विकिपिडिया

"ब्राह्मी लिपि" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

अन्तरक्रियात्मक रूपमा इतिहास हेर्नुहोस्
← अघिल्लो भिन्नतापछिल्लो भिन्नता →
Content deleted Content added
दृश्यात्मकविकिपाठ
→‎स्वर: correction, replaced: ऒ → ओ, ऎ → ए using AWB
सा हिज्जे, typos fixed: अंग → अङ्ग, लिपी → लिपि (2)
पङ्क्ति १:
[[चित्र:Kanheri-brahmi.jpg|right|thumb| कान्हेरी गुफाको एउटा शिलामा ब्राह्मी लेख]]
'''ब्राह्मी''' एउटा प्राचीन [[लिपि]] छ जसदेखि धेरै एशियाई लिपिहरुको विकास भएको हो। [[देवनागरी]] सहित अन्य दक्षिण एशियाई, दक्षिण-पूर्व एशियाई, तिब्बती तथा केही मानिसेका अनुसार कोरियाई लिपिको विकास पनि यसैदेखि भएको थियो।
'''ब्राह्मी लिपि''' विश्वको प्राचीनतम् लिपिमध्ये एउटा हो । यो लिपिको उत्पत्ति भारतमा भएको भन्ने विषयमा दुईमत छैन । यद्यपि ब्राह्मी लिपिको उत्पत्ति यसैबेला भएको भन्नलाई आज पनि कुनै निश्चित आधार छैन । ब्राह्मण समुदायबाट यो लिपिको उत्पत्ति भएको भन्ने जनविश्वास छ । त्यसैले यो लिपिको नाउँ पनि ब्राह्मणबाट ब्राह्मी भएको भनाइ छ । भारतमा ब्राह्मणले धार्मिक ग्रन्थ 'वेद' को संरक्षणका लागि नै यस लिपिको सिर्जना गरेको भन्ने आमविश्वास छ । भारतमा ई.पू. ४०० वर्षअघि यस लिपिबाट लिखित कुनै ऐतिहासिक सामग्री भेटिएको छैन । जैनसूत्रमा उल्लेख भएका १८ लिपिमा सबैभन्दा अगि्रमपङ्क्तिको लिपि ब्राह्मी लिपि हो । बौद्धग्रन्थ 'ललित विस्तर' मा ६४ वटा लिपिको वर्णनमध्ये क्रमागतरूपले सबैभन्दा पहिलो लिपि ब्राह्मी लिपि हो । ब्राह्मी लिपिको उत्पत्ति राजा अशोक -ई.पू. २७३-२३२) भन्दा दुई शताब्दी अघि भएको विश्वास छ । राजा अशोकको शिलालेखमा यो लिपि धेरै प्रयोग भएको छ । यस लिपिको प्रचारप्रसारको मूल आधार यही शिलालेखहरूलाई लिइन्छ । यद्यपि भारतको गुप्त शासनकालमा आएर यो लिपिको आकृति र स्वरूपमा केही परिवर्तन भयो । त्यसरी परिवर्तित लिपिलाई गुप्त लिपि भन्न थालियो । फेरि समयको अन्तरालमा गुप्त लिपिको आकृतिमा पनि परिवर्तन हुन थाल्यो, त्यस्तो परिवर्तित लिपिलाई कुटिल लिपि वा कुटिलाक्षर भन्ने गरियो । यो कुटिल लिपि ईसाको छैठौँ शताब्दीतिर देखापरेको थियो ।
अहिलेसम्म मानिन्थ्यो कि चौथीदेखि तेस्रो सदी ईसा पूर्वमा यसको विकास [[मौर्य वंश|मौर्यहरु]]ले गरेको थियोमा भारतीय पुरातात्विक सर्वेक्षणका ताज़ा उत्खननदेखि पता लागेकोछ कि [[तमिलनाडु]] र [[श्रीलंका]]मा यो छैटौं सदी ईसा पूर्वदेखि नैं विद्यमान थियो।
धेरै विद्वानहरुको मत छ कि यो लिपि प्राचीन [[सरस्वती लिपि]] (सिन्धु लिपि)देखि निस्केको, अतः यो पूर्ववर्ती रूपमा भारतमा पहिलादेखि प्रयोगमा थियो। सरस्वती लिपिका प्रचलनदेखि हटेपछि संस्कृत लेख्न ब्रह्मी लिपि प्रचलनमा आयो। ब्रह्मी लिपिका द्वारा संस्कृतमा अधिक केही यस्तो लेखिएको छैन जो समयको मार झेल्न सकोस्। प्राकृत/पाली भाषामा लेखियो मौर्य सम्राट अशोकका बौद्ध उपदेश आज पनि सुरक्षित छ। यसै लागि शायद यो भ्रम उपन्न भयो कि यस को विकास [[मौर्य वंश|मौर्यहरु]]ले गरे।
 
== ब्राह्मीको संतति ==
नेपालमा प्रचलित देवनागरी लिपिको जननी ब्राह्मी लिपि हो । नेपालमा ई.पू. २०० वर्षअघिको लुम्बिनीको अशोक स्तम्भ र कपिलवस्तुको निग्लिहवामा रहेको पुष्पीकरणको अशोकस्तम्भ अभिलेखमा उल्लेखित लिपि ब्राह्मी लिपि हो । नेपालको लागि यो सबैभन्दा प्राचीन, ऐतिहासिक सामग्री र लिपि भएको छ । यसरी नेपालको यो स्तम्भ र लिपिको ऐतिहासिक महत्त्व छ ।
[[चित्र:brahmi.png|thumb|right|300px|ब्राह्मीको समयकोसमयका साथ परिवर्तन]]▼
== ब्राह्मीबाट जन्मेका लिपिहरु ==
▲[[चित्र:brahmi.png|thumb|right|300px|ब्राह्मीको समयको साथ परिवर्तन]]
 
ब्राह्मी लिपिबाटलिपिदेखि जन्मेकाउद्गम भएको केही लिपिहरु र तिनकोउनको समानतासमानताहरु स्पष्टतया थाहदेख्न लाग्छ।सकिन्छ। यसमायीबाट धेरै लिपिहरु ईसाकोईसाका समयकोसमयका छेउ-छाउआसनजिक विकसित भएकाभएको थिए।थियो। इनमा देखि केही यस प्रकार छन्छ-
* [[देवनागरी]], [[बङ्ग्ला लिपि]], [[ओड़िया लिपि]], [[गुजराती लिपि]], [[गुरुमुखी]], [[तमिल लिपि]], [[मलयालम लिपि]],[[सिंहल लिपि]], [[कन्नड़ लिपि]], [[तेलुगु लिपि]], [[तिब्बती लिपि]], रंजना, प्रचलित नेपाल, भुंजिमोल, कोरियाली, थाई, बर्मेली, लाओ, ख़मेर, जावानीज़, आदि।
* [[देवनागरी]]
* [[बांग्ला लिपि]]
* [[उड़िया लिपि]]
* [[गुजराती लिपि]]
* [[गुरुमुखी]]
* [[तमिल लिपि]]
* [[मलयालम लिपि]]
* [[सिंहल लिपि]]
* [[कन्नड़ लिपि]]
* [[तेलुगु लिपि]]
* [[तिब्बती लिपि]]
* रंजना
* प्रचलित नेपाल
* भुंजिमोल
* कोरियाली
* थाई
* बर्मेली
* लाओ
* ख्मेर
* जाभानिज
 
== ब्राह्मीबाटब्राह्मीदेखि व्युत्पन्न केही लिपिहरुको तुलनात्मक तालिका ==
केहिकेही भारतीय लिपिहरुको तुलनात्मक चित्र यहाँ दिइन्छदिइएको छ :
 
=== व्यंजन ===
{| class='wikitable' style="clear:left;font-size: 150%;"
|-align='center' style="font-size: 66%;"
!NLAC !! [[आइपीए]] !![[देवनागरी|देव]] !![[बांग्ला]] !![[गुरमुखी|गुर]] !![[गुजराती|गुज]] !![[उडिया|उडि]] !![[तमिल|तमि]] !![[तेलुगु|तेलु]] !! [[कन्नड|कन्]] !! [[मलयालम|मल]] !! [[सिंहल लिपि|सिंह]] !! [[तिब्बती लिपि|तिब्]] !! [[थाइ लिपि|थाइ]] !! [[बर्मेली लिपि|बर्]]!![[ख्मेर लिपि|ख्मे]]!![[लाओ लिपि|लाओ]]
|- align='center' class='Unicode'
|k || {{IPA|k}} || क || ক || ਕ || ક || କ || க || క || ಕ || ക || ක || ཀ || ก || က||ក||ກ
Line १०० ⟶ ८२:
|ḻ || {{IPA|ɻ}} || ऴ || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || ழ || bgcolor="#CCCCCC" |   || ೞ || ഴ || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || ၔ||bgcolor="#CCCCCC" |   ||bgcolor="#CCCCCC" |  
|- align='center' class='Unicode'
|v || {{IPA|ʋ}} || वअनि || ৱ || ਵ || વ || bgcolor="#CCCCCC" |   || வ || వ || ವ || വ || ව || ཝ || ว || ဝ||វ||ວ
|- align='center' class='Unicode'
|ś || {{IPA|ɕ}} || श || শ || ਸ਼ || શ || ଶ || bgcolor="#CCCCCC" |   || శ || ಶ || ശ || ශ || ཤ || ศ || ၐ||ឝ||bgcolor="#CCCCCC" |  
Line ११४ ⟶ ९६:
{| class='wikitable' style="clear:left;font-size:120%"
|-align='center' style="font-size: 75%;"
!NLAC !!IPA !! colspan='2' | देवनागरीDevanāgarī !! colspan='2' |पूर्वीय नागरीEastern Nagari !! colspan='2' | गुरमुखीGurmukhī !! colspan='2' |गुजराती Gujarati !! colspan='2' | ओडियाOriya !! colspan='2' | तमिलTamil !! colspan='2' | तेलुगुTelugu !! colspan='2' | कन्नडKannada !! colspan='2' | मलयालमMalayalam !! colspan='2' | सिंहलSinhala !! colspan='2' | तिब्बतीTibetan !! colspan='2' | बर्मीBurmese
|- align='center' class='Unicode'
| a || ə || अ || bgcolor="#CCCCCC" |   || অ || bgcolor="#CCCCCC" |   || ਅ || bgcolor="#CCCCCC" |   || અ || bgcolor="#CCCCCC" |   || ଅ || bgcolor="#CCCCCC" |   || அ || க || అ || bgcolor="#CCCCCC" |   || ಅ || bgcolor="#CCCCCC" |   || അ || ക || අ || ක || ཨ || bgcolor="#CCCCCC" |   || အ || က
|- align='center' class='Unicode'
| ā || {{IPA|ɑː}} || आ ||को का || আ || কা || ਆ || ਕਾ || આ || કા || ଆ || କା || ஆ || கா || ఆ || కా || ಆ || ಕಾ || ആ || കാ || ආ || කා || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || အာ || ကာ
|- align='center' class='Unicode'
| æ || bgcolor="#CCCCCC" |  || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |  || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |  || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |  || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || ඇ || කැ || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |  
Line १२६ ⟶ १०८:
| i || i || इ || कि || ই || কি || ਇ || ਕਿ || ઇ || કિ || ଇ || କି || இ || கி || ఇ || కి || ಇ || ಕಿ || ഇ || കി || ඉ || කි || ཨི || ཀི || ဣ || ကိ
|- align='center' class='Unicode'
| ī || iː || ई || कीको || ঈ || কী || ਈ || ਕੀ || ઈ || કી || ଈ || କୀ || ஈ || கீ || ఈ || కీ || ಈ || ಕೀ || ഈ || കീ || ඊ || කී || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || ဤ || ကီ
|- align='center' class='Unicode'
| u || u || उत्यो || कु || উ || কু || ਉ || ਕੁ || ઉ || કુ || ଉ || କୁ || உ || கு || ఉ || కు || ಉ || ಕು || ഉ || കു || උ || කු || ཨུ || ཀུ || ဥ || ကု
|- align='center' class='Unicode'
| ū || uː || ऊ || कू || ঊ || কূ || ਊ || ਕੂ || ઊ || કૂ || ଊ || କୂ || ஊ || கூ || ఊ || కూ || ಊ || ಕೂ || ഊ || കൂ || ඌ || කූ|| bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || ဦ || ကူ
Line १३४ ⟶ ११६:
| e || e || ए || कॆ || bgcolor="#CCCCCC" |  || bgcolor="#CCCCCC" |  || bgcolor="#CCCCCC" |  || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |  || bgcolor="#CCCCCC" |  || bgcolor="#CCCCCC" |  || bgcolor="#CCCCCC" |  || எ || கெ || ఎ || కె || ಎ || ಕೆ || എ || കെ || එ || කෙ || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || ဧ || ကေ
|- align='center' class='Unicode'
| ē || eː || ए || केका || এ || কে || ਏ || ਕੇ || એ || કે || ଏ || କେ || ஏ || கே || ఏ || కే || ಏ || ಕೇ || ഏ || കേ || ඒ || කේ || ཨེ || ཀེ|| အေး || ကေး
|- align='center' class='Unicode'
| ai || ai || ऐ || कै || ঐ || কৈ || ਐ || ਕੈ || ઐ || કૈ || ଐ || କୈ || ஐ ||கை|| ఐ || కై || ಐ || ಕೈ || ഐ || കൈ || ඓ || කෛ || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |  
Line १४० ⟶ १२२:
| o || o || ओ|| कॊ || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |  || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |  || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |  || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || ஒ ||கொ|| ఒ || కొ || ಒ || ಕೊ || ഒ || കൊ || ඔ || කො || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || ဩ || ကော
|- align='center' class='Unicode'
| ō || oː || ओ || कोलाई || ও || কো || ਓ || ਕੋ || ઓ || કો || ଓ || କୋ || ஓ ||கோ|| ఓ || కో || ಓ || ಕೋ || ഓ || കോ || ඕ || කෝ || ཨོ || ཀོ || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |  
|- align='center' class='Unicode'
| au || au || औ || कौ || ঔ || কৌ || ਔ || ਕੌ || ઔ || કૌ || ଔ || କୌ ||ஔ||கௌ|| ఔ || కౌ || ಔ || ಕೌ || ഔ || കൗ || ඖ || කෞ|| bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || ဪ || ကော်
Line १४८ ⟶ १३०:
| ṝ || {{IPA|r̩ː}} || ॠ || कॄ || ৠ || কৄ || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || ૠ || કૄ || ୠ || bgcolor="#CCCCCC" |  || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || ౠ || bgcolor="#CCCCCC" |  || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || ൠ || bgcolor="#CCCCCC" |  || ඎ || කෲ || bgcolor="#CCCCCC" |   || bgcolor="#CCCCCC" |   || ၓ || ကၗ
|- align='center' class='Unicode'
| ḷ || {{IPA|l̩}} || ऌ || कॢ || ঌ || কৢ || bgcolor="#CCCCCC" | &nbsp; || bgcolor="#CCCCCC" | &nbsp;|| bgcolor="#CCCCCC" | &nbsp; || bgcolor="#CCCCCC" | &nbsp;|| ଌ || bgcolor="#CCCCCC" | &nbsp;|| bgcolor="#CCCCCC" | &nbsp; || bgcolor="#CCCCCC" | &nbsp; || ఌ || కౄ || ಌ || bgcolor="#CCCCCC" | &nbsp; || ഌ || ക്ഌ || (ඏ)<span style="font-size: 75%;"><ref>प्राचीनOnly लिखितancient सिंहलीमाwritten मात्रSinhala</ref></span> || bgcolor="#CCCCCC" | &nbsp;|| bgcolor="#CCCCCC" | &nbsp; || bgcolor="#CCCCCC" | &nbsp; || ၔ || ကၘ
|- align='center' class='Unicode'
| ḹ || {{IPA|l̩ː}} || ॡ || कॣ || ৡ || কৣ || bgcolor="#CCCCCC" | &nbsp; || bgcolor="#CCCCCC" | &nbsp;|| bgcolor="#CCCCCC" | &nbsp; || bgcolor="#CCCCCC" | &nbsp;|| ୡ || bgcolor="#CCCCCC" | &nbsp; || bgcolor="#CCCCCC" | &nbsp; || bgcolor="#CCCCCC" | &nbsp; || ౡ || bgcolor="#CCCCCC" | &nbsp;|| ೡ || bgcolor="#CCCCCC" | &nbsp;|| ൡ || ക്ൡ || (ඐ) || bgcolor="#CCCCCC" | &nbsp;|| bgcolor="#CCCCCC" | &nbsp; || bgcolor="#CCCCCC" | &nbsp; || ၕ || ကၙ
Line १५६ ⟶ १३८:
{| class='wikitable' style="font-size: 120%;"
|-align='center' style="font-size: 75%;"
! Number !!Devanagari !!Eastern Nagari!!Gurmukhi !!Gujarati !!Oriya !!Tamil !!Telugu !! Kannada !! Malayalam !!Tibetan !! Burmese
! संख्या !!देवनागरी !!पूर्वीय नागरी!!गुरमुखी !!गुजराती !!ओडिया !!तमिल !!तेलुगु !!कन्नड !!मलयालम !!तिब्बती !!बर्मी
|- align='center' class='Unicode'
| 0 || ० || ০ || ੦ || ૦ || ୦ || ೦ || ౦ || ೦ || ൦ || ༠ || ၀
Line १८३ ⟶ १६५:
 
== वाह्य सूत्र ==
* [http://www.geocities.com/Athens/Academy/9594/brahmi.html ब्राह्मीबाटब्राह्मीदेखि उत्पन्नव्युत्पन्न लिपिहरुलिपीहरु] (अंग्रेजीमाअङ्ग्रेजीमा)
* [[लिपि]]
 
{{ब्राम्ही}}
 
[[श्रेणी:लिपि]]
[[श्रेणी:भाषा]]
 
[[bg:Брахми]]
Line २०३ ⟶ १८३:
[[gu:બ્રાહ્મી લિપિ]]
[[he:בראהמי]]
[[hi:ब्राह्मी लिपि]]
[[id:Aksara Brahmi]]
[[it:Brahmi]]
"https://ne.wikipedia.org/wiki/ब्राह्मी_लिपि" बाट अनुप्रेषित