"समाजशास्त्र" का संशोधनहरू बिचको अन्तर
Content deleted Content added
correction, replaced: दोश्रो → दोस्रो (2), पछी → पछि (6) using AWB |
सा हिज्जे, typos fixed: नंद → नन्द, ग्रंथ → ग्रन्थ, पछी → पछि, अंक → अङ्क, संभावना → सम्भावना, प्रार using AWB |
||
पङ्क्ति १:
'''समाजशास्त्र''' [[मानव]] [[समाज]] को अध्ययन हो। यो [[सामाजिक विज्ञान]] (सामान्य रूपमा जसको यो [[पर्यायवाची]] हो) को एक शाखा हो, जो मानवीय [[सामाजिक संरचना]] र [[सामाजिक गतिविधि|गतिविधि]] संग संबंधित जानकारी को परिष्कृत गर्ने र त्यसले विकास गर्नको लागी, [[प्रत्यक्षवाद|अनुभवजन्य विवेचन]]<ref name="Giddens Intro">गिडेंस, एंथोनी, डनेर, मिशेल, एप्पल बाम, रिचर्ड. 2007''इंट्रोडक्शन टू सोशिऑलोजी. '' ''छठा संस्करण.'' न्यू यॉर्क: डबल्यू. डबल्यू. नोर्टन र कंपनी</ref><ref name="Classical Statements8">{{cite book |author=Ashley D, Orenstein DM |title=Sociological theory: Classical statements (6th ed.) |publisher=Pearson Education |location=Boston, MA, USA |year=2005 |pages=3-5, 32-36 |isbn=}}</ref> र [[महत्वपूर्ण सिद्धांत|विवेचनात्मक विश्लेषण]]<ref name="Classical Statements4">{{cite book |author=Ashley D, Orenstein DM |title=Sociological theory: Classical statements (6th ed.) |publisher=Pearson Education |location=Boston, MA, USA |year=2005 |pages=3-5, 38-40 |isbn=}}</ref> को विभिन्न पद्धतिहरु लाई उपयोग गर्दछ, प्रायजसो जसको ध्येय सामाजिक कल्याणको अनुसरणमा यस्तो ज्ञानलाई लागू गर्नु हुदछ। यसलाई विषय वस्तुको विस्तार, आमने-सामने हुने वाला संपर्कको [[सूक्ष्मसमाजशास्त्र|सूक्ष्म]] स्तर देखि लिएर व्यापक रुमा समाजको [[स्थूल समाजशास्त्र|बृहद]] स्तर सम्म।
समाजशास्त्र, पद्धति र विषय वस्तु, दुबैको मामला मा एक विस्तृत विषय हो। परम्परागत रूपबाट यसलाई केन्द्रीयता [[सामाजिक स्तरीकरण|सामाजिक स्तर-विन्यास]] (वा "[[सामाजिक वर्ग|वर्ग]]"), [[सामाजिक सम्बन्ध]], [[सामाजिक संपर्क]], [[धार्मिक समाजशास्त्र|धर्म]], [[सांस्कृतिक समाजशास्त्र|संस्कृति]] र [[विचलन (समाजशास्त्र)|विचलन]] मा रही है, तथा यसको दृष्टिकोण मा [[गुणात्मक शोध|गुणात्मक]] र [[मात्रात्मक अनुसन्धान]] प्रबिधी, दुबै समावेश छ। चूंकि अधिकांशतः मनुष्य जो केही पनि गर्दछ त्यो सामाजिक संरचना वा सामाजिक गतिविधि को श्रेणीको अर्न्तगत सटीक बस्छ, समाजशास्त्रले अपना ध्यान धीरे-धीरे अन्य विषयों जस्तो, [[चिकित्सा समाजशास्त्र|चिकित्सा]], [[सैन्य समाजशास्त्र|सैन्य]] र [[दंड प्रणाली|दंड]] संगठन, [[मीडिया अध्ययन|जन-संपर्क]], र यहाँ सम्म कि [[वैज्ञानिक ज्ञान को समाजशास्त्र|वैज्ञानिक ज्ञान]] को
== इतिहास ==
पङ्क्ति ८:
[[File:Auguste Comte.jpg|thumb|upright|right|ऑगुस्ट कॉम्ट
]]
समाजशास्त्रीय तर्क यस शब्द को उत्पत्ति को तिथि उचित समय देखि अघिको बताउदछ। आर्थिक, राजनैतिक र सांस्कृतिक प्रणालीयों सहित समाजशास्त्र को उत्पत्ति, [[पश्चिमी सभ्यता|पश्चिमी ज्ञान]] र [[दर्शन]] को संयुक्त
को समाचार पत्र'' '''43''' (4):357-377[375].</ref><ref name="Enan">{{citation|title=Ibn Khaldun: His Life and Works|first=Muhammed Abdullah|last=Enan|publisher=[[The Other Press]]|year=2007|isbn=9839541536|page=v}}</ref><ref>{{citation|last=Alatas|first=S. H.|title=The Autonomous, the Universal and the Future of Sociology|journal=Current Sociology|year=2006|volume=54|pages=7–23 [15]|doi=10.1177/0011392106058831}}</ref>
शब्द "''sociologie'' " पहिलो पटक १७८० मा [[फ़्रांस|फ़्रांसीसी]] [[निबंधकार]] [[इम्मानुएल यूसुफ सियेज़|इमेनुअल जोसफ सीयस]] (१७४८-१८३६) द्वारा एक अप्रकाशित पांडुलिपिमा लेखीएको थियो।<ref>''Des Manuscrits de Sieyès'' ''1773-1799'' , खंड I और II, क्रिस्टीन फुर द्वारा प्रकाशित, जैक्स गिलहाउमो, Jacques Vallier et Françoise Weil, Paris, Champion>, 1999 और 2007.क्रिस्टीन फुरे और जैक्स गिलहाउमो, ''Sieyès et le non-dit de la sociologie: du mot à la chose'' , in ''Revue d’histoire des sciences humaines'' , Numéro 15, novembre 2006: Naissances de la science sociale पनि देखें.फ्रेंच- भाषाको विकिपीडिया मा पनि लेख 'सोशियोलोजी' देखें.</ref> यो पछि [[ऑगुस्ट कॉम्ट|ऑगस्ट कॉम्ट]](१७९८-१८५७) द्वारा
=== महत्वपूर्ण व्यक्ति ===
पङ्क्ति २०:
२० औं शताब्दीको उत्तरार्धको र समकालीन व्यक्तिहरुमा [[पियरे बौर्डी|पियरे बौर्डिए]] [[सी. राइट मिल्स|सी.राइट मिल्स]] , [[उलरिश बैक|उल्रीश बैक,]] [[हावर्ड एस बेकर|हावर्ड एस. बेकर,]] [[जर्गेन हैबरमास|जरगेन हैबरमास]] [[डैनियल बेल]], [[पिटीरिम सोरोकिन|पितिरिम सोरोकिन]] [[सेमौर मार्टिन लिप्सेट|सेमोर मार्टिन लिप्सेट]] [[मोइसे ओस्ट्रोगोर्स्की|मॉइसे ओस्ट्रोगोर्स्की]] [[लुई अलतूसर]], [[निकोस पौलान्त्ज़स]], [[राल्फ मिलिबैंड]], [[सिमोन दे बउवा|सिमोन डे बौवार]], [[पीटर एल बेर्गेर|पीटर बर्गर]], [[हरबर्ट मरक्यूस|हर्बर्ट मार्कुस]], [[मिशेल फूको|मिशेल फूकाल्ट]], [[अल्फ्रेड शुट्ज़]], [[मार्सेल मॉस|मार्सेल मौस]], [[जॉर्ज रित्ज़र]], [[गाए देबोर्ड|गाइ देबोर्ड]] , [[जीन बौड्रीलार्ड|जीन बौद्रिलार्ड]], [[बार्नी ग्लेसर|बार्नी ग्लासेर]], [[ऐन्सेम स्ट्रॉस|एनसेल्म स्ट्रॉस]], [[डोरोथी स्मिथ]], [[इरविंग गोफमैन]], [[गिलबर्टो फ्रेयर|गिल्बर्टो फ्रेयर]], [[जूलिया क्रिस्तेवा]], [[राल्फ द्रेंदोर्फ|राल्फ डहरेनडोर्फ़]], [[हरबर्ट गन्स|हर्बर्ट गन्स]], [[माइकल ब्रावो|माइकल बुरावॉय]], [[निकलस लूमन|निकलस लुह्मन]], [[लूसी इरिगरे]], [[अर्नेस्ट गेल्नर|अर्नेस्ट गेलनेर]], [[रिचर्ड होग्गार्ट|रिचर्ड होगार्ट]], [[स्टुअर्ट हॉल (सांस्कृतिक सिद्घांतकार)|स्टुअर्ट हॉल]], [[रेमंड विलियम्स]], [[फ्रेडरिक जेम्सन|फ्रेडरिक जेमसन]], [[एंटोनियो नेगरी|एंटोनियो नेग्री]], [[अर्नेस्ट बर्गेस]], [[गेरहर्ड लेंस्की|गेर्हार्ड लेंस्की]], [[रॉबर्ट बेल्लाह|रॉबर्ट बेलाह]], [[पॉल गिलरॉय]], [[जॉन रेक्स]], [[जिग्मंट बाऊमन|जिग्मंट बॉमन]], [[जुडिथ बटलर]], [[टेरी ईगलट्न|टेरी ईगलटन]], [[स्टीव फुलर (समाजशास्त्री)|स्टीव फुलर]], [[ब्रूनो लतोर|ब्रूनो लेटर]] , [[बैरी वेलमैन]], [[जॉन थॉम्पसन (समाजशास्त्री)|जॉन थॉम्पसन]], [[एडवर्ड सईद|एडवर्ड सेड]], [[हरबर्ट ब्लूमर|हर्बर्ट ब्लुमेर]], [[बेल हुक्स]], [[मैनुअल कैसटेल्स|मैनुअल कैसल्स]], र [[एंथनी गिडेंस|एंथोनी गिडन्स]]।
प्रत्येक महत्त्वपूर्ण व्यक्ति एक विशेष सैद्धांतिक दृष्टिकोण र अनुस्थापनसंग सम्बद्ध छन्। [[दुर्खीम]], [[मार्क्स]] र [[वेबर]] लाई सामान्यतया समाजशास्त्रको तीन प्रमुख संस्थापकों को
{{Quotation|Marx and Engels associated the emergence of modern society above all with the develo
पङ्क्ति २६:
=== एक प्राज्ञिक विषयको रूप मा समाजशास्त्रको संस्थानिकरण ===
[[चित्र:Ferdinand Toennies Bueste Husum-Ausschnitt.jpg|thumbnail|right|
प्रथम यूरोपीय समाजशास्त्र विभागको स्थापना १८९५ मा, L'Année Sociologique(1896) को संस्थापक [[एमिल दुर्खीम]] द्वारा [[बोर्डोक्स विश्वविद्यालय|बोर्डिऑक्स विश्वविद्यालय]] मा गरियो। १९०४ मा [[यूनाइटेड किंगडम]] मा स्थापित भएको प्रथम समाजशास्त्र विभाग, [[लन्डन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्स|लंदन स्कूल ऑफ़ इकोनोमिक्स एंड पोलिटिकल साइन्स]] (''ब्रिटिश जर्नल ऑफ़ सोशिऑलजी'' को जन्मभूमि) मा भयो।<ref>{{cite web|url=http://www.lse.ac.uk/serials/Bjs/ |title=British Journal of Sociology Website |publisher=Lse.ac.uk |date=2009-04-02 |accessdate=2009-04-20}}</ref> १९१९ मा, जर्मनी मा एक समाजशास्त्र विभागको स्थापना [[लुडविग मैक्समिलिंस म्यूनिख विश्वविद्यालय|लुडविग मैक्सीमीलियन्स यूनिभर्सिटी ऑफ़ म्यूनिख]] मा [[मैक्स वेबर]] द्वारा र १९२० मा [[पोलैंड]] मा [[फ्लोरियन नैनिकी|फ्लोरियन जेनेक]] द्वारा गरियो।
समाजशास्त्रमा अंतर्राष्ट्रीय सहयोग
=== प्रत्यक्षवाद र गैर-प्रत्यक्षवाद ===
पङ्क्ति ३७:
आरंभिक सिद्धान्तकारहरु लाई समाजशास्त्रको ओर [[पद्धति|क्रमबद्ध]] दृष्टिकोण, यस विषयको साथ [[प्राकृतिक विज्ञान|प्रकृति विज्ञान]] को समान नै व्यापक तौरमा व्यवहार गर्नु थियो। किसी पनि सामाजिक दावा वा निष्कर्ष को एक निर्विवाद आधार प्रदान गर्न हेतु, र अपेक्षाकृत कम अनुभवजन्य क्षेत्रों बाट जस्तो [[दर्शन]] बाट समाजशास्त्र को पृथक गर्नको लागि [[अनुभववाद]] र [[वैज्ञानिक विधि]] को महत्व दिने खोजी गरियो। [[सामाजिक वस्तुनिष्ठवाद|प्रत्यक्षवाद]] भन्यो जाने वाला यो दृष्टिकोण यस धारणामा आधारित छ कि केवल प्रामाणिक ज्ञानै वैज्ञानिक ज्ञान हो, र यो कि यस तरह को ज्ञान केवल कठोर वैज्ञानिक र [[मात्रात्मक]] पद्धतिहरु लाई माध्यम बाट, सिद्धान्तहरु लाई सकारात्मक पुष्टिबाट आउन सक्छ। [[एमिल दुर्खीम]] सैद्धांतिक रूपबाटा आधारित अनुभवजन्य अनुसंधान<ref name="Classical Statements10">{{cite book |author=Ashley D, Orenstein DM |title=Sociological theory: Classical statements (6th ed.) |publisher=Pearson Education |location=Boston, MA, USA |year=2005 |page=94|isbn=}}</ref> को एक बड़े समर्थक थे, जो संरचनात्मक नियमहरु लाई दर्शाने को लागि [[सामाजिक तथ्य|"सामाजिक तथ्यों"]] को बीच सम्बन्ध खोजी रहेका थिए। उनको स्थिति "[[अनोमी|एनोमी]]" को खारिज गर्न र सामाजिक सुधारको लागि सामाजिक निष्कर्षों मा उनको रूचिबाट अनुप्राणित हुदथ्यो। आज, दुर्खीम को विद्वता भरा प्रत्यक्षवाद को विवरण, अतिशयोक्ति र अति सरलीकरण को प्रति असुरक्षित हुन सक्छ: कॉम्ट नै एकमात्र ऐसा प्रमुख सामाजिक विचारक था जसले दावा गर्यो कि सामाजिक विभाग पनि कुलीन विज्ञानको समान वैज्ञानिक विश्लेषणको अन्तर्गत आउन सक्छ, जबकि दुर्खीमले अधिक विस्तारबाट मौलिक [[प्रकृति को दर्शनशास्त्र|ज्ञानशास्त्रीय]] सीमाओं को स्वीकृति दिए।<ref name="Classical Statements11">{{cite book |author=Ashley D, Orenstein DM |title=Sociological theory: Classical statements (6th ed.) |publisher=Pearson Education |location=Boston, MA, USA |year=2005 |pages=94-98, 100-104|isbn=}}</ref><ref>फिश, जोनाथन एस. 2005. 'दुर्खीमियन परम्परा का बचाव करते हुए. धर्म, जज्बात और 'नैतिकता एल्डरशट : एशगेट प्रकाशन.</ref>
[[चित्र:Karl Marx.jpg|thumbnail|upright|right|कार्ल मार्क्स]]
प्रत्यक्षवाद को
२० औं शताब्दीको
[[चित्र:Max Weber 1894.jpg|left|120px|upright]]
{{Quotation|''[Sociology is ]'' ... the science whose object is to interpret ''the meaning of social action'' and thereby give a ''causal explanation'' of the way in which the ''action proceeds'' and the ''effects which it produces''. By 'action' in this definition is meant the human behaviour when and to the extent that the agent or agents see it as ''subjectively meaningful'' ... the meaning to which we refer may be either (a) the meaning actually intended either by an individual agent on a particular historical occasion or by a number of agents on an approximate average in a given set of cases, or (b) the meaning attributed to the agent or agents, as types, in a pure type constructed in the abstract. In neither case is the 'meaning' to be thought of as somehow objectively 'correct' or 'true' by some metaphysical criterion. This is the difference between the empirical sciences of action, such as sociology and history, and any kind of ''priori'' discipline, such as jurisprudence, logic, ethics, or aesthetics whose aim is to extract from their subject-matter 'correct' or 'valid' meaning.|[[Max Weber]] ''The Nature of Social Action'' 1922|<ref>Weber, Max ''The Nature of Social Action'' in Runciman, W.G. 'Weber: Selections in Translation' Cambridge University Press, 1991. p7.</ref>}}
वेबर र [[जॉर्ज सिमेल]], दुबै, समाज विज्ञान को क्षेत्र मा [[फरस्टेहेन|फस्टेहेन]] अभिगम (अथवा 'व्याख्यात्मक') को अगुवा रहे; एक व्यवस्थित प्रक्रिया, जसमा एक बाहरी पर्यवेक्षक एक विशेष सांकृतिक समूह, अथवा स्वदेशी लोगो को साथ उनको शर्तहरुमा र उनको अफ्नो दृष्टिकोणको हिसाबबाट जोडिने कोशिश गर्दछ। विशेष रूपबाट, सिमेल को कार्यों को माध्यमबाट, समाजशास्त्र ने प्रत्यक्ष डाटा संग्रह वा भव्य, संरचनात्मक कानूनको नियतिवाद प्रणालीबाट पर, प्रत्यक्ष स्वरूप प्राप्त गर्यो। जीवन भर सामाजिक अकादमीबाट अपेक्षाकृत पृथक रहे, सिमेल ने कॉम्ट वा दुर्खीम को अपेक्षा [[दृग्विषय विज्ञान|घटना-क्रिया-विज्ञान]] र [[अस्तित्ववादी]] लेखकों का स्मरण दिलाते हुए आधुनिकता का स्वभावगत विश्लेषण प्रस्तुत गरे, जिन्होंने सामाजिक वैयक्तिकता को लागि
[[चित्र:Simmel 01.JPG|120px|upright|left]]
{{Quotation|The deepest problems of modern life flow from the attempt of the individual to maintain the independence and individuality of his existence against the soverign powers of society, against the weight of the historical heritage and the external culture and technique of life. The antagonism represents the most modern form of the conflict which primitive man must carry on with nature for his own bodily existence. The eighteenth century may have called for liberation from all the ties which grew up historically in politics, in religion, in morality and in economics in order to permit the original natural virtue of man, which is equal in everyone, to develop without inhibition; the nineteenth century may have sought to promote, in addition to man's freedom, his individuality (which is connected with the division of labor) and his achievements which make him unique and indispensable but which at the same time make him so much the more dependent on the complementary activity of others; Nietzsche may have seen the relentless struggle of the individual as the prerequisite for his full development, while socialism found the same thing in the suppression of all competition - but in each of these the same fundamental motive was at work, namely the resistance of the individual to being levelled, swallowed up in the social-technological mechanism.|[[Georg Simmel]] ''The Metropolis of Modern Life'' 1903|<ref>Simmel, Georg ''The Metropolis of Modern Life'' in Levine, Donald (ed) 'Simmel: On individuality and social forms' Chicago University Press, 1971. p324.</ref>}}
पङ्क्ति ४९:
== बीस औं शताब्दीको विकास ==
[[चित्र:Talcott Parsons (photo).jpg|thumbnail|140px|right|टेल्कोत्त पार्सन्स]]
२० औं शताब्दी को
यूरोप मा, विशेष रूपबाट आतंरिक युद्ध को अवधिको समयमा, अधिनायकवादी सरकारों द्वारा र
२० औं शताब्दीको उत्तरार्ध मा, सामाजिक अनुसंधान तिब्रता साथ सरकारों र उद्यमों द्वारा उपकरणको
१९६० र १९७० को
[[प्रत्यक्षवादी]] परम्परा
== ज्ञान मीमांसा र प्रकृति दर्शनशास्त्र ==
{{Main|Philosophy of social science|Structure and agency}}
विषय का किस हद सम्म [[विज्ञान]] को रूपमा चित्रण गर्न सकिन्छ यो बुनियादी [[प्रकृति का दर्शनशास्त्र|प्रकृति दर्शनशास्त्र]] र [[ज्ञान का सिद्धांत|ज्ञान मीमांसा]] को प्रश्नहरु लाई
आह्वान गर्दछ.कहिलेकही नए अनुभववादको एक नस्लको रूपमा प्रत्यक्षवाद का हास्य चित्रण भएको छ, यस शब्द का कॉम्तेको समय देखि [[वियना सर्किल|वियना सर्कल]] र त्यसभन्दा अगाडीको [[तार्किक प्रत्यक्षवाद|तार्किक वस्तुनिष्ठवाद]] को लागि अनुप्रयोगों का एक समृद्ध इतिहास छ। एकै तरीकाबाट, प्रत्यक्षवाद [[कार्ल पोपर|कार्ल पॉपर]] द्वारा प्रस्तुत [[विवेचनात्मक बुद्धिवाद|महत्वपूर्ण बुद्धिवादी]] गैर-[[औचित्व|न्यायवाद]] को अगाडि आएको छ, जो स्वयं [[थॉमस कुन|थॉमस कुह्न]] को ज्ञान मीमांसा को [[प्रतिमान विस्थापन|प्रतिमान विचलन]] को अवधारणाको ज़रिए विवादित छ। मध्य २० औं शताब्दीको [[भाषाई परिवर्तन|भाषाई]] र [[सांस्कृतिक बदलाव|सांस्कृतिक]] परिवर्तनले समाजशास्त्रमा तेजीसंग अमूर्त दार्शनिक र व्याख्यात्मक सामग्रीमा वृद्धि, र साथै तथाकथित ज्ञानको सामाजिक अधिग्रहणमा "[[उत्तरकालीन आधुनिकता|उत्तरआधुनिक]]" दृष्टिकोण को
[[चित्र:Anthony Giddes at the Progressive Governance Converence, Budapest, Hungary, 2004 october.jpg|thumbnail|upright|left|एंथनी गिडेंस]]
[[संरचना एवं साधन]] सामाजिक सिद्धांतमा एक स्थायी बहस का मुद्दा हो: "के सामाजिक संरचनाएं अथवा मानव साधन किसी व्यक्ति को व्यवहार का निर्धारण गर्दछ?" यस संदर्भ मा [[एजेंसी (समाजशास्त्र)|'साधन']], व्यक्तियों को स्वतन्त्र रूपबाटा कार्य गर्ने र मुक्त चुनाव गर्ने क्षमता इंगित गर्दछ, जबकि '[[सामाजिक संरचना|संरचना]]' व्यक्तिहरु लाई पसंद र कार्यों को सीमित अथवा प्रभावित गर्ने वाले कारकहरु लाई निर्दिष्ट गर्दछ (जस्तो सामाजिक वर्ग, धर्म, लिंग, जातीयता इत्यादि)। संरचना अथवा साधनको प्रधानता मा चर्चा, सामाजिक सत्ता-मीमांसा को मूल मर्मसंग संबंधित छ ("सामाजिक दुनिया के बाट बनेको हो?", "सामाजिक दुनियामा कारक के हो, र प्रभाव के हो?")। उत्तर आधुनिक कालीन आलोचकों का सामाजिक विज्ञानको व्यापक परियोजनाको साथ मेल-मिलाप का एक प्रयास, खास कर ब्रिटेन मा, [[विवेचनात्मक यथार्थवाद]] का विकास रहेकोछ। [[राय भास्कर]] जस्तो विवेचनात्मक यथार्थवादियों को लागी, पारंपरिक प्रत्यक्षवाद, विज्ञान को यानि कि खुद संरचना र साधन को नै संभव गर्ने वाले, सत्तामूलक हालातहरुको समाधानमा नाकामीको कारणबाट 'ज्ञान तर्कदोष' गर्दछ। अत्यधिक संरचनात्मक वा साधनपरक विचारको प्रति अविश्वासको एक र सामान्य परिणाम बहुआयामी सिद्धान्त, विशेष रूपबाट [[टेल्कोट पार्सन्स|टैलकॉट पार्सन्स]] को [[क्रिया सिद्धान्त (समाजशास्त्र)|क्रिया सिद्धान्त]] र [[एंथनी गिडेंस|एंथोनी गिड्डेन्स]] को [[सरंचना का सिद्धांत|संरचनात्मकता का सिद्धान्त]] को विकास रहा छ। अन्य साकल्यवादी सिद्धांतों मा शामिल छ, [[पियरे बौर्दिई|पियरे बौर्डियो]] को [[हेबिटस (समाजशास्त्र)|गठन]] को अवधारणा र [[अल्फ्रेड शुट्ज़]] को काममा पनि [[लाइफ़वर्ल्ड|जीवन-प्रपञ्च]] का [[घटनात्मक|दृश्यप्रपञ्चवाद]] का विचार.
पङ्क्ति ७३:
=== संस्कृति ===
{{Main|Sociology of culture|Cultural Studies}}
[[चित्र:AdornoHorkheimerHabermasbyJeremyJShapiro2.png|thumbnail|right|
सांस्कृतिक समाजशास्त्रमा शब्दों, कलाकृतियों र प्रतीको का [[विवेचनात्मक सिद्धांत|विवेचनात्मक विश्लेषण]] शामिल छ, जो सामाजिक जीवनको रूपों को साथ अन्योन्य क्रिया गर्दछ, चाहे [[उपसंस्कृतियां|उप संस्कृति]] को अंतर्गत हो अथवा ठूलो मात्रामा समाजों को साथ। [[सिंमेल|सिमेल]] को लागी, संस्कृति का तात्पर्य हो "बाह्य साधनों को माध्यमबाट व्यक्तियों का संवर्धन करना, जो इतिहास को क्रममा वस्तुनिष्ठ बनाईएको छ। <ref>लेविने, डोनाल्ड (संस्करण)'सिमेल : व्यक्तित्व र सामाजिक रूपों पर' शिकागो विश्वविद्यालय प्रेस, 1971. pxix.</ref>[[थियोडोर एडोर्नो]] र [[वाल्टर बेंजामिन]] जस्तो [[फ्रैंकफर्ट स्कूल]] को सिद्धांतकारों को लागि स्वयं संस्कृति, एक [[ऐतिहासिक भौतिकवादी|ऐतिहासिक भौतिकतावादी]]विश्लेषण का प्रचलित विषय था। [[सांस्कृतिक अध्ययन|सांस्कृतिक शिक्षा]] को शिक्षणमा सामाजिक जांच-पड़ताल को एक सामान्य विषय को रूप में, १९६४ मा [[इङ्गल्याण्ड]] को [[बर्मिंघम विश्वविद्यालय|बर्मिन्घम विश्वविद्यालय]] मा स्थापित एक अनुसंधान केंद्र, [[समकालीन सांस्कृतिक अध्ययन केन्द्र|समकालीन सांस्कृतिक अध्ययन केंद्र]](CCCS) मा शुरू भयो।[[रिचर्ड होग्गार्ट|रिचर्ड होगार्ट]], [[स्टुअर्ट हॉल (सांस्कृतिक सिद्घांतकार)|स्टुअर्ट हॉल]] र [[रेमंड विलियम्स]] जस्तो बर्मिंघम स्कूल को विद्वानों ने विगत [[नव-मार्क्सवादी]] सिद्धांतमा परिलक्षित 'उत्पादक' र उपभोक्ताओं' को बीच निर्भीक विभाजनमा प्रश्न करते हुए, सांस्कृतिक
=== अपराध र विचलन ===
{{Main|Criminology|Sociology of deviance}}
'विचलन' क्रिया वा व्यवहार का वर्णन गर्दछ, जो [[मानदंड(समाजशास्त्र)|सांस्कृतिक आदर्शों]] सहित औपचारिक रूपबाट लागू-नियमों (उदा.,[[अपराध|जुर्म]]) तथा सामाजिक मानदंडों का अनौपचारिक उल्लंघन गर्दछ.समाजशा स्त्रिहरु लाई यो अध्ययन गर्ने ढील दीईएको छ कि कस्तो यो मानदंड निर्मित हुए; कस्तो त्यो समय को साथ बदलिन्छ; र कसरी त्यो लागू हुदछ। विचलन को
=== अर्थशास्त्र ===
[[चित्र:Die protestantische Ethik und der 'Geist' des Kapitalismus original cover.jpg|thumbnail|right|120px|मैक्स वेबर का द प्रोटेस्टेंट एथिक एंड द स्पिरिट ऑफ़ कैपिटलिस्म]]
{{Main|Economic sociology|Socioeconomics}}
आर्थिक समाजशास्त्र, आर्थिक दृश्य प्रपञ्च का समाजशास्त्रीय विश्लेषण छ; समाजमा आर्थिक संरचनाहरु तथा संस्थाहरुको भूमिका, तथा आर्थिक संरचनाहरु र संस्थाहरु को स्वरूपमा समाज का प्रभाव [[पूंजीवाद]] र [[आधुनिकता]] को बीच सम्बन्ध एक प्रमुख मुद्दा हो। [[मार्क्स]] को [[ऐतिहासिक भौतिकवाद]] ले यो दर्शाउने कोशिश गर्यो कि कसरी प्रकार आर्थिक बलको समाजको ढांचामा मौलिक प्रभाव छ। [[मैक्स वेबर]] ले पनि , हालांकि केही कम निर्धारक तौर पर, सामाजिक समझको लागि आर्थिक प्रक्रियाओँ को महत्वपूर्ण माने। [[जॉर्ज सिमेल]], विशेष रूपबाट अपने ''फ़िलासफ़ी ऑफ़ मनी'' में, आर्थिक समाजशास्त्र को
=== पर्यावरण ===
पङ्क्ति ९५:
=== परिवार र बाल्यकाल ===
{{Main|Sociology of the family|sociology of fatherhood|sociology of childhood}}
परिवार का समाजशास्त्र, विभिन्न सैद्धांतिक दृष्टिकोणोंको ज़रिए परिवार एकक, विशेष रूपमा [[एकल परिवार|मूल परिवार]] र त्यसको आफ्नो अलग [[जातिगत भूमिका|लैंगिक भूमिका]] को आधुनिक ऐतिहासिक उत्थानको जांच गर्दछ। परिवार,
=== लिंग र लिंग-भेद ===
{{Main|Feminist theory|Feminist sociology|Gender theory|Sociology of gender}}
लिंग र लिंग-भेद का समाजशास्त्रीय विश्लेषण, सानो मात्रामा पारस्परिक प्रतिक्रिया र व्यापक सामाजिक संरचना, दुबै स्तरों पर, विशिष्टतः सामर्थ्य र असमानताको संदर्भमा इन श्रेणियों का अवलोकन र आलोचना गर्दछ। यस प्रकारको कार्यको ऐतिहासिक मर्म, [[नारीवादी सिद्धांत|नारीवाद सिद्धान्त]] र [[पितृसत्ता]] को मामला संग जोडिएको छ: जो अधिकांश समाजों मा यथाक्रम महिलाहरु को दमन को स्पष्ट गर्दछ। यद्यपि नारीवादी विचार को तीन 'लहरों', यथा (1) १९ औं शताब्दीको उत्तरार्धमा
=== इंटरनेट ===
पङ्क्ति १०७:
=== ज्ञान ===
{{Main|Sociology of knowledge}}
ज्ञान का समाजशास्त्र, मानवीय विचारों र सामाजिक संदर्भको बीच संबंधों का, जिसमा उसका उदय भएको छ, र समाजों मा प्रचलित विचारोंको प्रभाव का अध्ययन गर्दछ। यो शब्द पहिलो पटक १९२० को
===कानून र दण्ड ===
पङ्क्ति १२२:
सैन्य समाजशास्त्र, [[नागरिक]]-सैन्य संबंधों र अन्य समूहों वा सरकारी एजेंसीहरुको बीच पारस्परिक क्रियाहरु संग पनि संबंधित छ.यो पनि हेर्नुहोला: [[आतंकवाद का समाजशास्त्र]]. शामिल विषय हो:
#
# सेनाको सदस्यहरुको लड़ने इच्छामा परिवर्तन,
# सैन्य एकता,
पङ्क्ति १४९:
=== धर्म ===
{{Main|Sociology of religion}}
धर्म का समाजशास्त्र, धार्मिक प्रथाओं, सामाजिक ढांचों, ऐतिहासिक पृष्ठभूमि, विकास, सार्वभौमिक विषयों र समाजमा धर्मको भूमिकासंग संबंधित छ। सबै समाजों र पूरे अभिलिखित ऐतिहासिक काल में, धर्मको पुनरावर्ती भूमिकामा विशिष्ट ज़ोड दिईरहेको छ.निर्णायक रुपमा धर्मको समाजशास्त्रमा किसी विशिष्ट धर्मसंग जुड़े सच्चाईको दावों का मूल्यांकन शामिल ''छैन'' , यद्यपि धेरै विरोधी सिद्धांतहरुको तुलनाको लागी, [[पीटर एल. बर्गर|पीटर एल.बर्गर]] द्वारा वर्णित, अन्तर्निहित 'विधिक नास्तिकता' को आवश्यकता हुन सक्क्दछ.धर्मको समाजशास्त्रियों ने धर्ममा समाजको प्रभाव र समाजमा धर्मको प्रभाव को, अर्को शब्दमा उनको ''द्वंदात्मक संबंध'' को स्पष्ट गर्ने प्रयास गरेको छ। यो भन्न सकिन्छ कि समाजशास्त्र विषय दुर्खिमले
=== वैज्ञानिक ज्ञान एवं संस्थाएं ===
पङ्क्ति १७८:
| url=http://books.google.com/books?id=FK-004p0J_EC
}}
</ref>.सामाजिक स्तर-विन्यास समाजशास्त्रमा बिल्कुल भिन्न प्रकारबाट उल्लिखित छ। [[संरचनात्मक क्रियावाद]] को समर्थकों का सुझाव छ कि, सामाजिक स्तर-विन्यास अधिकांश राष्ट्र समाजमा मौजूद हुने कारणले, त्यसको अस्तित्वलाई स्थिर गर्ने हेतु मदद देने मा पदानुक्रम लाभकारी हुनु पर्छ। यसको विपरीत, [[द्वंद सिद्धांत|विवादित सिद्धांतकारों]] ने विभजित
=== शहरी र ग्रामीण स्थल ===
{{Main|Urban sociology|Rural sociology}}
शहरी समाजशास्त्रमा सामाजिक जीवन र महानगरीय क्षेत्रमा मानवीय संबंधों का विश्लेषण पनि शामिल छ। यो एक मानक का अध्ययन हो,
== अनुसन्धान विधि ==
पङ्क्ति १९४:
* [[गुणात्मक पद्धति|गुणात्मक डिजाइन]], मात्रात्मकताको सट्टा व्यक्तिगत अनुभव र विश्लेषणमा जोर दिन्छन् र [[सामाजिक क्रियाएं|सामाजिक घटनाको प्रयोजन]] को समझनेसंग जोडिएको छ र अपेक्षाकृत चंद मामलों को मध्य धेरै लक्षणोंको बीच संम्बधमा केन्द्रित छ.
जबकि धेरै पहलुहरु मा काफी हद सम्म भिन्न होते हुए, गुणात्मक र मात्रात्मक, दुबै दृष्टिकोणों मा [[सामाजिक सिद्धांत|सिद्धांत]] र [[डेटा|आंकडों]] को बीच व्यवस्थित अन्योन्य-क्रिया शामिल है.विधि का चुनाव काफी हद सम्म यस कुरामा निर्भर गर्दछ कि अनुसन्धानकर्ता के खोजी रहेको छ। उदाहरणको लागी, एक पूरी आबादी को सांख्यिकीय सामान्यीकरण का खाका खींचनेसंग जोडिएको अनुसन्धानकर्ता, एक प्रतिनिधि नमूना जनसंख्या को एक सर्वेक्षण प्रश्नावली वितरित गर्न सक्दछ। यसको विपरीत, एक अनुसन्धानकर्ता, जो कुनै व्यक्तिको [[सामाजिक क्रिया|सामाजिक कार्य]] को पूर्ण प्रसंगलाई समझना चाहान्छन, नृवंशविज्ञान आधारित [[प्रतिभागी अवलोकन]] वा स्वतन्त्र साक्षात्कार छान्न सक्दछन। सामान्यतया अध्ययन एक 'बहु-रणनीति' डिजाइनको हिस्सा को
जस्तो कि अधिकांश विषयको मामलामा छ, प्रायजसो समाजशास्त्री विशेष अनुसंधान प्रविधीहरु को समर्थन शिविरों मा विभाजित गरिएको छ। यो विवाद सामाजिक सिद्धान्त को ऐतिहासिक कोरसंग संबंधित छ ([[प्रत्यक्षवाद]] र [[गैरप्रत्यक्षवाद|गैर-प्रत्यक्षवाद]], तथा [[संरचना एवं साधन|संरचना र साधन)]].
|