"वनस्पति विज्ञान" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

[[File:504px-Pinguiculagrandiflora1web.jpg|thumb|बटरवर्थ कोबटरवर्थको पुष्प]]

[[File:Stem-cross-section.jpg|thumb|पादप तने कोतनेको क्रॉस सेक्शन [http://www.hydroponicist.com Winterborne J, 2005. ''Hydroponics - Indoor Horticulture'']</ref>]]

जीव जन्तुहरु या कुनै पनि जीवित वस्तुवस्तुको को अध्ययन कोअध्ययनको [[जीवविज्ञान]] या बायोलोजी (Biology) भन्दछन्। यस विज्ञान कोविज्ञानको दुइ मुख्य शाखाहरु हुन्/छन् :

(1) प्राणिविज्ञान (Zoology), जसमा जन्तुहरु कोजन्तुहरुको अध्ययन हुन्छ र

सामान्य अर्थ मा जीवधारियहरुलाइ दुइ प्रमुख वर्गों - प्राणिहरु र पादपों - मा विभक्त गर्एको छ। दुवै मा अनेक समानताएँ हुन्/छन्। दुवै कोदुवैको शरीररचनाहरु लाइशिकाओं र ऊतकों से बनी हुन्/छन्। दुवै कोदुवैको जीवनकार्य मा ठूलो समानन्छ। उनिको जनन मा पनि सादृश्य है। उनिको श्वसनक्रिया पनि प्राय: एक सी है। पादप मा जीवन कोजीवनको अन्य लक्षण, जस्तै नयाँ जीवद्रव कोजीवद्रवको बनाउन, नयाँ कोशिकाहरुलाई निरंतर बनाउन र पुरानी कोपुरानीको नष्ट होने देने कोदेनेको क्षमता, हुन्छन्। पादपहरुमा अन्य जीवलक्षण, जस्तै वर्धन, जनन इत्यादि कोइत्यादिको क्षमता, पनि पाइन्छन्।

पादप प्राणी जीवधारियों से धेरै जस्तै/तरिका से भिन्न हुन्छन्। जस्तै पादपहरुमा [[पर्णहरित]] (chlorophyll) नामक हरीयो पदार्थ रहइन्छ, जुन प्राणी जीवधारियहरुमा हुँदैन। पादपोंपादपोंको को कोशिकाहरु कोकोशिकाहरुको दीवारें सेलुलोज (cellulose) को बनी हुन्छं, जस्तो प्राणी जीवधारियहरुमा हुँदैन। अधिकांश पादपहरुमा गमनशीलता हुदैन, जुन प्राणी जीवधारियहरुको एक विशिष्ट लक्षण हो।

== पादप विज्ञान कोविज्ञानको शाखाहरु ==

(विस्तृत जानकारी कोजानकारीको लागि '''[[पादप विज्ञान कोविज्ञानको शाखाहरु]]''' हेर्नुहोस। )

पादपविज्ञान कोपादपविज्ञानको समुचित अध्ययन कोअध्ययनको लागि यसलाइ अनेक शाखाहरु मा विभक्त गर्एको छ, जसमा निम्नलिखित प्रमुख हुन्/छन् :

1. '''[[आकारिकी]] (Morphology)''' - यसको अंतर्गत पादप मा आकार, बनावट इत्यादि कोइत्यादिको अध्ययन हुन्छ। आकारिकी आंतर हुन सक्छ या बाह्य।

2. '''[[कोशिकानुवंशिकी]] (Cytogenetics)''' - यसको अंतर्गत कोशिकाकोशिकाको को अंदर कोअंदरको सबै चीजहरु का, कोशिका तथा केंद्रक (nucleus) को विभाजन कोविभाजनको विधियहरुको तथा पौधे किस प्रकार आफ्नो जस्तै गुणोंवाली नयाँ पीढ़ियहरुलाइ जन्म देते हुन्/छन् इत्यादि का, अध्ययन हुन्छ।

3. '''[[परिस्थितिकी]] (Ecology)''' - यसको अंतर्गत पादपों र उनिको वातावरण कोवातावरणको आपसी सम्बन्ध कोसम्बन्धको अध्ययन हुन्छ। यसमा बिरुवाहरु कोबिरुवाहरुको सामाजिक जीवन, भौगोलिक विस्तार तथा अन्य मिलती जुलती चीजहरु कोचीजहरुको पनि अध्ययन गरिन्छ।

4. '''[[शरीर-क्रिया-विज्ञान]] (Physiology)''' - यसको अंतर्गत जीवनक्रियाओं (life processes) को बृहत् रूप से अध्ययन हुन्छ।

5. '''[[भ्रूणविज्ञान]] (Embryology) '''- यसको अंतर्गत लैंगिक जनन कोजननको विधि मा जब से युग्मक बनछन र गर्भाधान कोगर्भाधानको पश्चात् भ्रूण कोभ्रूणको पूरा विस्तार हुन्छ तब सम्म को दशाओंसम्मको कोदशाओंको अध्ययन गरिन्छ।

6. '''[[विकास]] (Evolution)''' - यसको अंतर्गत पृथ्वी मा नाना प्रकार कोप्रकारको प्राणी या पादप किस जस्तै/तरिका र कब पहिले पहल जन्मिए हुनेछन् र किन अन्य जीवों से उनिको उत्पत्ति कोउत्पत्तिको सम्बन्ध है, यसको अध्ययन हुन्छ।

7. '''[[आर्थिक पादपविज्ञान]]''' - यसको अंतर्गत बिरुवाहरुबिरुवाहरुको को उपयोगिता कोउपयोगिताको सम्बन्ध मा अध्ययन हुन्छ।

8. '''[[पादपाश्मविज्ञान]]''' (Palaeobotany) - यसको अंतर्गत हामी उनी बिरुवाहरु कोबिरुवाहरुको अध्ययन गर्छन् जुन यस पृथ्वी मा हजारों, लाखों या करोडों वर्ष पूर्व उगते थिए मा अब हैन उगते। उनिको अवशेष नै अब चट्टानों या पृथ्वी स्तरहरु मा दबे यत्र तत्र पाइन्छन्।

9. '''[[वर्गीकरण]]''' या '''[[क्रमबद्ध पादपविज्ञान]]''' (Taxonomy or Systematic botany) - यसको अंतर्गत बिरुवाहरुबिरुवाहरुको को वर्गीकरण कोवर्गीकरणको अध्ययन गर्छन्। पादप संघ, वर्ग, गण, कुल इत्यादि मा विभाजित गरे जान्छन्।

18औं या 19औं शताब्दी से नै अंग्रेज या अन्य यूरोपियन वनस्पतिज्ञ भारत मा आने लगे र यहाँयहाँको को बिरुवाहरु कोबिरुवाहरुको वर्णन गरे र उनिको नमूने आफ्नो देश लिए। डाक्टर जे. डी. हूकर ले लगभग 1860 ई. मा भारत कोभारतको धेरै से बिरुवाहरु कोबिरुवाहरुको वर्णन आफ्नो आठ भागहरुमा लिखी "फ्लोरा औव ब्रिटिश इंडिया" नामक पुस्तक मा गरेको छ।

(विस्तृत विवरण कोविवरणको लागि '''[[पादप वर्गीकरण]]''' हेर्नुहोस। )

[[डार्विन]] (Darwin) को विचारै कोविचारैको प्रकाश मा आउन लाई पश्चात् यो वर्गीकरण बिरुवाहरु कोबिरुवाहरुको उत्पत्ति तथा आपसी संबंधों मा आधारित हुन थाल्यो। यस्तो/यस्ता/यसरी वर्गीकरण कोवर्गीकरणको प्राकृतिक पद्धति (Natural System) भन्दछन् र जुन वर्गीकरण यस दृष्टिकोण कोदृष्टिकोणको हैन ध्यान मा रखते उसलाइ कृत्रिम पद्धति (Artificial System) भन्दछन्।