विकिपिडिया

"मुक्केबाजी" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

अन्तरक्रियात्मक रूपमा इतिहास हेर्नुहोस्
← अघिल्लो भिन्नतापछिल्लो भिन्नता →
Content deleted Content added
दृश्यात्मकविकिपाठ
अशुद्ध शव्दहरु सुधार्ने कार्य(correction work), replaced: केहि → केही (19) using AWB (7794)
सा maintenance, replaced: ाे → ो
पङ्क्ति ३६:
[[होमर]]को [[इलियड (Iliad)]] (ca. 675 ई.पू.)मा कुनै मुक्केबाजी प्रतियोगिताको पहिलो विस्तृत विवरण प्राप्त हुन्छ (पुस्तक XXIII).<ref>[[होमर]], [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Hom.+Il.+23.624 इलियड, 23.655-696]</ref> ''इलियड'' को अनुसार, [[माइसीनियाई]] योद्धाओंले प्रतिस्पर्धाहरुमा मुक्केबाजीको पनि शामिल गरेको थियो, जसमा परास्त होने वालाहरुलाई एक विशाल आयोजनको द्धारा सम्मान गरिन्थ्यो (ca. 1200 ई.पू.), हुनत यो संभव छ कि होमरको महाकाव्य पछिको संस्कृतिको प्रतिबिंबित करते हुन् . एक अन्य कथाको अनुसार वीर शासक [[थीसियस (Theseus)]], जसको काल नऔं सताब्दी ई.पू. मानिन्छ,ले मुक्केबाजीको एक प्रकारको आविष्कार गरेको थियो, जसमा दुइ मान्छे आमने-सामने बस्एर आफ्नो मुड्कीहरु संग एक-दोस्रोमा तब सम्म प्रहेर गरे गर्थे, जब सम्म कि तिनिहरुमध्ये कुनै एकको मृत्यु न हो जाए. समय संग, मुक्केबाजहरुले उभिएर तथा पन्जा (कांटेदार) पहनकर तथा आफ्नो हातमामा कुहिनाहरुको तल आवरण लपेटएर लडन प्रारंभ गर्‍यो, हुनत यसको अतिरिक्त उनि पूर्णतः नग्न रहन्थे.
 
डेरियन विस्मयकारी छ! 688 ई.पू.मा पहिलो पल्ट मुक्केबाजीको [[औलिम्पिक]] खेलहरुमा सम्मिलित गरियो, जसलाइ ''पाइगेम (Pygme)'' अथवा ''पिग्माशिया (Pygmachia)'' भन्यो जान्थ्यो. प्रतिभागियहरुलाइ [[पञ्चिंग बैग]], (जसे ''कोरिकोस (Korykos)'' भन्यो जान्थ्यो,मा प्रशिक्षण दिए जान्थ्यो. योद्धा आफ्नो हातमा, नाडिहरु, र कहिले काँही छाती,मा चमडेको पट्टे (जसलाइ ''हाइमेंटस (himantes)'' भन्थे, पहना गर्थे, ताकि उनको सुरक्षाको जा सके. यो पट्टे उनको औंलाहरुलाई खुला राखथे. एक किंवदंतीको अनुसार तलवारतरवार र ढाल देखि लडाईको तैयारी गर्नको लागि मुक्केबाजीको प्रयोग सबै भन्दा पहिले स्पार्टन मान्छेहरुले गरेको थियो।
 
=== प्राचीन रोमन मुक्केबाजी ===
पङ्क्ति ४८:
=== ब्रटनको नियम (1743) ===
 
[[चित्र:Blow2.jpg|thumb|left|150px|एडमंड प्राइसमा एक सीधा सही तरिका देखि प्रदर्शन द साइंससाइन्स अफ सेल्फ डिफेंस: अ ट्रिटीज औन स्पैरिंग एण्ड रेसलिंग, 1867]]
[[रोमन साम्राज्य]]को पतन पछि मुक्केबाजीको प्राचीन गतिविधिहरुको रिकर्ड लुप्त भए. हुनत मुड्कीहरु संग लडे जाने वालाहरु
विभिन्न खेलहरुको रिकर्ड उपलब्ध छन्, जुन कि बारहऔं तथा सत्रहऔं सदिहरु को बीच इटलीको विभिन्न शहरहरु र राज्यहरुमा अनुरक्षित गरेर रखे गये थिए। [[प्राचीन रुस]]मा पनि एक खेल थियो, जसलाइ [[मुष्टि-युद्ध]] भन्यो जान्थ्यो. त्यस पछि अठारहऔं सताब्दीको प्रारंभमा यो खेल इङ्गल्याण्डमा [[खुली अंगु्लिहरु वाला मुक्केबाजी]], जसलाइ अक्सर '''प्राइजफाइटिंग (prizefighting)''' पनि भनिन्छ,को रूपमा पुनः उभरा. इङ्गल्याण्डमा खुली-अंगुलिहरु वाला लडाईको पहिलो लेखबद्ध विवरण 1681मा ''[[लंडन प्रोटेस्टंट मर्क्युरी]]'' मा प्रदर्शित भयो, र 1719मा [[जेम्स फिग]] खुली-अंगुलिहरु वालाहरु खेलको पहिलो विजेता बना.<ref>[http://www.ibhof.com/figg.htm ''जेम्स फिग'' , आएबीओएचऍफ (IBOHF)]</ref> यही त्यो समय छ, जब "मुक्केबाजी (boxin)" शब्दको पहिलो पल्ट प्रयोग शुरु भयो। यस कुरामा ध्यान दिए जान पर्छ यो कि आधुनिक मुक्केबाजीको यो शुरुवात रूप धेरै अधिक भिन्न थियो। श्री फिगको कालको प्रतियोगिताओं, मुष्टि-युद्ध संग ही,मा तलवारबाजी तथा लठ्ठिहरु संग लडाई पनि शामिल भयो गर्दथ्यो.
पङ्क्ति १६३:
ब्रलर स्वर्मरों या अंतःयोद्धाओंमा हावी होनेको प्रयास गर्छन किनकी स्लगरको निकट आनको प्रयास गरे पछि, अंतः योद्धाको निरपवाद रूपले धेरै अधिक कठोरतापूर्वक आक्रमण गरेर रहे ब्रलरको बन्दूकको सामना गर्न पडेगा, अतः, जब सम्म अंतःयोद्धामा धेरै अधिक सहनशीलता न हो र ब्रलरको शक्ति धेरै कमजोर न हो, तब सम्म ब्रलरको मजबूत शक्ति नै विजयी होगी. [[जो फ्रेजियर]]को बिरुद्ध [[जर्ज फोरमैन]]को नक-आउट जीत यस प्रकारको मिलानको लाभको एक प्रसिद्ध उदाहरण छ।
[[चित्र:Julio Cesar Chavez vs. Meldrick Taylor poster.jpg|thumb|left|टेलर बनाम चावेज 1: एक शैलीको मेल खानको लागि एक उदाहरण]]
हुनत अंतः योद्धा भारी स्लगरोंको बिरुद्ध संघर्ष गर्छन, तर विशिष्ट रूपले उनलाई बाह्य-योद्धाओं अथवा मुक्केबाजहरुको बिरुद्ध अधिक सफलताको आनंद भेटिन्छ। बाह्य-योद्धा एक मधुरो लडाई पसंद गर्छन, जसमा उनको र प्रतिद्वंद्वीको बीच केही अंतर हो. अंतःयोद्धा यस अंतरको पाटने र उग्र आक्रमणहरुलाई उजागर गर्नको प्रयास गर्छन। भित्री भाग मा, बाह्य-योद्धा आफ्नो लडनको प्रभावकारिताको धेरै सारा भाग खो दिइन्छ किनकी त्यो कठोर मुक्के मार पानमा सक्षम हुँदैन. सामान्यतः यस स्थितिमा अंतःयोद्धा सफल रहन्छ किनकी आफ्नो प्रतिद्वंद्वीमा लाभको तीव्रता र राम्रो दक्षताको कारण उसलाइ हरीयो पान कठिन हुन्छ। उदाहरणार्थ, स्लगर जर्ज फोरमैन द्धारा सरलताले पराजित गरियो स्वर्मर जुन फ्रेजियर मुक्केबाज [[मुहम्मद अली]] संग भएका आफ्नो तीन मुकाबलहरुमा उनको लिये अनेक अन्य समस्याहरु खडी गरेर पानमा सक्षम रहयो थियो। सन्यास पछि [[जो लुईस]]ले यो स्वीकार गरे कि उनलाई घिर जाने देखि नफरतघृणा थियो र मुक्त/अपराजित विजेता [[रकी मार्सियानो]] जस्तै स्वर्मर लुइसको सर्वश्रेष्ठ दौरमा पनि उनको लिये शैलीको समस्या उत्पन्न गरेर पानमा सक्षम भएका होते.
 
मुक्केबाज या बाह्य-योद्धा एक ब्रलर, जसको मधुरो गति (दुईटै हात र दुवै खुट्टा) तथा कमजोर प्रविधी उसलाइ छिटो बाह्य-योद्धाको आक्रमणको एक सरल लक्ष्य बनाती छ,को विपरीत सर्वाधिक सफल रहछन। बाह्य-योद्धाको मुख्य चिन्ता सजग बने रहन हुन्छ किनकी ब्रलरको आफ्नो खेल पूरा गर्नको लागि केवल एक राम्रो मुक्का मारनेको जरूरतआवश्यकता हुन्छ। यदि बाह्य-योद्धा उनि शक्तिशाली मुक्कों देखि बच सके, त त्यो अक्सर आफ्नो तीव्र मुक्कोंको द्धारा ब्रलरको थकाकर उसलाइ हरान सक्छ। यदि त्यो पर्याप्त रूपले सफल हो, त पछिको चक्रहरुमा अतिरिक्त दबाव हालएर त्यो एक नक-आउट हासिल गर्नको प्रयास पनि गर्न सक्छ। मुहम्मद अली जस्तै अधिकांश पारंपरिक मुक्केबाजहरुले स्लगरोंको विरूद्ध नै आफ्नो सर्वश्रेष्ठ सफलताहरुको आनंद लिएको थियो।
 
[[मेल्ड्रिक टेलर]], मुक्केबाज या बाह्य-योद्धा,को बिरुद्ध [[जुलियो सीजर शावेज]], एक स्वर्मर या अंतःयोद्धा,को बीच ऐतिहासिक मुकाबला शैली मिलानको एक उदाहरण छ ([[शावेज बनाम टेलर]] हेर्नुहोस). शावेजको जबरदस्त मुक्केबाजी क्षमता र टेलरको अंधाधुंध गतिको एक संकेतको रूपमा यस मुकाबलहरुको "थण्डर मीट्स लाइटनिंग"को संज्ञा दी गई थियो। शावेज मुक्केबाजीको "मैक्सिकन" शैलीको प्रतीक थिए। उनि लगातार पीछा गरि रहथे र दोश्रो खेलाडीको सीमामा अगाडी बढ्दो रहथे, भले नै उनलाई निकट दूरीमा आनको कारण कितनी नै सजाय भुगतनी पडे, जसपछि उनि आफ्नो प्रतिद्वंद्वीको सजाय दिए गर्थे, जुन या त शरीरमा एक भयंकर आक्रमणको रूपमा हुन्थ्यो, जसको परिणामस्वरूप प्रतिद्वंद्वी या त दुखाइ र थकानको कारण गिर जान्थ्यो या अत्यधिक थकानको कारण आफ्नो बचाव गरेर पानमा असमर्थ हुन्छ र तब शावेज उनको सिरमा हमला गरेर उसलाइ एक नक-आउटको द्धारा परास्त गरेर दिथे. लडाईको समयमा, टेलरको हातमा र खुट्टाहरुको शानदार गति र उनको मुक्केबाजीको क्षमताओं देखि उनलाई शुरुआती लाभ मिला, जसबाट उनले अंकहरुको एक ठूलो बढत बनानी शुरू गरेर दी, तर अन्तमा शावेजको सजायले टेलरको परास्त गर्‍यो र अन्तिम चरणमा दाहिने हातले मारे गये एक भीषण घूंसेले उनलाई नक-डाउन गर्‍यो, जसबाट उनको हार हो गई.
पङ्क्ति २०६:
* '''[[जैब]]''' - एक तेज, सीधा घूंसा जुन अगाडी वालाहरु हातले गार्डको स्थितिले मारा जान्छ। जैब संग नै शरीर र कूल्हहरुलाइ घडीको सुईको दिशामा थोडा-सा घुमाया जान्छ, जबकि मुट्ठी 90 अंशमा घूम जान्छ र प्रभावी भए पछि क्षैतिज स्थितिमा आ जान्छ। जब घूंसा आफ्नो पुरा विस्तार पुगइन्छ, त अर्को काँधको ठोढीको रक्षाको लागि माथि लाया जान सक्छ। जबडेको सुरक्षाको लागि पिछला कंधा अनुहारको नजिकै बनयो रहन्छ। लक्ष्य संग संपर्क बनयो लिन पछि, अगला हात तुरुन्त फिर्ता खींच लिया जान्छ, ताकि त्यो अनुहारको रक्षकको रूपमा आफ्नो स्थितिमा लौट सके. जैबको कुनै मुक्केबाजको शस्रागारको एक महत्वपूर्ण घूंसा मानिन्छ किनकी यो आफ्नो सुरक्षाको एक पर्याप्त मात्रा प्रदान गर्दछ र यो प्रतिद्वंद्वीको प्रतिक्रियात्मक घूंसेको लागि सबै भन्दा कम स्थान छोडइन्छ। कुनै पनि मुक्केको तुलनामा यसको पहुंच सबै भन्दा लामो हुन्छ र यसको लिये कुनै प्रतिबद्धता या अधिक भारको स्थानांतरणको आवश्यकता हुदैन. यसको अपेक्षाकृत कमजोर शक्तिको कारण, जैबको अक्सर दूरिहरु को थाह लिनको लागि, प्रतिद्वंद्वीको प्रतिरक्षाको जांच गर्न, प्रतिद्वंद्वीको परेशान गर्न र एक अधिक वजनी, अधिक शक्तिशाली मुक्कोंको तैयारी गर्नको एक उपकरणको रूपमा प्रयोग गरिन्छ। अतिरिक्त शक्तिको लागि यसमा आधा-कदम जोडयो जान सक्छ, जसबाट पुरा शरीरको शक्ति मुक्केमा शामिल हुन्छ। [[लैरी होम्स]] र [[व्लादिमिर क्लित्श्को]] केही यस्तो उल्लेखनीय मुक्केबाजहरुमा शामिल छन्, जुन आफ्नो जैबमा सापेक्ष शक्ति विकसित गरेर पान र आफ्नो प्रतिद्वंद्वीको सजाय दिन या 'मात दिन'मा केही हद सम्म सफल रहे थिए।
[[चित्र:Wladimir Klitschko (2008-12-13).jpg|thumb|right|175px|यूक्रेनी आएबीऍफ, डब्ल्यूबीओ र आएबीओ हैवीवेट च्याम्पियन व्लादिमीर क्लिट्सचको.]]
* '''[[क्रस]]''' - पछिल्लो हातले मारा जाने वाला एक शक्तिशाली, सीधा घूंसा. गार्डको स्थिति ले, पिछला हात ठोढी देखि फेंका जान्छ, जुन कि शरीरको पार करता भयो एक सीधी रेखामा लक्ष्य तिर बढइन्छ। पिछला कंधा अगाडी तिर झुकएको हुन्छ र ठोढीको बाहिर भागको हल्का-सा छूते भएका समाप्त हुन्छ। त्यहि समयमा, अर्को हातको पछि खींचकर अनुहारको अगाडी रख लिया जान्छ, ताकि ठोढीको आंतरिक भाग गरे रक्षाको जा सके. अतिरिक्त शक्तिको लागि, क्रस मारते समय धड र कूल्हे घडीको सुईको विपरीत दिशामा घूम जान्छन्। भार पनि पछिल्लो खुट्टाले अर्को खुट्टा तिर स्थानांतरित गरेर दिइन्छ, जसको परिणामस्वरूप पछिल्लो कुर्कुच्चा बाहिर तिर मुड जान्छ किनकी यो भारको स्थानांतरणको लागि आधार प्रदान गर्नको कार्य गर्छ। शरीरको घुमाने र भारको अचानक स्थानांतरित गर्न देखि नै क्रसको यसको शक्ति मिलती छ। जैबको नै तरह, अगाडी तिर आधा कदम बढाया जान सक्छ। एक पल्ट क्रसको प्रहेर गरेर दिइएको पछि, हातको तुरुन्त पछि खींच लिया जान्छ र पुनः गार्डको स्थिति बनाेबनो जान्छ। यसको प्रयोग एक जैबको प्रत्युत्तर दिनको लागि (या शरीरमा लक्ष्यित कुनै क्रसको उत्तर दिनको लागि) या कुनै हूक स्थापित गर्नको लागि प्रतिद्वंद्वीको सिरको निशाना बनाएर गरिन सक्छ। क्रसको प्रयोग कुनै जैब पछि पनि गरिन सक्छ, जसबाट यो एक पारंपरिक "एक-दो" संयोजन बनाइन्छ। क्रसको एक "स्ट्रेट" या "राइट" पनि भनिन्छ, विशेषतः यदि प्रतिद्वंद्वीको पूरी तरिका तानएको जैबको पार न गरेर रहयो हो.
 
* '''[[हूक]]''' - अर्को हातले प्रतिद्वंद्वीको सिरको पार्श्व भागमा मारा गयो एक अर्ध-वृत्ताकार घूंसा. गार्डको स्थिति ले, एक क्षैतिज मुट्ठी संग कोहनी पछि तिर ल्याए जान्छ (अंगुलिहरु को जोडहरुलाइ बाहिर तिर राख्दै) र मुडी भए हुन्छ। ठोढीको सुरक्षित राखनको लागि पिछला हात दृढतापूर्वक जबडेको अगाडी र खाउछ। धड र कूल्हे घडीको सुईको दिशामा घुमाए जान्छन्, र शरीरको अगाडी तिर घडीको सुईको दिशामा एक चाप बनाते भएका र लक्ष्य देखि संपर्क गर्दै मुट्ठीको धकेल्याउछ। त्यहि समयमा, अगला खुट्टा घडीको सुईको दिशामा घूमछ र बायीं कुर्कुच्चा बाहिर तिर मुड जान्छ। संपर्क भए पछि, हूकको वृत्ताकार पथ अकस्मात समाप्त हुन्छ र आफ्नो स्थितिको रक्षा गर्नको लागि अगला हात जोड देखि पछि तिर खींच लिया जान्छ। एक हूक शरीरको तल्लो भागमा पनि केंद्रित हुन सक्छ र यस प्रविधीको कहिले काँही "रिप" भनिन्छ, ताकि यसलाइ सिरमा मारे जाने वालाहरु पारंपरिक हूक देखि अलग पहिचानयो जा सके. पछिल्लो हातले पनि एक हूक मारा जान सक्छ। बायाँहातले हूक मारने वालाहरु उल्लेखनीय खेलाडिहरुमा शामिल हैं: [[जो फ्रेजियर]] र [[माइक टाइसन]].
पङ्क्ति २८१:
 
== चिकित्सीय चिंताएं ==
किसी व्यक्तिको मुक्का मारकर बेहोश गरेर दिन या यहाँ सम्म कि [[कम गंभीर आघात]] लगाए पछि पनि स्थायी रूपले [[मस्तिष्कको क्षति]] पुगन सक्छ।<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/health/medical_notes/363957.stm ''बक्सिंग ब्रेन डैमेज'' ], [[बीबीसी (BBC) न्यूज]]</ref> यस कुराको कुनै स्पष्ट विभाजन छैन कि कुनै व्यक्तिको गिरानेको लागि कितने बलको आवश्यकता हो र कति बल लगाए पछि कुनै व्यक्तिको मृत्यु हुन सक्छ। 1980 से, रिंगको भित्र या प्रशिक्षणको समयमा लगी चोटोंको कारण 200 भन्दा अधिक शौकिया र व्यावसायिक मुक्केबाज र [[टफमैन]] खेलाडिहरुको मृत्यु होभइ चुकीसकेको छ।<ref>स्विन्थ, जोसेफ आर. [http://ejmas.com/jcs/jcsart_svinth_a_0700.htm "][http://ejmas.com/jcs/jcsart_svinth_a_0700.htm रोशनीको तहत मौत"], ''इलेक्ट्रनिक जर्नल्स अफ मार्शल आर्ट्स र विज्ञान'' , 25 नोभेम्बर 2007को पुनःप्राप्त</ref> अतः 1983मा ''जर्नल अफ द [[अमेरिकन मेडिकल एसोसियेशन]] (Journal of the American Medical Association)'' ले मुक्केबाजीको प्रतिबंधित गर्नको मांग गरेको थियो। यसको संपादक डक्टर जर्ज लुंडबर्गले मुक्केबाजीको एक "फूहडता" करार दिए, "जसे कुनै पनि सभ्य समाज द्धारा स्वीकार गरेन जाना चाहिए."<ref>लैंडबर्ग, जर्ज डी. "मुक्केबाजी सभ्य देशहरुमा प्रतिबंधित गर्‍यो जाना चाहिए." ''जर्नल अफ द अमेरिकन मेडिकल एसोसिएशन'' . 1983, पीपी. 249-250.</ref> त्यतिखेर से, ब्रिटिश,<ref>[http://www.bma.org.uk/ap.nsf/Content/BoxingPU BMA.org.uk]</ref> क्यानाडाई<ref>[http://www.cma.ca/index.cfm/ci_id/3385/la_id/1.htm CMA.ca]</ref> र अस्ट्रेलियाई<ref>[http://www.ama.com.au/web.nsf/doc/SHED-5F7FUG CMA.ca]</ref> मेडिकल एसोसियेशन पनि मुक्केबाजीको प्रतिबंधित गर्नको मांग गर्दै छन्।
 
इस प्रतिबंधको समर्थकहरुको तर्क छ कि मुक्केबाजी नै एक मात्र यस्तो खेल हो, जसको लक्ष्य नै दोश्रो खेलाडीको हानि पहुंचाना छ। [[ब्रिटिश मेडिकल एसोसियेशन (British Medical Association)]]को मुक्केबाजी प्रवक्ता डक्टर बिल ओ' नीलोले मुक्केबाजीमा बी एम ए (BMA)को प्रस्तावित प्रतिबंधको समर्थन गरेको छ: "यो एक्लो यस्तो खेल हो, जसको लक्ष्य तपाइको प्रतिद्वंद्वीको गंभीर चोट पहुंचाना हुन्छ, र हामी यो महसूस गर्छन कि हामिलाइ अवश्य नै मुक्केबाजीको पूर्ण-रूप देखि प्रतिबंधित गरेर दिनु पर्छ।"<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/87267.stm ''न्यूज औन बक्सिंग बैन'' ] बीबीसी (BBC) औनलाइन</ref> 2007 मा, शौकिया मुक्केबाजहरुमा गरिएको एक अध्ययनले दर्शाया कि सिरमा पहने जाने वालाहरु रक्षात्मक कवचले मस्तिष्कको होने वाला क्षति देखि रक्षा हैन गर्‍यो,<ref>{{cite journal| url=http://www.newscientist.com/article/mg19426023.000-amateur-boxers-suffer-brain-damage-too.html| title=Amateur boxers suffer brain damage too| month=08 May| year= 2007| journal=New Scientist| issue=2602 | pages=4}}</ref> र एक अन्य अध्ययनले पाया कि शौकिया मुक्केबाजहरुमा मस्तिष्कको क्षतिको अत्यधिक खतरा थियो।<ref name="amatneuro">{{cite news | first= | last= | coauthors= | title=Does Amateur Boxing Cause Brain Damage? | date=May 2, 2007 | publisher= | url =http://www.aan.com/press/index.cfm?fuseaction=release.view&release=470 | work =American Academy of Neurology | pages = | accessdate = | language = }}</ref>
पङ्क्ति ३६३:
* फ्लेइस्चर, नेट, सैम एन्ड्रे, निगेल कोलिन्स, डैन राफेल (2002). ''ऐन इलस्ट्रेटेड हिस्ट्री अफ बक्सिंग'' . सीटाडेल प्रेस. ISBN 0-8065-2201-1
* फक्स, जेम्स ए. (2001). ''बक्सिंग'' . स्टीवर्ट, टबोरी र चैंग. ISBN 1-58479-133-0
* [http://ahfaa.org/1747.htm गडफ्रे, जन ''ट्रिटीज अपन द युस्फुल साइंससाइन्स अफ डिफेन्स देखि "बक्सिंग"'' , 1747]
* गन एम, रमरोड डी. द लिगालिटी अफ बक्सिंग. कानूनी अध्ययन. 1995;15:181.
* हल्बर्ट, क्रिस्टी (2003). ''द अल्टीमेट बक्सर: अंडरस्टैंडिंग द सपोर्ट एण्ड स्किल्स अफ बक्सिंग'' . प्रभाव सेमिनार, इंक. ISBN 0-9630968-5-0
पङ्क्ति ३६९:
* मैकइवैने, ह्यूग (2001). ''द हार्डडेस्ट गेम: मैकइवैने औन बक्सिंग'' . मैकग्र-हिल. ISBN 0-658-02154-0
* म्येलर, पैट्रिक (1997). ''[[A Century of Boxing Greats: Inside the Ring with the Hundred Best Boxers]]'' [68]. रब्सन किताबहरु (ब्रिटेन) / पार्कवेस्ट प्रकाशन (अमेरिका). ISBN 1-86105-258-8.
* [http://www.thelasersshadow.com/Books/ma/Science%20of%20Self%20Defence%20%281867%29%20-%20Edmund%20Price.pdf मूल्य, एडमुंड ''द साइंससाइन्स अफ सेल्फ डिफेन्स: ए ट्रिटीज औन स्पेय्रिंग एण्ड रेसलिंग'' , 1867]
* [[रबर्ट अनासी]] (2003). ''द ग्लोव्ज: ए बक्सिंग क्रनिकल'' . नर्थ पइंट प्रेस. आएएसबीएन (ISBN) 0-86547-652-7
* स्चल्बर्ग, बड (2007). ''रिंगसाइड: ए ट्रेजरी अफ बक्सिंग रिपोर्टटेज'' . इवान आर. डी. आएएसबीएन (ISBN) 1-56663-749-X
"https://ne.wikipedia.org/wiki/मुक्केबाजी" बाट अनुप्रेषित