (HIV) सेसंग जुडेजोडिएको प्रुरिटस

* एचआईभि (HIV) सेबाट सङ्क्रमण फोटोसेंसिटीवीटी

* CCR5 अभिग्राहक विरोधीको विकास र आविष्कार