"देवीभागवत पुराण" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

श्री कृष्ण प्रसेनजितलाई ढूंढ़नेका प्रयासमा हराए थिए जुन श्री देवी भगवतीका आशीर्वाद बाट सकुशल फर्किए। यो वृत्तांत महर्षीहरुको इच्छा बाट विस्तार बाट सुनादै श्री सूतजी भन्न लगे-सज्जनहरु! धेरै पहिले द्वारका पुरीमा भोजवंशी राजा सत्राजित रहन्थ्यो। सूर्यको भक्ति-आराधनाका बलमा उनले स्वमंतक नामको अत्यन्त चमकदार मणि प्राप्त गरयो। मणिको क्रांति बाट राजा स्वयं सूर्य जस्तो प्रभा-मंडित छ जाँदथ्यो। यस भ्रममा जब यादवहरुले श्रीकृष्ण बाट भगवान सूर्यका आगमनको कुरा कही, तब अंतर्यामी कृष्णले यादवहरुको शंकाको निवारण गरदै भन्यो कि आन वालाहरु महानुभाव स्वमंतक मणिधारी राजा सत्राजित छन्, सूर्य नं। स्वमंतक मणिको गुण थियो कि उसको धारण गर्ले वाला प्रतिदिन आठ किलो स्वर्ण प्राप्त गरेगा। उनिउनी प्रदेशमा कुनै पनि प्रकारको मानवीय वा दैवीय विपत्तिको कुनै चिह्नसम्म नथियो। स्वमंतक मणि प्राप्त गर्ले इच्छा स्वयं कृष्णले भीको लिकिन सत्राजितले अस्वीकार गरेर दियो।

एक पल्ट सत्राजितको भाईभाइ प्रसेनजित उनिउनी मणिलाई धारण गरका घोड़ेमा चढ़कर शिकारलाई गए त एक सिंहले उबाट मार हालयो। संयोग बाट जामवंत नामक रीछले सिंहलाई नैं मार हालयो र त्यो मणिलाई लिएर आफ्नो गुफामा आ्यो। जामवंतको छोरी मणिलाई खिलौना समझकर खेलन लगी।

वसुदेवले भने-मेरी प्रार्थना स्वीकार गरका गुरुदेवले विंध्याचल पर्वतमा गएर ब्राह्मणहरुसहित देवीको आराधना-अर्चना गरयो। विधि-विधानपूर्वक देवी भागवतको नवाह्र यज्ञ गरे। अनुष्ठान पूर्ण हुँनेमा गुरुदेवले मलाई यसको सूचना देदै भने-देवीले प्रसन्न हुँकर यो आकाशवाणी गरेकाछन्-मेरी प्रेरणा बाट स्वयं विष्णु पृथ्वीका कष्ट निवारण हेतु वसुदेव देवकीका घर अवतार लिंगे। वसुदेवलाई चाहिए कि उनिउनी बालकलाई गोकुल ग्रामका नंद-यशोदाका घर पुगा दिनुहोस् र त्यसै समय उत्पन्न यशोदाको बालिकालाई ल्याएर आठऔं संतानका रूपमा कंसलाई सौंप दहरु। कंस यथावत् बालिकालाई धरतीमा पटक देगा। त्यो बालिका कंसका हात बाट तत्काल छूटकर दिव्य शरीर धारण गर, मेरा नैं अंश रूप बाट लोक कल्याण को लागि विध्यांचल पर्वतमा वास गरेगी।गर्ग मुनि द्वारा यस अनुष्ठान फललाई सुन गरेर मले प्रसन्नता व्यक्त गरदै अगाड़ि घटी घटनाहरु मुनिका कथनानुसार पूरी कीं र कृष्णको रक्षा गरयो। यो विवरण सुनाएर वसुदेव नारदजी बाट भन्न लगे-मुनिवर ! सौभाग्य बाट तपाईंको आगमन मेरा लागि शुभ छ। अत: तपाईं नैं मलाई देवी भागवत पुराणको कथा सुनाएर उपकृत गरहरु।

देवी भागवत पुराणका अनुसार आगत मुनीहरुलाई यो कथा सुनादै सूतजी बोले-श्रद्वालु ऋषीहरु ! कथा श्रवण को लागि श्रद्धालु जनहरुको शुभ मुहूर्त निकलवाले को लागि कुनै ज्योतिर्विद् बाट सल्लाह लिनी चाहिए वा फेरि नवरात्रहरुमा नैं यो कथा-श्रवण उपयुक्त छ। यस अनुष्ठानको सूचना विवाहका समान नैं आफ्ना सबै बंधु-बांधवहरु, सगे-संबंधियहरु, परिचितहरु, ब्राह्मण, क्षत्रियहरु, वैश्यहरु, शूद्रहरुएवं स्त्रीहरुलाई पनि आमन्त्रित गर्नु पर्छ। जुन जत अधिक समय श्रवणमा दे सके, त्यति अवश्य दे। सबै आगंतुकहरुका स्वागत सत्कार आयोजनको धर्म छ। कथा-स्थललाई गोबर बाट लीपकर एक मंडप र उनको माथि एक गुंबदका आकारको चंदोवा लटकाकर यसका माथि देवी चित्र युक्त ध्वजा फहरा देनी चाहिए। कथा सुनाले को लागि सदाचारी, गर्मकांडी, निर्लोभी कुशल उपदेशकलाई नैं नियुक्त गर्नु पर्छ। प्रात:काल स्नान आदि बाट निवृत्त हुँकर स्वच्छ वस्त्र धारण गरेर कलशको स्थापना गर्नी चाहिए। गणेश, नवग्रह, योगिनी, मातृका, क्षेत्रपाल, बटुक, तुलसी विष्णु तथा शंकर आदिको पूजा गरका भगवती दुर्गाको आराधना गर्नी चाहिए। देवीको षोडशोपचार पूजा-अर्चना गरका देवी भागवत ग्रंथको पूजा गर्नी चाहिए तथा देवी यज्ञ निर्विघ्न समाप्त हुँनेको अभ्यर्थना गर्नी चाहिए। प्रदक्षिणा र नमस्कार गरदै देवीको स्तुति प्रारंभ गर्नी चाहिए। तत्पश्चात् ध्यानावस्थित हुँकर देवी कथा श्रवण गर्नी चाहिए।कथाका श्रवणकालमा श्रोता अथवा वक्तालाई क्षौर गर्म नगरवाना चाहिए। भूमिमा शयन ब्रह्मचर्यको पालन सादा भोजन संयम शुद्ध आचरण सत्य भाषण, तथा अहिंसाको व्रत लिनु पर्छ। तामस पदार्थ यथा-प्याज, लहसुन, मांस, मदिरा आदिको भक्षण पनि वर्जित छ। स्त्री-प्रसंगको बलपूर्वक त्याग गर्नु पर्छ।नवाह्न यज्ञको समाप्तिमा नवहरु दिन अनुष्ठानको उद्यापन गर्नु पर्छ। उनिउनी दिन वक्ता तथा भागवत पुराण दोनहरुको पूजा गर्नी चाहिए। ब्राह्मण तथा कुमारिकाहरुलाई भोजन एवं दक्षिणा दिएर तृप्त गर्नु पर्छ। गायत्री मन्त्र बाट हुँम गरका स्वर्ण मंजूषामा अधिष्ठित भागवत पुराण वक्ता ब्राह्मणलाई दानमा देदै दक्षिणादि बाट संतुष्ट गरदै उबाट विदा गर्नु पर्छ। पूर्वोक्त विधि-विधान बाट निष्काम भाव बाट पारायण गर्ले वाला श्रोता श्रद्धालु मोक्षपदलाई र सकाम भाव बाट पारायण गर्ले वाला आफ्ना अहिलेष्टलाई प्राप्त गर्दछ। कथा-श्रवणका समय कुनै पनि प्रकारको वार्तालाप, ध्यानभग्नता, आसन बदलने, ऊंघले वा अश्रद्धा बाट ठूलो भारी हानि छ सक्दछअत: यस्तो नगर्नु पर्छ। सूतजी महाराजले भने-अठारह पुराणहरुमा देवी भागवत् पुराण त्यसै प्रकार सर्वोत्तम छ, जस प्रकार नदीहरुमा गंगा, देवहरुमा शंकर, काव्यहरुमा रामायण, प्रकाश श्रोतहरुमा सूर्य, शीतल्दै र आह्लादमा चंद्रमा, क्षमाशीलहरुमा पृथ्वी, गंभीरतामा सागर र मन्त्रहरुमा गायत्री आदि श्रेष्ठ छन्। यो पुराण श्रवण सबै प्रकारका कष्टहरुका निवारण गरका आत्मकल्याण गर्दछ। अत: यसका पारायण सबै को लागि श्रेष्ठ एवं वरेण्य छ।