"देवीभागवत पुराण" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

यो पुराण परम पवित्र वेदको प्रसिद्ध श्रुतीहरुकाश्रुतीहरूका अर्थ बाट अनुमोदित, अखिल शास्त्रहरुकाशास्त्रहरूका रहस्यका श्रोत तथा आगमहरुमाआगमहरूमा आफ्नो प्रसिद्ध स्थान राख्दछ। यो सर्ग, प्रतिसर्ग, वंश, वंशानुकीर्ति, मन्वन्तर आदि पाउँचहरुलक्षणहरुबाटपाउँचहरूलक्षणहरूबाट पूर्ण छन्। पराम्बा भगवतीका पवित्र आख्यानहरुबाटआख्यानहरूबाट युक्त छ। यस पुराणमा लगभग १८,००० श्लोक छ।

एक पल्ट भगवत्-अनुरागी तथा पुण्यात्मा महर्षीहरुलेमहर्षीहरूले श्री वेदव्यासका परम शिष्य सूतजी बाट प्रार्थना गरे -हे ज्ञानसागर ! तपाईंका श्रीमुख बाट विष्णु भगवान र शंकरका दैवी चरित्र तथा अद्भुत लीलाहरुलीलाहरू सुनेर हामी धेरै सुखी भए। ईश्वरमा आस्था बढ़ी र ज्ञान प्राप्त गरे। अब कृपा गरेर मानव जातिलाई समस्त सुखहरुकोसुखहरूको उपलब्ध गराले वालाहरुवालाहरू, आत्मिक शक्ति दिन वाला तथा भोग र मोक्ष प्रदान गराले वाला पवित्रतम पुराण आख्यान सुनाएर अनुगृहीत गर्नुहुँस्। ज्ञानेच्छु र विनम्र महात्माहरुकोमहात्माहरूको निष्कपट अभिलाषा जानेर महामुनि सूतजीले अनुग्रह स्वीकार गरे। ती्हुँंले भने-जन कल्याणको लालसा बाट तपाईंले ठूलो सुंदर इच्छा प्रकट गरयो। म तपाईं मान्छेको उबाट सुनाउँछु।यो साउँचो छ कि श्री मद् देवी भागवत् पुराण सबै शास्त्रहरुतथाशास्त्रहरूतथा धार्मिक ग्रंथहरुमाग्रंथहरूमा महान् छ। यसका अगाडी बड़े-बड़े तीर्थ र व्रत नगण्य छन्। यस पुराणका सुनले बाट पाप सुकेका वनको भांति जलकर नष्ट छ जान्छन्, जसबाट मनुष्यलाई शोक, क्लेश, दु:ख आदि नभोगले पड़ते। जस प्रकार सूर्यका प्रकाशका अगाडी अंधकार छंट जान्छ, त्यसै प्रकार भागवत् पुराणका श्रवण बाट मनुष्यका सबै कष्ट, व्याधियां र संकोच समाप्त छ जान्छन्।

महात्माहरुलेमहात्माहरूले सूतजी बाट भागवत् पुराणका सम्बन्धमा यो जिज्ञासाहरुजिज्ञासाहरू रखीं:

*यसका श्रवण-पठन बाट किन-किन कामनाहरुकोकामनाहरूको पूर्ति हुन्छ?

महर्षि पराशर र देवी सत्यवतीका संयोग बाट श्रीनारायणका अंशावतार देव व्यासजीको जन्म भयो। व्यासजीले आफ्ना समय र समाजको स्थिति चिन्हारीदै वेदहरुकोवेदहरूको चार भागहरुमाभागहरूमा विभक्त गरे र आफ्ना चार पटु शिष्यहरुकोशिष्यहरूको तीका बोध गराया। यसका पश्चात् वेदाध्ययनका अधिकार बाट वंचित नर-नारीहरुकोनारीहरूको मंदबुद्धीहरुकामंदबुद्धीहरूका कल्याणको लागि अट्ठारह पुराणहरुकोपुराणहरूको रचना गर्‍यो, ताकि ती पनि धर्म-पालनमा समर्थ छ सकहरु।सकहरू। सूतजीले भने-महात्मन्! गुरुजीका आदेशानुसार सत्रह पुराणहरुकापुराणहरूका प्रसार एवं प्रचारको दायित्व मुझमा आयो, तर भोग र मोक्षदाता भागवत पुराण स्वयं गुरुजीले जन्मेजयलाई सुनाए। तपाईं जान्दछन्-जन्मेजयका पिता राजा परीक्षितलाई तक्षक सर्पले डस लागि थियो र राजाले आफ्नो हत्एका कल्याणको लागि श्रीमद् भागवत् पुराणको श्रवण गरे थियो। राजाले नौ दिन निरंतर लोकमाता भगवती दुर्गाको पूजा-आराधनाको तथा मुनि वेदव्यासका मुख बाट लोकमाताको महिमा बाट पूर्ण भागवत पुराणको श्रवण गरे। सूतजीले भने-महात्मन्! गुरुजीका आदेशानुसार सत्रह पुराणहरुकापुराणहरूका प्रसार एवं प्रचारको दायित्व मुझमा आयो, तर भोग र मोक्षदाता भागवत पुराण स्वयं गुरुजीले जन्मेजयलाई सुनाए। तपाईं जान्दछन्-जन्मेजयका पिता राजा परीक्षितलाई तक्षक सर्पले डस लागि थियो र राजाले आफ्नो हत्एका कल्याणको लागि श्रीमद् भागवत् पुराणको श्रवण गरे थियो। राजाले नौ दिन निरंतर लोकमाता भगवती दुर्गाको पूजा-आराधनाको तथा मुनि वेदव्यासका मुख बाट लोकमाताको महिमा बाट पूर्ण भागवत पुराणको श्रवण गरे।

:देवी पुराणका पढ़ले एवं सुनले बाट भयंकर रुँग, अतिवृष्टि, अनावृष्टि भूत-प्रेत बाधा, कष्ट योग र दोस्रो आधिभौतिक, आधिदैविक तथा आधिदैहिक कष्टहरुकाकष्टहरूका निवारण छ जान्छ। सूतजीले यसको लागि एक कथाको उल्लेख गरदै भने-वसुदेव जी द्वारा देवी भागवत पुराणलाई पारायणको फल नैं थियो कि प्रसेनजितलाई ढूंढ़ले गए श्रीकृष्ण संकट बाट मुक्त हुँकर सकुशल घर फर्किए थिए। यस पुराणका श्रवण बाट दरिद्र धनी, रुँगी-नीरोगी तथा पुत्रहीन स्त्री पुत्रवती छ जान्छ। ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य तथा शूद्र चतुर्वर्णहरुकाचतुर्वर्णहरूका व्यक्तीहरुव्यक्तीहरू द्वारा समान रूप बाट पठनीय एवं श्रवण योग्य यो पुराण आयु, विद्या, बल, धन, यश तथा प्रतिष्ठा दिन वाला अनुपम ग्रंथ छ।

:सूतजी बोले-देवी भागवतको कथा-श्रवण बाट भक्तहरुभक्तहरू र श्रद्धालु श्रोताहरुलाईश्रोताहरूलाई ऋद्धि-सिद्धिको प्राप्ति हुँन्छ। मात्र क्षणभरको कथा-श्रवण बाट पनि देवीका भक्तहरुकोभक्तहरूको कहिले कष्ट नहुँता। सबै तीर्थहरुतीर्थहरू र व्रतहरुकाव्रतहरूका फल देवी भागवतका एक बारका श्रवण मात्र बाट प्राप्त छ जान्छ। सतयुग, त्रेता तथा द्वापरमा त मनुष्यको लागि अनेक धर्म-कर्म छन्, तर कलियुगमा त पुराण सुननेका अतिरिक्त कुनै अन्य धार्मिक आचरण छैन। कलियुगका धर्म-कर्महीन तथा आचारहीन मनुष्यहरुकामनुष्यहरूका कल्याणको लागि नैं श्री व्यासजीले पुराण-अमृतको सृष्टि गरेका थिए। देवी पुराणका श्रवणको लागि यसै त सबै समय फलदायी छ, तर फेरि पनि आश्विन, चैत्र, मार्गशीर्ष तथा आषाढ मासहरुएवंमासहरूएवं दोनहरुनवरात्रहरुमादोनहरूनवरात्रहरूमा पुराणका श्रवण बाट विशेष पुण्य हुन्छ। वास्तवमा यो पुराण नवाह्र यज्ञ छ, जुन सबै पुण्य गर्महरुबाटगर्महरूबाट सर्वोपरि एवं निश्चित फलदायक छ।यस नवाह्न यज्ञ बाट छली, मूर्ख, अमित्र, वेद-विमुख निंदक, चोर, व्यभिचारी, उठाईगीर, मिथ्याचारी, गो-देवता-ब्राह्मण निंदक तथा गुरुद्वेषी जैबाट भयानक पापी शुद्ध र पापरहित छ जान्छन्। बड़े-बड़े व्रतहरुव्रतहरू, तीर्थ-यात्राहरुयात्राहरू, बृहद् यज्ञहरुएयज्ञहरूए तपहरुबाटतपहरूबाट पनि त्यो पुण्य फल प्राप्त नहुँता जुन श्रीमद् देवी भागवत् पुराणका नवाह्र पारायण बाट प्राप्त हुन्छ।

:गंगा, गया, काशी, नैमिषारण्य, मथुरा, पुष्कर र बदरीवन आदि तीर्थहरुकोतीर्थहरूको यात्रा बाट पनि त्यो फल प्राप्त नहुँता, जुन नवाह्र पारायण रूप देवी भागवत श्रवण यज्ञ बाट प्राप्त हुन्छ। सूतजीका अनुसार-आश्विन् मासका शुक्ल पक्षको अष्टमीलाई स्वर्ण सिंहासनमा श्रीमद् भागवतको प्रतिष्ठा गराकर ब्राह्मणलाई दिन वाला देवीका परम पदलाई प्राप्त गरेर लिँदछ। यस पुराणको महिमा यति महान् छ कि नियमपूर्वक एक-आध श्लोकको पारायण गर्ले वाला भक्त पनि मां भगवतीको कृपा प्राप्त गरेर लिँदछ।

[[File:Mahavidyas.jpg|thumb|right|300px|काली,तारा,षोडशी,भुवनेश्वरी,छिन्नमस्ता,धूमावती,बगलामुखी,मातँगी,कमला आदि देविहरुदेविहरू]]

श्री कृष्ण प्रसेनजितलाई ढूंढ़नेका प्रयासमा हराए थिए जुन श्री देवी भगवतीका आशीर्वाद बाट सकुशल फर्किए। यो वृत्तांत महर्षीहरुकोमहर्षीहरूको इच्छा बाट विस्तार बाट सुनादै श्री सूतजी भन्न लगे-सज्जनहरुसज्जनहरू! धेरै पहिले द्वारका पुरीमा भोजवंशी राजा सत्राजित रहन्थ्यो। सूर्यको भक्ति-आराधनाका बलमा उनले स्वमंतक नामको अत्यन्त चमकदार मणि प्राप्त गरयो। मणिको क्रांति बाट राजा स्वयं सूर्य जस्तो प्रभा-मंडित छ जाँदथ्यो। यस भ्रममा जब यादवहरुलेयादवहरूले श्रीकृष्ण बाट भगवान सूर्यका आगमनको कुरा कही, तब अंतर्यामी कृष्णले यादवहरुकोयादवहरूको शंकाको निवारण गरदै भन्यो कि आन वाला महानुभाव स्वमंतक मणिधारी राजा सत्राजित छन्, सूर्य नं। स्वमंतक मणिको गुण थियो कि उसको धारण गर्ले वाला प्रतिदिन आठ किलो स्वर्ण प्राप्त गरेगा। उनी प्रदेशमा कुनै पनि प्रकारको मानवीय वा दैवीय विपत्तिको कुनै चिह्नसम्म नथियो। स्वमंतक मणि प्राप्त गर्ले इच्छा स्वयं कृष्णले भीको लिकिन सत्राजितले अस्वीकार गरेर दियो।

प्रसेनजितका न फर्कनुमा द्वारकामा यो अफवाह फैल गई कि कृष्णलाई सत्राजित द्वारा मणि दिन बाट इनकार गर्नेमा दुर्भावनावश कृष्णले प्रसेनजितको हत्ए गरा दी र मणिमा आफ्नो अधिकार गरेर लियो। कृष्ण यस अफवाह बाट दु:खी हुँकर प्रसेनजितलाई हराजलेको लागि निकल पड़े।वनमा कृष्ण र तीसहितीहरुलेतीसहितीहरूले प्रसेनजित सहित एक सिंहलाई पनि मरयो पाया। ती्हहरुती्हहरू वहाँ रीछका खुट्टाहरुकाखुट्टाहरूका निशानहरुकानिशानहरूका संकेत पनि मिले, जुन भित्र गुफामा प्रवेशका सूचक थिए। यसबाट कृष्णले सिंहलाई मारले तथा मणिका रीछका पास हुँनेको अनुमान लगाया।

आफ्ना साथीहरुलाईसाथीहरूलाई बाहिर रहएर प्रतीक्षा गर्लेको लागि भन्एर स्वयं कृष्ण गुफाका भित्र प्रवेश गरेर गए। एकदम समय पछि पनि कृष्णका फिर्ता न आनमा निराश हुँकर लौटे साथीले कृष्णका पनि मारे जानेको मिथ्ए प्रचार गरेर दियो।

कृष्णका न फर्कनुमा तीका पिता वसुदेव पुत्र-शोकमा व्यथित छ उठे। त्यसै समय महर्षि नारद आए। समाचार जानेर नारदजीले वसुदेव बाट श्रीमद् देवी भागवत पुराणका श्रवणको उपदेश दियो। वसुदेव मां भगवतीको कृपा बाट पूर्व परिचित थिए। ती्हुँंले नारदजी बाट भने-देवर्षि, देवको सहित कारागारवास गरदै जब छ: पुत्र कंसका हाथहरुमारेहाथहरूमारे गयसकाको थिए त हामी दोनहरुपतिदोनहरूपति-पत्नी एकदम व्यथित र अंसतुलित छ गए थिए। तब आफ्ना कुल पुरोहित महर्षि गर्ग बाट परामर्श गरे र कष्ट बाट छुटकारा पानको उपाय पूछा। गुरुदेवले जगदम्बा मांको गाथाको पारायण गर्नेलाई भन्यो। कारागारमा हुँनेका कारण मेरा लागि यो संभव नथियो। अत: गुरुदेव बाट नैं यो कार्य संपन्न गरानेको प्रार्थना गरयो।

वसुदेवले भने-मेरी प्रार्थना स्वीकार गरका गुरुदेवले विंध्याचल पर्वतमा गएर ब्राह्मणहरुसहितब्राह्मणहरूसहित देवीको आराधना-अर्चना गरयो। विधि-विधानपूर्वक देवी भागवतको नवाह्र यज्ञ गरे। अनुष्ठान पूर्ण हुँनेमा गुरुदेवले मलाई यसको सूचना देदै भने-देवीले प्रसन्न हुँकर यो आकाशवाणी गरेकाछन्-मेरी प्रेरणा बाट स्वयं विष्णु पृथ्वीका कष्ट निवारण हेतु वसुदेव देवकीका घर अवतार लिंगे। वसुदेवलाई चाहिए कि उनी बालकलाई गोकुल ग्रामका नंद-यशोदाका घर पुगा दिनुहोस् र त्यसै समय उत्पन्न यशोदाको बालिकालाई ल्याएर आठऔं संतानका रूपमा कंसलाई सौंप दहरु।दहरू। कंस यथावत् बालिकालाई धरतीमा पटक देगा। त्यो बालिका कंसका हात बाट तत्काल छूटकर दिव्य शरीर धारण गर, मेरा नैं अंश रूप बाट लोक कल्याणको लागि विध्यांचलविद्यांचल पर्वतमा वास गरेगी।गर्ग मुनि द्वारा यस अनुष्ठान फललाई सुन गरेर मले प्रसन्नता व्यक्त गरदै अगाड़ि घटी घटनाहरुघटनाहरू मुनिका कथनानुसार पूरी कीं र कृष्णको रक्षा गरयो। यो विवरण सुनाएर वसुदेव नारदजी बाट भन्न लगे-मुनिवर ! सौभाग्य बाट तपाईंको आगमन मेरा लागि शुभ छ। अत: तपाईं नैं मलाई देवी भागवत पुराणको कथा सुनाएर उपकृत गरहरु।गरहरू।

वसुदेवका भन्नमा नारदले अनुग्रह गरदै नवाह्र परायण गरे। वसुदेवले नवहरुनवहरू दिन कथा समाप्तिमा नारदजीको पूजा-अर्चनाको भगवती मांको माए बाट श्रीकृष्ण जब गुफामा प्रविष्ट भएका त ती्हुँंले एक बालिकालाई मणि बाट खेलते देखा। जैबाट नैं कृष्णले बालिका बाट मणि ली, त बालिका रुँ उठी। बालिकाका रुँनेको आवाजलाई सुनेर जामवंत वहाँ आ पुगा तथा कृष्ण बाट युद्ध गर्ले लागयो। दोनहरुमादोनहरूमा सत्ताईस दिनसम्म युद्ध चल्दै दै। देवीको कृपा बाट जामवंत लगातार कमोजर पड़ता गए तथा श्रीकृष्ण शक्ति-संपन्न हुँते गए। अंतमा ती्हुँंले जामवंतलाई पराजित गरेर दियो।

मथुरामा कथाका समाप्त हुँले पछि वसुदेव ब्राह्मण भोज पछि आशीर्वाद लिइरहेका थिए, त्यसै समय कृष्ण मणि र जांबवती सहित वहाँ पहुच गए। कृष्णलाई वहाँ देखेर सबैको प्रसन्नताको कुनै सीमा न रह्यो। भगवतीको आभार प्रकट गरदै वसुदेव-देवकीले श्रीकृष्णको अश्रुपूरितअश्रूपूरित नेत्रहरुबाटनेत्रहरूबाट स्वागत गरे। वसुदेवको सफल काम बनाएर नारद देवलोक फिर्ता लौट गए।

देवी भागवत पुराणका अनुसार आगत मुनीहरुलाईमुनीहरूलाई यो कथा सुनादै सूतजी बोले-श्रद्वालु ऋषीहरुऋषीहरू ! कथा श्रवणको लागि श्रद्धालु जनहरुकोजनहरूको शुभ मुहूर्त निकलवालेको लागि कुनै ज्योतिर्विद् बाट सल्लाह लिनी चाहिए वा फेरि नवरात्रहरुमानवरात्रहरूमा नैं यो कथा-श्रवण उपयुक्त छ। यस अनुष्ठानको सूचना विवाहका समान नैं आफ्ना सबै बंधु-बांधवहरुबांधवहरू, सगे-संबंधियहरुसंबंधियहरू, परिचितहरुपरिचितहरू, ब्राह्मण, क्षत्रियहरुक्षत्रियहरू, वैश्यहरुवैश्यहरू, शूद्रहरुएवंशूद्रहरूएवं स्त्रीहरुलाईस्त्रीहरूलाई पनि आमन्त्रित गर्नु पर्छ। जुन जत अधिक समय श्रवणमा दे सके, त्यति अवश्य दे। सबै आगंतुकहरुकाआगंतुकहरूका स्वागत सत्कार आयोजनको धर्म छ। कथा-स्थललाई गोबर बाट लीपकर एक मंडप र उनको माथि एक गुंबदका आकारको चंदोवा लटकाकर यसका माथि देवी चित्र युक्त ध्वजा फहरा देनी चाहिए। कथा सुनालेको लागि सदाचारी, गर्मकांडी, निर्लोभी कुशल उपदेशकलाई नैं नियुक्त गर्नु पर्छ। प्रात:काल स्नान आदि बाट निवृत्त हुँकर स्वच्छ वस्त्र धारण गरेर कलशको स्थापना गर्नी चाहिए। गणेश, नवग्रह, योगिनी, मातृका, क्षेत्रपाल, बटुक, तुलसी विष्णु तथा शंकर आदिको पूजा गरका भगवती दुर्गाको आराधना गर्नी चाहिए। देवीको षोडशोपचार पूजा-अर्चना गरका देवी भागवत ग्रंथको पूजा गर्नी चाहिए तथा देवी यज्ञ निर्विघ्न समाप्त हुँनेको अभ्यर्थना गर्नी चाहिए। प्रदक्षिणा र नमस्कार गरदै देवीको स्तुति प्रारंभ गर्नी चाहिए। तत्पश्चात् ध्यानावस्थित हुँकर देवी कथा श्रवण गर्नी चाहिए।कथाका श्रवणकालमा श्रोता अथवा वक्तालाई क्षौर गर्म नगरवाना चाहिए। भूमिमा शयन ब्रह्मचर्यको पालन सादा भोजन संयम शुद्ध आचरण सत्य भाषण, तथा अहिंसाको व्रत लिनु पर्छ। तामस पदार्थ यथा-प्याज, लहसुन, मांस, मदिरा आदिको भक्षण पनि वर्जित छ। स्त्री-प्रसंगको बलपूर्वक त्याग गर्नु पर्छ।नवाह्न यज्ञको समाप्तिमा नवहरुनवहरू दिन अनुष्ठानको उद्यापन गर्नु पर्छ। उनी दिन वक्ता तथा भागवत पुराण दोनहरुकोदोनहरूको पूजा गर्नी चाहिए। ब्राह्मण तथा कुमारिकाहरुलाईकुमारिकाहरूलाई भोजन एवं दक्षिणा दिएर तृप्त गर्नु पर्छ। गायत्री मन्त्र बाट हुँम गरका स्वर्ण मंजूषामा अधिष्ठित भागवत पुराण वक्ता ब्राह्मणलाई दानमा देदै दक्षिणादि बाट संतुष्ट गरदै उबाट विदा गर्नु पर्छ। पूर्वोक्त विधि-विधान बाट निष्काम भाव बाट पारायण गर्ले वाला श्रोता श्रद्धालु मोक्षपदलाई र सकाम भाव बाट पारायण गर्ले वाला आफ्ना अहिलेष्टलाई प्राप्त गर्दछ। कथा-श्रवणका समय कुनै पनि प्रकारको वार्तालाप, ध्यानभग्नता, आसन बदलने, ऊंघले वा अश्रद्धा बाट ठूलो भारी हानि छ सक्दछअत: यस्तो नगर्नु पर्छ। सूतजी महाराजले भने-अठारह पुराणहरुमापुराणहरूमा देवी भागवत् पुराण त्यसै प्रकार सर्वोत्तम छ, जस प्रकार नदीहरुमानदीहरूमा गंगा, देवहरुमादेवहरूमा शंकर, काव्यहरुमाकाव्यहरूमा रामायण, प्रकाश श्रोतहरुमाश्रोतहरूमा सूर्य, शीतल्दै र आह्लादमा चंद्रमा, क्षमाशीलहरुमाक्षमाशीलहरूमा पृथ्वी, गंभीरतामा सागर र मन्त्रहरुमामन्त्रहरूमा गायत्री आदि श्रेष्ठ छन्। यो पुराण श्रवण सबै प्रकारका कष्टहरुकाकष्टहरूका निवारण गरका आत्मकल्याण गर्दछ। अत: यसका पारायण सबैको लागि श्रेष्ठ एवं वरेण्य छ।

==बाहिरी कडिहरुकडिहरू==

* [http://www.vedpuran.com/# '''वेद-पुराण'''] - यहाँ चारहरुवेदचारहरूवेद एवं दस बाट अधिक पुराण हिन्दी अर्थ सहित उपलब्ध छन्। पुराणहरुकोपुराणहरूको यहाँ सुना पनि जानसक्दछ।