विकिपिडिया

"अनन्त चतुर्दशी" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

अन्तरक्रियात्मक रूपमा इतिहास हेर्नुहोस्
← अघिल्लो भिन्नतापछिल्लो भिन्नता →
Content deleted Content added
दृश्यात्मकविकिपाठ
सा maintenance, replaced: िी → ि
कुनै सम्पादन सारांश छैन
पङ्क्ति १:
भाद्र महिनाको शुक्ल पक्षको चतुर्दशीलाई अनन्त चतुर्दशी भनिन्छ।<ref>कृष्णप्रसाद कोइराला, उपप्राध्यापक, पिण्डेश्वर विद्यापीठ, धरान, नेपाल</ref> यस दिन भगवान् अनन्तको पूजा, आराधना र व्रत हुने गर्दछ। यस दिन अनन्तका रूपमा भगवान् हरिको पूजा गरिन्छ। रुवा, रेशमी धागो वा कुशले बनाएको चौधवटा गाँठो भएको अनन्तको निर्माण गरी पुरुषले दाहिने तथा नारीहरुनारीहरुले देब्रे हाथमा हातमा अनन्त धारण गर्दछगर्ने रूईचलन वाछ। रेशमकारुवा धागेवा कुंकमीरेशमको रंगमाधागो कुङ्कुमको रंगेरङ्गद्वारा हुन्छन्रंगाउने रगरिन्छ। उनमायो चौदहसामूहिक गाँठारूपमा हुन्छन्।नगरेर यिनैंव्यक्तिगत धागहरुबाटरूपमा अनन्तको निर्माण हुन्छ। यो व्यक्तिगतगरिने पूजा छ,हो। यसकोयस पर्वमा कुनै सामाजिक धार्मिक उत्सव हुँदैन। अग्नि पुराण[1]<ref> अग्नि पुराण १९२/७-१०</ref>मा यसको विवरण छ। चतुर्दशीलाईयस दर्भबाटदिन बनीकलशको हरिकोजलमा प्रतिमास्थापना की,गरिएको जोतथा कलशकाकुशबाट जलमानिर्मित भगवान् राखेकोश्रीहरिको हुन्छ,प्रतिमाको पूजा हुन्छ।गरिन्छ। व्रतीलाईव्रत धानकासम्पादन गर्ने व्यक्तिले चामलको एक प्रस्थपाथी (प्रसर)पिठोबाट आटेबाटतैयार गरिएका रोटीहरु (पूड़ी)भगवानलाई बनाउनुअर्पण पर्छगरी जसकोपूजाको आधीसमाप्तिपछि उत्यस नैवेद्यको आधा भाग ब्राह्मणलाई दिन्छदान रगर्नुपर्दछ भने बाँकी शेषआधा अर्धांशभाग स्वयं प्रयोगमाआँफैले उपयोग ल्याउँछ।गर्नुपर्दछ।
 
यस दिन व्रतीलाईव्रत चाहिएसम्पादन किगर्ने व्यक्तिले प्रात:कालकालमा स्नानादि नित्यकर्महरुबाट निवृत्त भएर कलशको स्थापना गर्नुहोस्।गर्नुपर्दछ। कलशमाकलशमाथि एउटा थाली राखी अष्टदल कमलकाकमलको समानरचना बनेगरी बर्तनमात्यसको केन्द्रमा कुशबाट निर्मित अनन्तको स्थापनाकोस्थापना जान्छ।गर्नुपर्दछ। यसकायस अघिपछि कुंकुमकुङ्कुम, केसरकेसरी वा हल्दीबाटबेसारबाट रंगकररंगाएर बनाएको कच्चेकाँचो डोरेकोधागोबाट १४ चौदह गांठहरु वालाग्रन्थियुक्त 'अनन्त'को पनिनिर्माण गरी स्थापना रखिन्छ।गर्नुपर्दछ।
 
यो व्रत नदीको तटमा गर्नुपर्दछ र पूजाको समाप्तिपछि भगवान् हरिका कथाहरु सुन्ने गर्नुपर्दछ। भगवान् हरिलाई यसरी प्रार्थना गर्नुपर्दछ :-
'''हे वासुदेव, यस अनन्त संसाररूपी महासमुद्रमा डुबेका मानिसहरूको रक्षा गर्नुहवस् तथा तिनलाई अनन्तका रूपको ध्यान गर्नमा संलग्न गराउनुहवस्, अनन्तरूप भएका हजुरलाई नमस्कार।'''<ref>अग्नि पुराण १९२/९</ref> यस मन्त्रले हरिको पूजा गरेर तथा आफ्नो हातको माथिल्लो भागमा(पाखुरामा) वा गलामा मन्त्रोच्चारणपूर्वक अनन्त भनी प्रतिष्ठा गरिएको धागो बाँधेर वा झुन्ड्याएर व्रत सम्पादन गर्ने व्यक्तिले अनन्त चतुर्दशीको व्रत समापन गरी प्रसन्नता प्राप्त गर्ने चलन विश्वास छ। यस धागोमा अनन्तले भगवान् हरिको र चौधवटाअ गाँठाले हरिद्वारा उत्पन्न १४ वटा स्वर्गादि लोकहरुको द्योतन गर्दछन्। हेमाद्रिमा<ref>हेमाद्रि, व्रतखण्ड, भाग २, पृ0 २६-३६</ref> अनन्त व्रतको विवरण विशद रूपले प्रस्तुत गरिएको छ, त्यसमा कृष्णद्वारा युधिष्ठिरलाई बताइएको कौण्डिन्य ऋषि र तिनकी पत्नी शीलाको गाथा वर्णित छ। भगवान् श्रीकृष्णको कथन छ - 'अनन्त' उनका रूपहरुमध्ये एउटा रूप हो, जसलाई काल भनिन्छ। अनन्त चतुर्दशीको व्रत चन्दन, अक्षता, पुष्प, नैवेद्यादि उपचारहरुका माध्यमले सम्पादन गरिन्छ। यस व्रतको महात्म्य उल्लेख गर्दै के भनिएको छ भने<ref> हेर्नोस् - वर्षक्रियाकौमुदी (पृ० ३२४-३३९), तिथितत्त्व (पृ० १२३), का० नि० (पृ० २७९), व्रतार्क आदि</ref> यदि यस व्रतलाई १४ वर्षसम्म लिने हो भने व्रत सम्पादन गर्ने व्यक्तिले सजिलै विष्णुलोक प्राप्त गर्न सक्दछ।<ref> हेमाद्रि, व्रत, भाग २, पृ० ३५</ref> यस व्रतलाई सम्पादन गर्ने सन्दर्भमा उपयुक्त तिथि र दिन निर्धारणका विषयमा मतमतान्तर छन्। माधव<ref>का० नि० २७९</ref>का मतमा यो व्रत मध्याह्नकालमा सम्पादन नगरेर सूर्योदयबाट गणना गरी प्रातःकालमा तीन मुहर्तसम्म अनन्त व्रतका लागि सर्वोत्तम मानिन्छ। तर निर्णयसिन्धुले<ref> निर्णयसिन्धु पृ० १४२</ref> यस मतको खण्डन गरेको छ।
 
यो व्रत नदी-तटमा गरे जाना चाहिए, जहाँ हरिको कथाहरु सुन्नुपर्छ। हरिबाट यस प्रकारको प्रार्थनाको जान्छ--'हे वासुदेव, यस अनन्त संसार रूपी महासमुद्रमा डूबे भए मानिसहरुको रक्षा गरो तथा तिनलाई अनन्तका रूपको ध्यान गर्नमा संलग्न गरो, अनन्त रूप भएका तिमीलाई नमस्कार।'[2] यस मन्त्रबाट हरिको पूजा गरेर तथा आफ्नो हाथका माथि भागमा वा गलेमा धागा बाँधकर वा लटकाएर (जिसमा मन्त्र पढ़िएको हो) व्रती अनन्त व्रत गर्दछ तथा प्रसन्न हुन्छ। यदि हरि अनन्त छन् त 14 गाँठहरु हरि द्वारा उत्पन्न 14 लोकहरुको द्योतक छन्।[3]मा अनन्त व्रतको विवरण विशद रूपबाट आया छ, त्यसमा कृष्ण द्वारा युधिष्ठिरबाट कही गयी कौण्डिन्य एवं त्यसको स्त्री शीलाको गाथा पनि आयी छ। कृष्णको कथन छ कि 'अनन्त' उनका रूपहरुको एक रूप छ र ती काल छन् जसलाई अनन्त भनिन्छ। अनन्त व्रत चन्दन, घाम, पुष्प, नैवेद्यका उपचारहरुका साथ गरिन्छ। यस व्रतका विषयमा अन्य बातहरुका लिए।[4] यस्तो आया छ कि यदि यो व्रत 14 वर्षहरुसम्म गरे जाय त व्रती विष्णुलोकको प्राप्ति गर सक्दछ।[5]इस व्रतका उपयुक्त एवं तिथिका विषयमा धेरै मत प्रकाशित हो गये छन्। माधव[6]का अनुसार यस व्रतमा मध्याह्न गर्मकाल छैन किन्तु उ तिथि, जो सूर्‍योदयका समय तीन मुहर्तहरुसम्म अवस्थित रह्दछ, अनन्त व्रतका लागि सर्वोत्तम छ। किन्तु नि0 सि0[7]ले यस मतको खण्डन गरेकोछ। आजकल अनन्त चतुर्दशी व्रत गरिन्छ, किन्तु व्रतिहरुको संख्या धीरे-धीरे कम होती जा रही छ।
 
कथा
Line ६६ ⟶ ६८:
 
सुशीला के हात में बंधे डोरे को देखकर कौडिन्य ने उसका रहस्य पूछा. सुशीला ने सारा वृतान्त उन्हें सुना दिया. कौडिन्य ने सभी कुछ सुनने पर डोरा तोड़कर अग्नि में डाल दिया. इससे भगवान अनन्त का अपमान हुआ. जिसके परिणाम स्वरुप ऋषि सुखी नहीं रह सकें और उनकी सारी धन-दौलत समाप्त हो गई. ऋषि ने सुशीला से इसका कारण पूछा. तब सुशीला ने ऋषि को अनन्त डोरे की कुरा सम्झना दिलाई. कौडिन्य पश्चाताप से उद्विग्न हो गए और उस डोरे की तलाश में वन चले गए. वन में काफी दिन घूमते-घूमते त्यो एक दिन भूमि पर गिर पडे़. तब अनन्त भगवान ने उन्हें दर्शन दिए और कहा - हे कौडिन्य ऋषि तपाईंले मेरा तिरस्कार किया था. इसलिए तुम्हें इतना कष्ट भोगना पडा़. अब तुम अपने घर वपिस जाओ और अनन्त चतुर्दशी का व्रत 14 वर्षों तक निरन्तर करो. इससे तुम्हारा दु:ख - दारिद्रय मिट जाएंगें. तुम फिर से धन-धान्य से सम्पन्न हो जाओगे.
==स्रोत==
<references>
"https://ne.wikipedia.org/wiki/अनन्त_चतुर्दशी" बाट अनुप्रेषित