विकिपिडिया

"समाजशास्त्र" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

अन्तरक्रियात्मक रूपमा इतिहास हेर्नुहोस्
← अघिल्लो भिन्नतापछिल्लो भिन्नता →
Content deleted Content added
दृश्यात्मकविकिपाठ
सा r2.6.4) (रोबोट ले परिवर्तन गर्दै: scn:Suciuluggìa
correction, replaced: दोश्रो → दोस्रो (2), पछी → पछि (6) using AWB
पङ्क्ति ११:
को समाचार पत्र'' '''43''' (4):357-377[375].</ref><ref name="Enan">{{citation|title=Ibn Khaldun: His Life and Works|first=Muhammed Abdullah|last=Enan|publisher=[[The Other Press]]|year=2007|isbn=9839541536|page=v}}</ref><ref>{{citation|last=Alatas|first=S. H.|title=The Autonomous, the Universal and the Future of Sociology|journal=Current Sociology|year=2006|volume=54|pages=7–23 [15]|doi=10.1177/0011392106058831}}</ref>
 
शब्द "''sociologie'' " पहिलो पटक १७८० मा [[फ़्रांस|फ़्रांसीसी]] [[निबंधकार]] [[इम्मानुएल यूसुफ सियेज़|इमेनुअल जोसफ सीयस]] (१७४८-१८३६) द्वारा एक अप्रकाशित पांडुलिपिमा लेखीएको थियो।<ref>''Des Manuscrits de Sieyès'' ''1773-1799'' , खंड I और II, क्रिस्टीन फुर द्वारा प्रकाशित, जैक्स गिलहाउमो, Jacques Vallier et Françoise Weil, Paris, Champion>, 1999 और 2007.क्रिस्टीन फुरे और जैक्स गिलहाउमो, ''Sieyès et le non-dit de la sociologie: du mot à la chose'' , in ''Revue d’histoire des sciences humaines'' , Numéro 15, novembre 2006: Naissances de la science sociale पनि देखें.फ्रेंच- भाषाको विकिपीडिया मा पनि लेख 'सोशियोलोजी' देखें.</ref> यो पछीपछि [[ऑगुस्ट कॉम्ट|ऑगस्ट कॉम्ट]](१७९८-१८५७) द्वारा १८३८ मा स्थापित गरियो।<ref>''समाजशास्त्र का एक शब्दकोष'' ,अनुच्छेद: कॉम्ट, अगस्टे</ref> यसभन्दा पहले कॉम्टले "सामाजिक भौतिकी" शब्दको प्रयोग गरेका थिए, तर पछीपछि त्यो अरु द्वारा अपनाईयो, विशेष रूपमा बेल्जियमको तथ्याङ्ग शास्त्री [[एडोल्फ क्योंटेल्ट|एडॉल्फ क्योटेलेट]]। कॉम्टले सामाजिक क्षेत्रको वैज्ञानिक समझको माध्यमबाट इतिहास, मनोविज्ञान, र अर्थशास्त्रलाई एकजुट गर्ने प्रयास गरे। [[फ्रांसीसी क्रांति]] को व्याकुलताको शीघ्र पछीपछि नै लेख्दै, उनले प्रस्थापित गरियो कि सामाजिक [[प्रत्यक्षवाद|निश्चयात्मकता]] को माध्यमबाट सामाजिक खराबीहरुलाई हटाउन सकिन्छ, यो ''द कोर्स इन पोसिटिव फिलोसफी'' (१८३०-१८४२) र ''ए जनरल व्यू ऑफ़ पॉसिटिविस्म'' (१८४४) मा उल्लिखित एक दर्शनशास्त्रीय दृष्टिकोण हो। कॉम्टलाई विश्वास थियो कि एक 'प्रत्यक्षवादी स्तर' मानवीय समझको क्रम मा, [[धार्मिक]] अडकल र [[आध्यात्मिक]] चरण पछीपछि अंतिम चरणलाई चिह्नित गर्नेछ। यद्यपि कॉम्ट को प्रायजसो "समाजशास्त्र को पिता" मानिन्छ,<ref name="comte"/> तथापि यो विषय औपचारिक रूपमा एक अन्य [[संरचनात्मक कार्यवादी|संरचनात्मक व्यावहारिक]] विचारक [[एमिल दुर्खीम]]( १८५८-१९१७) द्वारा स्थापित गरिएको थिएको, जसले प्रथम यूरोपीय प्रा विभागको स्थापना गरे र आगे चलकर प्रत्यक्षवाद को विकास गरे। त्यसबेला देखि, सामाजिक ज्ञानवाद, कार्य पद्धति, र पूछताछको दायरा, महत्त्वपूर्ण रूपमा विस्तृत र अपसारित भएकोछ।
 
=== महत्वपूर्ण व्यक्ति ===
पङ्क्ति ४९:
== बीस औं शताब्दीको विकास ==
[[चित्र:Talcott Parsons (photo).jpg|thumbnail|140px|right|टेल्कोत्त पार्सन्स]]
२० औं शताब्दी को प्रारंभिक वर्ष मा समाजशास्त्र का विस्तार [[U.S|अमेरिका]] मा हुआ जसको तहत [[समाज का विकास|समाजको विकास]] संग संबंधित [[स्थूलसमाजशास्त्र|स्थूल समाजशास्त्र]], र मानव को दैनंदिन सामाजिक संपर्कोंसंग संबंधित, [[सूक्ष्मसमाजशास्त्र|सूक्ष्म समाजशास्त्र]], दुबैको विकास शामिल छ। [[जार्ज हर्बर्ट मीड]], [[हरबर्ट ब्लूमर|हर्बर्ट ब्लूमर]] र पछीपछि [[शिकागो स्कूल (समाजशास्त्र)|शिकागो स्कूल]] को [[व्यावहारिकता|व्यावहारिक]] सामाजिक मनोविज्ञानको आधारमा समाजशास्त्रियों ने [[प्रतीकात्मक पारस्पारिकता|प्रतीकात्मक परस्पारिकता]] विकसित गरे।<ref>[http://www.brocku.ca/MeadProject/The%20Mead%20Project मीड परियोजना]</ref> 1930 को दशक मा, [[टेल्कोत्त पार्सन्स|टेल्कोट पार्सन्स]] ने, चर्चा को [[प्रणाली सिद्धांत|व्यवस्था सिद्धान्त]] र [[साइबरवाद]] को एक उच्च व्याख्यात्मक संदर्भलाई अन्दर राख्दै, [[सामाजिक व्यवस्था]] को अध्ययन को स्थूल र सूक्ष्म घटकों संरचनात्मक र स्वैच्छिक पक्षको साथ एकीकृत गर्दै [[कार्रवाई सिद्धान्त (समाजशास्त्र)|क्रिया सिद्धान्त]] विकसित गर्‍यो। ऑस्ट्रिया र तदनंतर अमेरिका मा, [[अल्फ्रेड शुट्ज़]] ने सामाजिक [[दृग्विषय विज्ञान (दर्शन)|घटना-क्रिया-विज्ञान]] का विकास गरे, जसको पछीपछि [[सामाजिक निर्माणवाद]] को बारे मा जानकारी दिए। त्यस अवधिको समयमा [[फ्रैंकफर्ट स्कूल]] को सदस्यहरुले, सिद्धातमा - [[मैक्स वेबर|वेबर]], [[सिग्मुंड फ्रायड|फ्रायड]] र [[ग्राम्स्की|ग्रैम्स्की]] को अंतर्दृष्टि सहित [[मार्क्सवाद]] को ऐतिहासिक भौतिकवादी तत्वहरु लाई एकीकृत कर [[विवेचनात्मक सिद्धान्त (फ्रैंकफर्ट स्कूल)|विवेचनात्मक सिद्धान्त]] का विकास गरे, यदि हमेशा नाम मा ना रहा हो, तब पनि प्रायजसो [[ज्ञानोदय (अवधारणा)|ज्ञान]] को केन्द्रीय सिद्धांतोंबाट दूर हुने क्रममा पूंजीवादी आधुनिकताको विशेषता अताउदछ.
 
यूरोप मा, विशेष रूपबाट आतंरिक युद्ध को अवधिको समयमा, अधिनायकवादी सरकारों द्वारा र पश्चिम मा रूढ़िवादी विश्वविद्यालयों द्वारा पनि प्रत्यक्ष राजनैतिक नियन्त्रणको कारणों बाट समाजशास्त्रलाई कमज़ोर गर्‍यो। आंशिक रूपबाट, यसका कारण था, [[सामाजिक उदारवाद|उदार]] वा [[वामपंथी]] विचारहरुको आफ्नो स्वयंको लक्ष्य र परिहारको माध्यमबाट यस विषयमा प्रतीत होने वाली अंतर्निहित प्रवृत्ति। यो देखते हुए कि यो विषय [[संरचनात्मक क्रियावाद|संरचनात्मक क्रियावादियों]] द्वारा गठित गरेको थियो: जैविक [[सामाजिक सामंजस्य|सम्बद्धता]] र [[सामाजिक एकता]] संग संबंधित यो अवलोकन कही न कहीं निराधार थियो (हालांकि यो पार्सन्स नै थिए जसले दुर्खीमियन सिद्धांतलाई अमेरिकी दर्शकहरुसंग परिचय गराए, र अव्यक्त रूढ़िवादिताको लागि उसको विवेचना को आलोचना, इरादाबाट कहीं ज़्यादा गरियो)।<ref>फिश, जोनाथन एस. 2005. 'दुर्खीमियन परम्परा का बचाव करते हुए. धर्म, जज्बात र 'नैतिकता एल्डरशट : ऐश्गेट प्रकाशन.</ref> उस समयमा क्रिया सिद्धान्त र अन्य व्यवस्था सिद्धान्त अभिगमों को प्रभावको कारण २० औं शताब्दीको मध्य मा U.S-अमेरिकी समाजशास्त्रलाई, धेरै वैज्ञानिक भएको एक सामान्य तर असार्वभौमिक प्रवृति थियो।
 
२० औं शताब्दीको उत्तरार्ध मा, सामाजिक अनुसंधान तिब्रता साथ सरकारों र उद्यमों द्वारा उपकरणको रूप मा अपनाया जाने लगा.समाजशास्त्रीहरुले नया प्रकारको [[मात्रात्मक शोध|मात्रात्मक]] र [[गुणात्मक अनुसन्धान]] विधियों का विकास गरे। १९६० को दशकमा विभिन्न [[सामाजिक आंदोलन|सामाजिक आंदोलनों]] को उदयको समानान्तर, विशेष रूपबाट ब्रिटेन मा, [[सांस्कृतिक बदलाव|सांस्कृतिक परिवर्तन]] ने सामाजिक संघर्ष (जस्तो [[नव-मार्क्सवाद]], [[नारीवादको दोश्रोदोस्रो लहर]] र [[जातीय संबंध|जातीय सम्बन्ध]]) मा जोर देते [[द्वंद सिद्धांत|विरोधी सिद्धान्त]] का उदय देखे, जसले क्रियावादी दृष्टिकोणको सामना गरे। [[धार्मिक समाजशास्त्र|धर्मको समाजशास्त्र]] ने उस दशक मा, [[धर्मनिरपेक्षता|धर्मनिरपेक्षीकरण लेखों]], भूमंडलीकरणको साथ धर्म को अन्योन्य-क्रिया, र धार्मिक अभ्यासको परिभाषामा नया बहसको साथ पुनर्जागरण देखियो।[[गेर्हार्ड लेंसकी|लेंस्की]] र [[जॉन मिल्टन यिन्गेर|यिन्गेर]] जस्तो सिद्धान्तकारों ने धर्मको 'वृत्तिमूलक' परिभाषाको रचना गरे; यस बातको पड़ताल करते हुए कि धर्म के ''गर्द'' छ, बजाय आम परिप्रेक्ष्य मा कि, ''यो के हो''। यस प्रकार, विभिन्न नए सामाजिक संस्थानों र आंदोलनों को उनको धार्मिक भूमिकाको लागि निरीक्षित गर्न सकिन्छ। [[ल्युकास|ल्युकस]] र [[ग्राम्स्की]] को परम्परामा मार्क्सवादी सिद्धांतकारहरुले [[वस्तु आसक्ति|उपभोक्तावाद]] का परीक्षण समरूपी शर्तहरुमा गर्न जारी राखे।
 
१९६० र १९७० को दशक मा तथाकथित [[उत्तर-संरचनावादी|उत्तर-सरंचनावादी]] र [[उत्तर आधुनिकतावादी|उत्तर-आधुनिकतावादी]] सिद्धान्त ने, [[नीत्शे]] र [[दृग्विषय विज्ञान|घटना-क्रिया विज्ञानियों]] को साथ-साथ शास्त्रीय सामाजिक वैज्ञानिहरुलाई आधारित गर्दै, सामाजिक जांचको साचोमा धेरै प्रभाव पारे। प्रायजसो, [[अंतरपाठसम्बन्ध|अंतरपाठ-सम्बन्ध]], [[पैस्टीश|मिश्रण]] र [[व्यंग्य]], द्वारा चिह्नित र सामान्य रुपमा सांस्कृतिक शैली 'उत्तर [[आधुनिकतावाद|आधुनिकता]]' को रूपमा समझे जाने वाले उत्तरआधुनिकताको सामाजिक विश्लेषण ने एक पृथक ''युग'' पेश गर्‍यो जो सबंधित छ (1) [[मेटा नरेटिव्स|मेटानरेटिव्स[अधिवर्णन]]] को विघटन बाट (विशेष रूप बाट [[ल्योटार्ड]] को कार्यहरुमा), र (2) [[वस्तु आसक्ति|वस्तु पूजा]] र पूंजीवादी समाजको उत्तरार्ध मा खपतको साथ प्रतिबिंबित होती पहचानबाटा [[गाई डेबोर्ड|(डेबोर्ड;]] [[बौड्रीलार्ड|बौड्रीलार्ड;]] [[फ्रेडरिक जेमसन|जेम्सन]]).<ref>सांस्कृतिक अध्ययन : सिद्धान्त र अभ्यास. द्वारा: बार्कर, क्रिस. सेज प्रकाशन, 2005. p446.</ref> उत्तर आधुनिकता का सम्बन्ध मानव इकाईको ज्ञानोदय धारणाको केही विचारकद्वारा अस्वीकृतिसंग पनि जोडिएको छ, जस्तो [[मिशेल फूको]], [[क्लाड लेवी-स्ट्रॉस]] र कुछ हद सम्म [[लुई अल्तूसर|लुईस आल्तुसेर]] द्वारा मार्क्सवाद को [[गैर-मानवतावाद]] को साथ मिलाने का प्रयास. इन आन्दोलनसंग जोडिएको अधिकांश कतार सिद्धांतकारों ने उत्तर आधुनिकतालाई कुनै तरहको विवेचनात्मक पद्धतिको सट्टा एक ऐतिहासिक घटनाको रूप मा स्वीकार गर्न महत्ता दिदै, सक्रिय रूपबाट यस लेबललाई नकार दिए। तर पनि, सचेत उत्तर आधुनिकताको अंश सामान्य रूप मा सामाजिक र राजनैतिक विज्ञान मा उभरते रहे.एंग्लो-सैक्सन दुनिया मा काम कर रहे समाजशास्त्री, जस्तो [[एंथनी गिडेंस|एन्थोनी गिडेंस]] र [[जिग्मंट बाऊमन]], ने एक विशिष्ट "नए" ''स्वाभाविक'' युग का प्रस्ताव रखने को बजाय [[सञ्चार]], [[वैश्वीकरण|वैश्विकरण]], र आधुनिकताको 'उच्च चरण' को मामला मा [[पूर्व सम्बन्धिता (सामाजिक सिद्धांत)|अड़तिया पुनरावृति]] को सिद्धातमा ध्यान दिए।
पङ्क्ति ९९:
=== लिंग र लिंग-भेद ===
{{Main|Feminist theory|Feminist sociology|Gender theory|Sociology of gender}}
लिंग र लिंग-भेद का समाजशास्त्रीय विश्लेषण, सानो मात्रामा पारस्परिक प्रतिक्रिया र व्यापक सामाजिक संरचना, दुबै स्तरों पर, विशिष्टतः सामर्थ्य र असमानताको संदर्भमा इन श्रेणियों का अवलोकन र आलोचना गर्दछ। यस प्रकारको कार्यको ऐतिहासिक मर्म, [[नारीवादी सिद्धांत|नारीवाद सिद्धान्त]] र [[पितृसत्ता]] को मामला संग जोडिएको छ: जो अधिकांश समाजों मा यथाक्रम महिलाहरु को दमन को स्पष्ट गर्दछ। यद्यपि नारीवादी विचार को तीन 'लहरों', यथा (1) १९ औं शताब्दीको उत्तरार्धमा प्रारंभिक लोकतांत्रिक [[मताधिकार]] आंदोलन, (2)१९६० को [[नारीवादको दोश्रोदोस्रो लहर]] र जटिल शैक्षणिक सिद्धान्त का विकास, तथा (3) वर्तमान [[नारीवादको तेस्रो-लहर|'तीसरी लहर']], जो सेक्स र लिंगको विषयमा सबै सामान्यीकरणोंबाट दूर होती प्रतीत हुदछ, एवं [[उत्तर आधुनिकतावाद|उत्तरआधुनिकता]], [[गैर मानवतावादी|गैर-मानवतावादी]], [[उत्तर मानवतावाद|पश्चमानवतावादी]], [[समलैंगिक सिद्धान्त]] संग नज़दीकबाट जोडिएको छ। [[मार्क्सवादी नारीवाद]] र [[काला नारीवाद|स्याह नारीवाद]] पनि महत्वपूर्ण स्वरूप हो। लिंग र लिंग-भेद को अध्ययन, समाजशास्त्रको अंतर्गत हुनुको सट्टा, उसको साथ-साथ विकसित भएको छ। हालांकि अधिकांश विश्वविद्यालयों को पास यस क्षेत्रमा अध्ययनको लागि पृथक प्रक्रिया होईन, तथापि यसलाई सामान्यतया सामाजिक विभागों मा पढाईन्छ.
 
=== इंटरनेट ===
पङ्क्ति ३३४:
 
{{Link FA|bs}}
 
[[af:Sosiologie]]
[[am:የባሕል ጥናት]]
"https://ne.wikipedia.org/wiki/समाजशास्त्र" बाट अनुप्रेषित