"ऊर्जा" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

सा r2.7.2+) (रोबोट ले थप्दै: hi:ऊर्जा
सा Bot: Fixing redirects
पङ्क्ति १:
यो लेख [[कार्य]] गर्ने क्षमता उर्जा को बारेमा हो ।
[[File:Lightning over Oradea Romania zoom.jpg|thumb|right|300px|'''चट्याङ्ग''' एउटा बादलको बिजुलीको टुटाई हो जसमा विद्युतको दह्रिलो क्षेत्र स्थापित भए पछि हुने गर्छ, जसले चार्ज उत्पन्न भएर शक्ति उत्पन्न गर्दछ। जब ती चार्जहरुले केही दूरी तय गर्दछन्, विद्युत प्रवाह हुन्छ, विद्युतको [[सम्भावना उर्जा]]ले थर्मल उर्जा, प्रकाश, ध्वनि आदिको रुप लिन्छ जो अन्य प्रकारका उर्जाहरु हुन्।]]
 
कुनै पनि कार्यकर्ता को [[कार्य]] गर्ने क्षमता लाइ '''उर्जा''' (Energy) भन्छन्।
ऊर्जाको सरल परिभाषा दिनु कठिन छ। ऊर्जा वस्तु छैन। यसलाई हामी देख्न सक्तैनौं, यसले कुनै जग्गा घेर्दैन, न यसको कुनै छाया नैं पर्छ। संक्षेपमा, अन्य वस्तुहरुको भाँति यो [[द्रव्य]] छैन, यद्यपि बहुधा द्रव्यदेखि यसको घनिष्ठ सम्बन्ध रहन्छ। र पनि यसको अस्तित्व उति नैं वास्तविक छ जति कुनै अन्य वस्तुको र यस कारण कि कुनै पिण्ड समुदायमा, जसका माथि कुनै बाह्य बलको प्रभाव रहँदैन, यसको मात्रामा कमी बेशी हुँदैन। [[विज्ञान]]मा यसको महत्वपूर्ण स्थान छ।
 
ऊर्जाकोऊर्जा को सरल परिभाषा दिनुदिन कठिन छ। ऊर्जा वस्तु छैन।होन। यसलाई हामी देख्न सक्तैनौंसक्दैनौं, यसलेयो कुनै जग्गाठाँउ घेर्दैन, न यसको कुनै छाया नैंनै पर्छ। संक्षेपमासंक्षेप मा, अन्य वस्तुहरुकोवस्तुहरु भाँतिजस्तै यो [[द्रव्य]] छैनहैन, यद्यपियद्यापि बहुधाफरक द्रव्यदेखिद्रव्यसँग यसको घनिष्ठ सम्बन्ध रहन्छ। फेरि पनि यसको अस्तित्व उतित्यति नैंनै वास्तविक छ जति कुनै अन्य वस्तुकोवस्तु को र यस कारण कि कुनै पिण्डपिंड समुदायमासमुदाय मा, जसकाजसको माथि कुनै बाह्यबाहिरी बलकोबल को प्रभाव रहँदैन, यसको मात्रामामात्रा मा कमी बेशी हुँदैन।हुदैन। [[विज्ञान]]मा यसको महत्वपूर्ण स्थान छ।हो।
== उर्जाका विभिन्न रूप ==
[[चित्र:Energy-p-k-i.svg|right|thumb|300px|तीन रूपहरुमा उर्जा - स्थितिज, गतिज एवं आन्तरिक]]
साधारणत: कार्य गर्न सक्ने क्षमतालाई ऊर्जा भन्दछन्। जब [[धनुष]]देखि शिकार गर्ने कुनै शिकारी धनुषलाई झुकाउँदछ त धनुषमा ऊर्जा आउँछ जसको उपयोग बाणलाई शिकारसम्म चलाउनमा गरिन्छ। बग्दोमा ऊर्जा हुन्छ जसको उपयोग [[पानी घट्टा]] चलाउनमा अथवा कुनै अर्का कामका लागि गर्न सकिन्छ। यसै प्रकार [[बारूद]]मा ऊर्जा हुन्छ, जसको उपयोग पत्थरको शिलाहरु तोड़ने अथवा [[तोप]]देखि [[गोला]] दागनमा हुन सक्छ। बिजलीको [[धारा]]मा ऊर्जा हुन्छ जसदेखि [[विद्युत मोटर|बिजलीको मोटर]] चलाउन सकिन्छ। [[सूर्य]]का [[प्रकाश]]मा ऊर्जा हुन्छ जसको उपयोग [[प्रकाश सेल|प्रकाश सेलहरु]] द्वारा बिजलीको धारा उत्पन्न गर्नमा गर्न सकिन्छ। यस्ता नैं [[परमाणु बम|अणुबम]]मा [[नाभिकीय ऊर्जा]] रहन्छ जसको उपयोग शत्रुको विध्वंस गर्न अथवा अन्य कार्यहरुमा गरिन्छ।
 
== उर्जाकाउर्जा को विभिन्न रूप ==
इस प्रकार हामी देख्छौं कि ऊर्जा धेरै रूपहरुमा पाइन्छ। झुके भए धनुषमा जो ऊर्जा छ त्यसलाई '''स्थितिज ऊर्जा''' भन्दछन्; बग्दोको ऊर्जा '''गतिज ऊर्जा''' हो; बारूदको ऊर्जा '''रासायनिक ऊर्जा''' हो; बिजलीको धाराको ऊर्जा '''वैद्युत ऊर्जा हो'''; सूर्यका प्रकाशको ऊर्जालाई '''प्रकाश ऊर्जा''' भन्दछन्। सूर्यमा जो ऊर्जा छ त्यो त्यसको ऊँचे तापका कारण हुन्छ। यसलाई '''उष्मा ऊर्जा''' भन्दछन्।
[[चित्र:Energy-p-k-i.svg|right|thumb|300px|तीन रूपहरुमारूपहरु मा उर्जा - स्थितिज, गतिज एवं आन्तरिक]]
साधारणत: कार्य गर्न सक्ने क्षमतालाईक्षमता लाइ ऊर्जा भन्दछन्।भन्छन्। जब [[धनुष]]देखि ले शिकार गर्नेगर्नेवाला कुनै शिकारी धनुषलाईधनुष लाइ झुकाउँदछझुकाउँछ त धनुषमा ऊर्जा आउँछ जसको उपयोग बाणलाईबाण शिकारसम्मको चलाउनमाशिकार सम्म चलाउनमा गरिन्छ। बग्दोमाबगेको पानी मा ऊर्जा हुन्छ जसको उपयोग [[पानी घट्टापनचक्की]] चलाउनमा अथवा कुनै अर्कादोस्रो कामकाकाम को लागि गर्नगरिन सकिन्छ।सक्छ। यसैत्यहि प्रकारतरिका [[बारूद]]मा मा ऊर्जा हुन्छ, जसको उपयोग पत्थरकोपत्थर शिलाहरुको तोड़नेशिलाहरू तोड्न अथवा [[तोपबन्दुक]]देखि ले [[गोलागोलि]] दागनमा हान्नमा हुन सक्छ। बिजलीकोबिजुली को [[धारा]]मा मा ऊर्जा हुन्छ जसदेखिजसबाट [[विद्युत मोटर|बिजलीकोबिजुली को मोटर]] चलाउन सकिन्छ। [[सूर्य]]का को [[प्रकाश]] मा ऊर्जा हुन्छ जसको उपयोग [[प्रकाश सेल|प्रकाश सेलहरुप्रकाशसेलहरू]] द्वारा बिजलीकोबिजुली को धारा उत्पन्न गर्नमा गरिन गर्न सकिन्छ।सक्छ। यस्तायस्तै नैंगरि [[परमाणुपरमाण बम|अणुबम]]मा मा [[नाभिकीयन्युक्लियर ऊर्जा]] रहन्छ जसको उपयोग शत्रुकोशत्रु लाइ विध्वंस गर्न अथवा अन्य कार्यहरुमाकार्यहरु मा गरिन्छ।
 
इसयस प्रकार हामी देख्छौंहेर्छौं कि ऊर्जा धेरै रूपहरुमारूपहरु मा पाइन्छ। झुके भएझुकएको धनुषमा जोजुन ऊर्जा हुन्छ त्यसलाईउसलाई '''स्थितिज ऊर्जा''' भन्दछन्भन्छन्; बग्दोकोबगेको पानी को ऊर्जा '''गतिजगतिशिल ऊर्जा''' हो; बारूदकोबारूद को ऊर्जा '''रासायनिक ऊर्जा''' हो; बिजलीकोबिजुली धाराकोको धारा को ऊर्जा '''वैद्युत ऊर्जा हो'''; सूर्यकासूर्य प्रकाशकोको ऊर्जालाईप्रकाश को ऊर्जा लाइ '''प्रकाश ऊर्जा''' भन्दछन्।भन्छन्। सूर्यमा जोजुन ऊर्जा हुन्छ त्यो त्यसकोउसको अग्लो ऊँचेताप तापकाको कारण हुन्छ।हो। यसलाई '''उष्मा ऊर्जा''' भन्दछन्।भन्छन्।
 
== कार्य एवं उर्जा ==
विभिन्न उपाहरुउपायहरु द्वारा ऊर्जालाईऊर्जा एउटाको रुपलेएक अर्कारूपले दोस्रो रूपमा परिवर्तित गर्नगरिन सकिन्छ।सक्छ। यीयिनी परिवर्तनहरु परिवर्तनहरुमामा ऊर्जा ऊर्जाकोको मात्रा सर्वदा एउटाएक नैंनै रहन्छ। त्यसमाउनमा कमी बेशी हुँदैन।हुदैन। यसलाई '''ऊर्जा-अविनाशिता-सिद्धान्तसिद्धांत''' भन्दछन्।भन्छन्।
 
माथि भनिएको छ कि कार्य गर्नगरेर सक्नेसकने क्षमतालाईको क्षमता को ऊर्जा भन्दछन्।भन्छन्। परन्तुतर सारा ऊर्जालाईऊर्जा को कार्यमा परिणत गर्नुगर्न सर्वदा सम्भव हुँदैन।हैन यसहोता। लागियसैले यो भन्नुभन्न अधिक उपयुक्त हुनेछ कि ऊर्जा त्यो वस्तु हो जोजुन उतनी नैंनै घट्दछघट्छ जति कार्य हुन्छ। यस कारण ऊर्जालाईऊर्जा नाप्नकाको तीनापने नैंको उनि नै एकक हुन्छन्। जोजुन कार्य कार्यलाईको नापने के। यदि हामी एउटाएक किलोकिलोग्राम ग्रामभार भारलाईको एउटाएक मीटर अग्लोऊँचा उठा्दछन्उठाते होपृथ्वीकापृथ्वी को गुरुत्वाकर्षण गुरुत्वाएर्षणकाको विरुद्ध एउटाएक विशेष मात्रामामात्रा मा कार्य गर्नुगर्न पर्छ। यदि हामी यसैत्यहि भार भारलाईको दुई मीटर अग्लोऊँचा उठाहरुउठाएँ अथवा दुई किलोकिलोग्राम ग्रामभार भारलाईको एउटाएक मीटर अग्लोऊँचा उठायौंउठाएँ भनें दुइटैदुवै दशाहरुमा पहि पहिलाकोलि गर्‍यो अपेक्षा दूना कार्य गर्नुगर्न पर्नेछछ।पडेगा। यसदेखियसले प्रकट हुन्छ कि कार्यकोकार्य को परिमाण त्यसउन बलकाबल को परिमाण परमा, जसकाजसको विरुद्ध कार्य गरियोस्गरे जाए, र त्यसउन दूरीकादूरी को परिमाण परमा, जस दूरी द्वारा त्यसउन बलकाबल को विरुद्ध कार्य गरियोस्गरे जाए, निर्भर रहन्छ र यीयिनी दुवै परिमाणहरु दुइटैको परिमाणहरुकागुणनफल गुणनफलकाको बराबर हुन्छ।
 
== उर्जाकाउर्जा को मात्रक ==
कार्यकोकार्य को कुनै पनि मात्रालाईमात्रा को हामी कार्यकोकार्य को एकक मान्नमान सक्छौं।सकते छन्। उदाहरणत: एउटाएक किलोकिलोग्राम ग्रामभार भारलाईको पृथ्वीकापृथ्वी आकर्षणकाको आकर्षण को विरुद्ध एउटाएक मीटर अग्लोऊँचा उठाउनमाउठाने मा जति कार्य गर्नुगर्न पर्छ त्यसलाईउसलाई एकक मान्नमानन सकिन्छ। परन्तुतर पृथ्वीकोपृथ्वी को आकर्षण सबसबै जग्गाठाँउ एउटाएक समान हुँदैन।हैन होता। यसको जोजुन मान मद्रासमा छ त्यो दिल्लीमादिल्ली मा छैन। यस लागियसैले यो एकक असुविधापूर्ण हो।छ। फेरि पनि धेरै देशहरुमादेखि देशहरु इंजीनियरमा यस्ताईन्जिनियर नैंयस्तै एकककोगरि एकक उपयोगको गर्नेउपयोग गर्दछन्।गर्छन। जसलाई फुट-पाउण्ड भन्दछन्।भन्छन्। यो त्यसउन कार्यकोकार्य को मात्रा छ जोजुन लण्डनकालन्डन अक्षांशमाको अक्षांशमा समुद्रतटमा एउटाएक पाउंडलाईपाउण्ड एउटाको अर्काएक नैंदोस्रो एकककोनै एकक को प्रयोग गरिन्छ जोजुन सेण्टीमीटरसेन्टिमीटर-ग्राम-सेकंडकासेंकड को माथि निर्भर हुन्छ।छ। यसमा बल बलकाको एककलाईएकक को "डाइन" (Dyne) भन्दछन्।भन्छन्। डाइन बलकोबल को त्यो एकक छ जोजुन एउटाएक ग्रामका पिण्डमाग्राम को एउटापिंडमा सेकंडमाएक सेकेन्डमा एउटाएक सेण्टीमीटरसेन्टिमीटर प्रति सेकंडकोलेकण्ड को वेग उत्पन्न गर्न सगर्छ।सक्छ। यस बल बलकाको क्रियाबिंदुलाईक्रियाबिंदु यसकाको यसको विरुद्ध एउटासेएक सें. मी. हटाउनमा जति कार्य गर्नुगर्न पर्छ त्यसलाईउसलाई वर्ग भन्दछन्।भन्छन्। परन्तुतर व्यावहारिक दृष्टिदेखिदृष्टि कार्यकोले कार्य को यो एकक धेरै सानो हो।छ। अतएव दैनिक व्यवहारमा एक एउटा अर्कोदोस्रो एकक उपयोगमा लाइन्छ।ल्याइन्छ। यसमा लंबाई लंबाईको को एकक सेण्टीमीटरकासेन्टिमीटर को स्थानमा मीटर छ तथा द्रव्यमानकोद्रव्यमान को एकक ग्रामकाग्राम को स्थानमा किलोकिलोग्राम ग्राम हो।छ। यसमा बल बलको को एकक "न्यूटन" हो।छ। न्यूटन बलकोबल को त्यो एकक छ जोजुन एउटाएक किलोकिलोग्राम ग्रामकाको पिण्डमापिंडमा एक एउटासेकेन्डमा सेकंडमा एउटाएक मीटर प्रति सेकंडकोलेकण्ड को वेग उत्पन्न गर्न सगर्छ।सक्छ। यस प्रकारतरिका न्यूटन 100000 डाइनकाडाइन को बराबर हुन्छ। यस बल बलकाको क्रियाबिंदुलाईक्रियाबिंदु त्यसकोको उनको विरुद्ध एउटाएक मीटर मीटरसम्मसम्म हटाउनमा जति कार्य गर्नुगर्न पर्छ त्यसलाईउसलाई '''जूल''' भन्दछन्।भन्छन्। एउटाएक जूल 10E7 .'''अर्गो'''का को बराबर हुन्छ।
 
=== अन्य मात्रक ===
ऊर्जालाईऊर्जा को पनि यिनैंयही एककहरुमा नापाउउछ। नापिन्छ। परन्तुतर कहिले कहिलेकाँही विशेष स्थलहरुमास्थलहरु मा केहीकेहि अन्य एककहरुको उपयोग हुन्छ। यिनमायिनीहरुमा एउटाएक '''इलेक्ट्रान वोल्ट''' हो।छ। त्यो ऊर्जाकोऊर्जा को त्यो एकक छ जसलाई इलेक्ट्रानकोइलेक्ट्रान को वोल्टकावोल्ट को विभवांतर (पोटहरुशियलपोटेंशियल डिफ़रहरुसडिफरेंस) देखि गुजरनमागुजरने मा प्राप्त गर्दछ। यो धेरै सानो एकक छ र केवल 1.60E-19 जूलकाजूल को बराबर हुन्छ। यसकायसको अतिरिक्त घरहरुमाघरहरु मा उपयोगमा आउनेआनेवाला वैद्युत ऊर्जालाईऊर्जा नापनकाको नापने को लागि एउटाएक अर्कादोस्रो एकककोएकक को उपयोग हुन्छ, जसलाई '''किलोवाट-घंटा''' (KWh) भन्दछन्भन्छन्जोजुन 3.6E6 जूलहरुकाजूलहरू को बराबर हुन्छ।
 
== यान्त्रिकयांत्रिक ऊर्जा ==
उन वस्तुहरुकोवस्तुहरु को अपेक्षा, जसको अस्तित्वकोअस्तित्व को अनुमान हामी केवल तर्ककातर्क को आधारमा गर्न सक्छौंसक्छन्, हामीलाई तीउन वस्तुहरुकोवस्तुहरु को ज्ञान अधिक सुगमतादेखिसुगमता बाट हुन्छ जसलाई हामी स्थूल रुपलेरूपले देख सक्छौं।सकते मनुष्यकाछन्। मनुष्य को मस्तिष्कमा ऊर्जा ऊर्जाकाको त्यसउन रूपकोरूप को भावना सबैभन्दासबै भन्दा प्रथम उदय भएकोभए जसको सम्बन्ध ठूलाठूलो ठूलाबडे पिण्डहरुदेखिपिण्ड देखि छ र जसलाई यन्त्रहरुकोयन्त्रहरू सहायतादेखिको कार्यरूपमासहायता देखि परिणतिकार्यरूपमा हुँदैपरिणात होते हामी स्पष्टत: देख्नदेख सक्छौं।सकते छन्। यस यांत्रिक ऊर्जाकाऊर्जा को दुई रूप छन्हो : एउटाएक स्थितिज ऊर्जा एवं अर्कोदोस्रो गतिज ऊर्जा। यसकायसको विपरीत त्यसउन ऊर्जाकोऊर्जा को ज्ञान जसको सम्बन्ध अणुहरुअणुओं तथा परमाणुहरुकोपरमाणुहरु गतिदेखिको गति ले छ, मनुष्यलाईमनुष्य को त्यस पछि भयो। यस कारण यो कम आश्चर्यकोआश्चर्य को कुरा छैन कि न्यूटनदेखिन्यूटन भन्दा पनि पहिलापहिले फ्रांसिसफ्रान्सिस बेकनकोबेकन को यो धारणा थियो कि उष्मा द्रव्यकाद्रव्य को कणहरु को कणहरुकोगति गतिकाको कारण हुन्छ।हो।
 
=== स्थितिज ऊर्जा ===
एक किलोकिलोग्राम ग्रामभार भारकाको एउटाएक पिण्डलाईपिंड पृथ्वीकाको आकर्षणकापृथ्वी को आकर्षण को विरुद्ध एउटाएक मीटर अग्लोऊँचा उठाउनमाउठाने मा जोजुन कार्य गर्नुगर्न पर्छ त्यसलाई उसलाई हामी किलो ग्रामकिलोग्राम-मीटर कह सक्छौंसकते हो र यो लगभग 981 जूलहरुकाजूलहरू को बराबर हुन्छ। यदि हामी एउटाएक डोर लिएरतर्फलिएर त्यसलाईउसलाई एउटाएक घिरनीकाघिरनी को माथि हालेरहालएर त्यसकोउनको दुइटैदुवै सिरहरुदेखिटाउकोहरु देखि लगभग एउटाएक किलोकिलोग्राम ग्रामकाको पिण्डपिंड बाँधे र तिनलाईउनलाई यस्तो अवस्थामाअवस्था मा छो्नेछोड्नुहोस कि तीउनि दुइटैदुवै एउटाएक नैंनै उचाईमाऊँचाईमाहोउन्हो बढी ऊँचेअग्लो पिण्डलाईपिंड को धेरै धीरे-से तल आउने दिउन्आने दिनुहोस हामी हेर्नुहोस्गेहेर्नुहोसगे कि एउटाएक किलोकिलोग्राम ग्रामकाको पिण्डलाईपिंड एउटाको एक मीटर अग्लोऊँचा उठाउठयो द्नेछ।देगा। घिरनीमाघिरनी मा घर्षण जति नैंनै कम हुनेछ अर्कोदोस्रो पिण्डपिंड भारमा त्यति उतिनै नैंपहिले पहिलापिंड पिण्डकाको भारकाभार को बराबर रखाराखयो जा सक्नेछ।सकेगा। यस कइसक अर्थ यो भयो कि यदि हामी कुनै पिण्डलाईपिंड पृथ्वीदेखिको अग्लोपृथ्वी ले ऊँचा बढ्नबढ जान्छ। एउटाएक किलोकिलोग्राम ग्रामभार भारकाको पिण्डलाईपिंड को यदि 5 मीटर अग्लोऊँचा उठाया जाए त त्यसमाउनमा 5 किलो ग्रामकिलोग्राम-मीटर कार्य गर्ने क्षमता आउँछआ जान्छ, एवं त्यसकोउनको ऊर्जा पहिलाकोपहि लि गर्‍यो अपेक्षा त्यसै परिमाणमा बढ्नबढ जान्छ। यो ऊर्जा पृथ्वी तथा पिण्डकोपिंड को आपेक्षिक स्थितिकास्थिति को कारण हुन्छ र वस्तुत: पृथ्वी एवं पिण्डद्वारापिंडद्वारा बने तंत्र (सिस्टम) को ऊर्जा हुन्छ। यसैलिएयसैको लागि यसलाई स्थितिज ऊर्जा भन्दछन्।भन्छन्। जब कहिलेकहिल्यै पनि पिण्डहरुकापिण्ड को कुनै समुदायकोसमुदाय को पारस्परिक दूरी अथवा एउटाएक नैंनै पिण्डकापिंड को विभिन्न भागहरुकोभागहरु को स्वाभाविक स्थितिमास्थिति मा अन्तर उत्पन्न हुन्छ त स्थितिज ऊर्जामाऊर्जा मा पनि अन्तर आउँछ। कमानीलोईजान्छ। कमानी को दबाने दबानालेदेखि अथवा धनुषलाईधनुष झुकानालेको झुकानहरु देखि उनमा स्थितिज ऊर्जा आउँछ। नदीहरुमाजान्छ। नदिहरु मा बाँध बाँधेरबाँधकर पानीलोईपानी को अधिक उचाईमाऊँचाईमा एकत्रजम्मा गरियोस्गरे जाए त यस पानी पानीमा मा स्थितिज ऊर्जा आउँछ।आ जान्छ।
 
=== गतिज ऊर्जा ===
न्यूटनले बलकोबल को यो परिभाषा दिएदी कि बल संवेग (मोमाटममोमेंटम)का को परिवर्तन को परिवर्तनकोदर दरकाको बराबर हुन्छ। यदि '''m''' किलो ग्रामकोकिलोग्राम को कुनै पिण्ड प्रारंभमापिंड प्रारम्भमा स्थिर होत्यसमाउसपर एउटाएक नियत बल '''F''', '''t''' सेकेण्डसम्मसेंकड सम्म कार्य गरेर जोजुन वेग उत्पन्न गर्छकरे त्यसकोउनको मान '''v''' मीटर प्रति सेकेण्डलेकण्ड हो भनें बलकोबल को मान <math>\frac{mv}{t}</math> न्यूटन हुनेछ। यसैत्यहि समयमा मा पिण्डपिंड जोजुन दूरी तयतै गरेकरे त्यो यदि '''d''' मीटर हो भनें बलद्वारा गरिएकोगरियो कार्य '''F.d''' जूलकाजूल को बराबर हुनेछ।
 
अर्थात '''m''' द्रव्यमानद्रव्यमानवालाहरु भएको पिण्डकोपिंड को वेग यदि '''v''' हो भनें त्यसकोउनको ऊर्जा <math>\frac{1}{2}mv^{2}</math> हुनेछ। यो ऊर्जा त्यसउन पिण्डमापिंडमा उनको त्यसकोगति गतिकोको कारण हुन्छ र गतिज ऊर्जा कहलाउँछ।भन्ने जबगरिन्छ। जब हामी धनुषलाईधनुष को झुकाएर तीर छोड़्दछौंछोडछनधनुषकोधनुष को स्थितिज ऊर्जा तीरकोतीर को गतिज ऊर्जामाऊर्जा मा परिवर्तन हुन जान्छ।हुन्छ।
 
स्थितिज ऊर्जा एवं गतिज ऊर्जाकाऊर्जा को पारस्परिक परिवर्तन परिवर्तनकोको सबै सबैभन्दाभन्दा सुंदर उदाहरण सरल लोलक हो।छ। जब हामी लोलककालोलक गोलकलाईको एकतर्फगोलक खींच्दछन्को एक तिर खींचते हो त गोलक आफ्नो साधारण स्थितिदेखिस्थिति ले थोरै अग्लोमाथि उठ जान्छउठ्छ र यसमा स्थितिज ऊर्जा आउँछ। जब हामी गोलकलाईगोलक लाइ छोड़्दछन्छोड्छौं त गोलक यता उता झूलनेझूल्न लाग्दछ।लाग्छ। जब गोलक लटकने को साधारण स्थितिमास्थिति मा आउँछआउछ त यसमा केवल गतिज ऊर्जा रहन्छ। संवेगकासंवेग को कारण गोलक अर्तर्फदोस्रो जान्छतिर चलाउछ र गतिज ऊर्जा पुन: स्थितिज ऊर्जामाऊर्जा मा परिवर्तित हुन जान्छ।हुन्छ। साधारणत: वायुकावायु को घर्षण घर्षणकाको विरुद्ध कार्य गर्नकोगर्न लागिदेखि गोलककोगोलक को ऊर्जा कम होती जान्छ र यसको गति केही देरमाकेहि अबेरमा बंद हुन जान्छ।हुन्छ। यदि घर्षणकोघर्षण को बल न हो भनें लोलक अनंत कालसम्मकाल सम्म चलता रह्नेछ।रहेगा।
 
== उष्मा ऊर्जा ==
{{मुख्य|उष्मा}}<br />
[[चित्र:Midsummer bonfire.jpg|right|thumb|250px|आगोआग, रासायनिक उर्जालाईउर्जा को उष्मीय उर्जामाउर्जा मा बदल दिन्छ।देती छ।]]
गति विज्ञानमाविज्ञान मा [[उर्जा संरक्षणकोसंरक्षण को नियम|ऊर्जा-अविनाशिता-सिद्धांतसिद्धान्त]]का को प्रमाणित भएपछिहो जाने पछि पनि यसकायसको अर्कादोस्रो स्वरूपहरुकोस्वरूपहरु को ज्ञान न हुनेकाभएको कारण यो समझिन्थ्योबुझयो जान्थ्यो कि धेरै स्थितिहरुमास्थितिहरु मा ऊर्जा नष्ट पनि हुन सक्छ; जस्तै, जब कुनै पिण्डसमुदायकापिंडसमुदाय को विभिन्न भागहरुमाभागहरु मा अपेक्षिक गति हो भनें घर्षणकाघर्षण को कारण स्थितिज र गतिज ऊर्जा कम हुन जान्छ।हुन्छ। वस्तुत: यस्तो स्थितिहरुमास्थितिहरु मा ऊर्जा नष्ट हुँदैनहुदैन वरन् उष्मा ऊर्जामा ऊर्जा मा परिवर्तन हुनहुन्छ। जान्छ।तर परन्तु18औं 18ौंशताब्दी शताब्दीसम्मसम्म उष्मालाईउष्मा ऊर्जाकोको ऊर्जा को नैंनै एउटाएक स्वतंत्र स्वरूप छैनहैन समझिन्थ्यो।बुझयो त्यसजान्थ्यो। समयसम्मउन समय सम्म यो धारणा थियो कि उष्मा एउटाएक द्रव्य हो।छ। 19ौं19औं शताब्दीमाशताब्दी मा प्रयोगहरु द्वारा यो निर्विवाद रुपलेरूपले सिद्ध गर्न दिइएकोगरियो कि उष्मा पनि ऊर्जाकोऊर्जा को नैंनै एउटाएक अर्कोदोस्रो रूप हो।
[[चित्र:Bockdampfmaschine.JPG|right|thumb|300px|वाष्प इंजनइन्जिन, उष्मीय उर्जालाईउर्जा को यांत्रिक उर्जामाउर्जा मा बदल्दछबदलइन्छ]]
हरुयों त प्रागैतिहासिक कालमा पनि मनुष्य दाउराहरुलाईलकडियहरुलाई रग्ड़ेररगडकर अग्नि उत्पन्न गर्थ्योकरता थियो, परन्तुतर ऊर्जा एवं उष्माकाउष्मा को घनिष्ठ सम्बन्धतर्फसम्बन्ध सबैभन्दातिर पहिलासबै बहरुजामिनभन्दा पहिले बेंजामिन टामसन (काउंट रुमफर्ड)को को ध्यान गया। यो संयुक्त राज्य (अमरीका)का को मैसाचूसेट्स प्रदेशकोप्रदेश को रहनेवालारहनवाला थियो। परन्तुतर त्यसउन समय यो बवेरियाकाबवेरिया राजाकोको राजा को युद्धमंत्री थियो। ढली भएकोभए पीतलकोपीतल तोपकोको तोप को नलिहरुलाईनलियहरुलाई छेद्दैछेदते समय यसले देखादेख्यो कि नली धेरै कर्मगर्म हुनहुन्छ जान्छतथा भनेंउसबाट थियोनिस्किएका त्यो भन्दा निकले नराम्रोदेबुरादहरु र पनि गरमतातो हुन्छन्। एउटाएक प्रयोगमा तोप तोपकोको नालकानाल चारहरुतर्फको काठकोचारै नाँदमातिर काठ को नाँदमा पानी भरकर त्यसलेउनले देखादेख्यो कि खरादनालेखरादने जोदेखि जुन उष्मा उत्पन्न हुन्छ त्यो भन्दाउससे ढाई घण्टामाघन्टा मा सारा पानी उबलनेकाउबलने तापसम्मको पुगताप गया।सम्म पुग्यो। यस प्रयोगमा त्यसकाउनको वास्तविक ध्येय यो सिद्ध गर्नुगर्न थियो कि उष्मा कुनै द्रव छैन जो पिण्डहरुमाजुन पिंडहरुमा हुन्छ र दाबकादाब को कारण त्यस्तोवैसे नैंनै बाहिर निकल आउँछ जस्तै निचोड़नाले कपड़ेमानिचोडने देखि कपडा मध्ये पानी; किनभनेंकिन भनें यदि यस्तो होता त कुनै पिण्डमा पिंडमा यो द्रव एउटाएक सीमित मात्रामामात्रा मा नैंनै होता, परन्तुतर छेदनेछेंड्नवाला प्रयोगदेखिप्रयोगले ज्ञात हुन्छ कि जति नैंनै अधिक कार्य गरियोस्गरे जाए उतनी नैंनै अधिक उष्मा उत्पन्न हुनेछ। रुमफर्डले यो प्रयोग सन् 1798 ई.मा मा गरे।गर्यो। यसकायसको 20 वर्ष पहिलापहिले नैंनै लाव्वाजिए तथा लाग्राँज़लेलाग्राँजले यो देखेकोदेख्यो थियो कि जानवरहरुमाजनावरहरु मा भोजनदेखिभोजन देखि उतनी नैंनै उष्मा उत्पन्न हुन्छ जतिजितनी रासायनिक क्रिया द्वारा त्यसउन भोजनदेखिभोजन देखि प्राप्त हुन सक्छ।
 
सन् 1819मा फ्रांसीसीफ्रान्सीसी वैज्ञानिक ड्यूलहरुलेड्यूलों देखाले देख्यो कि कुनै ग्यासकाग्याँस संपीडनदेखिको त्यसमासंपीडन देखि उनमा उष्मा त्यसै अनुपातमा उत्पन्न हुन्छ जति संपीडनमा कार्य गरिन्छ। सन् 1842 ई. मा त्यहि यसै भावनाकोभावना को उपयोग जूलियस राबर्ट मायर ने, जोजुन त्यसउन समय केवल 28 वर्षकोवर्ष को थियो र जर्मनीकाजर्मनी हाइलब्रॉनको नगरमाहाइलब्रन नगरमा डॉक्टरडाक्टर थियो, यस कुरा कुराकोको गणनाकागणना को लागि गरे कि एउटाएक कलरी उष्मा उत्पन्न गर्नकागर्न को लागि कति कार्य आवश्यक हुन्छ। छ। हामी जान्दछन् कि प्रत्येक ग्यासकोग्याँस को दुई विशिष्ट उष्माहरुउष्माएँ हुन्छ : एउटाएक नियत आयतनमा तथा अर्कोदोस्रो नियत दाब पर। पहिलो अवस्थामाअवस्था मा ग्यासग्याँस कुनै कार्य गर्दैन।हैन अर्कोकरती। अवस्थामादोस्रो अवस्था ग्यासलाईमा ग्याँस को बाह्य दबावकादबाव को विरुद्ध कार्य गर्नुगर्न पर्छ बढी दुइटैदुइनों विशिष्ट उष्माहरुमा जोजुन अन्तर हुन्छ त्यो यसैत्यहि कार्य कार्यकाको समतुल्य हुन्छ। यस तरिका प्रकारमायर मायरलाईको उष्मा उष्माकाको यांत्रिक तुल्यांककोतुल्यांक को जोजुन मान प्राप्त भयो त्यो लगभग उतित्यति नैंनै थियो जति काउंट रुमफ़ोर्डलाईरुमफोर्ड को प्राप्त भएको थियो।
[[चित्र:Fahrrad-detail-23.jpg|right|thumb|300px|सायकिलकोसायकिल को डायनेमो, यांत्रिक उर्जालाईउर्जा को विद्युत उर्जामाउर्जा मा बदल दिन्छदिइन्छ]]
यसैत्यहि समय इंग्लैंडमासमयमा इङ्गल्याण्डमा जेम्स प्रेसकाट जूल पनि उष्माकोउष्मा को यांत्रिक तुल्यांक निकालनमा लगा भएकोलागेको थियो। यसकायसको प्रयोग सन् 1842 ई. देखि सन् 1852 ई. सम्म चल्दैचलि रहे। आफ्नो प्रयोगमा यसले एउटाएक ताँबे ताँबेकाको उष्मामापीमाउष्मामापी मा पानी लिया र त्यसलाईउसलाई एउटाएक मथनीदेखिमथनी देखि मथा। मथनीलोईमथनी को दुई घिरनिहरुमादेखिघिर्निहरुमा लटकेदेखि भएझुन्डिएका दुई भारहरुमाभारिहरुमा चलाइन्थ्यो। जसजुन डोरि डोरदेखिले यीयो भारभारि लटके भएझुन्डिएका थिए त्यो यस मथनी मथनीकाको सिरेमाटाउकोहरु मा लपेटी भएकोलपेटीएको थियो र जब यीयो भारभारि तलतर्फतल गिरन्थेतिर झर्थे त मथनी घूमती थियो।घूम्थ्यो। जब यीयो भारभारि तल गिरन्थेतिर झर्थेइनकीयिनको स्थितिज ऊर्जा कम हो जाती थियो।हुन्थ्यो। यस कमी कमीकोको केहीकेहि भाग भारहरुकोभारहरु को गतिज ऊर्जामाऊर्जा मा परिणत हुन्थ्यो बढी केहीकेहि भाग मथनीलोईमथनी घुमानमाको घुमाने मा व्यय हुन्थ्यो। यस प्रकारतरिका यो ज्ञात गरे जा सकन्थ्योसकता थियो कि मथनीलोईमथनी घुमनमाको घुमने मा कति कार्य गरे जा रह्योरहयो थियो। उष्मामापीकाउष्मामापी पानीकाको तापमापानी को जतितापमा जितनी वृद्धि भएको त्योभए भन्दाउससे यो ज्ञात हो सकन्थ्योसकता थियो कि कितनी उष्मा उत्पन्न भएकोभए; र तब उष्माकोउष्मा को यांत्रिक तुल्यांक ज्ञात गरे जा सकन्थ्यो।सकता थियो। जूलले यीयो प्रयोग पानी तथा पारा दुइटैकादुवै साथसंग गरे।
 
सन् 1847 ई.मा मा हरमान फान हेल्महोल्ट्सले एउटाएक पुस्तक लिखी जसमा उष्मा, चुंबकचुम्बक, बिजलीबिजुली, भौतिक रसायन आदि विभिन्न क्षेत्रहरुकाक्षेत्रहरु को उदाहरणहरु द्वारा उष्मा-अविनाशिता-सिद्धांतकोसिद्धांत को प्रतिपादन गरिएकोभएको थियो। जूलले प्रयोगद्वारा वैद्युत ऊर्जा तथा उष्मा-ऊर्जाकोऊर्जा को समानता सिद्ध गरेगर्यो।
 
== उर्जाकोउर्जा को अविनाशिता तथा उर्जाको उर्जा को परिवर्तन ==
[[चित्र:Newtons cradle animation book.gif|right|thumb|300px|उर्जाकोउर्जा को संरक्षण संरक्षणकोको प्रदर्शन (न्यूटनकोन्यूटन को क्रेडिल) <br /> स्थितिज उर्जा --> गतिज उर्जा --> विकृति उर्जा --> गतिज उर्जाकोउर्जा को चक्र]]
 
{{मुख्य|उर्जा संरक्षणकोसंरक्षण को नियम}}
 
== द्रव्यमान तथा ऊर्जाकोऊर्जा को समतुल्यता ==
सन् 1905 ई.मा मा आइन्स्टाइनले आफ्नो आपेक्षिक सिद्धांतसिद्धान्त प्रतिपादित गरे जसकाजसको अनुसार कणहरुकोकणहरु को द्रव्यमान तिनकोउनको गतिज ऊर्जामाऊर्जा मा निर्भर रहन्छ।
 
इसकायसको यो अर्थ छ कि ऊर्जाकोऊर्जा को मान द्रव्यमान वृद्धिलाईवृद्धि प्रकाशकाको वेगकाप्रकाश वर्गदेखिको वेग को वर्गले गुणा गर्नमागरे पछि प्राप्त हुन्छ। यस सिद्धान्त सिद्धांतकोको पुष्टि नाभिकीय विज्ञानकाविज्ञान को धेरै देखि प्रयोगहरु द्वारा हुन्छ। सूर्यमा पनि ऊर्जा यसैत्यहि प्रकारतरिका बन्दछ।बन्छ। सूर्यमा एउटाएक श्रृंखल क्रिया हुन्छ जसको फल यो हुन्छ कि हाइड्रोजनकाहाइड्रोजन को चार नाभिकहरुकानाभिकहरु को संयोग संयोगलेदेखि हीलियमकोहीलियम को नाभिक बन्नबनछ। जान्छ।हाइड्रोजन हाइड्रोजनकाको चारहरुचारै नाभिकहरुकानाभिकहरु द्रव्यमानकोको द्रव्यमान को योगफल हीलियमकाहीलियम को नाभिकदेखिनाभिकले केहीकेहि अधिक हुन्छ। यो अन्तर ऊर्जामाऊर्जा मा परिवर्तित हुन जान्छ।हुन्छ। [[परमाणु बम]] एवं [[हाइड्रोजन बम]]मा मा पनि यसैत्यहि द्रव्यमान-ऊर्जा-समतुल्यताकोसमतुल्यता को उपयोग हुन्छ।
 
== ऊर्जाकोऊर्जा को क्वांटमीकरण (Quantization of energy) ==
वर्णक्रमकावर्णक्रम को विभिन्न वर्णहरुकावर्णहरु को अनुसार कृष्ण पिण्डकापिंड विकिरणकाको वितरणकोविकिरण को वितरण को ठीक सूत्र के छ, यसको अध्ययन गर्दैगरदै प्लांक यस निष्कर्षमा पुगापुगयो कि विकिरणकोविकिरण को आदान प्रदान अनियमित मात्रामामात्रा मा हुँदैनहैन होता प्रत्युत ऊर्जाकाऊर्जा को साना कणहरु द्वारा हुन्छ। यीयिनी कणहरुलाईकणहरु लाई रहन्छ। आवृत्तिसंख्यालाईआवृत्तिसंख्या को जस नियतांक नियतांकदेखिदेखि गुणा गर्नमागरे पछि ऊर्जाक्वांटमकोऊर्जाक्वांटम को मान प्राप्त हुन्छ त्यसलाईउसलाई प्लांक नियतांक भन्दछन्।भन्छन्।
 
नील्स बोरले सन् 1913 ई.मा मा यो देखिलायादिखलाया कि यो क्वांटम सिद्धांतसिद्धान्त अत्यंत व्यापक छ र परमाणुहरुमापरमाणुहरु मा इलेक्ट्रान जिनजस कक्षाहरुमा घूमछन। घूम्दछन्।उनि ती कक्षाहरुकक्षाएँ पनि क्वांटम सिद्धांतकासिद्धान्त को अनुसार नैंनै निश्चित हुन्छन्।हुन्छ। जब इलेक्ट्रान अधिक ऊर्जावाली कक्षादेखिकक्षा भन्दा कम ऊर्जावाली कक्षामाकक्षा मा जान्छ त यीयिनी दुई ऊर्जाहरुकोऊर्जाहरु को अन्तर प्रकाशकाप्रकाश को रूपमा बाहिर आउँछ।आउछ। हाइज़ेनबर्गहाइजेनबर्ग, श्रोडिंगर तथा डिराकले यस क्वांटम सिद्धांतलाईसिद्धान्त को र पनि विस्तृत गरेकोछ।गरेको छ।
 
== उर्जाकाउर्जा को स्रोत ==
आधुनिक भौतिक विज्ञानमा प्रत्येक कार्यकाकार्य को लागि ऊर्जालाईऊर्जा को आवश्यक बताइएकोभनिएको छ । [[उर्जाकाउर्जा संरक्षणकोको संरक्षण को सिद्धान्त|ऊर्जा संरक्षण सिद्धांतसिद्धान्त]]का को अनुसार ऊर्जालाईऊर्जा को न त जना जाजान सगर्छसक्छ र ना त नषअट गरे जा सकता केवल यसको स्वरूप बदलाबदलन जा सगर्छसकिन्छ हामी आफ्नो दैनिक जीवनमा प्रयोगएरने प्रयोगहेतु गर्न हेतुऊर्जा ऊर्जाकाको प्रयोग धेरै रूपहरुमारूपहरु मा गर्दछन्गर्छन, यथा - यांत्रिक ऊर्जा , विद्युत ऊर्जा, ऊष्मीय ऊर्जा, प्रकाश ऊर्जा, रसायनिक ऊर्जा इत्यादि । मोटरमा विद्युत ऊर्जालाईऊर्जा को यांत्रिक ऊर्जामाऊर्जा मा बदल गर्नबदलएर काम लिइन्छलिया जान्छबैटरीमाबैटरी मा रसायनिक ऊर्जालाईऊर्जा को विद्युत ऊर्जा मा।में। मानव शरीर मल्यखाद्य पदार्थहरुकोपदार्थहरु को रासायनिक ऊर्जालाईऊर्जा पचाको गर्नपचा त्योगरेर भन्दाउससे यांत्रिक कार्य गर्दछ । यसैत्यहि प्रकार एउटाएक विद्युत बल्ब विद्युत ऊर्जालाईऊर्जा को प्रकाय़ तथा ऊष्मीय ऊर्जामाऊर्जा मा बदल दिन्छदिइन्छ । कार वाया बसकोबस को ईंजन पेट्रोलकोपेट्रोल को रासायनिक ऊर्जालाईऊर्जा पहिलाको पहिले ऊष्मीय ऊर्जामाऊर्जा मा बदल्दछबदलइन्छ तथा त्यसलाईउसलाई फेरि यांत्रिक ऊर्जामाऊर्जा मायीयिनी सबै कार्यहरुकाकार्यहरु को लागि प्रयुक्त ऊर्जा यीयिनी स्रोतहरु स्रोतहरुदेखिदेखि प्राप्त हुन्छ -
 
* [[कोइला|कोयला]]
* [[पेट्रोलियम]]
* [[प्राकृतिक ग्यासग्याँस]]
* [[पवन ऊर्जा]]
* [[सौर ऊर्जा]]
Line ७२ ⟶ ७४:
* [[नदी घाटी परियोजनाहरु]]
 
== उर्जा एवं [[औद्योगिक क्रान्तिक्रांति]] ==
उर्जाकोउर्जा को अवधारणा (कांसेप्ट) उन्नीसौंउन्नीसऔं शताब्दीमाशताब्दी मा आयी। यो मानवद्वारा आविष्कृत एउटाएक अत्यन्त महत्वपूर्ण एवं मौलिक अवधारणा हो। यो विभिन्न प्रकारकोप्रकार को घटनाहरुमाघटनाहरु मा हुने अन्तर्क्रियाहरु (इन्टरैक्शन्स्)लाई को संख्यात्मक रूपमा व्यक्त गर्नमा धेरै उपयोगी हो।छ। यसलाई एउटाएक प्रकारदेखितरिका देखि विभिन्न भौतिक फेनामेनाकाफेनामेना को बीच हुने अन्तःक्रियाहरुकाअन्तःक्रियाहरु को लागि सर्वनिष्ट (कॉमनकमन) मुद्राकोमुद्रा प्रकारको समझातरिका जाबुझन सगर्छ।सकिन्छ।
 
उर्जाकोउर्जा को अवधारणादेखिअवधारणा नैंले नै परिवर्तन (ट्रान्स्फार्मेशन) (जस्तै रसायन एवं धातुकर्ममाधातुकर्म में) एवं ट्रान्समिशनदेखिट्रान्समिशनसँग सम्बन्धित छ जोजुन कि [[औद्योगिक क्रान्तिक्रांति]]का को आधार छन्। जबसम्मजब सम्म केवल मानवी वाया पाशविक उर्जादेखिउर्जा नैंदेखि नै काम हुन्थ्यो, तबसम्मतब सम्म उर्जा सीमित थियोथी; त्यसलाईउसलाई स्वचालित एवं नियन्त्रितनियंत्रित गर्नुगर्न कठिन कार्य थियो। किन्तु वाष्प आदिदेखिआदि देखि चलने मशीनहरुकावाला आविष्कारदेखिमिसिनहरु को आविष्कारले यो स्थिति बदल गयी जसदेखिजसबाट औद्योगिक क्रान्तिकोक्रान्ति को सूत्रपात भयो।
 
आधुनिक कालमा कुनै देशद्वारा खपतकोखपत जानेगरिने उर्जा त्यसकोउनको विकास विकासकोको प्रमुख माप हो।छ।
 
== उर्जासितउर्जा संग सम्बन्धित प्रमुख सूत्र ==
* तने भएभएका स्प्रिंगकोस्प्रिंग को गतिज उर्जा
:<math>E_{\text{pot}} = {1 \over 2}\, k \, x^2\,,</math>
:जहाँ ''k'' स्प्रिंगकोस्प्रिंग को बल नियतांक छ तथा ''x'' स्प्रिंगकोस्प्रिंग को सामायावस्थाकोसामायावस्था तुलनामाको तुलना मा कुल तनाव हो।छ।
 
* आवेशित [[संधारित्र]] को उर्जा
:<math>E = \frac{Q^2}{2C}= \frac{C\,U^2}{2}\,,</math>
:जहाँ ''Q'' संधारित्रकोसंधारित्र प्लेटहरुमाको प्लेटहरु मा एकत्र आवेशछआवेश है; तथा ''C'' संधारित्रकोसंधारित्र धारि्दछको धारिता है; ''U'' संधारित्रकोसंधारित्र को प्लेटहरु प्लेटहरुकाको बीच विभवान्तर हो।छ।
 
* द्रव्यमान एवं उर्जाकोउर्जा को समतुल्यता -
<math>m</math> द्रव्यमान एवं <math>v</math> वेगकावेग को मुक्त कणकोकण को सापेक्षिक (रिलेटिविस्टिक) उर्जा:
:<math>E = \frac{m \, c^2}{\sqrt{1-\frac{v^2}{c^2}}} </math>
:जहाँ <math>c</math> [[प्रकाश]]को को वेग हो।छ।
 
* फोटॉनहरुफोटनों वाया प्रकाश क्वान्टाकोक्वान्टा को उर्जा
:<math>E = h \, f\,, </math>
:जहाँ ''h'' प्लांक नियतांकछनियतांक है; तथा <math>f</math> फोटॉनकोफोटन को [[आवृत्ति]] हो।छ।
 
* [[भुँइचालो|भूकम्प]] को उर्जा
:<math>E=10^{\frac{3}{2}(M-2)}</math> टन [[टीएनटी]]का को समतुल्य
: जहाँ ''M'' भूकम्पकोभूकम्प को तीव्रता (रिचर पैमानामात्रा पर) हो।छ।
 
* कार्य वा उर्जामाया उर्जा मा परिवर्तन, बलकोबल को दूरी दूरीकासंग साथइन्टीग्रल इन्टीग्रलकाको बराबर हुन्छ।
:<math>W = \int \mathbf F\,\mathrm{d}\mathbf x\,.</math>
 
== यीयिनलाई पनि हेर्नुहोस्हेर्नुहोस ==
* [[शक्ति (भौतिकी)]]
* [[अक्षय उर्जा]]
* [[अक्षय विकास]]
 
== बाहिरी कडिहरु ==
== बाह्य कड़ीहरु ==
* [http://hindi.business-standard.com/storypage.php?autono=35625 ऊर्जा क्रान्तिकोक्रांति दहलीजमाको खड़ादहलीज मा खडा छ भारत]
* [http://divyurja.com/Default.aspx '''दिव्य उर्जा'''] (उर्जा जागरूकताकोजागरूकता को अभिनव प्रयास)
* [http://www.spreri.org/ Sardar Patel Renewable Energy Research Institute (SPRERI)]
* [http://www.teriin.org/index.php टाटा उर्जा संसाधन संस्थान (TERI)]
Line ११९ ⟶ १२१:
* [http://physicsworld.com/cws/article/print/9233 What does energy really mean? From Physics World]
* [http://www.physnet.org/modules/pdf_modules/m20.pdf ''Work, Power, Kinetic Energy'']
 
{{Google Nepalitranslation
|hiarticlename=ऊर्जा
|oldid=1533745
}}
 
[[श्रेणी:उर्जा| ]]
"https://ne.wikipedia.org/wiki/ऊर्जा" बाट अनुप्रेषित