"गरुड पुराण" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

हिज्जे विन्यासः
सा स्वचालित हिज्जे सम्पादन, replaced: को → को , नजिक → नजीक (2), हरु → हरू (32), ले → ले
पङ्क्ति ३३:
 
==कथा एवं वर्ण्य विषय==
महर्षि कश्यपका पुत्र पक्षीराज [[गरुड़]]लाई भगवान् विष्णुको वाहन भनिएकोछ। एक पल्ट गरुड़ले भगवान विष्णुसित मृत्युपछि प्राणीको स्थिति, जीवको यमलोक-यात्रा, विभिन्न कर्मसित प्राप्त हुने नरक, योनी तथा पापीको दुर्गतिसित सम्बन्धित अनेक गूढ़ एवं रहस्ययुक्त प्रश्न सोधिए। त्यस समय भगवान् विष्णु लेविष्णुले गरुड़को जिज्ञासा शान्त गर्दै ज्ञानमय उपदेश दिएकाथिए, त्यसै उपदेशको यस पुराणमा विस्तृत विवेचन गरिएकोछ। गरुड़को माध्यमले नै भगवान विष्णु कोविष्णुको मुखबाट मृत्युको उपरान्तका गूढ़ तथा परम कल्याणकारी वचन प्रकट भनिएकोछ, यसकारण यस पुराणलाई ‘गरुड़ पुराण’ भनिएकोछ। श्री विष्णु द्वारा प्रतिपादित योपुराण मुख्यतः वैष्णव पुराण हो। यस पुराणलाई 'मुख्य गारुड़ी विद्या' पनि भनिन्छ। यस पुराण्को ज्ञान सर्वप्रथम ब्रह्माजीले महर्षि वेद व्यासलाई प्रदान गरेका थिए। तत्पश्चात् व्यासजीले अपने शिष्य सूतजीलाई तथा सूतजीले नैमिषारण्यमा शौनकादि ऋषि-मुनिलाई प्रदान गरेकाथिए।
 
यस पुराणमा सबभन्दा पहिला पुराणलाई आरम्भ गर्ने प्रश्न गरिएकोछ, फेरि संक्षेपसित सृष्टि्को वर्णन छ। यसपछि सूर्य आदिको पूजा, पूजाको विधि, दीक्षा विधि, श्राद्ध पूजा नवव्यूहको पूजा विधि, वैष्णव-पंजर, योगाध्याय, विष्णुसहस्त्रनाम कोर्तन, विष्णु ध्यान, सूर्य पूजा, मृत्युंजय पूजा, माला मन्त्र , शिवार्चा गोपालपूजा, त्रैलोक्यमोहन, श्रीधर पूजा, विष्णु-अर्चा पञ्चतत्व-अर्चा, चक्रार्चा, देवपूजा, न्यास आदि संध्या उपासना दुर्गार्चन, सुरार्चन, महेश्वर पूजा, पवित्रोपण पूजन, मूर्ति-ध्यान, वास्तुमान प्रासाद लक्षण, सर्वदेव-प्रतिष्ठा पृथक-पूजा-विधि, अष्टांगयोग, दानधर्म, प्रायश्चित-विधि, द्वीपेश्वर र नरक्को वर्णन, सूर्यव्यूह, ज्योतिष, सामुद्रिकशास्त्र, स्वरज्ञान, नूतन-रत्न-परीक्षा, तीर्थ-महात्म्य, गयाधामको महात्म्य, मन्वन्तर वर्णन, पितृको उपाख्यान, वर्णधर्म, द्रव्यशुद्धि समर्पण, श्राद्धकर्म, विनायकपूजा, ग्रहयज्ञ आश्रम, जननाशौच, प्रेतशुद्धि, नीतिशास्त्र, व्रतकथायें, सूर्यवंश, सोमवंश, श्रीहरि-अवतार-कथा, रामायण, हरिवंश, भारताख्यान, आयुर्वेदनिदान चिकित्सा द्रव्यगुण निरूपण, रोगनाशाक विष्णुकवच, गरुणकवच, त्रैपुर-मन्त्र, प्रश्नचूणामणि, अश्वायुर्वेदकीर्तन, औषधिका नामको कोर्तन, व्याकरणको ऊहापोह, छन्दशास्त्र, सदाचार, स्नानविधि, तर्पण, बलिवैश्वदेव, संध्या, पार्णवकर्म, नित्यश्राद्ध, सपिण्डन, धर्मसार, पापको प्रायश्चित, प्रतिसंक्रम, युगधर्म, कर्मफ़ल योगशास्त्र विष्णुभक्ति श्रीहरिलाई नमस्कार गरेको फ़ल, विष्णुमहिमा, नृसिंहस्तोत्र, विष्णवर्चनस्तोत्र, वेदान्त र सांख्य का सिद्धान्त, ब्रह्मज्ञान, आत्मानन्द, गीतासार आदि का वर्णन छ।
==नरकमा दिइने दण्डहरुकोदण्डहरूको सूची==
{| class="sortable wikitable"
|width="100"|'''गरुड पुराण
|width="200"|'''कुकर्महरुकुकर्महरू
|width="200"|'''[[नरक]]मा दिइने दण्डहरुदण्डहरू
|-bgcolor="#CCFFCC"
|तमिस्र ||अर्काको सम्पत्ति चोर्नु, पराय स्त्रीमाथि लोभिनु, अरुका छोराछोरी अपहरण गर्नु||गदाद्वारा दण्ड दिइने.
पङ्क्ति ४६:
|अन्ध तमिस्र||विवाहपछि पति वा पत्नीलाई धोका दिने||तातो तेलमा डुबाइने
|-bgcolor="#CCFFCC"
|रौरव||अर्काको सम्पत्ति नष्टगर्नु परिवारलाई दुःख दिनु ||यम किंकरहरुद्वाराकिंकरहरूद्वारा त्रिशुलले घोचिने
|-bgcolor="#FFFFCC"
|महारौरव||पराय सम्पत्ति र पराय स्त्रीमाथि कब्जा गर्नु वा यो गर्ने प्रयास गर्नु||जंगली जानवरले चिथोर्ने
पङ्क्ति १००:
 
'''गरूड़ पुराण''' [[वैष्णव सम्प्रदाय]]देखि सम्बन्धित छ र [[हिन्दू धर्म|सनातन धर्म]]मा [[मृत्यु संस्कार|मृत्यु]]का पछि सद्गति प्रदान कर्ता मानिन्छ। यस कारण सनातन हिन्दू धर्ममा मृत्युका पछि गरुड़ पुराणका श्रवणको प्रावधान हो। यस पुराणके अधिष्ठातृ देव भगवान् विष्णु छन्। यसमा भक्ति, ज्ञान, वैराग्य, सदाचार, निष्काम गर्मको महिमाका साथ यज्ञ, दान, तप तीर्थ आदि शुभ गर्महरुमागर्महरूमा सर्व साधारणको प्रवृत्त गर्नका लागि अनेक लौकिक र पारलौकिक फलोंका वर्णन गरिएको हो। यसका अतिरिक्त यसमा आयुर्वेद, नीतिसार आदि विषयहरुकेविषयहरूके वर्णनके साथ मृत जीवका अन्तिम समयमा गरिने कृत्हरुकोकृत्हरूको विस्तारदेखि निरूपण गरिएको हो। आत्मज्ञानको विवेचन पनि यसको मुख्य विषय हो। <ref name="गीताप्रेस डाट काम"/>
 
अठारह पुराणहरुमापुराणहरूमा गरुड़महापुराणको आफ्नो एक विशेष महत्व हुन्छ। यसका अधिष्ठातृदेव भगवान् विष्णु हो। अतः यो वैष्णव पुराण हो। गरूड़ पुराणमा [[विष्णु]]-भक्तिको विस्तारदेखि वर्णन हो। भगवान विष्णुका चौबीस अवताराहरुकोअवताराहरूको वर्णन ठीक त्यसै प्रकार यहाँ प्राप्त हुन्छ, जस प्रकार '[[श्रीमद्भागवत]]'मा उपलब्ध हुन्छ। आरम्भमा मनुदेखि सृष्टिको उत्पत्ति, ध्रुव चरित्र र बारह आदित्हरुकोआदित्हरूको कथा प्राप्त हुन्छ। त्यसको माथिान्त सूर्य र चन्द्र ग्रहहरुकाग्रहहरूका मन्त्र, शिव-पार्वती मन्त्र, इन्द्रदेखि सम्बन्धित मन्त्र, सरस्वतीका मन्त्र र नौ शक्तिहरुकाशक्तिहरूका विषयमा विस्तारदेखि बताइएको हो। यसका अतिरिक्त यस पुराणमा श्राद्ध-तर्पण, मुक्तिका उपाहरुउपाहरू तथा जीवको गतिको विस्तृत वर्णन मिल्दछ।
 
== विस्तार ==
'गरूड़ पुराण'मा उन्नाइस हजार श्लोक भनिन्छन्, किन्तु वर्तमान समयमा कुल सात हजार श्लोक नैं उपलब्ध छन्। यस पुराणलाई दुई भागहरुमाभागहरूमा राखेर देखना चाहिन्छ। पहिला भागमा विष्णु भक्ति र उनजिकनाकोउनजीकनाको विधिहरुकोविधिहरूको उल्लेख छ तथा मृत्युका माथिान्त प्राय: 'गरूड़ पुराण'का श्रवणको प्रावधान हो। अर्का भागमा प्रेत कल्पको विस्तारदेखि वर्णन गर्दै विभिन्न नरकहरुमानरकहरूमा जीवका पड़ने वृत्तान्त हो। यसमा मरनेका पछि मनुष्यको के गति हुन्छ, त्यसका कुन प्रकारको योनिहरुमायोनिहरूमा जन्म हुन्छ, प्रेत योनिदेखि मुक्त कसरी पाई जा सक्छ, श्राद्ध र पितृ गरम कुन प्रकार गर्न चाहिन्छ तथा नरकहरुकानरकहरूका दारूण दुखदेखि कसरी मोक्ष प्राप्त गर्न सकिन्छ आदिको विस्तारपूर्वक वर्णन प्राप्त हुन्छ।
 
== कथा एवं वर्ण्य विषय ==
महर्षि कश्यपका पुत्र पक्षीराज [[गरुड़]]लाई भगवान् विष्णुको वाहन भनिएको हो। एक पल्ट गरुड़ले भगवान विष्णुदेखि मृत्युका पछि प्राणीहरुकोप्राणीहरूको स्थिति, जीवको यमलोक-यात्रा, विभिन्न गर्महरुदेखिगर्महरूदेखि प्राप्त हुने नरकहरुनरकहरू, योनिहरुयोनिहरू तथा पापिहरुकोपापिहरूको दुर्गतिदेखि सम्बन्धित अनेक गूढ़ एवं रहस्ययुक्त प्रश्न पूछे। त्यस समय भगवान् विष्णुले गरुड़को जिज्ञासा शान्त गर्दै तिनलाई जो ज्ञानमय उपदेश दिए थियो, त्यसै उपदेशको यस पुराणमा विस्तृत विवेचन गरिएको हो। गरुड़का माध्यमदेखि नैं भगवान विष्णुको श्रीमुखदेखि मृत्युका माथिान्तका गूढ़ तथा परम कल्याणकारी वचन प्रकट भए थिए, यस लागि यस पुराणलाई ‘गरुड़ पुराण’ भनिएको हो। श्री विष्णु द्वारा प्रतिपादित यो पुराण मुख्यतः वैष्णव पुराण हो। यस पुराणलाई 'मुख्य गारुड़ी विद्या' पनि भनिएको हो। यस पुराणको ज्ञान सर्वप्रथम ब्रह्माजीले महर्षि वेद व्यासलाई प्रदान गरेको थियो। तत्पश्चात् व्यासजीले आफ्नो शिष्य सूतजीलाई तथा सूतजीले नैमिषारण्यमा शौनकादि ऋषि-मुनिहरुलाईमुनिहरूलाई प्रदान गरेको थियो।
 
इस पुराणमा सबैभन्दा पहिला पुराणलाई आरम्भ गर्ने प्रश्न गरिएको छ, फेरि संक्षेपदेखि सृष्टिको वर्णन हो। यसका पछि सूर्य आदिको पूजा, पूजाको विधि, दीक्षा विधि, श्राद्ध पूजा नवव्यूहको पूजा विधि, वैष्णव-पंजर, योगाध्याय, विष्णुसहस्त्रनाम कीर्तन, विष्णु ध्यान, सूर्य पूजा, मृत्युंजय पूजा, माला मन्त्र , शिवार्चा गोपालपूजा, त्रैलोक्यमोहन, श्रीधर पूजा, विष्णु-अर्चा पंचतत्व-अर्चा, चक्रार्चा, देवपूजा, न्यास आदि संध्या उनजिकनाउनजीकना दुर्गार्चन, सुरार्चन, महेश्वर पूजा, पवित्रोपण पूजन, मूर्ति-ध्यान, वास्तुमान प्रासाद लक्षण, सर्वदेव-प्रतिष्ठा पृथक-पूजा-विधि, अष्टांगयोग, दानधर्म, प्रायश्चित-विधि, द्वीपेश्वरहरुद्वीपेश्वरहरूनरकहरुकोनरकहरूको वर्णन, सूर्यव्यूह, ज्योतिष, सामुद्रिकशास्त्र, स्वरज्ञान, नूतन-रत्न-परीक्षा, तीर्थ-महात्म्य, गयाधामको महात्म्य, मन्वन्तर वर्णन, पिप्रकाररुको उपाख्यान, वर्णधर्म, द्रव्यशुद्धि समर्पण, श्राद्धगरम, विनायकपूजा, ग्रहयज्ञ आश्रम, जननाशौच, प्रेतशुद्धि, नीतिशास्त्र, व्रतकथाहरुव्रतकथाहरू, सूर्यवंश, सोमवंश, श्रीहरि-अवतार-कथा, रामायण, हरिवंश, भारताख्यान, आयुर्वेदनिदान चिकित्सा द्रव्यगुण निरूपण, रोगनाशाक विष्णुकवच, गरुणकवच, त्रैपुर-मन्त्र, प्रश्नचूणामणि, अश्वायुर्वेदकीर्तन, औषधिहरुकाऔषधिहरूका नामको कीर्तन, व्याकरणको ऊहापोह, छन्दशास्त्र, सदाचार, स्नानविधि, तर्पण, बलिवैश्वदेव, संध्या, पार्णवगरम, नित्यश्राद्ध, सपिण्डन, धर्मसार, पापहरुकोपापहरूको प्रायश्चित, प्रतिसंक्रम, युगधर्म, गर्मफ़ल योगशास्त्र विष्णुभक्ति श्रीहरिलाई नमस्कार गर्ने फ़ल, विष्णुमहिमा, नृसिंहस्तोत्र, विष्णवर्चनस्तोत्र, वेदान्त र सांख्यको सिद्धान्त, ब्रह्मज्ञान, आत्मानन्द, गीतासार आदिको वर्णन हो।
 
== सन्दर्भ ==
पङ्क्ति ११६:
sdjfgfgjvvrbruerfdfvxmbvmbvjd kfdabv ahf c,m dfhadiofgyerta vzxbvmsdfakjsfioertmnvghty asjkfh akvzv voidg vbncvjhg iakejfg
 
== बाह्य कड़ीहरुकड़ीहरू ==
* [http://www.vedpuran.com/# '''वेद-पुराण'''] - यहाँ चारहरुचारहरू वेद एवं दस भन्दा अधिक पुराण नेपाली अर्थ सहित उपलब्ध छन्। पुराणहरुलाईपुराणहरूलाई यहाँ सुना पनि जा सक्छ।
* [http://is1.mum.edu/vedicreserve/puran.htm महर्षि प्रबंधन विश्वविद्यालय]-यहाँ सम्पूर्ण वैदिक साहित्य संस्कृतमा उपलब्ध हो।
* [http://www.tdil.mit.gov.in/vedicjan04/hDefault.html ज्ञानामृतम्] - वेद, अरण्यक, उपनिषद् आदिमा सम्यक जानकारी
"https://ne.wikipedia.org/wiki/गरुड_पुराण" बाट अनुप्रेषित