"मिश्रित खेती" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

भारतको पंजाब र राजस्थानमा किसानहरुले नजिकै आफ्नो पशुहरुको लागि सामान्यत:, एकदम ठूला-ठूला बाडा हुन्छन्। यिनी बाडाहरुमा पशुहरुलाई , विशेषगरेर भैंसहरुलाइ, घामको गर्मी सेदेखि बचाउनको लागि छायाको हुनु जरूरी छ। यसको लागि उनि बाडाहरुको अहातहरुमा शीघ्र उगने र बढ्ने वाला बकाइना जस्तै वृक्षहरुको कतारहरु लगाउन पर्छ। यिनको बीच-बीचमा शहतूतको वृक्ष उमार्नु पर्छ। पहिले तीन वर्षहरुमा यि वृक्षहरुको विशेष रूपले रेखदेख गर्नु पर्छ। पंजाबमा शहतूतको टहनिहरु देखि डालियां, टोकरे आदि तैयार गरिन्छन्, जुन सामान्यतया घरहरु र पशुहरुको बाडहरुमा काममा लयाइन्छ। बकाइनाको वृक्ष बाट कीमती अग्ला काठ मिल्छ, जसलाई कीराहरुबाट पनि कुनै हानि पुग्दैन।

बेकार रहेका भूमि र वनहरुमा बेर र शहतूत जस्तै जंगली फलहरु वाला वृक्ष अधिक भन्दा अधिक संख्यामा उमार्न सकिन्छ। बेर का अनेक किसिमहरु छन्। तिनमा धेरै प्रकार का स्वादिष्ट फल पनि मिल्छन जसलाई ताजा पनि खान सकिन्छ र सुकाएर पनि राख्न सकिन्छ। बेल चाराको लागि पनि एक उत्तम रुख हो। यसको पातहरु बाख्राहरु र भैसिहरुलाई ख्वाइन्छ। यो एक अति सुदृढ़सुदृढ वृक्ष हो। सुकेको र तुषारपातले यसलाई कुनै हानि पुर्याउँदैन। ऊजाड क्षेत्रहरुको लागि, जहां वर्षा कम हुन्छ, यो एक आदर्श वृक्ष हो। भारतमा कृषि विभागले सामाजिक वनारोपणको एक योजना बनाएको छ। यसको अन्तर्गत प्रति हेक्टर एक हजार रुपैयाँको केन्द्रीय सहायता दिने व्यवस्था छ। यस कामको लागि राज्य सरकारहरुले पनि सहायता गर्छं। सामाजिक वनारोपणको योजना तथा परती भूमिमा वनारोपण अथवा उपेक्षित वनहरुमा फेरि देखि वृक्षरोपणको योजनाको अन्तर्गत बबूल या चारा का वृक्ष या अन्य रुख लगाउनु पर्छ। यस समय केन्द्र द्धारा प्रयोजित ९ क्षेत्रिय वन योजनाहरुमा काम चलि रहेको छ । यसको अन्तर्गत परती भूमि र जनजातीय भूमिमा वृक्षारोपण गरि रहेको छ । उपेक्षित वनहरुको स्थानमा फेरि देखि वनारोपण र संक्षिप्त पट्टी तैयार गर्न सहित सामाजिक योजनाहरुको अधीन हिमालय प्रदेशमा भूमि र जल संरक्षणको योजनाहरु चलाइएका छन्।

मरुभूमिको बढाव रोक्नलाईवृक्षको भूमिका पनि कम महत्वको छैन। अनुमान छ कि मरुभूमि ८ वर्ग मील प्रतिवर्षको रफ्तारले बढदै आइरहेको छ । भारतको हरियाणाको महेन्द्रगढ़महेन्द्रगढ जिल्लामा (जो कि राजस्थानको सीमा संग जोडिएको छ) मरुभूमिको रोकन र बालौटे टीलहरुलाई रोकनको लागि सराहनीय कार्य गरिएको छ। त्यहाँको महेन्द्रगढ़मामहेन्द्रगढमा कमानिया गांउको पंचायती भूमिमा राज्यको वन विभागले सरकंडेको घास र इजरायली कीकर एकदम संख्यामा लगाइन्छन्। यस तरिकाले घास र रुख लगाए पछि ५ सालको फरकमा बालौटे रोकिन्छन् । यस समय कुनै पनि न गरेमा मरुभूमिको असर झन् बढदै जान्छ। उनको उदाहरण भारतको कमानियाको नजिकैको अन्य गांउ नांगलियामा भेटिन्छ, जहाँ हावाको सहाराले उडने बालुवाको थुप्रो ठेठ गांउ सम्म आएका छन्। वहां बालौटे इटाहरु जम्मा भएका छन्। सडकहरु तथा नहरहरुलाई अवरूद्ध हुन बाट बचाउनको लागि पनि घास तथा विशेष रुख लगाउन पर्छ ।