"उत्परिवर्तन" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

 

==उत्परिवर्तनका प्रकार==

 

*न्यूक्लीओटाइड को अतिरिक्त संयोग,

 

===प्रतिलोम उत्परिवर्तन===

 

'''कायिक उत्परिवर्तन''' साधारणतया शरीर को ऊतकहरुमा नै दृष्टिगोचर हुन्छन्। कायिक उत्परिवर्तनहरु को प्रभाव दीर्घकालिक हैन होता। भ्रौणिक अवस्था को प्राथमिक दशाहरुमा हुनेवालाहरु उत्परिवर्तनहरु को कारण शरीर मा चकत्ते बन जान्छन्। वैज्ञानिकहरुको मत छ कि कैन्सर पनि एक प्रकार को कायिक उत्परिवर्तन नै छ। ड्रोसोफिला मक्खी को आँखे सामान्यतया रातो हुन्छं, तर श्वेत धब्बे या एक आँखा मा पूरी तरिका को सफेदी पनि दिखलाई पर्न सक्छ। यस्तो मक्खियहरुलाइ मोजेक भनिन्छ। यस प्रकार को उत्परिवर्तनहरु को अनेक उदाहरण दिए जान सकिन्छं।

उत्परिवर्तन मा रासायनिक प्रभाव को फलहरु को अध्ययन अनेक प्रकार से गरिएको छ। रासायनिक अभिकर्महरु द्धारा उत्परिवर्तन दर मा वृद्धि को प्रयास अनेक विधिहरु द्धारा गरिएको छ। यस प्रसंग मा ओवरबैश र राबसन (Auerbach and Robson) द्धारा अझै हाल मा नै (1949 ¨Éå) गरियो प्रयोगहरु द्धारा ज्ञात भयो छ कि तोरी को धुआँ अत्यधिक प्रभावकारी उत्परिवर्तक माध्यम हो। वयस्क ड्रोसोफिला मा उचित मात्रा मा दिए गए धुएँ को प्रभाव को देखने मा ज्ञात भयो कि यसले उत्परिवर्तन दर मा 10 प्रतिशत भन्दा पनि अधिक को वृद्धि हुन्छ। तोरी को धुएँ को अतिरिक्त अनेक पराक्साइडें (peroxides), फारमहरुलीन, पर्मेन्गनेट, यूरीथेन, कैफीन आदि पनि उत्परिवर्तन दर मा वृद्धि गर्न वालाहरु प्रमाणित भएका छन्। तोरी तथा पराक्साइडों को अतिरिक्त दोश्रो रसायनहरु को प्रभाव अपेक्षाकृत कम नै देखे गए। दोश्रो कमी यिनीहरुमा यो पनि पाई गई कि यिनीहरुका प्रभाव सूत्रहरुविभाजन (mitosis) को विशेष चरणहरुमा या परिवर्तन को विशेष दिशाहरुमा नै दृष्टिगोचर हुन्छ। त्यहि प्रकार केहि रसायन केवल नर को हरेक प्रभावित गरेर पाते छन्, पोथी को हैन। यसको कारण यो बतलाया गएको छ कि जब सम्म कुनै रसायन कोशिका को केंद्रक आवरण को भेदकर भित्र सम्म हैन पहुँच जाता, तब सम्म उनको प्रभाव संदिग्ध नै हुनेछ; दोश्रो, बाहिरी रसायन को कोशिकाद्रव्य नै यदि निष्प्रभावित गरेर देगा, त उनको प्रभाव त हुनेछ नै हैन।

 

 

सी.एल.बी. को तात्पर्य छ : '''सी''' = cross-over suppressor. '''एल''' = recessive lethal तथा '''बी''' = bar eyes । पोथी ड्रासाफ़िला को एक एक्स-गुणसूत्र मा उपर्युक्त तीन विशेषताहरु (एक विनिमयज निरोधक जीन, एक अप्रभावी घातक जीन र पल्ट आँखाहरु को प्रभावी जीन) छाँटकर अलग गर्यो जान्छं र दोश्रो एक्स-गुणसूत्र को सामान्य नै र खाउछ। नर मक्खियहरुमा एक्स-किरणें आरोपित गरेर उनिलाइ सी.एल.बी. मक्खियों से मैथुनरत गरिन्छ। यिनिहरुबाट उत्पन्न पल्ट पोथी बच्चाहरु मा सी.एल.बी. गुणसूत्र रहछन, जुन माता से प्राप्त हुन्छन्। पिता से उनिलाइ अभिकर्मित एक्स-गुणसूत्र मिलछन। यिनी पल्ट पोथीहरु को कुनै पनि नर से संयोग गराए पछि जुन संतानें उत्पन्न हुन्छं, उनिमा आधा पुत्रहरु (द्धितीय पीढ़ी) मा सी.एल.बी. गुण सूत्र हुन्छन्; यदि यो एक्स-सूत्र घातक भएका त यो पनि सबै पुत्र मर जान्छन्। तर सबै पोथीसंततियाँ जीवित रहछ, किनकी उनिमा सामान्य एक्स-सूत्र रहन्छ। यस प्रकार, यस विधि द्धारा स्पष्ट र अस्पष्ट दुवै प्रकार को उत्परिवर्तनहरु को अध्ययन गरिन्छ।

'''उद्विकासीय महत्व''' - आरंभ मा नै हामीले देखेको छ कि सृष्टि को जीवजगत् मा विविधता दृष्टिगोचर हुन्छ। उद्विकास सिद्धांत (evolution theory) को मान्यता छ कि यो सारा दृश्यजगत् अणु देखि नै महान् भयो छ। अर्थात् प्रत्येक महान् को एकाइ कुनै न कुनै अणु छ। यही अणु एक भन्दा दुइ, दुइ भन्दा चार, आठ, सोह्र र अनंत तथा अकथ्य र अकल्पनीय गुणनों को दौर से गुजरता गुजरता दैत्याकार रूप धारण गरेर लिन्छ। जीवजगत् को विविधता को सम्बन्ध मा कुनै व्यवस्थित व्याख्या उपलब्ध छैन, तथापि यस सम्बन्ध मा अब सम्म जुन केहि भन्यो सुना गएको छ, उनको सारांश यस प्रकार छ-

 

 

गुणसूत्रहरु मा परिवर्तन को फलस्वरूप जंतुकुलहरुमा नै हैन, स्पीशीज सम्म मा विविधता आ गई। यो विविधता आज सम्म वर्तमान छ र अब यसमा परिवर्तन को संभावना (कम से कम, प्राकृतिक रूप ले) कम नै छ। कारण यो हो कि आज को प्राकृतिक पर्यावरण पर्याप्त दूषित भएको छ र भाँति भाँति को तकनीकी तथा वैज्ञानिकी आविष्कारों द्धारा मनुष्य प्रकृति को आफ्नो चेरी बनाता जा रहेको छ । यही कारण हो कि अब उत्परिवर्तन को लागि कृत्रिम साधनहरु को प्रयोग गर्न पर्छ।

 

 

सुजनन विज्ञान को दुइ पक्ष हों: (1) सकारात्मक तथा (2) नकारात्मक। सकारात्मक सुजनन विज्ञान को लक्ष्य राम्रो र मनचाही संतति उत्पन्न गर्न छ। यसको लागि यस्तो निर्दोष माता पिता (जनक) को चयन गर्न हुनेछ, जस्तो हामी चाहते छन्। यिनको संयोग से जुन संततियाँ उत्पन्न होंगी उनको सूक्ष्म एवं गंभीरतापूर्वक जाँच गरेर उन्हीं को पुन: संयोग गराइनेछ। सामाजिक सांस्कृतिक मर्यादाहरुलाइ उनि समय के स्थिति होगी, यो त समय को बतलाएगा।

 

 

[[जनसंख्या आनुवंशिकी]] को नाम ले विज्ञान को एक नयाँ शाखा जोड से विकसित हो रही छ। यसको अंतर्गत मानवकल्याण को अनेक समस्याहरुमा गंभीरतापूर्वक विचार गरे जा रहेको छ । आज को विश्व धेरै सीमित एवं संकुचित होता जा रहेको छ । एक महाद्धीप ले दोश्रो महाद्धीप सम्म पहूँचने मा अब केहि घन्टा को नै समय लागइन्छ। अतंरराष्ट्रीय आवागमन, परिव्रजन, युद्ध, शरणार्थी जीवन आदि को कारण मनुष्य अत्यधिक घुलते मिलते जाँदैछन्। यस घालमेल को परिणामहरु को अध्ययन गर्न यस नयाँ शाखा को मुख्य लक्ष्य छ। उत्परिवर्तन को लागि संकरण (cross-breeding) को एक यस्तो विधि आज वैज्ञानिकहरुलाइ सुलभ छ, जसको प्रयोग उनि धडल्ले से करते जाँदैछन्। यसको परिणाम अगाडी के हुनेछ, यो त अझै भविष्य को गर्भ मा छ।