"एचआइभी" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

अशुद्ध शव्दहरु सुधार्ने कार्य(correction work), replaced: पहचान → चिन्हारी (6), चौथा → चौथो , संच → स using AWB (7794)
अशुद्ध शव्दहरु सुधार्ने कार्य(correction work), replaced: उनि → उनी (29) using AWB (7794)
पङ्क्ति २१६:
मूलतः एचआईवी (HIV) संक्रमणको चार चरण हुन्छन्: उष्मायन काल, तीव्र संक्रमण, विलंब चरण र एड्स (AIDS). संक्रमण पछिको प्रारंभिक उष्मायन काल लक्षणविहीन हुन्छ र यसको अवधि सामान्यतः दुइ से चार सप्ताहहरु सम्म हुन्छ. दोश्रो चरण, तीव्र संक्रमण, औसतन 28 दिनहरु सम्म चलता हो र यसमा ज्वरो, लिंफैडेनोपैथी (lymphadenopathy) (लसिका ग्रंथिमा सूजन), फैरिंजाइटिस (pharyngitis) (गलेमा खराश), फुंसी, पेशीशूल (आमासपेशियहरुमा दर्द), बेचैनी, र मुंह तथा भोजन-नलीमा घाउ जस्तै लक्षण शामिल हुन सक्छन्.
 
विलंबता चरण, जुन कि तेस्रो चरण हो,मा या त धेरै थोडे लक्षण प्रदर्शित हुन्छन् या कोई लक्षण दि खाए हैन देता र यो चरण दुइ सप्ताहहरु देखि लिएर बीस वर्षों या उनिउनी ले/संग/भन्दा पनि अधिक समय सम्म चल सक्छ. एचआईवी (HIV) संक्रमणको चौथो र अंतिम चरण एड्स (AIDS) विभिन्न अवसरवादी संक्रमणहरुको लक्षणहरु जस्तै नै लक्षण प्रदर्शित गर्छ.
 
फ्रान्सीसी अस्पतालको विरामीहरुको अध्ययनमा यो पाइयो कि एचआईवी-1 (HIV-1) से संक्रमित व्यक्तिहरु हरुमा लगभग 0.5% व्यक्ति कुनै एंटी-रेट्रोवायरल उपचारको बिना पनि सीडीआर4 टी-कोशिकाहरु (CD4 T-cells)को उच्च स्तर र एक निम्न अथवा चिकित्सीय रूप से न पहिचानयोजा सकने वाला जीवाण्विक भार बनाए राखछन. यिनी व्यक्तिहरुलाई एचआईवी (HIV) नियन्त्रकों या लंबी-अवधिको गैरविकासकहरुको रूपमा वर्गीकृत गरिन्छ.<ref name="Grabar">{{cite journal | author=Grabar, S., Selinger-Leneman, H., Abgrall, S., Pialoux, G., Weiss, L., Costagliola, D. | title=Prevalence and comparative characteristics of long-term nonprogressors and HIV controller patients in the French Hospital Database on HIV |journal=AIDS | year=2009 | pages=1163–1169 | volume=23 | issue=9 | pmid=19444075 |doi=10.1097/QAD.0b013e32832b44c8}}
पङ्क्ति २४६:
}}</ref>
 
इन लक्षणहरुको अनिश्चित स्वरूपको कारण, अक्सर उसलाइ एचआईवी (HIV) संक्रमणको संकेतहरुको रूपमा मान्यता हैन दी जाती. भले नै विरामी आफ्नो चिकित्सकको पास या कुनै अस्पतालमा जाएं, तर अक्सर यो मानएर उनिको गलत निदान गर्‍यो जाएगा कि उसलाइ उनिउनी उनि अधिक साधारण संक्रामक रोगहरु से ग्रस्त छन्, जसमा यही लक्षण देखे जाछन. यसको परिणामस्वरूप, एचआईवी (HIV) संक्रमणको निदान गराउनको लागि यिनी प्राथमिक लक्षणहरुको प्रयोग हैन गरे जाता किनकी उनिउनी सबै विरामीहरुमा विकसित हुदैनन् र यिनीहरुमा से अनेक लक्षण अन्य अधिक साधारण रोगहरुको कारण पनि दि खाए दे सकते छन्. हुनत, यस सिंड्रोमको चिन्हारी महत्वपूर्ण हुन सक्छ किनकी त्यहि अवधिको समयमा विरामी धेरै अधिक संक्रमित हुन्छ.<ref name="pmid11187417">{{cite journal |author=Daar ES, Little S, Pitt J, ''et al.'' |title=Diagnosis of primary HIV-1 infection. Los Angeles County Primary HIV Infection Recruitment Network |journal=Ann. Intern. Med. |volume=134 |issue=1 |pages=25–9 |year=2001 |pmid=11187417 |doi=}}</ref>
 
=== विलंबता चरण ===
पङ्क्ति २५६:
}}</ref>
 
आस-पासको जस ऊतकहरुमा सीडी4<sup>+</sup> टी (CD4<sup>+</sup> T) कोशिकाहरुको पर्याप्त मात्रा उपस्थित हो, उनिउनी पनि संक्रमित हुन सक्छन् र जीवाण्विक कण असंक्रमित कोशिकाहरुमा तथा मुक्त जीवाणुहरुको रूप मा, दुवै नै प्रकार से एकत्रित हुन सक्छन्. यस चरणमा जुन व्यक्ति हुन् , उनिउनी अझै पनि संक्रामक छं. यस समयको समयमा, सीडी4<sup>+</sup> सीडी45आरओ<sup>+</sup> टी कोशिकाहरु (CD4<sup>+</sup> CD45RO<sup>+</sup> T cells) अधिकांश जीवाण्विक भार वहन गर्छं.<ref name="clapham">
 
{{cite journal
पङ्क्ति ४१६:
==== रक्त अथवा रक्त उत्पाद ====
सामान्यतः यदि संक्रमित रक्त कुनै पनि [[घाउ|खुले घाउ]]को संपर्कमा आ जाए, त एचआईवी (HIV) सञ्चरित हुन सक्छ.
इस सञ्चरण मार्गको कारण अंतःशिरामा नशालु दबाइहरु लिउन वाला प्रयोक्ताओं, हीमोफीलिया से ग्रस्त मान्छेहरु र रक्ताधान (हुनत विकसित विश्वमा अधिकांश रक्ताधानहरुलाइ एचआईवी (HIV)को अनुपस्थिति सुनिश्चित गराउनको लागि जांचा जाइन्छ) र रक्त उत्पादनहरुको प्राप्त कर्ताहरुमा संक्रमण हुन सक्छ. यो उनिउनी मान्छेहरुको लागि पनि चिंताको विषय हो, जुन यस्तो/यस्ता/यसरी क्षेत्रहरुमा चिकित्सीय देखभाल प्राप्त कर रहे हुन् , जहाँ इंजेक्शन उपकरणको प्रयोगमा स्वच्छताको घटिया स्तर प्रचलित छन्, जस्तै तृतीय विश्वको देश. स्वास्थ्य सेवा कार्यकर्ताहरु, जस्तै परिचारिकाएं, प्रयोगशाला सहायक र चिकित्सक पनि संक्रमित होते रहे छन्, हुनत यस्तो धेरै दुर्लभ मामलहरुमा नै हुन्छ. जब से रक्तको द्वारा एचआईवी (HIV)को संक्रमण ज्ञात भयो हो, तब से वैश्विक सावधानिहरु को द्वारा रक्तको संपर्कमा आने से स्वयंको बचाव गरन चिकित्सीय पेशेवरहरुलाइ लागि आवश्यक बनयोदिइएको है। जुन मान्छे गोदने, छेदन करवाने र खुरचनेको विधियां करते या करवाते छन्, उसलाइ पनि संक्रमणको जोखिम हुन सक्छ.
 
संक्रमित व्यक्तिहरुको लार, आंसू र मूत्रमा एचआईवी (HIV)को मात्रा कम पाई गई हो, तर यिनी स्रावोंको द्वारा संक्रमण होनेको कुनै पनि मामला दर्ज हैन भयो हो र इनके द्वारा सञ्चरण होनेको संभावित जोखिम नगण्य है।<ref name="pmid2963151">{{cite journal
पङ्क्ति ५२६:
}}</ref> एकल-रेशे वाला आरएनए (RNA) न्युक्लियोकैप्सिड प्रोटीन पी7 (p7) र रिवर्स ट्रान्स्क्रिप्टेस (reverse transcriptase), प्रोटीसेस (proteases), राइबोन्युक्लीएस (ribonuclease) र इन्टीग्रेस (integrase) जस्तै वायरिऔन (virion)को विकासको लागि आवश्यक किण्वकोंको साथ दृढतापूर्वक बंधा हुन्छ. जीवाण्विक प्रोटीन पी17 (p17) से मिलएर बनयोएक मैट्रिक्स कैप्सिडको चारै ओर एक घेरा बनाएर वायरिऔन कणको अखंडताको सुनिश्चित गर्छ.<ref name="compendia" />
 
पुनः यो एक जीवाण्विक आवरण से ढंका हुन्छ, जुन कि वसायुक्त अणुओं, जिन्हें फस्फोलिपिड भनिन्छ र जसलाइ एक मानव कोशिकाको मेम्ब्रेन से उनिउनी समय लिया जाइन्छ, जब एक नवनिर्मित जीवाणु कण कोशिका से निकलता हो,को दुइ स्तरहरु से मिलएर बनयोहुन्छ. जीवाण्विक आवरणमा पाहुना कोशिकाको प्रोटीन र जटिल एचआईवी (HIV) प्रोटीनको लगभग 70 प्रतियां हुन्छं, जुन जीवाणु कणको सतह से भएर बाहिर निकलती छन्.<ref name="compendia" /> यो प्रोटीन, जसलाइ एन्व (Env) भन्दछन्, ग्लाइकोप्रोटीन (जीपी) (gp) 120 नामक तीन कणहरु तथा तीन जीपी41 (gp41) कणहरु से मिलएर बने एक तने, जुन संरचनालाई जीवाण्विक आवरणमा स्थिर रखती हो, से मिलएर बनयोहुन्छ.<ref name="Chan">{{
 
cite journal
पङ्क्ति ५३६:
आरएनए (RNA) जीनोम कम से कम सात संरचनात्मक चिह्नों (एलटीआर (LTR), टीएआर (TAR), आरआरई (RRE), पीई (PE), एसएलआईपी (SLIP), सीआरएस (CRS) र आईएनएस (INS)) र नौ जीन (''जीएजी (gag)'' , ''पीओएल (pol)'' , र ''ईएनवी (env)'' , ''टीएटी (tat)'' , ''आरईवी (rev)'' , ''एनईएफ (nef)'' , ''वीआईएफ (vif)'' , ''वीपीआर (vpr)'' , ''वीपीयू (vpu)'' , र कहिले काँही दसवां ''टीईवी (tev)'' , जुन कि टीएटी (tat), ईएनवी (env) र आरईवी (rev)को गलन हुन्छ) से मिलएर बनयोहुन्छ, जुन 19 प्रोटीनहरुलाई कूटबद्ध गर्छन्. यिनीहरुमा से तीन जीन, ''जीएजी (gag)'' , ''पीओएल (pol)'' , र ''ईएनवी (env)'' ,मा नए जीवाणु कणहरुको लागि संरचनात्मक प्रोटीन बनाउनको लागि आवश्यक जानकारी हुन्छ.<ref name="compendia" /> उदाहरणको लागि, ''ईएनवी (env)'' द्वारा जीपी160 (gp160) नामक एक प्रोटीनलाई कूटबद्ध गरिन्छ, जसको विघटन गरएर एक जीवाण्विक किण्वक जीपी120 (gp120) व जीपी41 (gp41)को रचना गर्छ. शेष छः जीन, ''टीएटी (tat)'' , ''आरईवी (rev)'' , ''एनईएफ (nef)'' , ''वीआईएफ (vif)'' , ''वीपीआर (vpr)'' , र ''वीपीयू (vpu)'' (या एचआईवी-2 (HIV-2)को स्थितिमा ''वीपीएक्स (vpx)'' ), कोशिकाहरुलाई संक्रमित गराउन, जीवाणुको नयाँ प्रतिलिपियां बनाउन (दोहराने) अथवा बीमारी उत्पन्न गराउनको एचआईवी (HIV)को क्षमताको नियन्त्रित गराउन वाला प्रोटीनको लागि नियामक जीन छन्.<ref name="compendia" />
 
दो टीएटी (Tat) प्रोटीन (पी16 (p16) र पी14 (p14)) टीएआर (TAR) आरएनए (RNA) बंधको द्वारा कार्य गराउन वाला एएलटीआर (LTR) प्रचारकको लागि ट्रांस्क्रिप्शनल ट्रांसैक्टिवेटर छन्. टीएआर (TAR)को उनिउनी माइक्रोआरएनए (microRNAs)मा पनि प्रसंस्करित गरे जा सक्छ, जुन ईआरसीसीआई1 (ERCC1) र आईईआर3 (IER3) एपोप्टसिस जीनहरुको नियमन गरछन.<ref name="pmid18299284">{{cite journal|author=Ouellet DL, Plante I, Landry P, ''et al.'' |title=Identification of functional microRNAs released through asymmetrical processing of HIV-1 TAR element |journal=Nucleic Acids Res. |volume=36 |issue=7 |pages=2353–65 |year=2008 |month=April |pmid=18299284 |pmc=2367715 |doi=10.1093/nar/gkn076 |url=http://nar.oxfordjournals.org/cgi/content/full/36/7/2353}}</ref><ref name="pmid19220914">{{cite journal |author=Klase Z, Winograd R, Davis J, ''et al.'' |title=HIV-1 TAR miRNA protects against apoptosis by altering cellular gene expression |journal=Retrovirology |volume=6 |issue= |page=18 |year=2009 |pmid=19220914 |pmc=2654423 |doi=10.1186/1742-4690-6-18 |url=http://www.retrovirology.com/content/6/1/18}}</ref> आरईवी (Rev) प्रोटीन (पी19) (p19) आरआरई (RRE) आरएनए (RNA) तत्वको साथ बांधकर आरएनए (RNA)को यसको केन्द्र तथा कोशिकाद्रव्य सेले जाउनमा शामिल हुन्छ. वीआईएफ (Vif) प्रोटीन (पी23) (p23) एपीओबीईसी3जी (APOBEC3G) (एक कोशिका प्रोटीन, जुन डीएनए:आरएनए (DNA:RNA) संकरहरुलाइ डीमिनेट गर्छ र /या पीओएल (Pol) प्रोटीनको साथ हस्तक्षेप गर्छ)को कार्यको रोकइन्छ. वीपीआर (Vpr) प्रोटीन (पी14) (p14) जी2/एम (G2/M) मा/पछि/तर कोशिका-विभाजनको रोकइन्छ. एनईएफ (Nef) प्रोटीन (पी27) (p27) सीडी4 (CD4) (मुख्य जीवाण्विक अभिग्राहक), तथा साथ नै एमएचसी श्रेणी I (class I) व श्रेणी II (class II) अणुओंको शीघ्र-नियनम गर्छ.<ref name="pmid2014052">{{cite journal |author=Garcia JV, Miller AD |title=Serine phosphorylation-independent downregulation of cell-surface CD4 by nef |journal=Nature |volume=350|issue=6318 |pages=508–11 |year=1991 |month=April |pmid=2014052 |doi=10.1038/350508a0|url=}}</ref><ref name="pmid8612235">{{cite journal |author=Schwartz O, Maréchal V, Le Gall S, Lemonnier F, Heard JM |title=Endocytosis of major histocompatibility complex class I molecules is induced by the HIV-1 Nef protein |journal=Nat. Med. |volume=2 |issue=3 |pages=338–42 |year=1996|month=March |pmid=8612235 |doi= 10.1038/nm0396-338|url=}}</ref><ref name="pmid11593029">{{cite journal |author=Stumptner-Cuvelette P, Morchoisne S, Dugast M, ''et al.'' |title=HIV-1 Nef impairs MHC class II antigen presentation and surface expression |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A.|volume=98 |issue=21 |pages=12144–9 |year=2001 |month=October |pmid=11593029 |pmc=59782|doi=10.1073/pnas.221256498 |url=}}</ref>
 
एनईएफ (Nef) एसएच3 (SH3) डोमेनको साथ पनि अंतःक्रिया गर्छ. वीपीयू (Vpu) प्रोटीन (पी16) (p16) संक्रमित कोशिकाहरु से नए जीवाणु कणहरुको मुक्तिको प्रभावित गर्छ.<ref name="compendia" /> एचआईवी (HIV) आरएनए (RNA)को प्रत्येक श्रृंखलाको छोर मा/पछि/तर एक आरएनए (RNA) क्रम हुन्छ, जसलाइ लन्ग टर्मिलन रीपीट (long terminal repeat) (एलटीआर) (LTR) भन्दछन्. एलटीआर (LTR) वाला क्षेत्र नए जीवाणुहरुको उत्पादनको नियन्त्रित गराउन वाला परिवर्तकोंको जस्तै/तरिका कार्य गर्छन् र उसलाइ एचआईवी (HIV)को या पाहुना कोशिकाको प्रोटीनहरुको द्वारा सक्रिय गरे जा सक्छ. पीएसआई (Psi) तत्व जीवाण्विक जीनोम पैकेजिंगमा शामिल हुन्छ र यसको चिन्हारी जीएजी (Gag) र आरईवी (Rev) प्रोटीनहरु द्वारा गरिन्छ. स्लिप (SLIP) तत्व (टीटीटीटीटी) (TTTTTT) कार्यात्मक पीओएल (Pol) बनाउनको लागि आवश्यक जीएजी (Gag)-पीओएल (Pol) वाचन फ्रेममा फ्रेम परिवर्तनमा शामिल हुन्छ.<ref name="compendia" />
पङ्क्ति ५४९:
| author=Coakley, E., Petropoulos, C. J. and Whitcomb, J. M. | title=Assessing ch vbgemokine co-receptor usage in HIV | journal=Curr. Opin. Infect. Dis. | year=2005 | pages=9–15 | volume=18 | issue=1 | pmid=15647694 |format=
| doi=10.1097/00001432-200502000-00003
}}</ref> यस सीसीआर5 (CCR5) सहाभिग्राहकको प्रयोग लगभग सबै प्रथामिक एचआईवी-1 विलगों (isolates) द्वारा जीवाण्विक जेनेटिक उप-प्रकार से निरपेक्ष रहते भए गरिन्छ. वस्तुतः मैक्रोफेज एचआईवी (HIV) संक्रमणको अनेक पहलुहरुमा एक मुख्य भूमिका निभाछन. उनिउनी एचआईवी (HIV) द्वारा संक्रमित गरिने पहिलो कोशिकाहरु प्रतीत हुन्छन् र संभवतः उनिउनी विरामीमा सीडी4<sup>+</sup> कोशिकाहरु (CDR4<sup>+</sup> T cells)की कमी हो जाए पछि एचआईवी (HIV) को उत्पादनको श्रोत पनि छन्. मैक्रोफेज र माइक्रोग्लायल कोशिकाहरु एचआईवी (HIV) द्वारा केंद्रीय स्नायु तन्त्रमा संक्रमित गरिने कोशिकाहरु छन्. एचआईवी (HIV) संक्रमित विरामीहरुको गलतुण्डिकाओं (tonsils) तथा ग्रंथ्याभों (adenoids) मा, मैक्रोफेज बहु-केंद्रीकृत विशाल कोशिकाहरुमा संगलित हो जाइन्छ, जुन जीवाणुको ठूलो मात्राहरु उत्पन्न गर्छं.
 
टी-अनुवर्ती विलग (T-tropic isolates), या सिंसिटा-इंड्यूसिंग (syncitia-inducing) (एसआई) (SI) खिंचाव (strains) प्राथमिक सीडी4<sup>+</sup> टी (CD4<sup>+</sup> T) कोशिकाहरु तथा साथ नै मैक्रोफेजहरुमा प्रतिलिपि बनाछन र प्रवेशको लागि ''α'' -केमोकाइन अभिग्राहक, सीएक्ससीआर4 (CXCR4),को प्रयोग गर्छन्.<ref name="Coakley" /><ref name="Deng">
पङ्क्ति ५६१:
| author=Feng Y, Broder CC, Kennedy PE, Berger EA. | title=HIV-1 entry cofactor: functional cDNA cloning of a seven-transmembrane, G protein-coupled receptor | journal=Science | year=1996 | pages=872–7 | volume=272 | issue=5263 | pmid=8629022 | doi=10.1126/science.272.5263.872
 
}}</ref> एचआईवी-1 (HIV-1)को दोहरे-अनुवर्ती खिंचावहरुलाइ एचआईवी-1 (HIV-1)को पारगमन खिंचाव मानिन्छ र यस प्रकार उनिउनी जीवाण्विक प्रवेशको लागि सीसीआर5 (CCR5) र सीएक्ससीआर4 (CXCR4) दुवैको प्रयोग सहाभिग्राहकोंको रूपमा कर पानेमा सक्षम हुन्छन्.
 
''α'' -केमोकाइन एसडीएफ-1 (SDF-1), सीएक्ससीआर4 (CXCR4)को लागि एक बंध (ligand), टी-अनुवर्ती (T-tropic) एचआईवी-1 (HIV-1) विलगोंको प्रतिलिपिको रोकइन्छ. यस्तो त्यो यिनी कोशिकाहरुको सतह मा/पछि/तर सीएक्ससीआर4 (CXCR4)को अभिव्यक्तिको शीघ्र-नियमन द्वारा गर्छ. केवल सीसीआर5 (CCR5) अभिग्राहकको प्रयोग गराउनवाला एचआईवी (HIV)को आर5 (R5) भनिन्छ; जुन केवल सीएक्ससीआर4 (CXCR4)को प्रयोग गर्छन्, उसलाइ एक्स4 (X4) भनिन्छ, र जुन दुवैको प्रयोग गर्छन्, उनिउनी एक्स4आर5 (X4R5) कहलाते छन्. हुनत, केवल सहाभिग्राहकहरुको प्रयोग जीवाण्विक अनुवर्तनको व्याख्या हैन करता किनकी सबै आर5 (R5) जीवाणु एक उत्पादक संक्रमणको लागि मैक्रोफेक मा/पछि/तर सीसीआर5 (CCR5)को प्रयोग कर पानेमा सक्षम हुदैनन्<ref name="Coakley" /> र एचआईवी (HIV) मायलइड डेंड्राइटिक कोशिकाहरु (myeloid dendritic cells)को एक उप-प्रकारको पनि संक्रमित कर सक्छ,<ref name="Knight">
 
{{cite journal
पङ्क्ति ५९७:
| author=Zhu T, Wang N, Carr A, Nam DS, Moor-Jankowski R, Cooper DA, Ho DD. | title=Genetic characterization of human immunodeficiency virus type 1 in blood and genital secretions: evidence for viral compartmentalization and selection during sexual transmission | journal=J Virol | year=1996 | pages=3098–107 | volume=70 | issue=5 | pmid=8627789 | pmc=190172
 
}}</ref> यो अझै पनि शोधको विषय हो कि यो चयन प्रक्रिया किस प्रकार कार्य गर्छ, तर एक मडल यो हो कि शुक्राणु चयनात्मक रूप से आर5 एचआईवीको वहन कर सकते हुन् किनकी उनिउनी आफ्नो सतह मा/पछि/तर सीसीआर3 (CCR3) र सीसीआर5 (CCR5) दुवै मा/पछि/तर प्रक्रिया गर्छन्, तर सीएक्सआर4 (CXCR4) मा/पछि/तर हैन<ref name="Muciaccia">
 
{{cite journal
पङ्क्ति ६४३:
केंद्र तिर माइक्रोट्युब्युल (microtubule) आधारित परिवहनको समयमा, एकल-तंतु वाला जीवाण्विक आरएनए (RNA) जीनोमको दोहरे-तंतु वाला डीएनए (DNA)मा ट्रांस्क्राइब गर्‍यो जाइन्छ, जसलाइ अगाडी पाहुना गुणसूत्रमा एकीकृत गरिन्छ.
 
एचआईवी (HIV) यस सीडी4 (CD4)- सीसीआर5 (CCR5) मार्गको द्वारा द्रुमाश्मको कोशिकाहरु (dendritic cells) (डीसी) (DCs)को संक्रमित कर सक्छ, तर मैननोस–विशिष्ट सी (C)-प्रकारको लैक्टिन अभिग्राहकों, जस्तै डीसी-साइन (DC-SIGN)को प्रयोग करते भए एक अन्य मार्गको प्रयोग पनि गरे जा सक्छ.<ref name="Pope_2003">{{cite journal |author=Pope M, Haase A |title=Transmission, acute HIV-1 infection and the quest for strategies to prevent infection |journal=Nat Med |volume=9 |issue=7 |pages=847–52 |year=2003 |pmid=12835704 |doi=10.1038/nm0703-847}}</ref> (डीसी) (DCs) उनिउनी शुरुआती कोशिकाहरु हरुमा छन्, जस ले/संग/भन्दा कुनै यौन सञ्चरणको समयमा जीवाणुको सामना हुन्छ. वर्तमानमा यस्तो मानिन्छ कि (डीसी) (DCs) द्वारा जब जीवाणुलाई श्लेष्मकमा जकड लिया जाइन्छ, त उनिउनी टी (T)-कोशिकाहरुमा एचआईवी (HIV)को सञ्चरण गरएर एक महत्वपूर्ण भूमिका निभाछन.<ref name="Pope_2003" /> यस्तो विश्वास हो कि एफईजेड-1 (FEZ-1)को उपस्थिति, जुन प्राकृतिक रूप से तन्त्रिकाकोशिकाहरु (neurons)मा हुन्छ, एचआईवी (HIV) द्वारा कोशिकाको संक्रमणलाई रोकती है। {{cite doi|10.1073/pnas.0900502106}}</ref>
 
==== दोहराव र ट्रांस्क्रिप्शन ====
पङ्क्ति ६५४:
}}</ref> यसको अर्थ यो हो कि वर्तमानमा जुन कोशिकाहरु संक्रमणको मुकाबला कर रही छन्, उसलाइ एचआईवी (HIV) द्वारा नष्ट किये जाउनको सर्वाधिक संभावना है।
 
जीवाण्विक दोहरावको समयमा, एकीकृत डीएनए (DNA) प्रोभाइरस (provirus) एमआरएनए (mRNA)मा ट्रांस्क्राइब हुन्छ, जसलाइ यसको बाद छोटे-छोटे टुकडहरुमा जोडा जाइन्छ. यिनीहरु साना टुक्रा केन्द्र से कोशिकाद्रव्यमा भेजे जाछन, जहाँ उसलाइ नियामक प्रोटीन टीएटी (Tat) (जो नए जीवाणुहरुको उत्पादनको प्रोत्साहित गर्छ) र आरईवी (Rev)मा अनुवादित गरिन्छ. जब यो नवनिर्मित आरईवी (Rev) प्रोटीन केंद्रमा एकत्रित हो जाइन्छ, त यो जीवाण्विक एमआरएनए (mRNAs) से जुडता हो र टुकडहरुमा न जोडे गए (unspliced) आरएनए (RNAs)को केन्द्र से चले जाउनको अनुमति दिन्छ, जहाँ उनिउनी अन्यथा टुकडहरुमा जोडे जाउन सम्म बने रहन्छन्.<ref name="Pollard">
 
{{cite journal
पङ्क्ति ६६१:
}}</ref> यस चरण मा, पूर्ण-लंबाई वाला एमआरएनए (mRNA) से संरचनात्मक प्रोटीन जीएजी (Gag) र ईएनवी (Env) उत्पन्न गरिन्छ. पूर्ण-लंबाई वाला आरएनए (RNA) वस्तुतः जीवाणु जीनोम हुन्छ; यो जीएजी (Gag) प्रोटीन से बंधता हो र यसलाइ नए जीवाणु कणहरुमा राखइन्छ.
 
ऐसा प्रतीत हुन्छ कि एचआईवी-1 (HIV-1) र एचआईवी-2 (HIV-2) आफ्नो आरएनए (RNA)को अलग-अलग ढंग से भरते छन्; एचआईवी-1 (HIV-1) कुनै पनि उपयुक्त आरएनए (RNA) से बंध जाएगा, जबकि एचआईवी-2 (HIV-2) मुख्यतः उनिउनी एमआरएनए (mRNA) से बंधेगा, जसको प्रयोग स्वतः जीएजी (Gag) प्रोटीनको निर्माणको लागि भएको थियो. यसको अर्थ यो पनि हुन सक्छ कि एचआईवी-1 (HIV-1) परिवर्तित हो पानेमा बेहतर ढंग से सक्षम हुन्छ (एचआईवी-1 (HIV-1) संक्रमण एचआईवी-2 (HIV-2)को तुलनामा तेजी से एड्स (AIDS) तिर बढता हो र यो अधिकांश वैश्विक संक्रमणहरुको लागि जिम्मेदार हुन्छ).
 
==== संयोजन व मुक्ति ====
पङ्क्ति ६७६:
अनेक खिंचावहरुमा निकट-संबंध राखउन वाला सीमियन इम्युनोडेफिशियन्सी भाइरस (simian immunodeficiency virus) (एसआईवी) (SIV) उत्पन्न भयो हो, जसलाइ प्राकृतिक पाहुना प्रजातिहरुको आधार मा/पछि/तर वर्गीकृत गरिन्छ. यस्तो मानिन्छ कि अफ्रीकी हरे बंदर ((एसआईवीएजीएम) (SIVagm)) र सूटी मैंगेबीको ((एसआईवीएसएमएम) (SIVsmm) )को (एसआईवी) (SIV) खिंचावोंको विकासको उनिको पाहुनाहरुको साथ एक लामो विकासपरक इतिहास रहयोहै। यिनी पाहुनाहरु से यस जीवाणुको उपस्थितिको अनुकूलोत गर्‍यो है,<ref name="pmid19661993">{{Cite pmid|19661993}}</ref> जुन कि पाहुनाको रक्तमा उच्च स्तरहरु मा/पछि/तर उपस्थित हुन्छ, तर केवल हल्की प्रतिरोध प्रतिक्रिया उत्पन्न गर्छ, {{cite journal |author=Holzammer S, Holznagel E, Kaul A, Kurth R, Norley S |title=High virus loads in naturally and experimentally SIVagm-infected African green monkeys |journal=Virology |volume=283 |issue=2 |pages=324–31 |year=2001 |pmid=11336557 |doi=10.1006/viro.2001.0870}}</ref> बंदरों जस्तै एड्स (AIDS)को विकासको कारण हैन बनता, कुर्थ, आर. र नोर्ली, एस. (1996) एसआईवी (SIV)को प्राकृतिक पोषद वाँदर एड्स किन हैन विकसित गरछन?, ''जे. एनआईएच (NIH) रेस (Res)'' . '''8''' , 33-37.</ref> र मनुष्यहरुमा एचआईवी (HIV) संक्रमणको विशिष्ट पुनर्संयोजन र गहन परिवर्तन से हैन गुजरता. {{cite journal |author=Baier M, Dittmar MT, Cichutek K, Kurth R |title=Development of vivo of genetic variability of simian immunodeficiency virus |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=88 |issue=18 |pages=8126–30 |year=1991 |pmid=1896460 |doi=10.1073/pnas.88.18.8126 |pmc=52459}}</ref>
 
यसको विपरीत, जब यिनीहरु खिंचाव उनिउनी प्रजातिहरुलाई संक्रमित गर्छन्, जुन एसआईवी (SIV)को प्रति अनुकूलित छैनन् (ह्रीसस (rhesus) या साइनोमोलोगस मकैक (cynomologus macaques) जस्तै “विषम” मेजबान), त यिनी पशुहरुमा एड्स (AIDS) विकसित हो जाइन्छ र यो जीवाणु आनुवांशिक विविधता उत्पन्न गर्छ, जुन कि मानव एचआईवी (HIV) संक्रमणको समान हुन्छ. {{cite journal |author=Daniel MD, King NW, Letvin NL, Hunt RD, Sehgal PK, Desrosiers RC |title=A new type D retrovirus isolated from macaques with an immunodeficiency syndrome |journal=Science |volume=223 |issue=4636 |pages=602–5 |year=1984 |pmid=6695172 |doi=10.1126/science.6695172}}</ref> चिंपांजी एसआईवी (Chimpanzee SIV) (एसआईवीसीपीजेड) (SIVcpz), एचआईवी-1 (HIV-1)को निकटतम आनुवांशिक संबंधी, आफ्नो प्राकृतिक पाहुनामा बढी भयो मृत्यु-दर र एड्स (AIDS) जस्तै लक्षणहरु से जुडा हुन्छ.<ref name="pmid19626114">{{Cite pmid|19626114}}</ref> यस्तो प्रतीत हुन्छ कि एसआईवीसीपीजेड (SIVcpz) र एचआईवी-1 (HIV-1) दुवै नै चिंपांजिहरु र मनुष्हरु को जनसंख्यामा अपेक्षाकृत हालिया समयमा सञ्चरित भए हुन्। इसलिये उनिको पाहुना अझै सम्म यस जीवाणुको प्रति अनुकूलित हैन हो सके छन्.<ref name="pmid19661993" /> दुवै जीवाणुहरुले अधिकांश एसआईवी (SIV)मा उपस्थित एनईएफ (Nef) जीनको एक कार्य पनि गंवा दिया है; यस कार्यको बिना, टी (T) कोशिका अवक्षयको संभावना बढ जान्छ, जस ले/संग/भन्दा प्रतिरक्षामा कमी (immunodeficiency) उत्पन्न हुन्छ.<ref name="pmid19626114" />
 
आवरण ''(ईएनवी) (env)'' क्षेत्रमा अंतरोंको आधार मा/पछि/तर एचआईवी-1 (HIV-1)को तीन समूहोंको पहिचान गरे गई है: एम (M), एन (N) व ओ (O).<ref name="Thomson">
पङ्क्ति ७१२:
== निदान ==
{{Main|HIV test}}
अनेक एचआईवी-पजिटिव (HIV-positive) मान्छे यस कुरा से अनभिज्ञ हुन्छन् कि उनिउनी जीवाणु द्वारा संक्रमित हो चुके छन्.<ref name="Kumaranayake">
 
{{cite journal
पङ्क्ति ७३०:
| author=Centers for Disease Control and Prevention. | title=Revised guidelines for HIV counseling, testing, and referral | journal=MMWR Recomm Rep. | year=2001 | pages=1–57 | volume=50 | issue=RR-19 | pmid=11718472
 
}}</ref> यदि कुनै पनि प्रतिलिपि परीक्षणको परिणाम प्रतिक्रियात्मक हो, त नमूनेको दोहरावपूर्ण रूप से प्रतिक्रियात्मक भनिन्छ र एक अधिक विशिष्ट सहायक परीक्षण (उदा. वेस्टर्न ब्लट (Western blot) या कम प्रचलित रूप से, एक इन्म्युनोफ्लोरासेंस परीक्षण (immunofluorescence assay) (आईएफए) (IFA))को साथ पुष्टि परीक्षण गरिन्छ. केवल उन्हीं नमूनहरुलाइ एचआईवी-पजिटिव (HIV-Positive) र एचआईवी (HIV) संक्रमणको सूचक मानिन्छ, जुन दोहरावपूर्ण रूप से एलिसा (ELISA)को द्वारा प्रतिक्रियात्मक र आईएफए (IFA) द्वारा सकारात्मक या वेस्टर्न ब्लट (Western blot) द्वारा प्रतिक्रियात्मक हुन् . जुन नमूने दोहरावपूर्ण रूप से एलिसा (ELISA)-प्रतिक्रियात्मक हुन् , उनिउनी कहिले काँही एक अनिश्चित वेस्टर्न ब्लट (Western blot) परिणाम प्रदान गर्छन्, जुन कि कुनै संक्रमित व्यक्तिमा एचआईवी (HIV)को प्रति एक अपूर्ण एंटीबडी प्रतिक्रिया, या कुनै असंक्रमित व्यक्तिमा गैर-विशिष्ट प्रतिक्रियाहरु हुन सक्छं.<ref name="celum">
 
{{cite journal
पङ्क्ति ७५१:
वर्तमान हार्ट (HAART) विकल्प संयोजन (या “ककटेल”) हुन्छन्, जसमा एंटीरेट्रोवायरल एजेन्टहरुको कम से कम दुइ प्रकारों, या “श्रेणिहरु”, से ली गई कम से कम तीन दबाइहरु हुन्छं. विशिष्ट रूप से, यिनीहरु श्रेणियां दुइ न्युक्लियोसाइड एनालग रिवर्स ट्रांस्क्रिप्टेस इन्हीबिटर्स (nucleoside analogue reverse transcriptase inhibitors) (नार्टी (NARTIs) या एनआरटी (NRTIs)) तथा एक प्रोटीस इन्हीबिटर (protease inhibitor) अथवा एक गैर-न्युक्लियोसाइड रिवर्स ट्रांस्क्रिप्टेस इन्हीबिटर (non-nucleoside reverse transcriptase inhibitor) (एनएनआरटीआई) (NNRTI) हुन्छं.
 
दबाइहरुको नयाँ श्रेणियां, जस्तै प्रवेश निषेधक (entry inhibitors) उनिउनी विरामीहरुको लागि उपचारको विकल्प प्रदान गर्छं, जुन साधारण उपचारैको प्रति पहिले प्रतिरोध-क्षम हो चुके विषाणुओंको कारण संक्रमित भए हुन् , हुनत उनिउनी व्यापक रूप से उपलब्ध तथा सीमित-संसाधनहरु वाली स्थापनामा विशिष्ट रूप से अभिगम्य छैनन्.
चूंकि बच्चों, विशिष्टतः नवजात शिशुओं,मा एड्स (AIDS)को विकास वयस्कहरुको तुलना अधिक तीव्र र कम पूर्वानुमेय हुन्छ, अतः वयस्कहरुको तुलनामा बच्चहरुमा अधिक आक्रामक उपचारको अनुशंसाको गई है।<ref name="2005dhhsHivChildren">{{cite web | author=[[Department of Health and Human Services]] Working Group on Antiretroviral Therapy and Medical Management of HIV-Infected Children | publisher= | date=November 3, 2005 | url=http://www.aidsinfo.nih.gov/ContentFiles/PediatricGuidelines_PDA.pdf | title=Guidelines for the Use of Antiretroviral Agents in Pediatric HIV Infection | format= PDF | accessdate=2006-01-17}}</ref> जस विकसित देशहरुमा हार्ट (HAART) उपलब्ध हो, वहां चिकित्सक आफ्नो विरामीहरुको पूर्णता से विश्लेषण गर्छन्: उनिको जीवाण्विक भार का, कितनी गति से सीडी4 (CD4) घटता हो र विरामी इच्छुक हो या हैन, यिनी बातहरुको मापन गर्छन्. यसको बाद उनिउनी यस कुराको निर्णय लिछन कि उपचार कब शुरु गराउनको अनुशंसा करनी है।<ref name="2005DhhsHivTreatment">{{cite web | author=[[Department of Health and Human Services]] Panel on Clinical Practices for Treatment of HIV Infection | publisher= | date=October 6, 2005 | url=http://aidsinfo.nih.gov/ContentFiles/AdultandAdolescentGL.pdf | title=Guidelines for the Use of Antiretroviral Agents in HIV-1-Infected Adults and Adolescents | format= PDF | accessdate=2006-01-17}}</ref>
 
हार्ट (HAART) न त विरामीको उपचार गर्छ र न त एक समान रूप से सबै लक्षणहरुलाई हटाउइन्छ; यदि उपचारको रोक दिया जाए, त एचआईवी-1 (HIV-1)को उच्च स्तर, जुन अक्सर हार्ट (HAART)को प्रति प्रतिरोधी हुन्छन्, लौट आउछन्.<ref name="martinez">{{ cite journal | author=Martinez-Picado, J., DePasquale, M. P., Kartsonis, N., Hanna, G. J., Wong, J., Finzi, D., Rosenberg, E., Gunthard, H.F., Sutton, L., Savara, A., Petropoulos, C. J., Hellmann, N., Walker, B. D., Richman, D. D., Siliciano, R. and D'Aquila, R. T. | title=Antiretroviral resistance during successful therapy of human immunodeficiency virus type 1 infection | journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U. S. A. | year=2000 | pages=10948–10953 | volume=97 | issue=20 | pmid=11005867 | doi=10.1073/pnas.97.20.10948 | pmc=27129}}</ref><ref name="Dybul">{{ cite journal | author=Dybul, M., Fauci, A. S., Bartlett, J. G., Kaplan, J. E., Pau, A. K.; Panel on Clinical Practices for Treatment of HIV. | title=Guidelines for using antiretroviral agents among HIV-infected adults and adolescents | journal=Ann. Intern. Med. | year=2002 | pages=381–433 | volume=137 | issue=5 Pt 2 | pmid=12617573}}</ref> यसको अतिरिक्त हार्ट (HAART)को प्रयोग गरएर एचआईवी (HIV) संक्रमणलाई हटाउउनको लागि पुरा जीवन-काल से अधिक समय लगेगा.<ref name="blankson">{{ cite journal | author=Blankson, J. N., Persaud, D., Siliciano, R. F. | title=The challenge of viral reservoirs in HIV-1 infection |journal=Annu. Rev. Med. | year=2002 | pages=557–593 | volume=53 | issue= | pmid=11818490 | doi=10.1146/annurev.med.53.082901.104024}}</ref> यसको बावजूद, अनेक एचआईवी (HIV)-संक्रमित व्यक्तिहरुले आफ्नो सामान्य स्वास्थ्य र जीवनको गुणवत्तामा उल्लेखनीय सुधारको अनुभव गरे हो, जसको कारण विकसित विश्वमा एचआईवी (HIV) से जुडी रुग्णता र मृत्यु दरमा ठूलो गिरावट आई है।<ref name="Pallelal">{{
पङ्क्ति ९५५:
{{Main|AIDS pandemic}}
 
[[File:HIV time.png|thumb|270px|left|एचआईवी (HIV)को साथ बाँच्ने वाला मान्छेहरु की, उनिउनी ले/संग/भन्दा संक्रमित, र उनको द्वारा मारे गये मान्छेहरुको संख्या (1990-2008)<ref name="UNmilleniumgoals2010">[392]</ref>]]
 
[[File:HIV Epidem.png|thumb|300px|right|2005को अंतमा युवा वयस्कहरु (15-49)मा एचआईवी (HIV)को अनुमानित व्याप्ति]]
पङ्क्ति ९६३:
यूएनएड्स (UNAIDS) र डब्ल्यूएचओ (WHO)को अनुमान हो कि 1981मा पहिलो पल्ट पहचाने जाउनको समय देखि लिएर आज सम्म एड्स (AIDS)ले 25 मिलियन से अधिक मान्छेहरुको जान ली हो, जसको कारण यो इतिहासमा दर्ज सर्वाधिक विनाशकारी महामारिहरु हरुमा एक बन्यो है। एक अनुमानको मुताबिक, विश्वको अनेक क्षेत्रहरुमा एंटी-रेट्रोवायरल उपचार र देखभाल सम्म अभिगममा हालिया सुधारको बावजूद, एड्स (AIDS)को महामारीले 2005मा लगभग 2.8 मिलियन (2.4 र 3.3 मिलियनको बीच) जाउनं लीं, जसमा से आधे मिलियन से अधिक (570,000) बच्चाहरु थे.<ref name="UNAIDS2006" />
 
2007 मा, यो मानयोजान्थ्यो कि 30.6 र 36.1 मिलियनको बीच मान्छे एचआईवी (HIV)को साथ जी रहे थिए र यसले उनिउनी वर्ष लगभग 2.1 मिलियन मान्छेहरुको जान ली, जसमा 330,000 बच्चाहरु शामिल थे; 2.5 मिलियन नए संक्रमण मिले.<ref name="UNAIDS2007">{{cite web
| author =[[Joint United Nations Programme on HIV/AIDS|UNAIDS]], [[World Health Organization|WHO]]
| month = December | year = 2007
पङ्क्ति ९९१:
}}</ref> यो 2004को मध्यमा यस महामारीको शुरुआत से अझै सम्म यो विश्व बैंक द्वारा देशहरुलाई दिये जा रहे एचआईवी (HIV)/एड्स (AIDS) समर्थनको पहिलो व्यापक मूल्यांकन है। किनकी बैंकको लक्ष्य राष्ट्रीय सरकारको कार्यक्रमहरुको क्रियान्वयनमा सहायता गरन हो, अतः उनिको अनुभव यस बारेमा महत्वपूर्ण ज्ञान प्रदान गर्छ कि राष्ट्रीय एड्स कार्यक्रमहरु (National AIDS programmes)को किस प्रकार अधिक प्रभावी बनाया जा सक्छ.
 
एचआईवी (HIV) संक्रमणको एक प्रभावी उपचारको रूपमा हार्ट (HAART)को विकासले यस बीमारी से होने वाली मृत्युोंको दरको उनिउनी क्षेत्रहरुमा काफी हद सम्म कम गर्‍यो हो, जहाँ यिनीहरु दबाइहरु व्यापक रूप से उपलब्ध छन्.<ref name="Pallelal">{{
cite journal |
author=Palella, F. J., Delaney, K. M., Moorman, A. C., Loveless, M. O., Fuhrer, J., Satten, G. A., Aschman, D. J. and Holmberg, S. D. |
पङ्क्ति १,०१९:
 
यह अत्यधिक बहसको विषय रहयोहै कि एड्स (AIDS)को कारण बनउनवाला विषाणुको खोजको अधिक श्रेय गैलो या मन्टैग्नियर हरुमा किसे मिलन चाहिये. आफ्नो साथी फ्रैंकइसे बैरे-साइनसी (Françoise Barré-Sinoussi)को साथ, मन्टैग्नियर (Montagnier)को उनिको “ह्युमन डेफेशियेंसी भाइरसको खोजको लागि” 2008मा शरीर-क्रिया विज्ञान या चिकित्साको क्षेत्रको नोबेल पुरस्कारको आधा भाग दिइएको.<ref name="Nobel_2008">{{cite web | url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/2008/index.html | title=The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2008 | accessdate=October 28, 2009 | publisher=Nobel Foundation
}}</ref> हैराल्ड जुर हसेन (Harald zur Hausen)ले पनि आफ्नो यस खोजको लागि यो पुरस्कार साझा गरे कि ह्युमन पैपीलोमा भाइरस ग्रीवाको क्यान्सरको कारण हो, तर गैलोको छोड दिइएको.<ref name="science nobel" /> गैलोले कहा कि सह-प्राप्तकर्ताको रूपमा उसलाइ नामित न गरे जान “निराशाजनक” है।<ref name="nytimes-nobel">{{cite news | publisher = New York Times | date = 2008-10-06 | accessdate = 2008-10-06 | last = Altman | first = Lawrence | title = Three Europeans Win the 2008 Nobel for Medicine | url= http://www.nytimes.com/2008/10/07/health/07nobel.html}}</ref> मन्टैग्नियरले कहा कि उनिउनी “हैरान” थिए कि नोबेल समिति द्वारा गैलोको मान्यता हैन दी गई: "यह साबित गरन महत्वपूर्ण था कि एचआईवी (HIV) नै एड्स (AIDS)को कारण था, र यसमा गैलोको एक महत्वपूर्ण भूमिका थी. मलाई रबर्ट गैलो से पूरी हमदर्दिएको छ."<ref name="science nobel">{{cite journal | title=Nobel Prize in Physiology or Medicine: HIV, HPV researchers honored, but one scientist is left out | journal=Science | last1=Cohen | first1=J | last2=Enserink | first2=Martin | date=10 October 2008| volume=322 |issue=5899 | pages=149–175 | doi=10.1126/science.322.5899.174 | pmid=18845715}}</ref>
 
== एड्स अस्वीकृतिवाद ==
पङ्क्ति १,०७१:
}}
* {{cite journal |author=O'Brien SJ, Goedert JJ |title=HIV causes AIDS: Koch's postulates fulfilled |journal=Curr. Opin. Immunol. |volume=8 |issue=5 |pages=613–8 |year=1996 |pmid=8902385 |doi=10.1016/S0952-7915(96)80075-6}}
* {{cite journal |author=Galéa P, Chermann JC |title=HIV as the cause of AIDS and associated diseases |journal=Genetica |volume=104 |issue=2 |pages=133–42 |year=1998 |pmid=10220906 |doi=10.1023/A:1003432603348}}</ref> हुनत उनिउनी मा/पछि/तर एक राजनैतिक प्रभाव रहयोहै, विशिष्ट रूप से [[दक्षिण अफ्रीका]] मा, जहाँ सरकार द्वारा आधिकारिक रूप से गर््यो एड्स अस्वीकृतिवाद (AIDS denialism)को प्रचार उनिउनी देशको एड्स (AIDS) महामारीको प्रति अप्रभावी प्रतिक्रियाको लागि जिम्मेदार था. {{cite journal |author=Watson J |title=Scientists, activists sue South Africa's AIDS 'denialists' |journal=Nat. Med. |volume=12 |issue=1 |page=6 |year=2006 |pmid=16397537 |doi=10.1038/nm0106-6a}}</ref> {{cite journal |author=Baleta A |title=S Africa's AIDS activists accuse government of murder |journal=Lancet |volume=361 |issue=9363 |page=1105 |year=2003 |pmid=12672319 |doi=10.1016/S0140-6736(03)12909-1}}</ref> {{cite journal |author=Cohen J |title=South Africa's new enemy |journal=Science |volume=288 |issue=5474 |pages=2168–70 |year=2000 |pmid=10896606 |doi=10.1126/science.288.5474.2168}}</ref>
 
== यिनलाइ पनि हेर्नुहोस ==
"https://ne.wikipedia.org/wiki/एचआइभी" बाट अनुप्रेषित