"एचआइभी" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

सा हिज्जे, typos fixed: संक्रमण → सङ्क्रमण (41), ढंग → ढङ्ग (4), संभव → सम्भव (3), ग्रंथ → ग्रन्थ (3), ंड → ण् using AWB
पङ्क्ति ५:
== मान्छेलाई एच आइ भीको विषाणु कसरी लाग्छ? ==
धेरै तरिकाहरुछन जस्ले गर्दा मान्छेलाई एच आइ पनि लाग्न सक्छ:
* संक्रमित सूई, पत्ती, छुरी, रेजर ब्लेड आदीको माध्यमबाट यो विषाणु एक बाटएकबाट अर्का मान्छेमा जान सक्छ।
* संक्रमित ब्यक्तिसंग यौन सम्पर्क।
* बच्चाहरुले आफ्नो संक्रमित माताबाट यो विषाणु जन्मिनुसंगै प्राप्त गर्छन
* [[दुध खुवाउँदा]]
* संक्रमित रगत कुनै पनि माध्यम बाटमाध्यमबाट एक ब्यक्तिबाट अर्का ब्यक्तिमा प्रवेश गर्‍यो भने यो विषाणु रगत संगै जान्छ र अर्को ब्यक्तिलाई पनि प्रभावित गर्छ।
 
{{merge|ऍचआइवी}}
पङ्क्ति ६३:
|pmc=2716400
|doi=10.1146/annurev.med.60.041807.123549
|url=}}</ref> जुन कि मनुष्यहरुमा एक अवस्था हो, जसमा प्रतिरक्षा तन्त्र विफल होने लाग्छ, र यसको परिणामस्वरूप यस्तो/यस्ता/यसरी अवसरवादी संक्रमणसङ्क्रमण हो जाछन, जस ले/संग/भन्दा मृत्युको खतरा हुन्छ. एचआईभि (HIV)को संक्रमणसङ्क्रमण रक्तको अंतरण, वीर्य, योनिक-द्रव, स्खलन-पूर्व द्रव या आमाको दूध बाटदूधबाट हुन्छ. यिनी शारीरिक द्रवहरु मा, एचआईभि (HIV) मुक्त जीवाणु कणहरु र [[श्वेत रक्त कोशिका|प्रतिरक्षा कोशिकाहरु]]को भित्र उपस्थित जीवाणु, दुवैको रूपमा उपस्थित हुन्छ. यसको सञ्चरणको चार मुख्य मार्ग असुरक्षित यौन-संबंध, संक्रमित सुई, आमाको दूध र कुनै संक्रमित आमा से उनको बच्चाहरुको जन्मको समय होने वाला सञ्चरण (ऊर्ध्व सञ्चरण) छन्. एचआईभि (HIV)को उपस्थितिको पता लगाउनको लागि रक्त-उत्पादनहरुको जांच गराउनको कारण रक्ताधान अथवा संक्रमित रक्त-उत्पादनहरुको माध्यम से होने वाला सञ्चरण विकसित विश्वमा ठूलो मात्रामा कम भयो है।
 
मानिसहरुमा हुने वाला एचआईभि (HIV) संक्रमणलाई [[विश्व स्वास्थ्य संगठन|विश्व स्वास्थ्य संगठन (World Health Organization)]] (डब्ल्यूएचओ)(WHO) द्वारा महामारी मानाइएको छ. यसको बावजूद, एचआईभि (HIV)को बारेमा व्याप्त परितोष एचआईभि (HIV)को जोखिममा एक मुख्य भूमिका निभा सक्छ.<ref name="cdc1">{{cite web|url=http://www.cdc.gov/hiv/resources/reports/hiv_prev_us.htm |title=CDC - HIV/AIDS - Resources - HIV Prevention in the United States at a Critical Crossroads |publisher=Cdc.gov |date= |accessdate=2010-07-28}}</ref><ref name="cdc2">{{cite web|url=http://www.cdc.gov/nchhstp/newsroom/docs/FastFacts-MSM-FINAL508COMP.pdf |title=HIV and AIDS among Gay and Bisexual Men |format=PDF |date= |accessdate=2010-07-28}}</ref> 1981मा यसको खोज देखि लिएर 2006 तक, एड्स (AIDS) 25 मिलियन भन्दा अधिक मान्छेहरुको जानले चुका है।<ref name="UNAIDS2006" /> विश्वको लगभग 0.6% जनसंख्या एचआईभि (HIV) से संक्रमित छ.<ref name="UNAIDS2006">{{cite book
पङ्क्ति १०३:
}}</ref>
 
प्राथमिक रूप से एचआईभि (HIV) मानवीय प्रतिरोधक प्रणालीको आवश्यक कोशिकाहरु, जस्तै सहायक टी-कोशिकाहरु (helper T cells) (विशिष्ट रूप से, सीडी4<sup>+</sup> टी कोशिकाहरु), मैक्रोफेज र डेंड्राइटिक कोशिकालाई संक्रमित गर्छ. {{cite pmid | 20598938 }}</ref> एचआईभि (HIV) संक्रमणको परिणामस्वरूप सीडी4<sup>+</sup> टी (CD4<sup>+</sup> T)को स्तरहरुमा कमी आनेको तीन मुख्य कार्यविधियां छन्: सबै ले/संग/भन्दा पहिले, संक्रमित कोशिकाहरुको प्रत्यक्ष जीवाण्विक समाप्ति; दोस्रो, संक्रमित कोशिकामा एपोप्टसिसको बढी भयो दर; र तेस्रो संक्रमित कोशिकाको चिन्हारी गराउन वाला सीडी8 (CD8) साइटोटक्सिक लिम्फोसाइट द्वारालिम्फोसाइटद्वारा संक्रमित सीडी4<sup>+</sup> टी कोशिकाहरु (CD4<sup>+</sup> T cells)को समाप्ति. जब सीडी4<sup>+</sup> टी (CD4<sup>+</sup> T) कोशिकाहरुको संख्या एक आवश्यक स्तर से तल गिर जान्छ, त कोशिकाको मध्यस्थता से होने वाली प्रतिरक्षा समाप्त हो जाइन्छ, र शरीरको अवसरवादी संक्रमणहरु से ग्रस्त होनेको संभावना बढने लगती है।
 
एचआईभि-1 (HIV-1)को द्वारा संक्रमित अधिकांश अनुपचारित मान्छेहरुमा अंततः एड्स (AIDS) विकसित हो जाइन्छ. {{cite pmid | 20628133 }}</ref> यिनीहरुमा भन्दा अधिकांश मान्छेहरुको मृत्यु अवसरवादी संक्रमणहरु से या प्रतिरोध तन्त्रको बढती विफलता से जुडी असाध्यताओंको कारण हुन्छ.<ref name="Lawn">{{
पङ्क्ति १७७:
| pmid=8280406
| doi=10.1097/00002030-199311000-00001
}}</ref> लेंटिभाइरस एकल-तंतु, सकारात्मक-दिशा व आवरण युक्त आरएनए (RNA) जीवाणुहरुको रूपमा सञ्चरित हुन्छन्. लक्ष्य कोशिकामा प्रवेश गरए पछि, जीवाण्विक [[राइबोज न्यूक्लिक अम्ल|आरएनए (RNA)]] जीनोमको जीवाणु कणमा मौजूद एक जीवाण्विक रूप से कूटबद्ध रिवर्स ट्रांस्क्रिप्टेसको द्वारा दोहरे-तंतु युक्त [[डीऔक्सीराइबोन्यूक्लिक अम्ल|डीएनए (DNA)]]मा रूपांतरित गर्‍यो जाइन्छ. यसको बाद यो जीवाण्विक डीएनए (DNA) एक जीवाण्विक रूप से कूटबद्ध इंटीग्रेसको द्वारा पाहुना कोशिकाको सह-कारकहरुको साथ एक कोशिकीय डीएनए (DNA)मा एकीकृत गरिन्छ,<ref name="JASmith">{{cite journal | author= Smith, Johanna A.; Daniel, René (Division of Infectious Diseases, Center for Human Virology, Thomas Jefferson University, Philadelphia) |title= Following the path of the virus: the exploitation of host DNA repair mechanisms by retroviruses |journal=ACS Chem Biol|volume=1|issue=4 |pages= 217–26 | year= 2006 |pmid= 17163676 |doi=10.1021/cb600131q |url= }}</ref> ताकि यस जीनोमको प्रतिलिपि बनाए जा सके. एक पल्ट जब यो जीवाणु कोशिकालाई संक्रमित गर्छ, त दुइदुई परिणाम हुन सक्छन्: या त जीवाणु अदृश्य हो जाइन्छ र संक्रमित कोशिका आफ्नो कार्य गरन जारी रखती हो, या फेरि जीवाणु सक्रिय हो जाइन्छ र प्रतिलिपित होता जाइन्छ, र तब जीवाणु कणहरुको एक ठूलो संख्या अन्य मुक्त कोशिकाहरुलाई संक्रमित गरन सक्छ.
 
एचआईभि (HIV)को दुइदुई प्रजातियां ज्ञात छन्: एचआईभि-1 (HIV-1) र एचआईभि (HIV-2). एचआईभि-1 (HIV-1) त्यो जीवाणु हो, जसलाइ प्रारंभमा खो जा्यो था र एलएवी (LAV) र एचटीएलवी-III (HTLV-III) दुवैको रूपमा चिह्नित भएको थियो. यो अधिक उग्र, अधिक संक्रामक छ, र यो पुरा विश्वमा एचआईभि (HIV) अधिकांश संक्रमणहरुको कारण हो. {{cite journal | title=Comparison of HIV-1 and HIV-2 infectivity from a prospective cohort study in Senegal | last=Gilbert | first=PB et al | journal=Statistics in Medicine | date=28 February 2003| volume=22 | issue=4 | pages=573–593 | pmid=12590415 | doi=10.1002/sim.1342 | last2=McKeague | first2=IW | last3=Eisen | first3=G | last4=Mullins | first4=C | last5=Guéye-Ndiaye | first5=A | last6=Mboup | first6=S | last7=Kanki | first7=PJ}}</ref> एचआईभि-1 (HIV-1)को तुलनामा एचआईभि-2 (HIV-2)को संक्रामकता कम होनेको अर्थ यो हो कि एचआईभि-2 (HIV-2) संपर्कमा आने वाला मान्छेहरुमा संक्रमणको प्रति संपर्क दर अपेक्षाकृत कम होगी. यसको अपेक्षाकृत कमजोर सञ्चरण क्षमताको कारण एचआईभि-2 (HIV-2) ठूलो मात्रामा पश्चिम अफ्रीका सम्म नै सीमित है।<ref name="Reeves">{{cite journal
| author=Reeves, J. D. and Doms, R. W
| title=Human Immunodeficiency Virus Type 2
पङ्क्ति २१२:
एचआईभि-1 (HIV-1) से होने वाला संक्रमणलाई सीडीटी<sup>+</sup>4 टी (CD4<sup>+</sup> T) कोशिकाहरुको संख्यामा लगातार आती गिरावट र जीवाण्विक भारमा वृद्धि से जोडा जाइन्छ. संक्रमणको चरणको निर्धारण विरामीको सीडीटी<sup>+</sup>4 टी (CD4<sup>+</sup> T) कोशिकाहरुको संख्या र रक्तमा एचआईभि (HIV)को स्तर से गरे जा सक्छ.
 
मूलतः एचआईभि (HIV) संक्रमणको चार चरण हुन्छन्: उष्मायन काल, तीव्र संक्रमणसङ्क्रमण, विलंब चरण र एड्स (AIDS). संक्रमणसङ्क्रमण पछिको प्रारंभिकप्रारम्भिक उष्मायन काल लक्षणविहीन हुन्छ र यसको अवधि सामान्यतः दुइदुई से चार सप्ताहहरु सम्म हुन्छ. दोस्रो चरण, तीव्र संक्रमणसङ्क्रमण, औसतन 28 दिनहरु सम्म चलता हो र यसमा ज्वरो, लिंफैडेनोपैथी (lymphadenopathy) (लसिका ग्रंथिमाग्रन्थिमा सूजन), फैरिंजाइटिस (pharyngitis) (गलेमा खराश), बिबिरा, पेशीशूल (आमासपेशियहरुमा दर्द), बेचैनी, र मुंह तथा भोजन-नलीमा घाउ जस्तै लक्षण शामिल हुन सक्छन्.
 
विलंबता चरण, जुन कि तेस्रो चरण हो,मा या त धेरै थोडे लक्षण प्रदर्शित हुन्छन् या कोई लक्षण दि खाए हैन देता र यो चरण दुइदुई सप्ताहहरु देखि लिएर बीस वर्षों या उनी ले/संग/भन्दा पनि अधिक समय सम्म चल सक्छ. एचआईभि (HIV) संक्रमणको चौथो र अंतिम चरण एड्स (AIDS) विभिन्न अवसरवादी संक्रमणहरुको लक्षणहरु जस्तै नै लक्षण प्रदर्शित गर्छ.
 
फ्रान्सीसी अस्पतालको विरामीहरुको अध्ययनमा यो पाइयो कि एचआईभि-1 (HIV-1) से संक्रमित व्यक्तिहरु हरुमा लगभग 0.5% व्यक्ति कुनै एंटी-रेट्रोवायरल उपचारको बिना पनि सीडीआर4 टी-कोशिकाहरु (CD4 T-cells)को उच्च स्तर र एक निम्न अथवा चिकित्सीय रूप से न पहिचानयोजा सकने वाला जीवाण्विक भार बनाए राखछन. यिनी व्यक्तिहरुलाई एचआईभि (HIV) नियन्त्रकों या लंबी-अवधिको गैरविकासकहरुको रूपमा वर्गीकृत गरिन्छ.<ref name="Grabar">{{cite journal | author=Grabar, S., Selinger-Leneman, H., Abgrall, S., Pialoux, G., Weiss, L., Costagliola, D. | title=Prevalence and comparative characteristics of long-term nonprogressors and HIV controller patients in the French Hospital Database on HIV |journal=AIDS | year=2009 | pages=1163–1169 | volume=23 | issue=9 | pmid=19444075 |doi=10.1097/QAD.0b013e32832b44c8}}
पङ्क्ति २२३:
[[File:Symptoms of acute HIV infection.png|thumb|right|300px|तीव्र एचआईभि (HIV) संक्रमणको मुख्य लक्षण.]]
 
सामान्यतः एचआईभि (HIV)को साथ प्रारंभिकप्रारम्भिक संक्रमणसङ्क्रमण एक संक्रमित व्यक्ति से कुनै असंक्रमित व्यक्तिमा शारीरिक द्रवहरुको स्थानांतरणको साथ हुन्छ. संक्रमणको पहिलो चरण, प्राथमिक या तीव्र संक्रमणसङ्क्रमण, तीव्र जीवाण्विक प्रतिलिपि निर्माणको चरण हो, जुन कुनै व्यक्तिको एचआईभि (HIV)को संपर्कमा आनेको तुरंत बाद आता हो, जसको परिणामस्वरूप मािधीय रक्तमा जीवाणुहरुको अधिकता हुन्छ र एचआईभि (HIV)को स्तर साधारण तरिकामा अनेक मिलियन जीवाणु प्रति मिली (mL) सम्म पहुंच जाछन.<ref name="Piatak">
 
{{cite journal | author=Piatak, M., Jr, Saag, M. S., Yang, L. C., Clark, S. J., Kappes, J. C., Luk, K. C., Hahn, B. H., Shaw, G. M. and Lifson, J.D. | title=High levels of HIV-1 in plasma during all stages of infection determined by competitive PCR | journal=Science | year=1993 | pages=1749–1754 |volume=259 | issue=5102 | pmid=8096089 | doi=10.1126/science.8096089}}
पङ्क्ति २३७:
}}</ref>
 
इस अवधिको समयमा (सामान्यतः संपर्कको 2–4 सप्ताहहरु बाद) अधिकांश (80 से 90%) व्यक्तिहरुमा इंफ्लुएंजा या मोनोन्यूक्लिऔसिस (mononucleosis)-जैसी कोई बीमारी विकसित हुन्छ, जसलाइ तीव्र एचआईभि (HIV) संक्रमणसङ्क्रमण भन्दछन् र यसको सबै ले/संग/भन्दा साधारण लक्षणहरुमा ज्वरो, लिंफैडेनोपैथी, फैरिंजाइटिस, बिबिरा, पेशीशूल, मुंह र भोजन नलीमा घाउ आदि लक्षण शामिल हुन सक्छन् र इनके वाहेक यसमा सिरदर्द, मिचली र उल्टी, यकृत/प्लीहाको आकारमा वृद्धि, भारमा कमी, छाले र तन्त्रिका संबंधी लक्षण पनि शामिल हुन सक्छन्, आमतौरमा कम नै पाइन्छन्. संक्रमित व्यक्तिहरुमा यिनीहरुमा से सबै या कुनै लक्षण देखे जान सकिन्छं या यिनीहरुमा से सबै लक्षण अनुपस्थित पनि हुन सक्छन्. लक्षणहरुको अवधिमा अंतरअन्तर हुन्छ, र औसतन यो 28 दिनहरु सम्म तथा सामान्यतः कम से कम एक सप्ताह सम्म दि खाए देते छन्.इन लक्षणहरुको अनिश्चित स्वरूपको कारण, अक्सर उसलाइ एचआईभि (HIV) संक्रमणको संकेतहरुको रूपमा मान्यता हैन दी जाती.<ref name="Kahn">
 
{{cite journal
पङ्क्ति २४७:
 
=== विलंबता चरण ===
एक मजबूत प्रतिरोध प्रतिरक्षा रक्तको प्रवाहमा जीवाण्विक कणहरुको संख्याको कम गर्छ, जस ले/संग/भन्दा संक्रमणको ''चिकित्सीय विलंबिता'' चरणको शुरुवात चिह्नित गरिन्छ. चिकित्सीय विलंबतामा दुइदुई सप्ताहहरु र 20 वर्षों सम्मको अंतरअन्तर हुन सक्छ. संक्रमणको यस प्रारंभिकप्रारम्भिक चरणको समयमा, एचआईभि (HIV) [[लसीका तन्त्र|लसीका से जुडे अंगों (lymphoid organs)]]को अंतर्गतअन्तर्गत सक्रिय हुन्छ, जहाँ जीवाणुहरुको ठूलो मात्राहरु रोमकूपोंको द्रुमाश्म कोशिकाहरु (dendritic cells) (एफडीसी) (FDC)को नेटवर्कमा फंस जाछन.<ref name="burton">
 
{{cite journal
पङ्क्ति २६४:
{{Main|AIDS}}
:''इस विषयमा अधिक जानकारीको लागि एड्स (AIDS)को निदान, एड्स (AIDS)को लक्षण र एचआईभि (HIV) संक्रमण एवं रोगहरुको लागि डब्ल्यूएचओ (WHO)को बीमारी चरण प्रणाली हेर्नुहोस''
जब सीडी4<sup>+</sup> टी (CD4<sup>+</sup> T) कोशिकाहरुको संख्या 200 कोशिकाहरु प्रति µLको आवश्यक स्तर से तल गिर जान्छ, त कोशिकाहरुको मध्यस्थता से प्राप्त प्रतिरोधक क्षमता समाप्त हुन्छ र अनेक प्रकारको अवसरवादी रोगाणुओं से होने वाला संक्रमणसङ्क्रमण दि खाए देने लागछन. प्रारंभिकप्रारम्भिक संक्रमणहरुमा अक्सर भारमा मध्यम र अस्पष्ट कमी, श्वसन तन्त्रको प्रतिवर्ती संक्रमणसङ्क्रमण (जस्तै साइनसाइटिस (sinusitis), ब्रन्काइटिस (bronchitis), ओटाइटिस मीडिया (otitis media), फैरीन्जाइटिस (pharyngitis)), प्रोस्टेटाइटिस (prostatitis), छालामा फुन्सियां र मुंहको छाले शामिल हुन्छन्.
 
ऐसे साधारण अवसरवादी संक्रमणसङ्क्रमण र ट्यूमर, जसमा भन्दा अधिकांशको सामान्यतः दृढ सीडी4<sup>+</sup> टी (CD4<sup>+</sup> T) कोशिकाहरुको मध्यस्थता से प्राप्त प्रतिरोध द्वाराप्रतिरोधद्वारा नियन्त्रित गरिन्छ, अब विरामीलाई प्रभावित गराउन लागछन. विशिष्ट रूप से, प्रारंभिकप्रारम्भिक प्रतिरोध मौखिक कैंडिडा प्रजातिहरु र ''माइकोबैक्टेरियम ट्युबरक्युलसिस (Mycobacterium tuberculosis)''को कारण समाप्त हो जाइन्छ, जसको परिणामस्वरूप मौखिक कैंडियासिस (छाला) र ट्युबरक्युलसिसको प्रति संवेदनशीलता बढ जान्छ. यसको बाद, अदृश्य हर्पस विषाणुओंको पुनर्सक्रियणको कारण हर्पस सिम्प्लेक्सको बढती भयो फुन्सिहरु , शिंगल (Shingle), एप्सटीन-बैर विषाणु-प्रवृत्त बी-कोशिका लिंफोमा (Epstein-Barr virus-induced B-cell lymphomas) अथवा कापोसीको सार्कोमा (Kaposi's sarcoma)को बिगडती भयो स्थितिको साथ इनकी पुनरावृत्ति हुन सक्छ.
 
''न्युमोसिस्टिस जिरोवेकी (Pneumocystis jirovecii)''को कारण होने वाला न्युमोनिया साधारण हो र अक्सर यो जानलेवा पनि हुन्छ. एड्स (AIDS)को अंतिम चरणों मा, साइटोमेगैलोभाइरस (cytomegalovirus) (एक अन्य हर्पस विषाणु) या माइकोबैक्टेरियम एवियम कम्प्लेक्स (Mycobacterium avium complex)को द्वारा होने वाला संक्रमणसङ्क्रमण अधिक विशिष्ट छन्. एड्स (AIDS)को सबै रोगिहरुमा यिनीहरु सबै संक्रमणसङ्क्रमण या ट्यूमर हुदैनन्, र कुनै यस्तो/यस्ता/यसरी ट्यूमर र संक्रमणसङ्क्रमण पनि छन्, जुन कम विशिष्ट छन्, तर फेरि पनि महत्वपूर्ण छन्.
 
== रोगात्मक-शरीरविज्ञान ==
पङ्क्ति २७४:
{| class="wikitable" style="float:right;font-size:85%;margin-left:15px"
|- style="background:#efefef"
|+ संपर्क मार्ग द्वारामार्गद्वारा एचआईभि (HIV) के<td><br />अभिग्रहणको प्रति-कृत्य अनुमानित जोखिम<ref name="MMWR3">{{
 
cite journal |author=Smith DK, Grohskopf LA, Black RJ, ''et al.'' |title=Antiretroviral postexposure prophylaxis after sexual, injection-drug use, or other nonoccupational exposure to HIV in the United States: recommendations from the U.S. Department of Health and Human Services |journal=MMWR Recomm Rep |volume=54 |issue=RR-2 |pages=1–20 |year=2005 |month=January |pmid=15660015 |doi= |url=http://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/rr5402a1.htm#tab1 | accessdate=2009-03-31
पङ्क्ति २८७:
|- style="background:#efefef"
! style="width:100px"| संपर्क मार्ग
! style="width:130px"| कुनै संक्रमित श्रोतको साथ<br />प्रति 10,000 संपर्कों में<br />अनुमानित संक्रमणसङ्क्रमण
|-
! style="text-align:left"| रक्ताधान
पङ्क्ति ३२०:
|-
! style="text-align:left"| ग्रहणशील गुदा मैथुन (2009 र 2010को अध्ययन)
| 170<sup>‡</sup> (95% विश्वास अंतरालअन्तराल 30-890)<ref name="Boily_et_al" /> / 143 <sup>*</sup> (95% विश्वास अंतरालअन्तराल 48-285) <ref name="Jin_et_al" />
|-
! style="text-align:left"| ग्रहणशील गुदा मैथुन (1992को अध्ययन से प्राप्त डेटामा आधारित)<sup>*</sup>
पङ्क्ति ३३४:
|-
! style="text-align:left"| खतना न किये भए पुरुषहरुलाइ लागि प्रवेशात्मक गुदा मैथुन (2010को अध्ययन)<sup>*</sup>
| 62<sup>a</sup> (95% विश्वास अंतरालअन्तराल 7-168)<ref name="Jin_et_al" />
|-
! style="text-align:left"| खतना किये भए पुरुषहरुलाइ लागि प्रवेशात्मक गुदा मैथुन (2010को अध्ययन)<sup>*</sup>
| 11<sup>a</sup> (95% विश्वास अंतरालअन्तराल 2-24)<ref name="Jin_et_al" />
|-
! style="text-align:left"| प्रवेशामक गुदा मैथुन (1992को अध्ययन से प्राप्त डेटामा आधारित)<sup>*</sup>
पङ्क्ति ३४३:
|-
! style="text-align:left"| निम्न आय वाला देशहरुमा महिला-से-पुरुष<sup>‡</sup>
| 38 (95% विश्वास अंतरालअन्तराल 13-110)<ref name="Boily_et_al" />
|-
! style="text-align:left"| निम्न आय वाला देशहरुमा पुरुष-से-महिला<sup>‡</sup>
| 30 (95% विश्वास अंतरालअन्तराल 14-63)<ref name="Boily_et_al" />
|-
! style="text-align:left"| ग्रहणशील शिश्न-योनि मैथुन<sup>*</sup>
पङ्क्ति ३६४:
| 0.5<sup>†</sup><sup>b</sup><ref name="Varghese" />
|- style="background:#efefef"
! colspan="5" style="border-right:0"| <sup>*</sup>यह मानते भए कि कंडोमकोकण्डोमको प्रयोग हैन गर््यो हो <br /> <sup>‡</sup>एकत्रित सञ्चरण संभाव्यता आकलन <br /> <sup>§</sup>स्रोत कुनै पुरुषमा गरिएको(थियो) मुख-मैथुन<br />को संदर्भित गर्छ
|- style="background:#efefef"
! colspan="5" style="border-right:0"| <sup>a</sup>ध्यान दिनुहोस कि अन्य अध्ययनहरुलाइ यस कुराको अपर्याप्त प्रमाण मिले हुन् कि नर खतना<br /> पुरुषोंको साथ यौन-क्रिया गराउन वाला पुरुषहरुमा एचआईभि (HIV) संक्रमणसङ्क्रमण या यौन रूप से सञ्चरित होने वाला अन्य संक्रमणहरुको विरुद्ध रक्षा गर्छ<ref name="Millett_et_al">{{
 
cite journal |author=Millett GA, Flores SA, Marks G, Reed JB, Herbst JH |title=Circumcision status and risk of HIV and sexually transmitted infections among men who have sex with men: a meta-analysis |journal=The Journal of American Medical Association |volume=300 |issue=14 |pages=1674–1684 |year=2009 |month=October |pmid=18840841 |doi= 10.1001/jama.300.14.1674|url=http://jama.ama-assn.org/cgi/content/short/300/14/1674 | accessdate=2010-04-11
पङ्क्ति ३७४:
! colspan="5" style="border-right:0"| <sup>†</sup>"सर्वश्रेष्ठ अनुमानित आकलन "
|-
! colspan="5" style="border-right:0"| <sup>b</sup>ध्यान दिनुहोस कि संभावित सह-कारक, जस्तै मौखिक चोट, घाउ, सूजन, यौन रूप से सञ्चरित होने वाला संलग्न संक्रमणसङ्क्रमण,<br /> मुंहमा स्खलित हुनु र व्यवस्थित प्रतिरोधको दबाना, एचआईभि (HIV) सञ्चरणको दरमा वृद्धि कर सकते छन्. {{cite web|url=http://www.phac-aspc.gc.ca/publicat/epiu-aepi/epi_update_may_04/13-eng.php |title=Public Health Agency of Canada |publisher=Phac-aspc.gc.ca |date=2004-12-01 |accessdate=2010-07-28}}</ref>
|}
 
एचआईभि (HIV)को लागि तीन मुख्य सञ्चरण मार्गोंको पहिचान गरे गई है। एचआईभि-1 (HIV-1)को तुलनामा आमा-से-संतानमासन्तानमा र यौन-क्रिया मार्गको द्वारा एचआईभि-2 (HIV-2)को सञ्चरण होनेको दर धेरै कम है।
 
==== यौन-क्रिया संबंधी ====
अधिकांश एचआईभि (HIV) संक्रमणसङ्क्रमण असुरक्षित यौन संबंधोंको कारण प्राप्त हुन्छन्. एचआईभि (HIV)को बारेमा फैला परितोष एचआईभि (HIV)को जोखिममा एक मुख्य भूमिका निभाइन्छ.<ref name="cdc1" /><ref name="cdc2" /> जब एक साथीको संक्रमित यौन-स्राव दोस्रोको लैंगिक, मौखिक या गुदाको श्लेष्म झिल्लीको संपर्कमा आउछन्, तब यौन-सञ्चरण हुन सक्छ. उच्च-आय वाला देशहरु मा, महिला-से-पुरुषमा होने वाला सञ्चरणको दर 0.04% प्रति कृत्य र पुरुष-से-महिला सञ्चरणको दर 0.08% प्रति कृत्य है। विभिन्न कारणहरु से, निम्न-आय वाला देशहरुमा यिनीहरु दरें 4 से 10 गुना अधिक छन्.<ref name="Boily_et_al" /> ग्रहणशील गुदा-मैथुनको दर अत्यधिक उच्च हो, 1.7% प्रति कृत्य.<ref name="Boily_et_al" />
 
लैटेक्स कंडोमकोकण्डोमको सही र नियमित प्रयोग एचआईभि (HIV)को यौन सञ्चरणको जोखिमको लगभग 85% सम्म कम गर्छ.<ref name="workshop">{{cite conference |last=National Institute of Allergy and Infectious Diseases | authorlink = National Institute of Allergy and Infectious Diseases | coauthors = National Institutes of Health, Department of Health and Human Services |title=Workshop Summary: Scientific Evidence on Condom Effectiveness for Sexually Transmitted Disease (STD) Prevention |pages=13–15 |date=2001-07-20 |location=Hyatt Dulles Airport, Herndon, Virginia |url=http://www3.niaid.nih.gov/about/organization/dmid/PDF/condomReport.pdf |format=PDF |accessdate=2009-01-08 }}</ref> हुनत, स्पर्मीसाइड (Spermicide) वास्तवमा सञ्चरण दरको बढा सक्छ.<ref name="spermicide">{{cite web|url=http://www.fda.gov/ForConsumers/byAudience/ForPatientAdvocates/HIVandAIDSActivities/ucm126372.htm|title=Should spermicides be used with condoms? |publisher=[[United States Food and Drug Administration]]|date=2009-04-30|accessdate=2009-07-23 |work=Condoms and Sexually Transmitted Diseases, Brochure}}</ref> [http://www.global-campaign.org/rectalN9.htm#rectal रोगाणुनाशक औषधिहरुको लागि वैश्विक अभियान: N-9 वृक्क संबंधी उपयोग] को जांच 22-07-2009</ref> [http://www.global-campaign.org/clientfiles/GFN.pdf एचआईभि (HIV) जोखिम सूचीमा नानक्सिनल-9 शुक्राणुनाशक] को जांच 22-07-2009</ref>
 
[[दक्षिण अफ्रीका]],<ref name="Williams">{{cite journal
पङ्क्ति ४०३:
| doi = 10.1016/S0140-6736(07)60313-4
| quote =
}}</ref> मा यस्तो/यस्ता/यसरी यादृच्छिकृत नियन्त्रित परीक्षण किये जाते रहे छन्, जसमा खतना न किये भए पुरुषहरुलाइ रोगाणुहीन स्थितियहरुमा उनिको चिकित्सीय खतना गराउनको लागि यादृच्छिक रूप से चुनाइयो र उसलाइ परामर्श दिइएको, जबकि अन्य पुरुषहरुको खतना हैन गर््यो, इनसे महिला-से-पुरुषमा यौन एचआईभि (HIV) सञ्चरणको दरमा क्रमशः 60%, 53% र 51%को गिरावट देखियो. यसको परिणामस्वरूप, डब्ल्यूएचओ (WHO) तथा यूएनएड्स (UNAIDS) सचिवालय द्वारासचिवालयद्वारा स्थापित एक विशेषज्ञ समितिले “पुरुषहरुमा विषमलिंगकामी रूप से अभिग्रहित एचआईभि (HIV) संक्रमणको जोखिमको कम गराउनको एक अतिरिक्त महत्वपूर्ण हस्तक्षेपको रूपमा अब पुरुष खतनेको पनि मान्यता दिये जाउनको अनुशंसाको है।"<ref name="WHOUNAIDScircum">{{cite web
| author=WHO | publisher=WHO.int | year=2007
| url=http://www.who.int/hiv/mediacentre/news68/en/index.html
| title=WHO and UNAIDS announce recommendations from expert consultation on male circumcision for HIV prevention
| accessdate=2007-07-13
}}</ref> पुरुषोंको साथ यौन-क्रिया गराउन वाला पुरुषों मा, यस कुराको प्रमाण अपर्याप्त हुन् कि नर खतना एचआईभि (HIV) संक्रमणसङ्क्रमण या अन्य यौन रूप से सञ्चरित होने वाला संक्रमणहरुको बिरुद्धसुरक्षा प्रदान गर्छ.<ref name="Millett_et_al" />
 
जिन महिलाहरुमा पोथी जननांग कर्तन (female genital cutting) (एफजीसी) (FGC) प्रक्रिया भयो हो, उनिमा एचआईभि (HIV)को अध्ययनोंको मिश्रित परिणाम प्राप्त भए छन्; विवरणहरुलाइ लागि पोथी जननांग कर्तन#एचआईभि (HIV) हेर्नुहोस.
पङ्क्ति ४१४:
==== रक्त अथवा रक्त उत्पादन ====
सामान्यतः यदि संक्रमित रक्त कुनै पनि [[घाउ|खुले घाउ]]को संपर्कमा आ जाए, त एचआईभि (HIV) सञ्चरित हुन सक्छ.
इस सञ्चरण मार्गको कारण अंतःशिरामा नशालु दबाइहरु लिउन वाला प्रयोक्ताओं, हीमोफीलिया से ग्रस्त मान्छेहरु र रक्ताधान (हुनत विकसित विश्वमा अधिकांश रक्ताधानहरुलाइ एचआईभि (HIV)को अनुपस्थिति सुनिश्चित गराउनको लागि जांचा जाइन्छ) र रक्त उत्पादनहरुको प्राप्त कर्ताहरुमा संक्रमणसङ्क्रमण हुन सक्छ. यो उनी मान्छेहरुको लागि पनि चिंताको विषय हो, जुन यस्तो/यस्ता/यसरी क्षेत्रहरुमा चिकित्सीय देखभाल प्राप्त कर रहे हुन् , जहाँ इंजेक्शन उपकरणको प्रयोगमा स्वच्छताको घटिया स्तर प्रचलित छन्, जस्तै तृतीय विश्वको देश. स्वास्थ्य सेवा कार्यकर्ताहरु, जस्तै परिचारिकाएं, प्रयोगशाला सहायक र चिकित्सक पनि संक्रमित होते रहे छन्, हुनत यस्तो धेरै दुर्लभ मामलहरुमा नै हुन्छ. जब से रक्तको द्वारा एचआईभि (HIV)को संक्रमणसङ्क्रमण ज्ञात भयो हो, तब से वैश्विक सावधानिहरुको द्वारा रक्तको संपर्कमा आने से स्वयंको बचाव गरन चिकित्सीय पेशेवरहरुलाइ लागि आवश्यक बनयोदिइएको है। जुन मान्छे गोदने, छेदन करवाने र खुरचनेको विधियां करते या करवाते छन्, उसलाइ पनि संक्रमणको जोखिम हुन सक्छ.
 
संक्रमित व्यक्तिहरुको लार, आंसू र मूत्रमा एचआईभि (HIV)को मात्रा कम पाई गई हो, तर यिनी स्रावोंको द्वारा संक्रमणसङ्क्रमण होनेको कुनै पनि मामला दर्ज हैन भयो हो र इनके द्वारा सञ्चरण होनेको संभावित जोखिम नगण्य है।<ref name="pmid2963151">{{cite journal
|author=Lifson AR
|title=Do alternate modes for transmission of human immunodeficiency virus exist? A review
पङ्क्ति ४२६:
|pmid=2963151
|doi=10.1001/jama.259.9.1353
}}</ref> मच्छरों द्वारा एचआईभि (HIV)को सञ्चरण गरे जान संभवसम्भव छैन. {{cite web|url=http://www.rci.rutgers.edu/%7Einsects/aids.htm |title=Why Mosquitoes Cannot Transmit AIDS [HIV virus&#93; |publisher=Rci.rutgers.edu |date= |accessdate=2010-07-28}}</ref>
 
==== आमा-से-संतानको ====
एक आमा से उनको संतानमासन्तानमा एचआईभि (HIV)को संक्रमणसङ्क्रमण ''यूटेरोमा (in utero)'' (गर्भावस्थाको समयमा), इंट्रापार्टम (intrapartum) (बच्चाहरुको जन्मको समय), अथवा स्तनपानको द्वारा हुन सक्छ. उपचारको अभाव मा, माता र पुत्रको बीच जन्म सम्म सञ्चरणको दर लगभग 25% है।<ref name="Coovadia" /> हुनत, जहाँ संयोजनात्मक एंटीरेट्रोवियल दबाइहरु से उपचार र सीजेरियन सेक्शन उपलब्ध हुन् , वहां यस जोखिमको कम गरएर एक प्रतिशत सम्म गरे जा सक्छ.<ref name="Coovadia" /> जन्म पछि आमा-से-संतानमासन्तानमा होने वाला सञ्चरणको स्तनपानमा पूर्ण प्रतिबंध लगाएर ठूलो मात्रामा रोकयोजा सक्छ; हुनत यसको साथ रुग्णता महत्वपूर्ण रूप से जुडी भयो है। अनन्य स्तनपान र नवजात शिशुहरुमा विस्तारित एंटीरेट्रोवियल प्रोफिलेक्सिसको प्रावधान पनि यस सञ्चरण से बचनेमा प्रभावी हुन्छन्. कोकरेन सिस्टेमटिक रिवियु औन इंटरवेंशन फर प्रिवेंशन अफ लेट पोस्टनटल मदर टू चाइल्ड ट्रांसमिशन अफ एचआईभि (HIV) http://www.cochrane.org/reviews/en/ab006734.html</ref>
 
==== बहु-संक्रमण ====
{{Main|HIV superinfection}}
कुनै अन्य जीवाणुहरुको विपरीत, एचआईभि (HIV)को संक्रमणसङ्क्रमण अतिरिक्त संक्रमणहरुको बिरुद्धप्रतिरोध प्रदान हैन करता, विशिष्टतः जेनेटिक रूप भन्दा अधिक दूरस्थ जीवाणुहरुको स्थिति में. अंतः- तथा आंतर-क्लेड (inter- and intra-clade) दुवैको नै अनेक संक्रमणहरु,<ref name="pmid15995957">{{cite journal
|author=Smith D, Richman D, Little S
|title=HIV Superinfection
पङ्क्ति ४७१:
|first9=GH
}}
</ref> बहु-संक्रमणहरुलाई दोस्रो निष्पीडनको अभिग्रहणको समयको आधारमा दुइदुई श्रेणिहरुमा विभाजित गर््यो है। ''सहसंक्रमण (Coinfection)''को प्रयोग दुइदुई यस्तो/यस्ता/यसरी निष्पीडनहरुलाइ संदर्भित गराउनको लागि गरिन्छ, जुन एक नै समय अभिग्रहित प्रतीत हुन्छन् (या जुन यति नजिकै हुन् कि उसलाइ अलग-अलग पहिचानयोन जा सकता हो). ''पुनर्संक्रमण (Reinfection)'' (या ''अतिसंक्रमण (superinfection)'' ) दोस्रो निष्पीडनको साथ होने वाला त्यो संक्रमणसङ्क्रमण हो, जुन पहिले निष्पीडनको यति समय बाद हुन्छ कि उसलाइ मापा जा सके. पुरा विश्वमा तीव्र तथा दीर्घकालीन संक्रमणसङ्क्रमण दुवैमा एचआईभि (HIV)को दोहरे संक्रमणहरुको दुवै रूपहरुको जानकारी मिली है। {{cite journal
|url=
|pmid=15353529
पङ्क्ति ५१५:
 
}}</ref>
और यसको व्यास लगभग 120 नैनोमीटर (nm) हुन्छ, जुन कि एक लाल रक्त कोशिका से लगभग 60 गुना सानो हुन्छ, तर फेरि पनि कुनै जीवाणुको संदर्भमा यो काफी बडा आकार हो.<ref name="Microbiology3">{{cite book|author=Fisher, Bruce; Harvey, Richard P.; Champe, Pamela C. |title=Lippincott's Illustrated Reviews: Microbiology (Lippincott's Illustrated Reviews Series) |publisher=Lippincott Williams & Wilkins |location=Hagerstown, MD |year= 2007|pages= |isbn=0-7817-8215-5 |oclc= |doi=}}में सिंहावलोकनको साथ तुलना: पृष्ठ 3</ref> यो धनात्मक एकल-रेशे वाला [[राइबोज न्यूक्लिक अम्ल|आरएनए]] (Single-Stranded RNA)को दुइदुई प्रतिहरु से मिलएर बनयोहुन्छ, जुन कि जीवाण्विक प्रोटीन पी24 (p24)को 2,000 प्रतिहरु से मिलएर बने एक शंक्वाकार कैप्सिड से घिरे जीवाणुको नौ जीनहरुलाइ कूटबद्ध गर्छ.<ref name="compendia">{{
cite book
| author = Various
पङ्क्ति ५२४:
}}</ref> एकल-रेशे वाला आरएनए (RNA) न्युक्लियोकैप्सिड प्रोटीन पी7 (p7) र रिवर्स ट्रान्स्क्रिप्टेस (reverse transcriptase), प्रोटीसेस (proteases), राइबोन्युक्लीएस (ribonuclease) र इन्टीग्रेस (integrase) जस्तै वायरिऔन (virion)को विकासको लागि आवश्यक किण्वकोंको साथ दृढतापूर्वक बंधा हुन्छ. जीवाण्विक प्रोटीन पी17 (p17) से मिलएर बनयोएक मैट्रिक्स कैप्सिडको चारै ओर एक घेरा बनाएर वायरिऔन कणको अखंडताको सुनिश्चित गर्छ.<ref name="compendia" />
 
पुनः यो एक जीवाण्विक आवरण से ढंका हुन्छ, जुन कि वसायुक्त अणुओं, जिन्हें फस्फोलिपिड भनिन्छ र जसलाइ एक मानव कोशिकाको मेम्ब्रेन से उनी समय लिया जाइन्छ, जब एक नवनिर्मित जीवाणु कण कोशिका से निकलता हो,को दुइदुई स्तरहरु से मिलएर बनयोहुन्छ. जीवाण्विक आवरणमा पाहुना कोशिकाको प्रोटीन र जटिल एचआईभि (HIV) प्रोटीनको लगभग 70 प्रतियां हुन्छं, जुन जीवाणु कणको सतह से भएर बाहिर निकलती छन्.<ref name="compendia" /> यो प्रोटीन, जसलाइ एन्व (Env) भन्दछन्, ग्लाइकोप्रोटीन (जीपी) (gp) 120 नामक तीन कणहरु तथा तीन जीपी41 (gp41) कणहरु से मिलएर बने एक तने, जुन संरचनालाई जीवाण्विक आवरणमा स्थिर रखती हो, से मिलएर बनयोहुन्छ.<ref name="Chan">{{
 
cite journal
| author=Chan, DC., Fass, D., Berger, JM., Kim, PS. | title=Core Structure of gp41 from the HIV Envelope Glycoprotein | journal=Cell | year=1997 | pages=263–73 | volume=89 | pmid=9108481 |format=PDF |url=http://www.its.caltech.edu/~chanlab/PDFs/Chan_Cell_1997.pdf|accessdate=2009-03-31
| doi=10.1016/S0092-8674(00)80205-6
| issue=2}}</ref> यो ग्लाइकोप्रोटीन कम्प्लेक्स जीवाणुलाई लक्ष्यित कोशिकाहरु से जुडने र मिल जाउनको क्षमता प्रदान गर्छ, ताकि संक्रामक चक्रको प्रारंभप्रारम्भ गरे जा सके.<ref name="Chan" />
इन दुवै सतह प्रोटीनहरु, विशेषतः जीपी120 (gp120)को एचआईभि (HIV)को बिरुद्धभावी उपचार या सुइहरुको लक्ष्य मानयोजाता रहयोहै।<ref name="nih1998">{{cite news| author=National Institute of Health | title=Crystal Structure of Key HIV Protein Reveals New Prevention, Treatment Targets | date=June 17, 1998 |url=http://www3.niaid.nih.gov/news/newsreleases/1998/hivprotein.htm | accessdate = 2006-09-14}}</ref>
 
पङ्क्ति ५३६:
दो टीएटी (Tat) प्रोटीन (पी16 (p16) र पी14 (p14)) टीएआर (TAR) आरएनए (RNA) बंधको द्वारा कार्य गराउन वाला एएलटीआर (LTR) प्रचारकको लागि ट्रांस्क्रिप्शनल ट्रांसैक्टिवेटर छन्. टीएआर (TAR)को उनी माइक्रोआरएनए (microRNAs)मा पनि प्रसंस्करित गरे जा सक्छ, जुन ईआरसीसीआई1 (ERCC1) र आईईआर3 (IER3) एपोप्टसिस जीनहरुको नियमन गरछन.<ref name="pmid18299284">{{cite journal|author=Ouellet DL, Plante I, Landry P, ''et al.'' |title=Identification of functional microRNAs released through asymmetrical processing of HIV-1 TAR element |journal=Nucleic Acids Res. |volume=36 |issue=7 |pages=2353–65 |year=2008 |month=April |pmid=18299284 |pmc=2367715 |doi=10.1093/nar/gkn076 |url=http://nar.oxfordjournals.org/cgi/content/full/36/7/2353}}</ref><ref name="pmid19220914">{{cite journal |author=Klase Z, Winograd R, Davis J, ''et al.'' |title=HIV-1 TAR miRNA protects against apoptosis by altering cellular gene expression |journal=Retrovirology |volume=6 |issue= |page=18 |year=2009 |pmid=19220914 |pmc=2654423 |doi=10.1186/1742-4690-6-18 |url=http://www.retrovirology.com/content/6/1/18}}</ref> आरईवी (Rev) प्रोटीन (पी19) (p19) आरआरई (RRE) आरएनए (RNA) तत्वको साथ बांधकर आरएनए (RNA)को यसको केन्द्र तथा कोशिकाद्रव्य सेले जाउनमा शामिल हुन्छ. वीआईएफ (Vif) प्रोटीन (पी23) (p23) एपीओबीईसी3जी (APOBEC3G) (एक कोशिका प्रोटीन, जुन डीएनए:आरएनए (DNA:RNA) संकरहरुलाइ डीमिनेट गर्छ र /या पीओएल (Pol) प्रोटीनको साथ हस्तक्षेप गर्छ)को कार्यको रोकइन्छ. वीपीआर (Vpr) प्रोटीन (पी14) (p14) जी2/एम (G2/M)मा कोशिका-विभाजनको रोकइन्छ. एनईएफ (Nef) प्रोटीन (पी27) (p27) सीडी4 (CD4) (मुख्य जीवाण्विक अभिग्राहक), तथा साथ नै एमएचसी श्रेणी I (class I) व श्रेणी II (class II) अणुओंको शीघ्र-नियनम गर्छ.<ref name="pmid2014052">{{cite journal |author=Garcia JV, Miller AD |title=Serine phosphorylation-independent downregulation of cell-surface CD4 by nef |journal=Nature |volume=350|issue=6318 |pages=508–11 |year=1991 |month=April |pmid=2014052 |doi=10.1038/350508a0|url=}}</ref><ref name="pmid8612235">{{cite journal |author=Schwartz O, Maréchal V, Le Gall S, Lemonnier F, Heard JM |title=Endocytosis of major histocompatibility complex class I molecules is induced by the HIV-1 Nef protein |journal=Nat. Med. |volume=2 |issue=3 |pages=338–42 |year=1996|month=March |pmid=8612235 |doi= 10.1038/nm0396-338|url=}}</ref><ref name="pmid11593029">{{cite journal |author=Stumptner-Cuvelette P, Morchoisne S, Dugast M, ''et al.'' |title=HIV-1 Nef impairs MHC class II antigen presentation and surface expression |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A.|volume=98 |issue=21 |pages=12144–9 |year=2001 |month=October |pmid=11593029 |pmc=59782|doi=10.1073/pnas.221256498 |url=}}</ref>
 
एनईएफ (Nef) एसएच3 (SH3) डोमेनको साथ पनि अंतःक्रिया गर्छ. वीपीयू (Vpu) प्रोटीन (पी16) (p16) संक्रमित कोशिकाहरु से नए जीवाणु कणहरुको मुक्तिको प्रभावित गर्छ.<ref name="compendia" /> एचआईभि (HIV) आरएनए (RNA)को प्रत्येक श्रृंखलाको छोरमा एक आरएनए (RNA) क्रम हुन्छ, जसलाइ लन्ग टर्मिलन रीपीट (long terminal repeat) (एलटीआर) (LTR) भन्दछन्. एलटीआर (LTR) वाला क्षेत्र नए जीवाणुहरुको उत्पादनको नियन्त्रित गराउन वाला परिवर्तकोंको जस्तै/तरिका कार्य गर्छन् र उसलाइ एचआईभि (HIV)को या पाहुना कोशिकाको प्रोटीनहरुको द्वारा सक्रिय गरे जा सक्छ. पीएसआई (Psi) तत्वतत्त्व जीवाण्विक जीनोम पैकेजिंगमा शामिल हुन्छ र यसको चिन्हारी जीएजी (Gag) र आरईवी (Rev) प्रोटीनहरु द्वारा गरिन्छ. स्लिप (SLIP) तत्वतत्त्व (टीटीटीटीटी) (TTTTTT) कार्यात्मक पीओएल (Pol) बनाउनको लागि आवश्यक जीएजी (Gag)-पीओएल (Pol) वाचन फ्रेममा फ्रेम परिवर्तनमा शामिल हुन्छ.<ref name="compendia" />
 
=== अनुवर्तन ===
पङ्क्ति ५४२:
जीवाण्विक अनुवर्तन शब्दावली यस कुराको उल्लेख गर्छ कि एचआईभि (HIV) किन कोशिका प्रकारहरुलाइ संक्रमित गर्छ. एचआईभि (HIV) अनेक प्रकारको प्रतिरोधी कोशिकाहरुलाई संक्रमित कर सक्छ, जस्तै सीडी4<sup>+</sup> टी कोशिकाहरु (CD4<sup>+</sup> T cells), मैक्रोफेजेस (macrophages), र माइक्रोग्लायल (microglial) कोशिकाहरु. मैक्रोफेजेस (macrophages) र सीडी4<sup>+</sup> टी (CD4<sup>+</sup> T)मा एचआईभि-1 (HIV-1)को प्रवेशको लागि लक्ष्यित कोशिकामा वायरिऔन आवरण ग्लाइकोप्रोटीन (जीपी120)को सीडी4 (CD4) अणुओंको साथ तथा केमोकाइन सहाभिग्राहकोंको साथ होने वाली अंतःक्रियाको द्वारा मध्यस्थता गरिन्छ.<ref name="Chan" />
 
एचआईभि-1 (HIV-1)को मैक्रोफेज (एम-अनुवर्ती) (M-tropic) खिंचाव (strains) या नन-सिंसिटा-इंड्यूसिंगइण्ड्यूसिंग खिंचाव (non-syncitia-inducing strains) (एनएसआई) (NSI) प्रवेशको लागि ''β'' -केमोकाइन अभिग्राहक सीसीआर5 (CCR5)को प्रयोग गर्छन् र यस प्रकार मैक्रोफेजहरुमा तथा सीडीआर4<sup>+</sup> टी कोशिकाहरु (CDR4<sup>+</sup> T cells)मा प्रतिलिपि बनयोपानेमा सक्षम हो जाछन.<ref name="Coakley">{{
 
cite journal
| author=Coakley, E., Petropoulos, C. J. and Whitcomb, J. M. | title=Assessing ch vbgemokine co-receptor usage in HIV | journal=Curr. Opin. Infect. Dis. | year=2005 | pages=9–15 | volume=18 | issue=1 | pmid=15647694 |format=
| doi=10.1097/00001432-200502000-00003
}}</ref> यस सीसीआर5 (CCR5) सहाभिग्राहकको प्रयोग लगभग सबै प्रथामिक एचआईभि-1 विलगों (isolates) द्वारा जीवाण्विक जेनेटिक उप-प्रकार से निरपेक्ष रहते भए गरिन्छ. वस्तुतः मैक्रोफेज एचआईभि (HIV) संक्रमणको अनेक पहलुहरुमा एक मुख्य भूमिका निभाछन. उनी एचआईभि (HIV) द्वारा संक्रमित गरिने पहिलो कोशिकाहरु प्रतीत हुन्छन् र संभवतः उनी विरामीमा सीडी4<sup>+</sup> कोशिकाहरु (CDR4<sup>+</sup> T cells)की कमी हो जाए पछि एचआईभि (HIV)को उत्पादनको श्रोत पनि छन्. मैक्रोफेज र माइक्रोग्लायल कोशिकाहरु एचआईभि (HIV) द्वारा केंद्रीय स्नायु तन्त्रमा संक्रमित गरिने कोशिकाहरु छन्. एचआईभि (HIV) संक्रमित विरामीहरुको गलतुण्डिकाओं (tonsils) तथा ग्रंथ्याभोंग्रन्थ्याभों (adenoids) मा, मैक्रोफेज बहु-केंद्रीकृत विशाल कोशिकाहरुमा संगलित हो जाइन्छ, जुन जीवाणुको ठूलो मात्राहरु उत्पन्न गर्छं.
 
टी-अनुवर्ती विलग (T-tropic isolates), या सिंसिटा-इंड्यूसिंगइण्ड्यूसिंग (syncitia-inducing) (एसआई) (SI) खिंचाव (strains) प्राथमिक सीडी4<sup>+</sup> टी (CD4<sup>+</sup> T) कोशिकाहरु तथा साथ नै मैक्रोफेजहरुमा प्रतिलिपि बनाछन र प्रवेशको लागि ''α'' -केमोकाइन अभिग्राहक, सीएक्ससीआर4 (CXCR4),को प्रयोग गर्छन्.<ref name="Coakley" /><ref name="Deng">
 
{{cite journal
पङ्क्ति ५६१:
}}</ref> एचआईभि-1 (HIV-1)को दोहरे-अनुवर्ती खिंचावहरुलाइ एचआईभि-1 (HIV-1)को पारगमन खिंचाव मानिन्छ र यस प्रकार उनी जीवाण्विक प्रवेशको लागि सीसीआर5 (CCR5) र सीएक्ससीआर4 (CXCR4) दुवैको प्रयोग सहाभिग्राहकोंको रूपमा कर पानेमा सक्षम हुन्छन्.
 
''α'' -केमोकाइन एसडीएफ-1 (SDF-1), सीएक्ससीआर4 (CXCR4)को लागि एक बंध (ligand), टी-अनुवर्ती (T-tropic) एचआईभि-1 (HIV-1) विलगोंको प्रतिलिपिको रोकइन्छ. यस्तो त्यो यिनी कोशिकाहरुको सतहमा सीएक्ससीआर4 (CXCR4)को अभिव्यक्तिको शीघ्र-नियमन द्वारानियमनद्वारा गर्छ. केवल सीसीआर5 (CCR5) अभिग्राहकको प्रयोग गराउनवाला एचआईभि (HIV)को आर5 (R5) भनिन्छ; जुन केवल सीएक्ससीआर4 (CXCR4)को प्रयोग गर्छन्, उसलाइ एक्स4 (X4) भनिन्छ, र जुन दुवैको प्रयोग गर्छन्, उनी एक्स4आर5 (X4R5) कहलाते छन्. हुनत, केवल सहाभिग्राहकहरुको प्रयोग जीवाण्विक अनुवर्तनको व्याख्या हैन करता किन भनें सबै आर5 (R5) जीवाणु एक उत्पादक संक्रमणको लागि मैक्रोफेकमा सीसीआर5 (CCR5)को प्रयोग कर पानेमा सक्षम हुदैनन्<ref name="Coakley" /> र एचआईभि (HIV) मायलइड डेंड्राइटिक कोशिकाहरु (myeloid dendritic cells)को एक उप-प्रकारको पनि संक्रमित कर सक्छ,<ref name="Knight">
 
{{cite journal
पङ्क्ति ६१०:
| author=Clevestig P, Maljkovic I, Casper C, Carlenor E, Lindgren S, Naver L, Bohlin AB, Fenyo EM, Leitner T, Ehrnst A. | title=The X4 phenotype of HIV type 1 evolves from R5 in two children of mothers, carrying X4, and is not linked to transmission | journal=AIDS Res Hum Retroviruses | year=2005 | pages=371–8 | volume=5 | issue=21 | pmid=15929699 | doi=10.1089/aid.2005.21.371
 
}}</ref> अब यिनीहरु संस्करण उच्च विषाक्तताको साथ अधिक आक्रामक रूप से प्रतिलिपि बनाछन, जस ले/संग/भन्दा टी (T) कोशिकाहरुको संख्यामा तीव्र गिरावट आती हो, प्रतिरोध तन्त्र ध्वस्त हो जाइन्छ र अवसरवादी संक्रमणसङ्क्रमण उत्पन्न हुन्छन्, जुन एड्स (AIDS)को आगमनको संकेत हुन् .<ref name="Moore">
 
{{cite journal
पङ्क्ति ६२७:
}}</ref>
 
एचआईभि-1 (HIV-1)को तुलनामा एचआईभि-2 (HIV-2) धेरै कम रोगजनक हुन्छ र यसको विश्वव्यापी वितरण सीमित है। एचआईभि-2 (HIV-2) द्वारा “सहायक जीनों”को अनुकूलन र सहाभिग्राहकोंको प्रयोगको यसको अधिक प्रकीर्ण पैटर्न (सीडी4 (CD4)-स्वतन्त्रता सहित) जीवाणुको सहायता यसको अनुकूलनमा कर सक्छ, ताकि पाहुना कोशिकामा उपस्थित अंतर्जातअन्तर्जात कारकहरु से बचा जा सके. सञ्चरण र उत्पादक संक्रमणलाई सक्षम बनाउनको लागि सामान्य कोशिकामय यांत्रिकीको प्रयोगको अनुकूलनले पनि मनुष्यहरुमा एचआईभि-2 (HIV-2)को दोहरावको स्थापनामा सहायताको है। कुनै पनि संक्रामक दूतको लागि बचाव रणनीति आफ्नो पाहुना मारना हैन, बल्कि अंततः एक सहभोजी जीव बन जान हुन्छ. समयको साथ-साथ निम्न रोगात्मकता प्राप्त कर लागि पछि, सञ्चरणमा अधिक सफल संस्करणको चुनयोजाएगा.<ref name="CheneyandMcKnight">{{cite book |author= Cheney, K and McKnight, A|chapter=HIV-2 Tropism and Disease | year=2010 |title=Lentiviruses and Macrophages: Molecular and Cellular Interactions | publisher=[[Caister Academic Press]] | isbn= 978-1-904455-60-8}}</ref>
 
=== प्रतिलिपि चक्र ===
पङ्क्ति ६३४:
एचआईभि (HIV) अभिग्राहकों तिर स्थित यसको सतहमा ग्लाइकोप्रोटीनहरुको अधिशोषणको द्वारा मैक्रोफेजों (macrophages) र सीडी4<sup>+</sup> टी कोशिकाहरु (CD4<sup>+</sup> T cells)मा प्रवेश गर्छ र यसको बाद जीवाण्विक आवरण कोशिकाको मेम्ब्रेनको साथ संगलित हो जाइन्छ तथा एचआईभि (HIV) कैप्सिडको कोशिकामा छोड दिया जाइन्छ.<ref name="Chan2">{{cite journal |author=Chan D, Kim P |title=HIV entry and its inhibition |journal=Cell |volume=93 |issue=5 |pages=681–4 |year=1998 |pmid=9630213 |doi=10.1016/S0092-8674(00)81430-0}}</ref><ref name="Wyatt">{{cite journal |author=Wyatt R, Sodroski J |title=The HIV-1 envelope glycoproteins: fusogens, antigens, and immunogens |journal=Science |volume=280 |issue=5371 |pages=1884–8 |year=1998 | doi=10.1126/science.280.5371.1884 |pmid=9632381}}</ref>
 
कोशिकामा प्रवेशको शुरुवात कोशिकाको सतहमा सीडी4 (CD4) र एक केमोकाइन अभिग्राहक (सामान्यतः सीसीआर5 (CCR5) या सीएक्ससीआर4 (CXCR4), तर अन्य द्वाराअन्यद्वारा प्रतिक्रिया गरे जान पनि ज्ञात भयो है) दुवैको साथ ट्राइमेरिक आवरण कम्प्लेक्स (जीपी160 स्पाइक) (gp160 spike)को अंतःक्रियाको माध्यम से शुरु हुन्छ.<ref name="Chan2" /><ref name="Wyatt" /> जीपी120 (gp120) इंटेग्रिन α<sub>4</sub>β<sub>7</sub>को सक्रियण गराउन वाला एलएफए-1 (LFA-1), जीवाण्विक सुत्रयुग्मनोंको स्थापनामा शामिल केंद्रीय इंटेग्रिन, से बंधता हो, जुन कोशिका-से-कोशिकामा एचआईभि-1 (HIV-1)को दक्षतापूर्वक फैलावको सरल बनाइन्छ.<ref name="Arthos">{{cite journal |author=Arthos J, Cicala C, Martinelli E, Macleod K, Van Ryk D, Wei D, Xiao Z, Veenstra TD, Conrad TP, Lempicki RA, McLaughlin S, Pascuccio M, Gopaul R, McNally J, Cruz CC, Censoplano N, Chung E, Reitano KN, Kottilil S, Goode DJ, Fauci AS. |title=HIV-1 envelope protein binds to and signals through integrin alpha(4)beta(7), the gut mucosal homing receptor for peripheral T cells |journal=Nature Immunol. |volume=In Press |issue= 3|page= 301|year=2008|pmid=18264102 |doi=10.1038/ni1566}}</ref> जीपी160 (gp160) स्पाइकमा सीडी4 तथा केमोकाइन अभिग्राहकों, दुवैको लागि बंधक डोमेन हुन्छन्.<ref name="Chan2" /><ref name="Wyatt" />
 
संगलनको पहिले चरणमा जीपी120 (gp120)को सीडी4 (CD4) बंधक डोमेनहरुको सीडी4 (CD4)को साथ उच्च-सादृश्य युक्त जुडाव शामिल हुन्छ. एक पल्ट जब जीपी120 (gp120) सीडी4 (CD4) प्रोटीनको साथ बंध जाइन्छ, त आवरण कम्प्लेक्समा एक संरचनात्मक परिवर्तन हुन्छ, जसको द्वारा जीपी120 (gp120)को केमोकाइन बंधक डोमेन उजागर हो जाछन र उसलाइ लक्ष्यको केमोकाइन अभिग्राहकोंको साथ अंतःक्रिया गराउनको मौका मिलइन्छ.<ref name="Chan2" /><ref name="Wyatt" /> यस कारण एक अधिक स्थिर दो-कांटों वाला जुडावको निर्माण हुन्छ, जुन एन (N) -टर्मिनल संगलन पेप्टाइड जीपी41 (gp41)को कोशिकाको मेम्ब्रेनको भेदन गराउनको अनुमति दिन्छ.<ref name="Chan2" /><ref name="Wyatt" /> यसको बाद जीपी41 (gp41)मा मौजूद दोहराव क्रम, एचआर1 (HR1) र एचआर2 (HR2) अंतःक्रिया गर्छन्, जस ले/संग/भन्दा जीपी41 (gp41)को कोशिकाबाह्य भाग एक हेयरपिनको आकारमा सिकुड जाइन्छ. यो चक्राकार संरचना जीवाणु र कोशिका मेम्ब्रेनको एक दोस्रोको निकटले आती हो, जस ले/संग/भन्दा मेम्ब्रेनोंको संगलन र परिणामित जीवाण्विक कैप्सिडको प्रवेशको मौका मिलइन्छ.<ref name="Chan2" /><ref name="Wyatt" />
पङ्क्ति ६४४:
 
==== दोहराव र ट्रांस्क्रिप्शन ====
जीवाण्विक कैप्सिड द्वाराकैप्सिडद्वारा कोशिकामा प्रवेश गराउनको कुनै नै समय बाद, ''रिवर्स ट्रांस्क्रिप्टेस (reverse transcriptase)'' नामक एक किण्वक एकल-रेशे वाला (+)[[राइबोज न्यूक्लिक अम्ल|आरएनए (RNA)]] जीनोमको संबंधित जीवाण्विक प्रोटीनहरु से मुक्त गर्छ र एक पूरक डीएनए (सीडीएनए) (cDNA) अणुमा यसको प्रतिलिपि बनाइन्छ.<ref name="Zheng">{{cite journal
| author=Zheng, Y. H., Lovsin, N. and Peterlin, B. M. | title=Newly identified host factors modulate HIV replication | journal=Immunol. Lett. | year=2005 | pages=225–34 | volume=97 | issue=2 | pmid=15752562 | doi=10.1016/j.imlet.2004.11.026}}</ref> रिवर्स ट्रांस्क्रिप्शनको प्रक्रियामा त्रुटि उत्पन्न होनेको धेरै अधिक संभावना हुन्छ, र परिणामस्वरूप प्राप्त होने वाला मािवर्तन दबाइहरुको विरुद्ध प्रतिरोध उत्पन्न कर सक्छ या जीवाणुलाई शरीरको प्रतिरक्षा तन्त्र से बच निकलनेको मौका दे सक्छ. रिवर्स ट्रांस्क्रिप्टेसमा राइबोन्युक्लियस गतिविधि, जुन सीडीएनए (cDNA)को संश्लेषणको समयमा जीवाण्विक डीएनए (DNA)को स्तर घटा देती हो, तथा साथ नै डीएनए (DNA)मा निर्भर डीएनए (DNA) बहुलक गतिविधि, जुन ''एंटीसेन्स'' सीडीएनए (antisense cDNA) से एक सेन्स डीएनए (sense DNA)को निर्माण गर्छ, पनि हुन्छ. [http://student.ccbcmd.edu/courses/bio141/lecguide/unit3/viruses/hivlc.html डक्टर कैसरको सूक्ष्मजैविकी गृह पृष्ठ > चतुर्थ. वाईरसेस > एफ अनिमल भाइरस लाईफ साईकल > 3].[http://student.ccbcmd.edu/courses/bio141/lecguide/unit3/viruses/hivlc.html द लाइफ साइकल अफ एचआईभि] बाल्टीमोर काउंटीको सामुदायिक कलेज. अद्यतन: जनवरी 2008</ref> सीडीएनए (cDNA) र यसको पूरक एक साथ मिलएर एक दोहरे-रेशे वाला जीवाण्विक डीएनए (DNA)को निर्माण गर्छन्, जसलाइ यसको बाद कोशिकाको केंद्रमा पठाइयो जाइन्छ. पाहुना कोशिकाको जीनोममा जीवाण्विक डीएनए (DNA)को एकीकरण एक अन्य जीवाण्विक किण्वक द्वाराकिण्वकद्वारा हुन्छ, जसलाइ ''इंटीग्रेस (integrase)'' भन्दछन्.<ref name="Zheng" />
[[File:Reverse Transcription.png|thumb|right|220px|डबल भूग्रस्त डीएनए (DNA)मा एचआईभि (HIV)को जीनोमको रिवर्स प्रतिलेखन]]
अब यो एकीकृत जीवाण्विक डीएनए (DNA) एचआईभि (HIV) संक्रमणको दीर्घकालिक चरणमा निष्क्रिय पडा रह सक्छ.<ref name="Zheng" /> सक्रिय रूप से जीवाणुलाई उत्पन्न गराउनको लागि विशिष्ट कोशिकीय ट्रांस्क्रिप्शन कारकहरुको उपस्थित हुनु आवश्यक हुन्छ, जसमा से सर्वाधिक महत्वपूर्ण एनएफकेबी (NF-''κ'' B) (एनएफ काप्पा बी) (NF kappa B) हो, जसको उच्च-नियमन टी (T)-कोशिकाको सक्रिय भए पछि गरिन्छ.<ref name="Hiscott">{{cite journal
पङ्क्ति ६५९:
}}</ref> यस चरण मा, पूर्ण-लंबाई वाला एमआरएनए (mRNA) से संरचनात्मक प्रोटीन जीएजी (Gag) र ईएनवी (Env) उत्पन्न गरिन्छ. पूर्ण-लंबाई वाला आरएनए (RNA) वस्तुतः जीवाणु जीनोम हुन्छ; यो जीएजी (Gag) प्रोटीन से बंधता हो र यसलाइ नए जीवाणु कणहरुमा राखइन्छ.
 
ऐसा प्रतीत हुन्छ कि एचआईभि-1 (HIV-1) र एचआईभि-2 (HIV-2) आफ्नो आरएनए (RNA)को अलग-अलग ढंगढङ्ग से भरते छन्; एचआईभि-1 (HIV-1) कुनै पनि उपयुक्त आरएनए (RNA) से बंध जाएगा, जबकि एचआईभि-2 (HIV-2) मुख्यतः उनी एमआरएनए (mRNA) से बंधेगा, जसको प्रयोग स्वतः जीएजी (Gag) प्रोटीनको निर्माणको लागि भएको थियो. यसको अर्थ यो पनि हुन सक्छ कि एचआईभि-1 (HIV-1) परिवर्तित हो पानेमा बेहतर ढंगढङ्ग से सक्षम हुन्छ (एचआईभि-1 (HIV-1) संक्रमणसङ्क्रमण एचआईभि-2 (HIV-2)को तुलनामा तेजी से एड्स (AIDS) तिर बढता हो र यो अधिकांश वैश्विक संक्रमणहरुको लागि जिम्मेदार हुन्छ).
 
==== संयोजन व मुक्ति ====
जीवाण्विक चक्रको अंतिम चरण, नए एचआईभि-1 (HIV-1) वायरनों (virons)को संयोजन, पाहुना कोशिकाको प्लाज्मा झिल्लीमा प्रारंभप्रारम्भ हुन्छ. ईएनवी (Env) बहु-प्रोटीन (जीपी160) (gp160) एंडोप्लास्मिकएण्डोप्लास्मिक रेटिक्युलम (endoplasmic reticulum) से भएर गुजरता हो र यसलाइ [[गल्जीकाय|गल्गी]] कम्प्लेक्समा पठाइयो जाइन्छ, जहाँ यसलाइ प्रोटीएस द्वाराप्रोटीएसद्वारा चीरकर दुइदुई एचआईभि (HIV) आवरण ग्लाइकोप्रोटीनहरु जीपी41 (gp41) र जीपी120 (gp120)मा यसको प्रसंस्करण गरिन्छ. यिनलाइ पाहुना कोशिकाको प्लाज्मा झिल्लीमा पठाइयो जाइन्छ, जहाँ जीपी41 (gp41) जीपी120 (gp120)को संक्रमित कोशिकाको झिल्ली से जोड दिन्छ. जब निर्मित हो रहयोवायरिऔन पाहुना कोशिका उगना प्रारंभप्रारम्भ गर्छ, त जीएजी (पी55) (p55) र जीएजी-पीओल (Gag-Pol) (पी160) (p160) बहु-प्रोटीन पनि एचआईभि (HIV) जीनोमिक आरएनए (RNA)को साथ प्लाज्मा झिल्लीको आंतरिक सतह से जुडे हुन्छन्. परिवर्तन या त निर्मित हो रही कलीमा हुन्छ, या पाहुना कोशिका से उगनेमा अपरिपक्व वायरिऔन में. परिपक्वताको समयमा एचआईभि (HIV) प्रोटीस बहुप्रोटीनहरुलाई एकल कार्यात्मक एचआईभि (HIV) प्रोटीनहरु र किण्वकहरुमा विखण्डित गर्छन्. यसको बाद विभिन्न संरचनात्मक घटक संयोजित भएर एक वयस्क एचआईभि (HIV) वायरिऔनको रचना गर्छन्.<ref name="Gelderblom">{{cite book
| last = Gelderblom | first = H. R | year = 1997 | title = '''HIV Sequence Compendium''' | chapter = Fine structure of HIV and SIV | chapterurl = http://www.hiv.lanl.gov/content/sequence/HIV/COMPENDIUM/1997/partIII/Gelderblom.pdf | editor = Los Alamos National Laboratory (ed.) | edition = | pages = 31–44 | publisher = [[Los Alamos National Laboratory]] | location = [[Los Alamos, New Mexico]] | format = PDF}}</ref> यस विखंडन चरण प्रोटीस निषेधकों द्वारा रोकयोजा सक्छ. यसको बाद परिपक्व जीवाणु अन्य कोशिकाहरुलाई संक्रमित कर पानेमा सक्षम हुन्छ.
 
पङ्क्ति ६७०:
एचआईभि (HIV) अनेक जीवाणुहरु से यस रूपमा भिन्न हो कि यसमा अति-उच्च आनुवांशिक परिवर्तिता हुन्छ. यो विविधता यसको तीव्र दोहराव चक्र, जसमा यो प्रतिदिन 10<sup><sup>9</sup></sup> से 10<sup>10</sup> वायरिऔन उत्पन्न गर्छ,को साथ दोहरावको प्रत्येक चक्रमा लगभग 3 x 10<sup>−5</sup> प्रति न्युक्लिओटाइड आधारको उच्च परिवर्तन दर र रिवर्स ट्रांस्क्रिप्टेसको पुनर्संयोजनात्मक गुणोंको परिणामस्वरूप प्राप्त हुन्छ.<ref name="RobertsonDL">{{cite journal | author=Robertson DL, Hahn BH, Sharp PM. | title=Recombination in AIDS viruses | journal=J Mol Evol. | year=1995 | pages=249–59 | volume=40 | issue=3 | pmid=7723052 | doi=10.1007/BF00163230}}</ref><ref name="Rambaut_2004">{{cite journal | title=The causes and consequences of HIV evolution | last=Rambaut | first=A et al | journal=Nature Reviews Genetics | volume=5 | year=2004 | month=January | doi=10.1038/nrg1246 | pmid=14708016 | url=http://tree.bio.ed.ac.uk/downloadPaper.php?id=242 | issue=52-61 | last2=Posada | first2=D | last3=Crandall | first3=KA | last4=Holmes | first4=EC | pages=52–61}}</ref>
 
इस जटिल परिदृश्यको परिणामस्वरूप एक एक्लै संक्रमित विरामीमा एक नै दिनमा एचआईभि (HIV)को अनेक संस्करण निर्मित हो जाछन.<ref name="RobertsonDL" /> यो विविधता तब र अधिक बढ जान्छ, जब कुनै कोशिकालाई एक नै समयमा एचआईभि (HIV)को दुइदुई या दुइदुई भन्दा अधिक भिन्न खिंचावों द्वारा एक साथ संक्रमित गरिन्छ. जब समकालिक संक्रमणसङ्क्रमण हुन्छ, त यसको फलस्वरूप उत्पन्न होने वाला वायरिऔनको जीनोममा दुइदुई भिन्न खिंचावों से प्राप्त आरएनए (RNA) से मिलएर बनयोहुन सक्छ. अब यो संकर वायरिऔन एक नयाँ कोशिकालाई संक्रमित गर्छ, जहाँ यो दोहराव से गुजरता है। जब यस्तो हुन्छ, त रिवर्स ट्रांस्क्रिप्टेस, दुइदुई भिन्न आरएनए (RNA) सांचोंको बीचमा कूदते भए, एक नव-संश्लेषित रेट्रोवायरल डीएनए (DNA) अनुक्रम उत्पन्न करेगा, जुन दुइदुई अभिभावक जीनोमोंको बीचको एक पुनर्संयोजन हुन्छ.<ref name="RobertsonDL" /> यो पुनर्संयोजन तब सबै ले/संग/भन्दा स्वाभाविक हुन्छ, जब यो उप-प्रकारोंको बीच हो रहयोहो.<ref name="RobertsonDL" />
 
अनेक खिंचावहरुमा निकट-संबंध राखउन वाला सीमियन इम्युनोडेफिशियन्सी भाइरस (simian immunodeficiency virus) (एसआईवी) (SIV) उत्पन्न भयो हो, जसलाइ प्राकृतिक पाहुना प्रजातिहरुको आधारमा वर्गीकृत गरिन्छ. यस्तो मानिन्छ कि अफ्रीकी हरे बंदर ((एसआईवीएजीएम) (SIVagm)) र सूटी मैंगेबीको ((एसआईवीएसएमएम) (SIVsmm) )को (एसआईवी) (SIV) खिंचावोंको विकासको उनिको पाहुनाहरुको साथ एक लामो विकासपरक इतिहास रहयोहै। यिनी पाहुनाहरु से यस जीवाणुको उपस्थितिको अनुकूलोत गर्‍यो है,<ref name="pmid19661993">{{Cite pmid|19661993}}</ref> जुन कि पाहुनाको रक्तमा उच्च स्तरहरुमा उपस्थित हुन्छ, तर केवल हल्की प्रतिरोध प्रतिक्रिया उत्पन्न गर्छ, {{cite journal |author=Holzammer S, Holznagel E, Kaul A, Kurth R, Norley S |title=High virus loads in naturally and experimentally SIVagm-infected African green monkeys |journal=Virology |volume=283 |issue=2 |pages=324–31 |year=2001 |pmid=11336557 |doi=10.1006/viro.2001.0870}}</ref> बंदरों जस्तै एड्स (AIDS)को विकासको कारण हैन बनता, कुर्थ, आर. र नोर्ली, एस. (1996) एसआईवी (SIV)को प्राकृतिक पोषद वाँदर एड्स किन हैन विकसित गरछन?, ''जे. एनआईएच (NIH) रेस (Res)'' . '''8''' , 33-37.</ref> र मनुष्यहरुमा एचआईभि (HIV) संक्रमणको विशिष्ट पुनर्संयोजन र गहन परिवर्तन से हैन गुजरता. {{cite journal |author=Baier M, Dittmar MT, Cichutek K, Kurth R |title=Development of vivo of genetic variability of simian immunodeficiency virus |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=88 |issue=18 |pages=8126–30 |year=1991 |pmid=1896460 |doi=10.1073/pnas.88.18.8126 |pmc=52459}}</ref>
पङ्क्ति ६७६:
यसको विपरीत, जब यिनीहरु खिंचाव उनी प्रजातिहरुलाई संक्रमित गर्छन्, जुन एसआईवी (SIV)को प्रति अनुकूलित छैनन् (ह्रीसस (rhesus) या साइनोमोलोगस मकैक (cynomologus macaques) जस्तै “विषम” मेजबान), त यिनी पशुहरुमा एड्स (AIDS) विकसित हो जाइन्छ र यो जीवाणु आनुवांशिक विविधता उत्पन्न गर्छ, जुन कि मानव एचआईभि (HIV) संक्रमणको समान हुन्छ. {{cite journal |author=Daniel MD, King NW, Letvin NL, Hunt RD, Sehgal PK, Desrosiers RC |title=A new type D retrovirus isolated from macaques with an immunodeficiency syndrome |journal=Science |volume=223 |issue=4636 |pages=602–5 |year=1984 |pmid=6695172 |doi=10.1126/science.6695172}}</ref> चिंपांजी एसआईवी (Chimpanzee SIV) (एसआईवीसीपीजेड) (SIVcpz), एचआईभि-1 (HIV-1)को निकटतम आनुवांशिक संबंधी, आफ्नो प्राकृतिक पाहुनामा बढी भयो मृत्यु-दर र एड्स (AIDS) जस्तै लक्षणहरु से जुडा हुन्छ.<ref name="pmid19626114">{{Cite pmid|19626114}}</ref> यस्तो प्रतीत हुन्छ कि एसआईवीसीपीजेड (SIVcpz) र एचआईभि-1 (HIV-1) दुवै नै चिंपांजिहरु र मनुष्हरुको जनसंख्यामा अपेक्षाकृत हालिया समयमा सञ्चरित भए हुन्। इसलिये उनिको पाहुना अझै सम्म यस जीवाणुको प्रति अनुकूलित हैन हो सके छन्.<ref name="pmid19661993" /> दुवै जीवाणुहरुले अधिकांश एसआईवी (SIV)मा उपस्थित एनईएफ (Nef) जीनको एक कार्य पनि गंवा दिया है; यस कार्यको बिना, टी (T) कोशिका अवक्षयको संभावना बढ जान्छ, जस ले/संग/भन्दा प्रतिरक्षामा कमी (immunodeficiency) उत्पन्न हुन्छ.<ref name="pmid19626114" />
 
आवरण ''(ईएनवी) (env)'' क्षेत्रमा अंतरोंकोअन्तरोंको आधारमा एचआईभि-1 (HIV-1)को तीन समूहोंको पहिचान गरे गई है: एम (M), एन (N) व ओ (O).<ref name="Thomson">
 
{{cite journal
पङ्क्ति ६८२:
 
}}</ref> समूह एम (M) सर्वाधिक प्रचलित हो र यसलाइ पुरा जीनोमको आधारमा आठ उप-प्रकारों (या क्लेड)मा बांटा गयो हो, जुन कि भौगोलोक रूप से भिन्न हुन्छन्.<ref name="Carr">{{cite book
| last = Carr | first = J. K. | coauthors = Foley, B. T., Leitner, T., Salminen, M., Korber, B. and McCutchan, F. | year = 1998 | title = '''HIV Sequence Compendium''' | chapter = Reference Sequences Representing the Principal Genetic Diversity of HIV-1 in the Pandemic | chapterurl = http://www.hiv.lanl.gov/content/sequence/HIV/COMPENDIUM/1998/III/Carr.pdf | editor = Los Alamos National Laboratory (ed.) | edition = | pages = 10–19 | publisher = [[Los Alamos National Laboratory]] | location = [[Los Alamos, New Mexico]] | format=PDF}}</ref> यिनीहरुमा उप-प्रकार बी (B) (उत्तरी अमरीका र यूरोपमा पाइन्छ), ए (A) र डी (D) (मुख्यतः अफ्रीकामा पाए जाछन), र सी (C) (मुख्यतः अफ्रीका र एशियामा पाइन्छ) सर्वाधिक प्रचलित छन्; यिनीहरु उप-प्रकार बहु-आनुवांशिक वृक्षमा शाखाहरुको निर्माण गर्छन्, जुन कि एचआईभि-1 (HIV-1)को एम (M) समूहको वंशको प्रतिनिधित्व गर्छं. भिन्न उप-प्रकारोंको साथ सह-संक्रमणको कारण मािवाही रिकम्बिनेन्ट रूप (circulating recombinant forms) (सीआरएफ) (CRFs) उत्पन्न हुन्छन्. वर्ष 2000, जब उप-प्रकारोंको वैश्विक प्रचलनको अंतिम विश्लेषण भएको थियो,मा वैश्विक स्तरमा 47.2% संक्रमणसङ्क्रमण उप-प्रकार सी (C), 26.7% उप-प्रकार ए/सीआरएफ02_एजी (A/CRF02_AG), 12.3% उप-प्रकार बी (B) , 5.3% उप-प्रकार डी (D), 3.2% सीआरएफ_एई (CRF_AE), र शेष 5.3% अन्य उप-प्रकारों तथा सीआरएफ (CRFs) से मिलएर बने थे.<ref name="Osmanov">
 
{{cite journal
पङ्क्ति ७२३:
}}</ref>
 
एचआईभि-1 (HIV-1) परीक्षणमा एक किण्वक-संबंधी इम्युनोसर्बेन्ट परीक्षण (enzyme-linked immunosorbent assay) (एलिसा) (ELISA)को साथ एक प्रारंभिकप्रारम्भिक जांचको द्वारा एचआईभि-1 (HIV-1)को एंटिबडीको चिन्हारी गरिन्छ. प्रारंभिकप्रारम्भिक एलिसा (ELISA) से प्राप्त गैर-प्रतिक्रियात्मक परिणामको नमूनहरुलाइ तब सम्म एचआईभि-निगेटिव (HIV-Negative) मानिन्छ, जब सम्म कि कुनै संक्रमित साथीको साथ या अज्ञात एचआईभि (HIV) अवस्था वाला साथीको साथ कोई नया संपर्क न भयो हो. प्रतिक्रियात्मक एलिसा (ELISA) वाला नमूनहरुको प्रतिलिपिमा पुनर्परीक्षण गरिन्छ.<ref name="CDC2001">
 
{{cite journal
पङ्क्ति ७३७:
हुनत यिनी अस्पष्ट मामलहरुमा संक्रमणको पुष्टि गराउनको लागि आईएफए (IFA)को प्रयोग गरे जा सक्छ, तर यस माीक्षणको प्रयोग व्यापक तरिकामा हैन गरे जाता. सामान्यतः एक महिना भन्दा अधिक समय बाद एक र नमूना लिया जान चाहिये र अनिर्धारित वेस्टर्न ब्लट (Western blot) परिणामहरु वाला व्यक्तिहरुको पुनर्परीक्षण गरे जान चाहिए. हुनत यो साधारण तरिकामा धेरै कम उपलब्ध हो, तर न्युक्लिक अम्ल (nucleic acid) परीक्षण (उदा., जीवाण्विक आरएनए (RNA) या प्रो-जीवाण्विक डीएनए (DNA) विस्तारण विधि) पनि कुनै विशिष्ट मामलहरुमा निदानमा सहायक हुन सक्छ.<ref name="CDC2001" /> यसको अतिरिक्त, नमूनोंको निम्न गुणवत्ताको कारण कुनै जांचे गये नमूने पनि अनिर्णायक परिणाम प्रदान कर सकते छन्. यस्तो स्थितिहरु मा, एक दोस्रो नमूना एकत्रित गरिन्छ र एचआईभि (HIV) संक्रमणको लागि उनको परीक्षण गरिन्छ.
 
आधुनिक एचआईभि (HIV) अत्यधिक अचूक छन्. यस्तो अनुमान हो कि सामान्य अमरीकी जनसंख्यामा दो-चरणों वाला परीक्षण प्रोटोकलमा गलत-ढंगढङ्ग से पजिटिव परिणाम मिलउनको संभावना लगभग 0.0004% से 0.0007% हुन्छ. {{cite journal |author=Chou R, Huffman LH, Fu R, Smits AK, Korthuis PT |title=Screening for HIV: a review of the evidence for the U.S. Preventive Services Task Force |journal=Ann. Intern. Med. |volume=143 |issue=1 |pages=55–73 |year=2005 |month=July |pmid=15998755 |doi= |url=http://www.annals.org/cgi/content/full/143/1/55}}</ref> {{cite journal|author=Kleinman S, Busch MP, Hall L, ''et al.'' for the Retrovirus Epidemiology Donor Study|title=False-positive HIV-1 test results in a low-risk screening setting of voluntary blood donation|journal=JAMA|year=1998|volume=280|pages=1080–1085|doi=10.1001/jama.280.12.1080|pmid=9757856|issue=12}}</ref> {{cite journal|author=Wood RW, Dunphy C, Okita K, Swenson P|journal=Arch Intern Med|year=2003|volume=163|pages=1857–1859|doi=10.1001/archinte.163.15.1857|title=Two "HIV-Infected" Persons Not Really Infected|pmid=12912724|issue=15}}</ref> {{cite journal|author=Padeh YC, Rubinstein A, Shliozberg J|title=Common variable immunodeficiency and testing for HIV-1|journal=N Engl J Med|year=2005|volume=353|pages=1074–1075|doi=10.1056/NEJMc051339|pmid=16148302|issue=10}}</ref>
 
== उपचार ==
पङ्क्ति ७४३:
[[File:Abacavir (Ziagen) 300mg.jpg|right|thumb|अबाकावीर - एक न्Post processing should be at the endयूक्Post processing should be at the endलियोसाइड रिवर्स ट्रांसक्रिपटेस अवरोधक (NARTIs or NRTIs)]]
 
वर्तमानमा एचआईभि (HIV) या एड्स (AIDS)को लागि कोई टीका या उपचार सार्वजनिक रूप से उपलब्ध छैन. {{cite web|author=Los Alamos National Laboratory • Established 1943 |url=http://www.lanl.gov/discover/curing_aids |title=Fighting the world’s most dangerous disease::Los Alamos Lab |publisher=Lanl.gov |date= |accessdate=2010-07-28}}</ref> {{cite journal|author=Robb ML|title=Failure of the Merck HIV vaccine: an uncertain step forward|journal=Lancet|volume=372|issue=9653|pages=1857–1858|doi=10.1016/S0140-6736(08)61593-7|year=2008}}</ref> हुनत, पछिल्लो दुइदुई असफल उम्मेदवार सुइहरुको संयोजन से बने एक सुइहरुको बारेमा सितंबर 2009मा यो जानकारी मिली थी कि थाइल्याण्डमा किये गये एक परीक्षणमा यसको प्रयोगको कारण संक्रमणहरुमा 30%को कमी आई थी. {{cite news| url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/8272113.stm | work=BBC News | title=HIV vaccine 'reduces infection' | date=September 24, 2009 | accessdate=March 30, 2010}}</ref> यस्तो मानिन्छ कि यसको अतिरिक्त उजागर होनेको तुरंत बाद किये जाउन वाला एंटीरेट्रोवायरल उपचार, जसलाइ पोस्ट-एक्सपोजर प्रोफिलेक्सिस (post-exposure prophylaxis) भन्दछन्,को एक कोर्स यदि यथाशीघ्र प्रारंभप्रारम्भ गर्‍यो जाए, त यो संक्रमणको जोखिमको कम गर्छ.<ref name="Fan">{{cite book
| author = | year = 2005 | title = '''AIDS : science and society''' | chapter = | chapterurl = | editor = Fan, H., Conner, R. F. and Villarreal, L. P. eds | edition = 4th | pages = | publisher = Jones and Bartlett Publishers | location = [[Boston|Boston, MA]] | isbn = 0-7637-0086-X}}</ref> जुलाई 2010 मा, यो दे खा्यो कि टेनोफोविर (tenofovir), एक रिवर्स ट्रांस्क्रिप्टेस निषेधक (reverse transcriptase inhibitor) युक्त एक योनिक जेल (vaginal gel)ले दक्षिण अफ्रीकामा किये गये एक परीक्षणमा एचआईभि (HIV) संक्रमणको दरहरुलाइ 39 प्रतिशत सम्म घटा दिया.<ref name="Karim">{{cite journal | author=Karim, Q. A., Karim, S. S. A., Frolich, J. A., Grobler, A. C., Baxter, C., Mansoor, L. E., Kharsany, A. B. M., Sibeko, S., Mlisana, K. P., Omar, Z., Gengiah, T. N., Maarschalk, S., Arulappan, N., Mlotshwa, M., Morris, L., and Taylor, D. | title=Effectiveness and Safety of Tenofovir Gel, an Antiretroviral Microbicide, for the Prevention of HIV Infection in Women | journal=Science | date=19 July 2010| doi=10.1126/science.1193748}}</ref>
 
हुनत, सुइहरु तथा/या पोस्ट-एक्सपोजर प्रोफिलेक्सिस द्वाराप्रोफिलेक्सिसद्वारा प्रदान गरिने अपूर्ण सुरक्षाको कारण, आगामी कुनै समय सम्म विषाणुको संपर्क से बचाव नै संक्रमणसङ्क्रमण से बचनेको एकमात्र उपाय हुनु अपेक्षित है। एचआईभि (HIV) संक्रमणको वर्तमान उपचार उच्च रूप से सक्रिय एंटीरेट्रोवायरल उपचार (highly active antiretroviral therapy), या हार्ट (HAART) से मिलएर बनयोहुन्छ.<ref name="DhhsHivTreatment">{{cite web | author=[[Department of Health and Human Services]] | publisher= | month=January | year=2005 | url=http://www.hab.hrsa.gov/tools/HIVpocketguide05/PktGARTtables.htm | title=A Pocket Guide to Adult HIV/AIDS Treatment January 2005 edition | accessdate=2006-01-17}}</ref> 1996 मा, जब प्रोटीएस निषेधक-आधारित हार्ट (HAART) पहिलो पल्ट प्रस्तुत भएको थियो, त्यतिखेर से यो अनेक एचआईभि (HIV)-संक्रमित मान्छेहरुको लागि अत्यधिक लाभदायक रहयोहै।<ref name="Pallelal">{{ cite journal | author=Palella, F. J., Delaney, K. M., Moorman, A. C., Loveless, M. O., Fuhrer, J., Satten, G. A., Aschman, D. J. and Holmberg, S. D. | title=Declining morbidity and mortality among patients with advanced human immunodeficiency virus infection | journal=N. Engl. J. Med. | year=1998 | pages=853–860 | volume=338 | issue=13 | pmid=9516219 | doi=10.1056/NEJM199803263381301}}</ref>
वर्तमान हार्ट (HAART) विकल्प संयोजन (या “ककटेल”) हुन्छन्, जसमा एंटीरेट्रोवायरल एजेन्टहरुको कम से कम दुइदुई प्रकारों, या “श्रेणिहरु”, से ली गई कम से कम तीन दबाइहरु हुन्छं. विशिष्ट रूप से, यिनीहरु श्रेणियां दुइदुई न्युक्लियोसाइड एनालग रिवर्स ट्रांस्क्रिप्टेस इन्हीबिटर्स (nucleoside analogue reverse transcriptase inhibitors) (नार्टी (NARTIs) या एनआरटी (NRTIs)) तथा एक प्रोटीस इन्हीबिटर (protease inhibitor) अथवा एक गैर-न्युक्लियोसाइड रिवर्स ट्रांस्क्रिप्टेस इन्हीबिटर (non-nucleoside reverse transcriptase inhibitor) (एनएनआरटीआई) (NNRTI) हुन्छं.
 
दबाइहरुको नयाँ श्रेणियां, जस्तै प्रवेश निषेधक (entry inhibitors) उनी विरामीहरुको लागि उपचारको विकल्प प्रदान गर्छं, जुन साधारण उपचारैको प्रति पहिले प्रतिरोध-क्षम हो चुके विषाणुओंको कारण संक्रमित भए हुन् , हुनत उनी व्यापक रूप से उपलब्ध तथा सीमित-संसाधनहरु वाली स्थापनामा विशिष्ट रूप से अभिगम्य छैनन्.
पङ्क्ति ७८५:
}}</ref>
 
यह दे खा्यो हो कि हार्ट (HAART)को अनुपस्थिति मा, एचआईभि (HIV) संक्रमणको एड्स (AIDS)मा विकसित होनेको मध्यमान नौ से दस वर्षोंको बीच हुन्छ, जबकि एड्स (AIDS)को विकास हो जाए पछि उत्तरजीविताको मध्यमान केवल 9.2 महिना हुन्छ.<ref name="Morgan2" /> हुनत, कहिले काँही हार्ट (HAART) इष्टतम परिणामहरु से धेरै कम परिणाम प्राप्त गर्छ, कुनै स्थितियहरुमा यो विरामीहरुको संख्याको पचास प्रतिशत भन्दा पनि कममा प्रभावी रहयोहै। यस्तो अनेक कारणहरु से हो, जस्तै औषधिको प्रति असहनशीलता/दुष्प्रभाव, पूर्वमा अप्रभावी रहयोएंटीरेट्रोवायरल उपचार र एचआईभि (HIV)को कुनै दवा-प्रतिरोधी खिंचावको द्वारा भयो संक्रमणसङ्क्रमण. हुनत, एंटीरेट्रोवायरल उपचारको गैर-अवलम्बन व गैर-सातत्य नै अधिकांश व्यक्तिहरुमा हार्ट (HAART)को लाभोंको प्राप्तिमा विफलताको प्रमुख कारण हो.<ref name="becker">{{
 
cite journal
पङ्क्ति ८२५:
}}</ref>
 
एचआईभि (HIV)को उपचार शुरु गराउनको समयको लिएर अझै पनि बहस गरिन्छ. यस कुरामा कोई विवाद छैन कि विरामीको सीडी4 (CD4) संख्या 200 से तल गिरने से पूर्व उपचार प्रारंभप्रारम्भ गर्‍यो जान चाहिये, र अधिकांश राष्ट्रीय दिशानिर्देश सीडी4 (CD4) संख्या 350 से तल गिरने से पूर्व उपचार शुरु कर देनेको भन्दछन्; तर सबंधित अध्ययनों कुनै यस्तो/यस्ता/यसरी प्रमाण मिले हुन् कि उपचारको सीडी4 (CD4) संख्या 350 से तल गिरने से पूर्व शुरु कर दिनयोचाहिये.<ref name="Wood">{{
 
cite journal
पङ्क्ति ८५८:
|author=Ferrantelli F, Cafaro A, Ensoli B |title=Nonstructural HIV proteins as targets for prophylactic or therapeutic vaccines |journal=Curr. Opin. Biotechnol. |volume=15 |issue=6 |pages=543–56 |year=2004 |month=December
|pmid=15560981 |doi=10.1016/j.copbio.2004.10.008
}}</ref> वर्तमान उपचारैमा सुधारको लागि किये जा रहे अनुसंधानों मा, वर्तमान दबाइहरुको दुष्प्रभावहरुलाइ कम गरन, अवलम्बनको बढानेको लागि दबाइको परहेजहरुलाई र सरल बनान र दबाइको प्रतिरोधको प्रबंधनप्रवन्धन गराउनको लागि परहेजहरुको सर्वश्रेष्ठ क्रमको निर्धारण गरन शामिल है। दुर्भाग्य से, यस्तो मानिन्छ कि केवल कोई टीका नै यस महामारीको रोक पानेमा सक्षम हुन सक्छ. यस्तो इसलिये हो किन भनें सुइहरुको लागत कम होगी र यस प्रकार यो विकासशील देशहरुको लागि पनि वहनीय हुनेछ, र यसमा दैनिक उपचारको आवश्यकता हैन होगी.<ref name="Ferrantelli" /> हुनत, 20 वर्षोंको अनुसंधान पछि भी, एचआईभि (HIV-1) सुइहरुको लागि एक कठिन लक्ष्य बनयोभयो है।<ref name="Ferrantelli" />
 
=== विकसित हो रहे उपचार ===
 
2008को मीडिया रिपोर्टों र 2009मा ''न्यू इङ्गल्याण्ड जर्नल अफ मेडिसिन (New England Journal of Medicine)'' ले बर्लिनको एक चिकित्सक, गेरो हटर (Gero Hütter)को एक एचआईभि (HIV)-पजिटिव विरामीको उपाख्यानात्मक मामलेको वर्णन गर्‍यो. विरामी, जसलाइ एक्युट माइलोजीनस ल्युकेमिया (acute myelogenous leukemia) (एएमएल) (AML) र एचआईभि (HIV) संक्रमणसङ्क्रमण दुवै था, एएमएल (AML)को लागि किये गये उनको अस्थि-मज्जा प्रतिरोपण पछि कुनै मान्छेहरुले उसलाइ “कार्यात्मक रूप से उपचारित” करार दिया. अस्थि-मज्जा दाताको चुनाव एक सीसीआर5(CCR5)-Δ32 परिवर्तन (जो “एचआईभि (HIV)को लगभग सबै खिंचावहरुलाइ लागि प्रतिरोध प्रदान गर्छ)को लागि होमोजाइगस (homozygous)को रूपमा भएको थियो.<ref name="Wall Street Journal 2008">{{cite web
| author=Mark Schoofs
| title=A Doctor, a Mutation and a Potential Cure for AIDS
पङ्क्ति ८६९:
| accessdate=2008-11-09
| publisher=The Wall Street Journal
}}</ref> {{cite journal |author=Hütter G, Nowak D, Mossner M, Ganepola S, Ganepola A, Allers K, Schneider T, Hofmann J, Kücherer C, Blau O, Blau IW, Hofmann WK, Thiel E |title=Long-Term Control of HIV by CCR5 Delta32/Delta32 Stem-Cell Transplantation |journal=N Engl J Med |volume=360 |issue=7 |pages=692–698 |year=2009 |pmid= 19213682|doi= 10.1056/NEJMoa0802905|url=http://content.nejm.org/cgi/content/abstract/360/7/692 |accessdate=2009-03-31}}</ref> 600 दिनहरु सम्म एंटीरेट्रोवायरल दबाइहरुको उपचारको बिना रहउन पछि विरामीको रक्त, अस्थि-मज्जा र आंतमा एचआईभि (HIV)को स्तर पहिचान गरे सीमा से तल थे, हुनत लेखकहरुले अन्य ऊतकहरुमा विषाणुको उपस्थितिको संभावनाकोसम्भावनाको उल्लेख गर्‍यो. अनुसंधानकर्ताहरुले चेतावनी दी कि यस उपचारको उपाख्यानात्मक स्वरूप, अस्थि-मज्जा प्रतिरोपण से जुडे मृत्यु जोखिम र अन्य चिंताओंको कारण यसलाइ एक संभावित उपचार मान लिन अझै जल्दबाजी होगी.<ref name="NEJMLevy">{{cite journal |author=Levy JA |title=Not an HIV Cure, but Encouraging New Directions |journal=N Engl J Med |volume=360 |issue=7 |pages=724–725 |year=2009|doi= 10.1056/NEJMe0810248|url=http://content.nejm.org/cgi/content/full/360/7/724 |accessdate=2009-03-31 |pmid=19213687}}</ref><ref name="pmid16418398">{{cite journal |author=Glass WG, McDermott DH, Lim JK, ''et al.'' |title=CCR5 deficiency increases risk of symptomatic West Nile virus infection |journal=J. Exp. Med. |volume=203 |issue=1 |pages=35–40 |year=2006 |month=January |pmid=16418398 |pmc=2118086 |doi=10.1084/jem.20051970 |url=}}</ref>
 
2010 मा, यो भनियो कि बैनलेक (BanLec) नामक एक रसायन एचआईभि (HIV)को दोहरावको एक प्रभावी निषेधक है।<ref name="HIV">{{cite journal |author=Swanson MD, Winter HC, Goldstein IJ, Markovitz DM |title=A Lectin Isolated from Bananas Is a Potent Inhibitor of HIV Replication |journal=J. Biol. Chem. |volume=285 |issue=12 |pages=8646–55 |year=2010 |month=March |pmid=20080975 |doi=10.1074/jbc.M109.034926 |url= |pmc=2838287}}</ref><ref name="FoxNews">[http://www.foxnews.com/story/0,2933,589483,00.html "अध्ययन: केलेमा मौजूद रासायनिक एचआईभि से लडनेमा मदद कर सक्छ"], ''फोक्स नियुज'' , 16 मार्च 2010</ref> यूनिवर्सिटी अफ मिशिगन (University of Michigan)को अनुसंधानकर्ताहरुले यस कुराको निर्धारण गरे कि बैनलेक (BanLec) एचआईभि-1 (HIV-1)को आवरण प्रोटीन जीपी120 (gp120), जसमा उच्च शर्गरयोहुन्छ, से जुडता हो, जस ले/संग/भन्दा मानव कोशिकाहरुमा विषाणुको प्रवेश निषिद्ध हो जाइन्छ.<ref name="HIV" /><ref name="FoxNews" /> अनुसंधानकर्ताहरुको सुझाव हो कि एचआईभि (HIV)को यस्तो निषेधक कुनै स्थानिक उपचार, जस्तै योनिक माइक्रोबिसाइड (vaginal microbicide)को रूपमा उपयोगी हुन सक्छ र यसको उत्पादन गरन वर्तमान एंटीवायरल स्थानिक उपचारै से सस्ता पनि हुन सक्छ. [http://www.annarbor.com/health/chemical-derived-from-bananas-could-help-create-hiv-prevention-university-of-michigan-researchers-sa/ "मीशीगन विश्वविद्यालयको शोधकर्ताहरुको भन्नु हो केलेमा मौजूद प्रोटिन एचआईभिको ब्लोक स्प्रेडमा मदद गर्छ"], AnnArbor.com, 15 मार्च 2010</ref> एचआईभि-1 (HIV-1) संक्रमणको उपचारको लागि बैनलेक (BanLec) एफडीए (FDA) द्वारा अनुमोदित उपचार छैन र एचआईभि-1 (HIV-1) संक्रमणको उपचार गराउन या उसलाइ रोकउनको लागि यसको प्रयोग हैन गरे जान चाहिए.
 
=== एचआईभिको अप्रकट भण्डार ===
एचआईभि (HIV)को संक्रमणलाई नियन्त्रित गराउन र एचआईभि (HIV) संक्रमणसङ्क्रमण से जुडी मृत्यु-दरको घटानेमा अत्यधिक सक्रिय एंटीरेट्रोवायरल उपचार (हार्ट) (HAART)को सफलताको बावजूद, वर्तमान दबाइ माहेज एचआईभि (HIV)को संक्रमणको पूरी जस्तै/तरिका उन्मूलन कर पानेमा असमर्थ छन्. हार्ट (HAART)को प्रयोग गराउन वाला धेरै मान्छे एचआईभि (HIV) अनेक वर्षों सम्म मानक चिकित्सीय परीक्षणहरुको पहचानको स्तर से तल बनाए राखउनमा सफल भए छन्. हुनत हार्ट (HAART)को प्रयोग बंदबन्द कर देने मा, एचआईभि (HIV) विषाणु-भार सीडी4+ टी-कोशिकाहरु (CD4+ T-Cells)मा एक सहवर्ती कमीको साथ तीव्रता से वापस लौटता हो, जुन अधिकांश मामलों मा, उपचारको पुनर्ग्रहणको रोकछन, जसको परिणाम [[एड्स|एड्स (AIDS)]]को रूपमा मिलइन्छ.
 
स्वयंको सफलतापूर्वक पुनरुत्पन्न गराउनको लागि, एचआईभि (HIV)को लागि आफ्नो आरएनए (RNA) जीनोमको [[डीऔक्सीराइबोन्यूक्लिक अम्ल|डीएनए (DNA)]]मा रूपांतरित गरन अनिवार्य हुन्छ, जसलाइ यसको बाद पाहुना कोशिकाको केंद्रमा आयोत गरिन्छ र एचआईभि (HIV) इंटीग्रेसको कार्यको माध्यम से पाहुना जीनोममा प्रविष्ट गरिन्छ. किन भनें एचआईभि (HIV)को मुख्य कोशिकीय लक्ष्य, सीडी4+टी कोशिकाहरु (CD4+ T-Cells), प्रतिरक्षा प्रणालीको स्मृति कोशिकाहरुको रूपमा कार्य करतीं छन्, अतः एकीकृत एचआईभि (HIV) यिनी कोशिकाहरुको जीवनकाल सम्म निष्क्रिय बनयोरह सक्छ. स्मृति टी कोशिकाहरु (Memory T-Cells) अनेक वर्षों र संभावित रूप से दशकों सम्म जीवित रहन सक्छं. एचआईभि (HIV)को अप्रकट भण्डारको मापन संक्रमित विरामीहरुको सीडी4+ टी-कोशिकाहरु (CD4+ T-Cells)को असंक्रमित दाताहरुलाइ सीडी4+ टी-कोशिकाहरु (CD4+ T-Cells)को साथ उगाकर र एचआईभि (HIV) या आरएनए (RNA)को मापन गरएर गरे जा सक्छ.<ref name="Archin">{{
पङ्क्ति ८८६:
}}</ref>
 
एचआईभि (HIV) संक्रमणसङ्क्रमण र एड्स (AIDS)को विकासको बिरुद्धसुरक्षा प्रदान कर पानेमा उम्मेदवार सुइहरुको विफलताको परिणामस्वरूप एक पल्ट फेरि एचआईभि (HIV)को अव्यक्तताको लागि जिम्मेदार जैव-क्रियाविधिमा ध्यान केंद्रित भयो है। संभवसम्भव हो कि एंटी-रेट्रोवायरलहरुलाइ अप्रकट भंडारमाभण्डारमा लक्ष्यित दबाइहरुको साथ संयोजित गरएर निर्मित सीमित अवधिको एक उपचार दिन एचआईभि (HIV) संक्रमणको पूर्ण उन्मूलनको संभवसम्भव बनयोदे.<ref name="Bowman">{{
cite journal
| author=Bowman MC, Archin NM, Margolis DM.
पङ्क्ति ८९६:
== पूर्वानुमान ==
 
ऐसा अनुमान हो कि उपचारको बिना, एचआईभि (HIV)को साथ संक्रमणसङ्क्रमण पछि उत्तरजीविताको शुद्ध मध्यमान समय एचआईभि (HIV) उप-प्रकारको आधारमा 9 से 11 वर्ष हुन्छ,<ref name="UNAIDS2007" /> र अध्ययनको आधार मा, सीमित संसाधनहरु वाला जस स्थानहरुमा उपचार उपलब्ध न हो, उनिमा एड्स (AIDS)को निदान पछि उत्तरजीविता दरको मध्यमान 6 र 9 महिनाको बीच हुन्छ. {{cite paper |title= Progression and mortality of untreated HIV-positive individuals living in resource-limited settings: update of literature review and evidence synthesis |author= Zwahlen M, Egger M |url=http://data.unaids.org/pub/Periodical/2006/zwahlen_unaids_hq_05_422204_2007_en.pdf |format=PDF |year=2006 |accessdate=2008-03-19 |version= UNAIDS Obligation HQ/05/422204}}</ref> जस क्षेत्रहरुमा यो व्यापक रूप से उपलब्ध हो, वहां एचआईभि (HIV) संक्रमणसङ्क्रमण र एड्स (AIDS)को लागि एक प्रभावी उपचारको रूपमा हार्ट (HAART)को विकासले यस बीमारीको मृत्यु-दरको 80% सम्म कम गर्‍यो हो, र जस एचआईभि (HIV)-संक्रमित व्यक्तिहरुमा निदान हाल नैमा भयो हो, उनिमा जीवनको संभावनाकोसम्भावनाको 20-50 वर्षों सम्म बढा दिया है। {{cite journal |journal= Int J Dermatol |year=2007 |volume=46 |issue=12 |pages=1219–28 |title= Current status of HIV infection: a review for non-HIV-treating physicians |author= Knoll B, Lassmann B, Temesgen Z |pmid=18173512 |doi=10.1111/j.1365-4632.2007.03520.x |doi_brokendate= 2009-08-10}}</ref> {{cite journal |journal= Lancet|year=2008 |volume=372 |issue=9635 |pages=293–9 |title=Life expectancy of individuals on combination antiretroviral therapy in high-income countries: a collaborative analysis of 14 cohort studies | author= Antiretroviral Therapy Cohort Collaboration |pmid=18657708 |doi=10.1016/S0140-6736(08)61113-7 }}</ref>
 
चूंकि नयाँ उपचारहरुको विकास जारी हो र किन भनें एचआईभि (HIV) पनि यिनी उपचारैको विरुद्ध प्रतिरोध [[क्रम-विकास|विकसित]] गरन जारी राखइन्छ, अतः उत्तरजीविता काल संबंधी आकलनहरुमा परिवर्तन जारी रहन संभावित है। एंटी-रेट्रोवायरल उपचारको बिना, व्यक्तिमा एड्स (AIDS)को विकास होनेको सामान्यतः एक वर्षको भित्र मृत्यु हुन्छ.<ref name="Morgan2" /> अधिकांश विरामीहरुको मृत्यु अवसरवादी संक्रमणहरु या प्रतिरक्षा-तन्त्रको बढती भयो विफलता से जुडी असाध्यताओंको कारण हुन्छ.<ref name="Lawn">{{
पङ्क्ति ९६१:
यूएनएड्स (UNAIDS) र डब्ल्यूएचओ (WHO)को अनुमान हो कि 1981मा पहिलो पल्ट पहचाने जाउनको समय देखि लिएर आज सम्म एड्स (AIDS)ले 25 मिलियन भन्दा अधिक मान्छेहरुको जान ली हो, जसको कारण यो इतिहासमा दर्ज सर्वाधिक विनाशकारी महामारिहरु हरुमा एक बन्यो है। एक अनुमानको मुताबिक, विश्वको अनेक क्षेत्रहरुमा एंटी-रेट्रोवायरल उपचार र देखभाल सम्म अभिगममा हालिया सुधारको बावजूद, एड्स (AIDS)को महामारीले 2005मा लगभग 2.8 मिलियन (2.4 र 3.3 मिलियनको बीच) जाउनं लीं, जसमा से आधे मिलियन भन्दा अधिक (570,000) बच्चाहरु थे.<ref name="UNAIDS2006" />
 
2007 मा, यो मानयोजान्थ्यो कि 30.6 र 36.1 मिलियनको बीच मान्छे एचआईभि (HIV)को साथ जी रहे थिए र यसले उनी वर्ष लगभग 2.1 मिलियन मान्छेहरुको जान ली, जसमा 330,000 बच्चाहरु शामिल थे; 2.5 मिलियन नए संक्रमणसङ्क्रमण मिले.<ref name="UNAIDS2007">{{cite web
| author =[[Joint United Nations Programme on HIV/AIDS|UNAIDS]], [[World Health Organization|WHO]]
| month = December | year = 2007
पङ्क्ति ९७०:
}}</ref>
 
उप-सहाराई अफ्रीका अझै सम्म सबै ले/संग/भन्दा बुरी जस्तै/तरिका प्रभावित क्षेत्र बनयोभयो हो र एक अनुमानको मुताबिक वर्तमानमा वहां 21.6 से 27.4 मिलियन मान्छे एचआईभि (HIV)को साथ जी रहे छन्. उनिमा से दुइदुई मिलियन (1.5–3.0 मिलियन) 15 वर्ष से कम आयुको बच्चाहरु छन्. एचआईभि (HIV)को साथ जी रहे मान्छेहरुको कुल संख्या हरुमा 64% मान्छे र एचआईभि (HIV)को साथ जी रही महिलाहरु हरुमा तीन-चौथाई भन्दा अधिक महिलाहरु उप-सहाराई अफ्रीकामा छन्. 2005 मा, उप-सहाराई अफ्रीका 2005मा एड्स (AIDS)को कारण अनाथ हो चुके 12.0 मिलियन (10.6–13.6 मिलियन) मान्छे रह रहे थे.<ref name="UNAIDS2006" />
 
कुल संख्याको 15%को साथ दक्षिण र दक्षिण-पूर्वी एशिया दोस्रो सबै ले/संग/भन्दा-बुरी जस्तै/तरिका प्रभावित क्षेत्र हुन् . एड्स (AIDS) यस क्षेत्रमा 500,000 बच्चोंको मृत्युको कारण बनइन्छ. [[दक्षिण अफ्रीका]]मा विश्वको एचआईभि (HIV) विरामीहरुको सबै ले/संग/भन्दा ठूलो संख्या रहन्छ, जसको बाद [[नाईजीरिया|नाइजीरिया]]को स्थान हो. {{cite news |first=Donald |last=McNeil, Jr. |authorlink= |coauthors= |title= U.N. Agency to Say It Overstated Extent of H.I.V. Cases by Millions |url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9C01EEDF103BF933A15752C1A9619C8B63&n |work= |publisher=The New York Times |date=November 20, 2007 |accessdate=2008-01-16 }}</ref> अन्य उप-सहाराई देशहरु, जस्तै सुडानमा यसको 1.6%को निम्न प्रसारको जानकारी मिली हो, हुनत यो डेटा खराब ढंगढङ्ग से प्रलेखित है।<ref name="SSMJ">हाकीम, जेम्ज (अगस्त 2009). [http://www.southernsudanmedicaljournal.com/archive/2009-08/untitled-resource.html एचआईभि/एड्स (HIV/AIDS): जानपदिक रोग-विज्ञान, निवारक र चिकित्सामा एक अद्यतन]. ''[दक्षिणी सूडान मेडिकल जर्नल]'' .</ref> एक अनुमानको मुताबिक भारतमा लगभग 2.5 मिलियन संक्रमणसङ्क्रमण हुन् (जनसंख्याको 0.23%), जस ले/संग/भन्दा भारत एचआईभि (HIV) विरामीहरुको तेस्रो ठूलो जनसंख्या वाला देश बन्यो है। सर्वाधिक प्रसार वाला 35 अफ्रीकी देशहरु मा, औसत जीवन प्रत्याशा 48.3 वर्ष है—बीमारीको अनुपस्थितिमा जीवन प्रत्याशा से 6.5 वर्ष कम.<ref name="UNAIDS2001">{{cite web
| author=UNAIDS | publisher= | year=2001
| url=http://data.unaids.org/Publications/External-Documents/GAS26-rt3_en.pdf
पङ्क्ति ९८१:
}}</ref>
 
विश्व बैंकको कार्य मूल्यांकन विभाग (World Bank's Operations Evaluation Department)को नवीनतम रिपोर्ट विश्व-बैंक द्वाराबैंकद्वारा देश-स्तरमा दी जा रही एचआईभि (HIV)/ एड्स (AIDS) सहायताको विकास प्रभावकारिता, जसलाइ नीति चर्चाको रूपमा परिभाषित गर््यो हो,को मूल्यांकन, विश्लेषण र उधारो देनेको कार्य एड्स (AIDS)को महामारीको प्रभाव या दायरेको कम गराउनको स्पष्ट उद्देश्यको साथ गर्छ.<ref name="Worldbank">{{cite web
| author=[[World Bank Group|World Bank]] | publisher= | year=2005
| url=http://www.worldbank.org/oed/aids/main_report.html
पङ्क्ति ९८७:
| accessdate=2006-01-17
 
}}</ref> यो 2004को मध्यमा यस महामारीको शुरुवात से अझै सम्म यो विश्व बैंक द्वाराबैंकद्वारा देशहरुलाई दिये जा रहे एचआईभि (HIV)/एड्स (AIDS) समर्थनको पहिलो व्यापक मूल्यांकन है। किन भनें बैंकको लक्ष्य राष्ट्रीय सरकारको कार्यक्रमहरुको क्रियान्वयनमा सहायता गरन हो, अतः उनिको अनुभव यस बारेमा महत्वपूर्ण ज्ञान प्रदान गर्छ कि राष्ट्रीय एड्स कार्यक्रमहरु (National AIDS programmes)को किस प्रकार अधिक प्रभावी बनाया जा सक्छ.
 
एचआईभि (HIV) संक्रमणको एक प्रभावी उपचारको रूपमा हार्ट (HAART)को विकासले यस बीमारी से होने वाली मृत्युोंको दरको उनी क्षेत्रहरुमा काफी हद सम्म कम गर्‍यो हो, जहाँ यिनीहरु दबाइहरु व्यापक रूप से उपलब्ध छन्.<ref name="Pallelal">{{
पङ्क्ति १,००१:
doi=10.1056/NEJM199803263381301}}</ref> जस देशहरुमा हार्ट (HAART)को प्रयोग ठूलो मात्रामा गरिन्छ, उनिमा एचआईभि (HIV) युक्त मान्छेहरुको जीवनको संभावित अवधि बढी हो, अतः यस बीमारीको लगातार हो रहे प्रसारको कारण एचआईभि (HIV)को साथ जी रहे मान्छेहरुको संख्यामा पनि लक्षणीय वृद्धि भयो है।
 
अफ्रीका मा, माता-से-संतानकोसन्तानको होने वाला सञ्चरण (mother-to-child-transmission) (एमटीसीटी) (MTCT)को मामलोंको संख्या र एड्स (AIDS)को प्रसारले बच्चोंको जीवित बचनेको मामलहरुमा दशकों से जारी स्थिर प्रगतिलाई उलटना शुरु गर्‍यो है। युगांडा जस्तै देश वीसीटी (VCT) (स्वैच्छिक परामर्श व परीक्षण (voluntary counselling and testing)), पीएमटीसीटी (PMTCT) (माता-से-संतानमासन्तानमा होने वाला सञ्चरणको रोकथाम (prevention of mother-to-child transmission)) र एएनसी (ANC) (मृत्यु-पूर्व देखभाल (ante-natal care)) सेवाओं, जसमा एंटी-रेट्रोवायरल उपचारको वितरण शामिल हो,को द्वारा एमटीसीटी (MTCT) महामारीको कुचलनेको प्रयास कर रहे छन्.
 
== इतिहास ==
पङ्क्ति १,००९:
ऐसा मानिन्छ कि एचआईभि (HIV)को उत्पत्ति उप-सहाराई अफ्रीकाको गैर-मानवीय वाँदरहरुमा भयो र 19वीं सदीको अंतमा या 20वीं सदीको प्रारंभमा यो मनुष्यहरुमा स्थानांतरित भयो.<ref name="pmid18833279">{{cite journal |author=Worobey M, Gemmel M, Teuwen DE, ''et al.'' |title=Direct evidence of extensive diversity of HIV-1 in Kinshasa by 1960|journal=Nature |volume=455 |issue=7213 |pages=661–4 |year=2008 |month=October |pmid=18833279|doi=10.1038/nature07390 |url=}}</ref> एड्स (AIDS)को अवसरवादी संक्रमणहरुको लक्षणहरुको एक पैटर्नको चिन्हारी गराउन वाला पहिलो शोध-पत्र 1981मा प्रकाशित भयो.<ref name="MMWR2">{{cite web|url=http://www.cdc.gov/MMWR/preview/mmwrhtml/00043494.htm |title=Pneumocystis Pneumonia -- Los Angeles |work= |accessdate=2008-05-05}}</ref>
 
ऐसा मानिन्छ कि एचआईभि-1 (HIV-1) र एचआईभि-2 (HIV-2) दुवैको उत्पत्ति मध्य-पश्चिमी अफ्रीकामा भयो र वहाँले गैर-मानवीय नर-वाँदरहरु से मनुष्यहरुमा प्रजातिहरुको बीच छलांग लगाएर (एक प्रक्रिया जसलाइ जूनसिस (zoonosis) भनिन्छ) प्रवेश गरे है। यस्तो प्रतीत हुन्छ कि एचआईभि-1 (HIV-1)को उत्पत्ति दक्षिणी [[कैमरुन|कैमरून]]मा एसआईवी (सीपीजेड) (SIV(cpz)), जंगली चिंपांजी (''पैन ट्रग्लोडाइट्स ट्रग्लोडाइट्स (Pan troglodytes troglodytes)'' )को संक्रमित गराउनवाला एक सिमियन इम्युनोडेफिशियेंसी भाइरस (एसआईवी (SIV)),को उत्पत्तिको माध्यम से भयो.<ref name="pmid9989410">{{cite journal |author=Gao F, Bailes E, Robertson DL, ''et al.'' |title=Origin of HIV-1 in the chimpanzee Pan troglodytes troglodytes |journal=Nature |volume=397 |issue=6718|pages=436–41 |year=1999 |month=February |pmid=9989410 |doi=10.1038/17130 |url=}}</ref><ref name="Keele">{{cite journal | author=Keele, B. F., van Heuverswyn, F., Li, Y. Y., Bailes, E., Takehisa, J., Santiago, M. L., Bibollet-Ruche, F., Chen, Y., Wain, L. V., Liegois, F., Loul, S., Mpoudi Ngole, E., Bienvenue, Y., Delaporte, E., Brookfield, J. F. Y., Sharp, P. M., Shaw, G. M., Peeters, M., and Hahn, B. H. | title=Chimpanzee Reservoirs of Pandemic and Nonpandemic HIV-1 | journal=Science | date=28 July 2006| volume=313 | issue=5786 pages=523–526 | doi = 10.1126/science.1126531 | pmc=PMC2442710 | pmid=16728595 | pages=523–6}}</ref> [[गिनी-बिसाऊ|गिनी-बिसाउ]], [[गबोन|गैबन]] र [[कैमरुन|कैमरून]]मा पाये जाउन वाला पुराने विश्वको एक बंदर, सूटी मैंगेबी (''सेर्कोसेबस एटिस (Cercocebus atys)'' ),को एक विषाणु एसआईवी(एजीएम) SIV(agm) एचआईभि-2 (HIV-2)को निकटतम संबंधी है।<ref name="Reeves">{{cite journal | author=Reeves, J. D. and Doms, R. W | title=Human Immunodeficiency Virus Type 2 | journal=J. Gen. Virol. | year=2002 | pages=1253–1265 | volume=83 | issue=Pt 6 | pmid= 12029140}}</ref> नयाँ विश्व (New World)को बंदर, जस्तै आउल मंकी (owl monkey) एचआईभि-1 (HIV-1)को प्रति प्रतिरोधी छन्, संभवतः दुइदुई विषाण्विक प्रतिरोधी जीनोंको संगलनको कारण.<ref name="Goodier">{{cite journal | author=Goodier, J., and Kazazian, H. | title=Retrotransposons Revisited: The Restraint and Rehabilitation of Parasites | journal=Cell | year=2008 | pages=23–35 | volume=135 | issue=1 | doi = 10.1016/j.cell.2008.09.022 | pmid=18854152}}</ref>
 
=== खोज ===
वर्ष 1980को अन्त र 1981को प्रारंभमा पहिलो पल्ट एड्स (AIDS)को चिकित्सीय रूप से अवलोकन गर््यो. पांच पुरुषोंको एक समूहले ''न्युमोसाइटिस कैरिनी (Pneumocystis carinii)'' निमोनिया (पीसीपी)को लक्षण प्रदर्शित किये, जुन एक दुर्लभ अवसरवादी संक्रमणसङ्क्रमण हो, जसको बारेमा यो ज्ञात था कि त्यो धेरै संवेदनशील प्रतिरक्षा तन्त्रों वाला मान्छेहरुमा स्वयंको प्रस्तुत गर्छ. यसको शीघ्र बाद पुरुषोंको एक अन्य समूहमा कैपोसी’स सार्कोमा (Kaposi’s sarcoma) (केपी) (KP) नामक एक दुर्लभ छाला क्यान्सर विकसित भयो. शीघ्र नै पीसीपी (PCP) र केपी (KP)को धेरै सारा अन्य मामला उभरे, जसले अमेरिकाको सेंटर्स फर डिसीज कंट्रोल एंडएण्ड प्रिवेन्शन (Centers for Disease Control and Prevention) (सीडीसी) (CDC)को सतर्क गर्‍यो. यस प्रकोपमा नजर राखउनको लागि एक सीडीसी (CDC) कार्य-बलको निर्माण गर््यो. विरामीहरुमा स्वयंको प्रस्तुत कर रहे असामान्य लक्षणहरुको एक पैटर्नको चिन्हारी कर लागि पछि, यस कार्य-बलले यस स्थितिको एक्वायर्ड इम्युनोडेफिशियेंसी सिंड्रोम (एड्स) (AIDS)को नाम दिया.<ref name="Basavapathruni_2007">{{cite journal | title=Reverse transcription of the HIV-1 pandemic | last1=Basavapathruni | first1=A | last2=Anderson | first2=KS | journal=The FASEB Journal | year=2007 | month=December | volume=21 | issue=14 | pages=3795–3808 | doi=10.1096/fj.07-8697rev | pmid=17639073}}</ref>
 
1983 मा, रबर्ट गैलो (Robert Gallo) र ल्युक मन्टैग्नियर (Luc Montagnier)को नेतृत्व वाला दुइदुई प्रृथक अनुसंधान समूहोंले स्वतन्त्र रूप से यो घोषित गरे कि संभवतः एक नया रेट्रोभाइरस एड्स (AIDS)को विरामीहरुलाई संक्रमित करता रहयोथा, र वहाँले ''साइंस (Science)'' जर्नलको एक नै संस्करणमा आफ्नो खोज प्रकाशित की.<ref name="Gallo">{{cite journal | author=RC Gallo, PS Sarin, EP Gelmann, M Robert-Guroff, E Richardson, VS Kalyanaraman, D Mann, GD Sidhu, RE Stahl, S Zolla-Pazner, J Leibowitch, and M Popovic | journal=Science | title=Isolation of human T-cell leukemia virus in acquired immune deficiency syndrome (AIDS) | year=1983 | pages=865–867 | volume=220 | doi=10.1126/science.6189183 | pmid=6601823 | issue=4599}}</ref><ref name="Montagnier">{{cite journal | author=F Barre-Sinoussi, JC Chermann, F Rey, MT Nugeyre, S Chamaret, J Gruest, C Dauguet, C Axler-Blin, F Vezinet-Brun, C Rouzioux, W Rozenbaum, and L Montagnier | journal=Science | title=Isolation of a T-lymphotropic retrovirus from a patient at risk for acquired immune deficiency syndrome (AIDS) | year=1983 | pages=868–870 | volume=220 | doi=10.1126/science.6601823}}</ref> गैलो (Gallo)ले दावा गरे कि उनिको समूह द्वारासमूहद्वारा एड्स (AIDS)को एक विरामीको शरीर से एक विषाणुको अलाग गरेहै, जसको आकार आश्चर्यजनक रूप से अन्य ह्युमन टी-लिम्फोट्रपिक भाइरस (human T-lymphotropic viruses) (एचटीएलवी) (HTLVs)को समान हो, जसलाइ उनिको समूहले नै सबै ले/संग/भन्दा पहल अलाग गरेथा. गैलोको समूहको उनिको द्वारा अलग किये गये यस नयाँ विषाणुको एचटीएलवी-III (HTLV-III) नाम दिया. उसी समय, मन्टैग्नियरको समूहले गरदनको लिंफैडेनोपैथी (लसीका-ग्रंथिग्रन्थि (lymph node)मा सूजन) र शारीरिक कमजोरी, एड्स (AIDS)को दुइदुई पारंपरिक लक्षण, प्रदर्शित कर रहे एक विरामीको शरीर से एक विषाणुको अलग गर्‍यो. गैलोको समूहको रिपोर्टको विरोध करते भए मन्टैग्नियर र उनिको साथिहरु ले यो प्रदर्शित गरे कि यस विषाणुको मूल प्रोटीन एचटीएलवी-I (HTLV-I)को मूल प्रोटीन से प्रतिरक्षा-विज्ञानको दृष्टि से भिन्न थे. मन्टैग्नियरको समूहले उनिको द्वारा अलग किये गये यस विषाणुको लिंफैडेनोपैथी-एसोसियेटेड भाइरस (lymphadenopathy-associated virus) (एलएवी) (LAV) नाम दिया.<ref name="Basavapathruni_2007" />
 
यह अत्यधिक बहसको विषय रहयोहै कि एड्स (AIDS)को कारण बनउनवाला विषाणुको खोजको अधिक श्रेय गैलो या मन्टैग्नियर हरुमामन्टैग्नियरहरूमा किसे मिलन चाहिये. आफ्नो साथी फ्रैंकइसे बैरे-साइनसी (Françoise Barré-Sinoussi)को साथ, मन्टैग्नियर (Montagnier)को उनिको “ह्युमन डेफेशियेंसी भाइरसको खोजको लागि” 2008मा शरीर-क्रिया विज्ञान या चिकित्साको क्षेत्रको नोबेल पुरस्कारको आधा भाग दिइएको.<ref name="Nobel_2008">{{cite web | url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/2008/index.html | title=The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2008 | accessdate=October 28, 2009 | publisher=Nobel Foundation
}}</ref> हैराल्ड जुर हसेन (Harald zur Hausen)ले पनि आफ्नो यस खोजको लागि यो पुरस्कार साझा गरे कि ह्युमन पैपीलोमा भाइरस ग्रीवाको क्यान्सरको कारण हो, तर गैलोको छोड दिइएको.<ref name="science nobel" /> गैलोले कहा कि सह-प्राप्तकर्ताको रूपमा उसलाइ नामित न गरे जान “निराशाजनक” है।<ref name="nytimes-nobel">{{cite news | publisher = New York Times | date = 2008-10-06 | accessdate = 2008-10-06 | last = Altman | first = Lawrence | title = Three Europeans Win the 2008 Nobel for Medicine | url= http://www.nytimes.com/2008/10/07/health/07nobel.html}}</ref> मन्टैग्नियरले कहा कि उनी “हैरान” थिए कि नोबेल समिति द्वारा गैलोको मान्यता हैन दी गई: "यह साबित गरन महत्वपूर्ण था कि एचआईभि (HIV) नै एड्स (AIDS)को कारण था, र यसमा गैलोको एक महत्वपूर्ण भूमिका थी. मलाई रबर्ट गैलो से पूरी हमदर्दिएको छ."<ref name="science nobel">{{cite journal | title=Nobel Prize in Physiology or Medicine: HIV, HPV researchers honored, but one scientist is left out | journal=Science | last1=Cohen | first1=J | last2=Enserink | first2=Martin | date=10 October 2008| volume=322 |issue=5899 | pages=149–175 | doi=10.1126/science.322.5899.174 | pmid=18845715}}</ref>
 
पङ्क्ति १,०५०:
|accessdate=2009-11-07
|pmc=1949841
}}</ref> विश्वको वैज्ञानिक समुदाय द्वारासमुदायद्वारा यिनी दावों, जिन्हें एड्स अस्वीकृतिवाद (AIDS denialism)को रूपमा जानिन्छ,को जांचको गई हो र यिनलाइ निरस्त कर दिइएको है,<ref name=consensus>इस कुराको प्रमाणको लागि कि एचआईभि (HIV) नै एड्स (AIDS)को कारण हो, (उदाहरणको लागि) हेर्नुहोस:
* {{cite journal |author= ,|title=The Durban Declaration |journal=Nature |volume=406 |issue=6791 |pages=15–6 |year=2000 |pmid=10894520 |doi=10.1038/35017662}}
* {{cite journal
पङ्क्ति १,०६९:
}}
* {{cite journal |author=O'Brien SJ, Goedert JJ |title=HIV causes AIDS: Koch's postulates fulfilled |journal=Curr. Opin. Immunol. |volume=8 |issue=5 |pages=613–8 |year=1996 |pmid=8902385 |doi=10.1016/S0952-7915(96)80075-6}}
* {{cite journal |author=Galéa P, Chermann JC |title=HIV as the cause of AIDS and associated diseases |journal=Genetica |volume=104 |issue=2 |pages=133–42 |year=1998 |pmid=10220906 |doi=10.1023/A:1003432603348}}</ref> हुनत उनीमा एक राजनैतिक प्रभाव रहयोहै, विशिष्ट रूप से [[दक्षिण अफ्रीका]] मा, जहाँ सरकार द्वारासरकारद्वारा आधिकारिक रूप से गर््यो एड्स अस्वीकृतिवाद (AIDS denialism)को प्रचार उनी देशको एड्स (AIDS) महामारीको प्रति अप्रभावी प्रतिक्रियाको लागि जिम्मेदार था. {{cite journal |author=Watson J |title=Scientists, activists sue South Africa's AIDS 'denialists' |journal=Nat. Med. |volume=12 |issue=1 |page=6 |year=2006 |pmid=16397537 |doi=10.1038/nm0106-6a}}</ref> {{cite journal |author=Baleta A |title=S Africa's AIDS activists accuse government of murder |journal=Lancet |volume=361 |issue=9363 |page=1105 |year=2003 |pmid=12672319 |doi=10.1016/S0140-6736(03)12909-1}}</ref> {{cite journal |author=Cohen J |title=South Africa's new enemy |journal=Science |volume=288 |issue=5474 |pages=2168–70 |year=2000 |pmid=10896606 |doi=10.1126/science.288.5474.2168}}</ref>
 
== यिनलाइ पनि हेर्नुहोस ==
पङ्क्ति १,०७५:
* एचआईभि (HIV) रोग से संबंधित दबाइ प्रतिक्रिया
* एचआईभि (HIV) से जुडे प्रुरिटस
* एचआईभि (HIV) से संक्रमणसङ्क्रमण फोटोसेंसिटीवीटी
* CCR5 अभिग्राहक विरोधीको विकास र आविष्कार
 
"https://ne.wikipedia.org/wiki/एचआइभी" बाट अनुप्रेषित