"देवीभागवत पुराण" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

महर्षि पराशर र देवी सत्यवतीका संयोग बाट श्रीनारायणका अंशावतार देव व्यासजीको जन्म भयो। व्यासजीले आफ्ना समय र समाजको स्थिति चिन्हारीदै वेदहरुको चार भागहरुमा विभक्त गरे र आफ्ना चार पटु शिष्यहरुको तीका बोध गराया। यसका पश्चात् वेदाध्ययनका अधिकार बाट वंचित नर-नारीहरुको मंदबुद्धीहरुका कल्याण कोकल्याणको लागि अट्ठारह पुराणहरुको रचना गर्‍यो, ताकि ती पनि धर्म-पालनमा समर्थ छ सकहरु। सूतजीले भने-महात्मन्! गुरुजीका आदेशानुसार सत्रह पुराणहरुका प्रसार एवं प्रचारको दायित्व मुझमा आयो, तर भोग र मोक्षदाता भागवत पुराण स्वयं गुरुजीले जन्मेजयलाई सुनाए। तपाईं जान्दछन्-जन्मेजयका पिता राजा परीक्षितलाई तक्षक सर्पले डस लागि थियो र राजाले आफ्नो हत्एका कल्याण कोकल्याणको लागि श्रीमद् भागवत् पुराणको श्रवण गरे थियो। राजाले नौ दिन निरंतर लोकमाता भगवती दुर्गाको पूजा-आराधनाको तथा मुनि वेदव्यासका मुख बाट लोकमाताको महिमा बाट पूर्ण भागवत पुराणको श्रवण गरे। सूतजीले भने-महात्मन्! गुरुजीका आदेशानुसार सत्रह पुराणहरुका प्रसार एवं प्रचारको दायित्व मुझमा आयो, तर भोग र मोक्षदाता भागवत पुराण स्वयं गुरुजीले जन्मेजयलाई सुनाए। तपाईं जान्दछन्-जन्मेजयका पिता राजा परीक्षितलाई तक्षक सर्पले डस लागि थियो र राजाले आफ्नो हत्एका कल्याण कोकल्याणको लागि श्रीमद् भागवत् पुराणको श्रवण गरे थियो। राजाले नौ दिन निरंतर लोकमाता भगवती दुर्गाको पूजा-आराधनाको तथा मुनि वेदव्यासका मुख बाट लोकमाताको महिमा बाट पूर्ण भागवत पुराणको श्रवण गरे।

:देवी पुराणका पढ़ले एवं सुनले बाट भयंकर रुँग, अतिवृष्टि, अनावृष्टि भूत-प्रेत बाधा, कष्ट योग र दोश्रोदोस्रो आधिभौतिक, आधिदैविक तथा आधिदैहिक कष्टहरुका निवारण छ जान्छ। सूतजीले यसको लागि एक कथाको उल्लेख गरदै भने-वसुदेव जी द्वारा देवी भागवत पुराणलाई पारायणको फल नैं थियो कि प्रसेनजितलाई ढूंढ़ले गए श्रीकृष्ण संकट बाट मुक्त हुँकर सकुशल घर फर्किए थिए। यस पुराणका श्रवण बाट दरिद्र धनी, रुँगी-नीरोगी तथा पुत्रहीन स्त्री पुत्रवती छ जान्छ। ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य तथा शूद्र चतुर्वर्णहरुका व्यक्तीहरु द्वारा समान रूप बाट पठनीय एवं श्रवण योग्य यो पुराण आयु, विद्या, बल, धन, यश तथा प्रतिष्ठा दिन वाला अनुपम ग्रंथ छ।

:सूतजी बोले-देवी भागवतको कथा-श्रवण बाट भक्तहरु र श्रद्धालु श्रोताहरुलाई ऋद्धि-सिद्धिको प्राप्ति हुँन्छ। मात्र क्षणभरको कथा-श्रवण बाट पनि देवीका भक्तहरुको कहिले कष्ट नहुँता। सबै तीर्थहरु र व्रतहरुका फल देवी भागवतका एक बारका श्रवण मात्र बाट प्राप्त छ जान्छ। सतयुग, त्रेता तथा द्वापरमा त मनुष्य कोमनुष्यको लागि अनेक धर्म-कर्म छन्, तर कलियुगमा त पुराण सुननेका अतिरिक्त कुनै अन्य धार्मिक आचरण छैन। कलियुगका धर्म-कर्महीन तथा आचारहीन मनुष्यहरुका कल्याण कोकल्याणको लागि नैं श्री व्यासजीले पुराण-अमृतको सृष्टि गरेका थिए। देवी पुराणका श्रवण कोश्रवणको लागि यसै त सबै समय फलदायी छ, तर फेरि पनि आश्विन, चैत्र, मार्गशीर्ष तथा आषाढ मासहरुएवं दोनहरुनवरात्रहरुमा पुराणका श्रवण बाट विशेष पुण्य हुन्छ। वास्तवमा यो पुराण नवाह्र यज्ञ छ, जुन सबै पुण्य गर्महरुबाट सर्वोपरि एवं निश्चित फलदायक छ।यस नवाह्न यज्ञ बाट छली, मूर्ख, अमित्र, वेद-विमुख निंदक, चोर, व्यभिचारी, उठाईगीर, मिथ्याचारी, गो-देवता-ब्राह्मण निंदक तथा गुरुद्वेषी जैबाट भयानक पापी शुद्ध र पापरहित छ जान्छन्। बड़े-बड़े व्रतहरु, तीर्थ-यात्राहरु, बृहद् यज्ञहरुए तपहरुबाट पनि त्यो पुण्य फल प्राप्त नहुँता जुन श्रीमद् देवी भागवत् पुराणका नवाह्र पारायण बाट प्राप्त हुन्छ।

प्रसेनजितका न फर्कनुमा द्वारकामा यो अफवाह फैल गई कि कृष्णलाई सत्राजित द्वारा मणि दिन बाट इनकार गर्नेमा दुर्भावनावश कृष्णले प्रसेनजितको हत्ए गरा दी र मणिमा आफ्नो अधिकार गरेर लियो। कृष्ण यस अफवाह बाट दु:खी हुँकर प्रसेनजितलाई हराजले कोहराजलेको लागि निकल पड़े।वनमा कृष्ण र तीसहितीहरुले प्रसेनजित सहित एक सिंहलाई पनि मरयो पाया। ती्हहरु वहाँ रीछका खुट्टाहरुका निशानहरुका संकेत पनि मिले, जुन भित्र गुफामा प्रवेशका सूचक थिए। यसबाट कृष्णले सिंहलाई मारले तथा मणिका रीछका पास हुँनेको अनुमान लगाया।

आफ्ना साथीहरुलाई बाहिर रहएर प्रतीक्षा गर्ले कोगर्लेको लागि भन्एर स्वयं कृष्ण गुफाका भित्र प्रवेश गरेर गए। एकदम समय पछि पनि कृष्णका फिर्ता न आनमा निराश हुँकर लौटे साथीले कृष्णका पनि मारे जानेको मिथ्ए प्रचार गरेर दियो।

वसुदेवले भने-मेरी प्रार्थना स्वीकार गरका गुरुदेवले विंध्याचल पर्वतमा गएर ब्राह्मणहरुसहित देवीको आराधना-अर्चना गरयो। विधि-विधानपूर्वक देवी भागवतको नवाह्र यज्ञ गरे। अनुष्ठान पूर्ण हुँनेमा गुरुदेवले मलाई यसको सूचना देदै भने-देवीले प्रसन्न हुँकर यो आकाशवाणी गरेकाछन्-मेरी प्रेरणा बाट स्वयं विष्णु पृथ्वीका कष्ट निवारण हेतु वसुदेव देवकीका घर अवतार लिंगे। वसुदेवलाई चाहिए कि उनी बालकलाई गोकुल ग्रामका नंद-यशोदाका घर पुगा दिनुहोस् र त्यसै समय उत्पन्न यशोदाको बालिकालाई ल्याएर आठऔं संतानका रूपमा कंसलाई सौंप दहरु। कंस यथावत् बालिकालाई धरतीमा पटक देगा। त्यो बालिका कंसका हात बाट तत्काल छूटकर दिव्य शरीर धारण गर, मेरा नैं अंश रूप बाट लोक कल्याण कोकल्याणको लागि विध्यांचल पर्वतमा वास गरेगी।गर्ग मुनि द्वारा यस अनुष्ठान फललाई सुन गरेर मले प्रसन्नता व्यक्त गरदै अगाड़ि घटी घटनाहरु मुनिका कथनानुसार पूरी कीं र कृष्णको रक्षा गरयो। यो विवरण सुनाएर वसुदेव नारदजी बाट भन्न लगे-मुनिवर ! सौभाग्य बाट तपाईंको आगमन मेरा लागि शुभ छ। अत: तपाईं नैं मलाई देवी भागवत पुराणको कथा सुनाएर उपकृत गरहरु।

भगवतीको कृपा बाट जामवंतलाई पूर्व स्मृति छ आए। त्रेतामा रावणको वध गर्ले वाला रामलाई नैं द्वापरमा कृष्णका रूपमा अवतरित जानेर तीको वंदना गरयो। अज्ञानमा गरे अपराध कोअपराधको लागि क्षमा मांगी। मणि सहित आफ्नो पुत्री जांबवतीलाई पनि प्रसन्नतापूर्वक कृष्णलाई समर्पित गरेर दियो।

देवी भागवत पुराणका अनुसार आगत मुनीहरुलाई यो कथा सुनादै सूतजी बोले-श्रद्वालु ऋषीहरु ! कथा श्रवण कोश्रवणको लागि श्रद्धालु जनहरुको शुभ मुहूर्त निकलवाले कोनिकलवालेको लागि कुनै ज्योतिर्विद् बाट सल्लाह लिनी चाहिए वा फेरि नवरात्रहरुमा नैं यो कथा-श्रवण उपयुक्त छ। यस अनुष्ठानको सूचना विवाहका समान नैं आफ्ना सबै बंधु-बांधवहरु, सगे-संबंधियहरु, परिचितहरु, ब्राह्मण, क्षत्रियहरु, वैश्यहरु, शूद्रहरुएवं स्त्रीहरुलाई पनि आमन्त्रित गर्नु पर्छ। जुन जत अधिक समय श्रवणमा दे सके, त्यति अवश्य दे। सबै आगंतुकहरुका स्वागत सत्कार आयोजनको धर्म छ। कथा-स्थललाई गोबर बाट लीपकर एक मंडप र उनको माथि एक गुंबदका आकारको चंदोवा लटकाकर यसका माथि देवी चित्र युक्त ध्वजा फहरा देनी चाहिए। कथा सुनाले कोसुनालेको लागि सदाचारी, गर्मकांडी, निर्लोभी कुशल उपदेशकलाई नैं नियुक्त गर्नु पर्छ। प्रात:काल स्नान आदि बाट निवृत्त हुँकर स्वच्छ वस्त्र धारण गरेर कलशको स्थापना गर्नी चाहिए। गणेश, नवग्रह, योगिनी, मातृका, क्षेत्रपाल, बटुक, तुलसी विष्णु तथा शंकर आदिको पूजा गरका भगवती दुर्गाको आराधना गर्नी चाहिए। देवीको षोडशोपचार पूजा-अर्चना गरका देवी भागवत ग्रंथको पूजा गर्नी चाहिए तथा देवी यज्ञ निर्विघ्न समाप्त हुँनेको अभ्यर्थना गर्नी चाहिए। प्रदक्षिणा र नमस्कार गरदै देवीको स्तुति प्रारंभ गर्नी चाहिए। तत्पश्चात् ध्यानावस्थित हुँकर देवी कथा श्रवण गर्नी चाहिए।कथाका श्रवणकालमा श्रोता अथवा वक्तालाई क्षौर गर्म नगरवाना चाहिए। भूमिमा शयन ब्रह्मचर्यको पालन सादा भोजन संयम शुद्ध आचरण सत्य भाषण, तथा अहिंसाको व्रत लिनु पर्छ। तामस पदार्थ यथा-प्याज, लहसुन, मांस, मदिरा आदिको भक्षण पनि वर्जित छ। स्त्री-प्रसंगको बलपूर्वक त्याग गर्नु पर्छ।नवाह्न यज्ञको समाप्तिमा नवहरु दिन अनुष्ठानको उद्यापन गर्नु पर्छ। उनी दिन वक्ता तथा भागवत पुराण दोनहरुको पूजा गर्नी चाहिए। ब्राह्मण तथा कुमारिकाहरुलाई भोजन एवं दक्षिणा दिएर तृप्त गर्नु पर्छ। गायत्री मन्त्र बाट हुँम गरका स्वर्ण मंजूषामा अधिष्ठित भागवत पुराण वक्ता ब्राह्मणलाई दानमा देदै दक्षिणादि बाट संतुष्ट गरदै उबाट विदा गर्नु पर्छ। पूर्वोक्त विधि-विधान बाट निष्काम भाव बाट पारायण गर्ले वाला श्रोता श्रद्धालु मोक्षपदलाई र सकाम भाव बाट पारायण गर्ले वाला आफ्ना अहिलेष्टलाई प्राप्त गर्दछ। कथा-श्रवणका समय कुनै पनि प्रकारको वार्तालाप, ध्यानभग्नता, आसन बदलने, ऊंघले वा अश्रद्धा बाट ठूलो भारी हानि छ सक्दछअत: यस्तो नगर्नु पर्छ। सूतजी महाराजले भने-अठारह पुराणहरुमा देवी भागवत् पुराण त्यसै प्रकार सर्वोत्तम छ, जस प्रकार नदीहरुमा गंगा, देवहरुमा शंकर, काव्यहरुमा रामायण, प्रकाश श्रोतहरुमा सूर्य, शीतल्दै र आह्लादमा चंद्रमा, क्षमाशीलहरुमा पृथ्वी, गंभीरतामा सागर र मन्त्रहरुमा गायत्री आदि श्रेष्ठ छन्। यो पुराण श्रवण सबै प्रकारका कष्टहरुका निवारण गरका आत्मकल्याण गर्दछ। अत: यसका पारायण सबै कोसबैको लागि श्रेष्ठ एवं वरेण्य छ।