"आगरा" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

सा r2.7.2) (रोबोट ले परिवर्तन गर्दै: et:Āgra; अंगराग परिवर्तन
सा स्वचालित हिज्जे सम्पादन, replaced: । → । (2), मा → मा (2), नजिक → नजीक, रुप → रूप (2), हरु → हरू (33)
पङ्क्ति २३:
| skyline = Taj1.jpg
| skyline_caption = आगरा स्थित [[ताजमहल]]
| टिप्पणीहरुटिप्पणीहरू = |
}}
'''आगरा''' [[उत्तर प्रदेश]] [[प्रान्त]]को एक जिल्ला शहर अनि तहसील छ। [[ताजमहल]] आगराको पहचान छ र यो [[यमुना नदी|यमुना]] [[नदी]]का किनार बसेको छ आगरा २७.१८° उत्तर ७८.०२° पूर्वमा यमुना नदीका तटमा स्थित छ। समुद्र-तलदेखि यसको औसत उचाई क़रीब १७१ मीटर (५६१ फ़ीट) छ। यो उत्तरमा मथुरा, दक्षिणमा धौलपुर, पूर्वमा फेरिोज़ाबाद, शिकोहाबाद, दक्षिणपूर्वमा फ़तेहाबाद र पश्चिममा भरतपुरदेखि घिरा भएको छ। आगरा [[उत्तर प्रदेश]]को तेस्रो सबैभन्दा ठूलो शहर छ।
 
== इतिहास ==
आगरा एक ऐतिहासिक नगर छ, जसका प्रमाण यो आफ्नो चारहरुतर्फचारहरूतर्फ समेटेको छ।त्यस्तो त आगराको इतिहास मुख्य रुपलेरूपले मुगल कालदेखि जानिन्छ तर यसको सम्बन्ध महिर्शि अन्गिरादेखि छ जो १००० वर्श ईसा पूर्व भएका थिए ।थिए। [[इतिहास]]मा पहिलो ज़िक्र आगराको [[महाभारत]]का समयदेखि मानिन्छ, जब यसलाई अग्रबाण वा ''अग्रवन''का नामले सम्बोधित गरिन्थ्यो। भन्दछन् कि पहिला यो नगर आयॅग्रहका नामले पनि जानिन्थ्यो ।जानिन्थ्यो। तौलमी पहिलो ज्ञात व्यक्ति थियो जसले यसलाई आगरा नामले सम्बोधित गरे।
 
आगरा शहरलाई [[सिकंदर लोदी]]ले सन् [[1506]] ई.मा बसाया थियो। आगरा [[मुगल|मुगल साम्राजय]]को चहेती जग्गा थियो। आगरा [[1526]]देखि [[1658]]सम्म मुग़ल साम्राज्यको राजधानी रह्यो। आज पनि आगरा मुग़लकालीन इमारतहरुइमारतहरू जस्तै - [[ताजमहल|ताज महल]], [[आगराको रातो किला|लाल किला]], [[फ़तेहपुर सीकरी]] आदिको वजहदेखि एक विख्यात पर्यटन-स्थल छ। यी तीनहरुतीनहरू इमारतहरुइमारतहरू [[यूनेस्को विश्व धरोहर स्थल]]को सुचीमा सामेल छन्। [[बाबर]] (मुग़ल साम्राज्यको जनक)ले यहाँ चौकोर (आयताकार एवं वर्गाकार) बाग़हरुकोबाग़हरूको निर्माण गराए।
 
== जनसांख्यिकीय आँकड़ा ==
सन् २००१को जनगणनाका अनुसार, आगराको जनसंख्या १,२५९,९७९ छ। आगराको जनसंख्याको ५३% पुरूष र ४७% महिलाहरुमहिलाहरू छन्। यहाँको औसत साक्षरता दर ६५% छ, जसमा ७६% पुरुष र ५३% महिलाहरुमहिलाहरू साक्षर छन्। यो राष्ट्रीय औसत ५९.५% भन्दा अधिक छ। आगराको ११% जनसंख्या ६ वर्षदेखि तलका बच्चाहरुकोबच्चाहरूको छ।
 
== दर्शनीय स्थल ==
पङ्क्ति ४१:
{{main|ताजमहल|ताजमहलका मूल एवं वास्तु}}
[[चित्र:Taj Mahal at dawn.jpg|thumb|ताजमहल]]
आगरेको [[ताजमहल]], [[शाहजहाँ]]को प्रिय बेगम़ [[मुमताज महल]]को मकबरा, विश्वको सबैभन्दा प्रसिद्ध इमारतहरुइमारतहरू मेदेखि एक छ। यो विश्वका [[नये ७ अजूबे|नये ७ अजूबों]] मध्येको एक छ र आगराको तीन [[विश्व सांस्क्रतिक धरोहर|विश्व सांस्क्रतिक धरोहरहरुधरोहरहरू]] मेदेखि एक छ। अन्य दुई धरोहरहरुधरोहरहरू [[आगरा किला]] र [[फतेहपुर सीकरी]] छ।
 
इसका [[1653]] मा निर्माण पूरा भएको थियो। यो [[मुगल]] [[बादशाह]] [[शाहजहाँ]]ले आफ्नो बेगम [[मुमताज महल]]को यादमा बनाए। पूरा श्वेत संगमर्मरमा तराशा भयो, यो भारसम्मो नैं छैन विश्वको पनि अत्युत्तम कृति छ। पूर्णतया सममितीय स्मारकका बन्नमा बाइस वर्ष लागोस् (1630-1652), अनि बीस हजार कारीगरहरुकोकारीगरहरूको अथक मेहनत पनि। यो मुगल शैलीका चार बागका साथ स्थित छ। फारसी वास्तुकार त्यस्ताद ईसा खांका दिशा निर्देशमा यसलाई [[यमुना नदी|यमुना]] नदीका किनारमा बनाइएको छ। यसलाई मृगतृष्णा रूपमा [[आगराको किला|आगराका किले]]देखि हेर्न सकिन्छ, जहाँदेखि शाहजहाँ जीवनका अन्तिम आठ वर्षहरुमावर्षहरूमा, आफ्नो पुत्र [[अनिंगज़ेब]] द्वारा कैद गरिनमा देखा गर्थ्यो। यो सममितिको आदर्श नमूना छ, जो कि केही दूरीदेखि हेर्नमा हावामा तैरता भयो प्रतीत हुन्छ। यसका मुख्य द्वारमा [[कुरआन]]को आयतहरुआयतहरू आफूी भएका हुन्। त्यसको माथि बाइस साना गुम्बद छन्, जो कि यसका निर्माणका वर्षहरुकोवर्षहरूको संख्या बताउँछन्। ताजलाई एक लालबलुआ पत्थरका चबूतरेमा बनेका श्वेत संगमर्मरका चबूतरेमा बनाइएको छ। ताजको सर्वाधिक सुन्दरता, यसका इमारसम्मा बराबर उँचा महान गुम्बदमा बसी छ। यो 60 फीट व्यास का, 80 फीट ऊंचा छ। यसका तल नैं मुमताजको कब्र छ। यसका बराबर हीमा शाहजहाँको पनि कब्र छ। भित्री क्षेत्रमा रत्नहरुरत्नहरू अनि बहुमूल्य पत्थरहरुकोपत्थरहरूको कार्य छ।
खुलने समय : ६ प्रातःदेखि ७:३० साँयः (शुक्रवार बन्द)
 
=== आगराको किला ===
{{main|आगराको किला}}
आगराको एक अन्य [[विश्व धरोहर स्थल]] छ आगराको किला। यो आगराको एक प्रधान निर्माण छ, जो शहरका बीच सर उठाए खड़ा छ। यसलाई कहिले कभार रातो किला भि भनिन्छ। यो [[अकबर]] द्वारा [[1565]]मा बनाइएको थियो। पछि [[शाहजहाँ]] द्वारा यस किल्लाको पुनरोद्धार रातो बलुआ पत्थरदेखि गराइएको, अनि यसलाई किल्लादेखि प्रासादमा बदलिएको छ। यहाँ [[संगमर्मर]] र [[पीट्रा ड्यूरा]] नक्काशीको क्महीन कार्य गरिएको छ। यस किल्लाको मुख्य इमारतहरुमाइमारतहरूमा [[मोती मस्जिद]], [[दीवान-ए-सामान्य]], [[दीवान-ए-खास]], [[जहाँगीर मह्ल]], [[खास महल]], [[शीश महल]] एवं [[मुसम्मन बुर्ज]] आउँछन्।
महान मुगल सम्राट [[अकबर]]ले यसलाई [[1565]] मा बनाए, जसमा त्यसको पौत्र [[शाहजहाँ]]का समयसम्म निर्माण कार्य बढ़्दै रहे। यस किल्लाका निषिद्ध क्षेत्रहरुमाक्षेत्रहरूमा भित्री छिपा भयो स्वर्ग जस्तो स्थान छ। यो किला अर्ध-चन्द्राकार छ, जो पूर्वमा केही चपटा छ, नजिककोनजीकको सीधी देवल नदीतर्फ वाली छ। यसको पूर्ण परिधि छ 2.4 किलो मीटर, जो दोहरिया परकोटे वाली किलेनुमा चहारदेवलीदेखि घिरी छ। यस देवलमा साना अन्तरालहरुमाअन्तरालहरूमा बुर्जीहरुबुर्जीहरू छन्, जिनपर रक्षा छानाहरुछानाहरू बनेका छन्। यस देवललाई ओएक 9 नीटर चौड़ी अनि 10 मीटर गहरी खाड़लले घेरेको छ।
[[शिवाजी]] यहाँ 1666मा पुरंदर सन्धि हेतु आएका थिए। तिनको यादमा एक बड़ि मूर्ति यहाँ स्थापित छ। यो किला मुगल स्थापत्य कलाको एक जीवंत उदाहरण छ। यहीं देखि्दछ, कसरी उत्तर भारतीय दुर्ग शैली दक्षिणदेखि पृथक थियो। दक्षिण भारतमा अनेकहरुअनेकहरू दुर्ग छन्, जसमा भन्दा अधिकांश सागर तटमा छन्।
 
=== फतेहपुर सीकरी ===
{{main|फतेहपुर सीकरी}}
[[मुगल]] सम्राट [[अकबर]]ले फतेहपुर सीकरी बसाई, अनि आफ्नो राजधानी वहाँ स्थानान्तरित गरे यो आगरादेखि 35 कि.मी. टाड़ा छ। यहाँ अनेकहरुअनेकहरू भव्य इमारतहरुइमारतहरू बनवायीं। पछि पानीको कमीका चलते, वापस आगरा फर्के। यहाँ भि [[बुलंद ढोका]], एक [[विश्व धरोहर स्थल]] छ।
बुलंद ढोका वा 'उदात्त प्रवेश द्वार' महान मुगल सम्राट द्वारा बनाइएको थियो,बुलंद ढोका 52 कदमदेखि संपर्क गरेकोछ.बुलंद ढोका 53.63 मीटर उँचा र 35 मीटर चौड़ा छ. यो रातो र शौकीन बलुआ पत्थरदेखि बनाएको छ, नक्काशी र कालो र सेतो संगमरमर द्वारा सजाया.बुलंद ढोकाका मध्य चेहरियामा एक शिलालेख अकबर धार्मिक समझको दायरा दर्शाउँदछ.
 
=== इत्तेमादुल्ला मकबरा ===
{{main|एतमादुद्दौलाको मकबरा}}
सम्राज्ञी [[नूरजहाँ]]ले [[एतमादुद्दौलाको मकबरा]] बनाए। यो त्यसको पिता घियास-उद-दीन बेग़, जो जहाँगीरका दरबारमा मंत्री पनि थिए,को यादमा बनाइएको थियो। मुगल कालका अन्य मकबरहरुदेखिमकबरहरूदेखि अपेक्षाकृत सानो हुने से, यसलाई धेरै बार श्रङ्गारदान पनि भनिन्छ। यहाँका बाग, पीट्रा ड्यूरा पच्चीकारी, अनि धेरै घटक [[ताजमहल]]देखि मिल्दै छन्।
 
=== जामा मस्जिद ===
पङ्क्ति ७८:
=== सोसामान्यी बाग ===
{{main|स्वामी बाग|दयाल बाग}}
स्वामीबाग समाधि हुजूर [[शिव दयाल सिंह|स्वामी महाराज]] (श्री शिव दयाल सिंह सेठ)को स्मारक/ समाधि छ। यो नगरका बाह्य क्षेत्रमा छ, जसलाई [[स्वामी बाग]] भन्दछन्। ती [[राधास्वामी मत]]का संस्थापक थिए। तिनको समाधि तिनको अनुयाइहरुकाअनुयाइहरूका लागि पवित्र छ। यसको निर्माण [[सन् १९०८|1908]]मा आरम्भ भएको थियो, र भन्दछन्, कि यो कहिले समाप्त छैनगा। यसमा पनि श्वेत संगमर्मरको प्रयोग भएको छ। साथै नक्काशी अनि बेलबूटहरुकाबेलबूटहरूका लागि रङ्गीन संगमर्मर अनि केही अन्य रङ्गीन पत्थरहरुकोपत्थरहरूको प्रयोग गरिएको छ। यो नक्काशी अनि बेल बूटे एकदम जीवंत लाग्दछन्। यो भारत भरमा कहीं छैन देखि्दछन्। पूण भएमा यस समाधिमा एक नक्काशीकृत गुम्बद शिखरका साथ एक महाद्वार हुनेछ। यसलाई कहिले कभार अर्को ताज पनि भनिन्छ।
=== सिकंदरा (अकबरको मकबरा) ===
{{main|सिकंदरा}}
[[आगरा किले|आगरा किला]]देखि मात्र १३ किलोमीटरको दूरी पर, [[सिकंदरा,आगरा|सिकंदरा]]मा महान [[मुगल]] सम्राट [[अकबर]]को मकबरा छ। यो मकबरा त्यसको व्यकतित्वको पूर्णतालाई दर्शाउँदछ। सुन्दर वृत्तखंडका आकारमा, रातो बलुआ-पत्थरदेखि निर्मित यो विशाल मकबरा हरिया भरे उद्यानका बीच स्थित छ। अकबरले स्वयं नैं आफ्नो मकबरेको रुपरेखारूपरेखा तैयार गरवाई थियो र स्थानको चुनाव पनि त्यसले स्वयं नैं गरेको थियो। आफ्नो जीवनकालमा नैं आफ्नो मकबरेको निर्माण गरवाना एक [[तुर्की]] प्रथा थियो, जसको [[मुगल]] शासकुन्ले धर्मको प्रकार पालन गरे। अकबरका पुत्र [[जहाँगीऱ]]ले यस मकबरेको निर्माण कार्य १६१३मा सम्पन्न गराए।
 
=== मरियम मकबरा ===
पङ्क्ति ९५:
*[[भारतको शहर]]
{{आगरा}}
{{उत्तर प्रदेशका जिल्लाहरुजिल्लाहरू}}
{{आगरा जिल्लाहरुकोजिल्लाहरूको तहसीलहरुतहसीलहरू}}
{{भारतको मिलियन+ नगर}}
 
"https://ne.wikipedia.org/wiki/आगरा" बाट अनुप्रेषित