"मिश्रित खेती" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

देशी आँप का राम्रा रसदार, फल दिने वाला उत्तम किसिमका लगाउन पर्छ। कलमी आँपहरुमा राम्रो महक र पतली गुठली वाला सफेदा, दसहरी, लंगडा, गुलाब जामुन र चौंसा जस्तो किसिमका रुख लगाउन सकिन्छ। जहांजहाँ ७५ सेन्टिमिटर भन्दा अधिक वर्षा हुन्छ, कटहरको वृक्षहरुलाई त्यहाँ प्रधानता दिनु पर्छ। भारतको उत्तर प्रदेशमा अवधको एक लोकप्रिय वृक्ष छ। यसको फल र काठ दुवै नै राम्रो मानिन्छ । महुवाको वृक्ष साधारण ऊसर भूमिमा पनि उम्रिन सक्छ। जामुनको ठूलो फलहरु वाला किसिमका लगाउनु पर्छ। यो अक्सर बाढी आउने ठाउँमा जामुनको वृक्ष लगाउनु पर्छ। इमलीको वृक्षले खानको लागि काम लाग्ने वाला फलियां मिल्छ। यसको काठ बाट ग्याँसले चलने वाला इन्जिनहरुको लागि धेरै राम्रो कोइला तैयार गरिन्छ।

बेकार रहेका भूमि र वनहरुमा बेर र शहतूत जस्तै जंगली फलहरु वाला वृक्ष अधिक भन्दा अधिक संख्यामा उमार्न सकिन्छ। बेर का अनेक किसिमहरु छन्। तिनमा धेरै प्रकार का स्वादिष्ट फल पनि मिल्छन जसलाई ताजा पनि खान सकिन्छ र सुकाएर पनि राख्न सकिन्छ। बेल चाराको लागि पनि एक उत्तम रुख हो। यसको पातहरु बाख्राहरु र भैसिहरुलाई ख्वाइन्छ। यो एक अति सुदृढ वृक्ष हो। सुकेको र तुषारपातले यसलाई कुनै हानि पुर्याउँदैन। ऊजाड क्षेत्रहरुको लागि, जहांजहाँ वर्षा कम हुन्छ, यो एक आदर्श वृक्ष हो। भारतमा कृषि विभागले सामाजिक वनारोपणको एक योजना बनाएको छ। यसको अन्तर्गत प्रति हेक्टर एक हजार रुपैयाँको केन्द्रीय सहायता दिने व्यवस्था छ। यस कामको लागि राज्य सरकारहरुले पनि सहायता गर्छं। सामाजिक वनारोपणको योजना तथा परती भूमिमा वनारोपण अथवा उपेक्षित वनहरुमा फेरि देखि वृक्षरोपणको योजनाको अन्तर्गत बबूल या चारा का वृक्ष या अन्य रुख लगाउनु पर्छ। यस समय केन्द्र द्धारा प्रयोजित ९ क्षेत्रिय वन योजनाहरुमा काम चलि रहेको छ । यसको अन्तर्गत परती भूमि र जनजातीय भूमिमा वृक्षारोपण गरि रहेको छ । उपेक्षित वनहरुको स्थानमा फेरि देखि वनारोपण र संक्षिप्त पट्टी तैयार गर्न सहित सामाजिक योजनाहरुको अधीन हिमालय प्रदेशमा भूमि र जल संरक्षणको योजनाहरु चलाइएका छन्।

मरुभूमिको बढाव रोक्नलाईवृक्षको भूमिका पनि कम महत्वको छैन। अनुमान छ कि मरुभूमि ८ वर्ग मील प्रतिवर्षको रफ्तारले बढदै आइरहेको छ । भारतको हरियाणाको महेन्द्रगढ जिल्लामा (जो कि राजस्थानको सीमा संग जोडिएको छ) मरुभूमिको रोकन र बालौटे टीलहरुलाई रोकनको लागि सराहनीय कार्य गरिएको छ। त्यहाँको महेन्द्रगढमा कमानिया गांउको पंचायतीपञ्चायती भूमिमा राज्यको वन विभागले सरकंडेको घास र इजरायली कीकर एकदम संख्यामा लगाइन्छन्। यस तरिकाले घास र रुख लगाए पछि ५ सालको फरकमा बालौटे रोकिन्छन् । यस समय कुनै पनि न गरेमा मरुभूमिको असर झन् बढदै जान्छ। उनको उदाहरण भारतको कमानियाको नजिकैको अन्य गांउ नांगलियामा भेटिन्छ, जहाँ हावाको सहाराले उडने बालुवाको थुप्रो ठेठ गांउ सम्म आएका छन्। वहां बालौटे इटाहरु जम्मा भएका छन्। सडकहरु तथा नहरहरुलाई अवरूद्ध हुन बाट बचाउनको लागि पनि घास तथा विशेष रुख लगाउन पर्छ ।