|
सन् १९९१ मा [[साम्यवाद|साम्यवादी]] सोभियत सङ्घ विखण्डित भएको थियो। हाल यस क्षेत्रमा १५ फरकफरक [[पूँजीवाद|पूँजीवादी]] राज्यहरू छन्।
== क्रान्तिको घटना- वर्णन ==
===फेब्रुअरीफेब्रुअरीको क्रान्ति===
सन् १९१७ को फेब्रुअरीमा [[रुस|रूस]]मा [[पूँजीवाद|पूँजीवादी]] क्रान्ति भयोसुरु रभएको थियो भने रूसी राजसत्ता अस्थायी सरकारलाई, र पूँजीवादी अधिनायकत्वको उसत्यस संस्थाको हातमा गयोगएको थियो जोजसले रूसी राज्यको शासन-मशीनलाईशासनलाई काबुमानियन्त्रणमा लिएका थिए।
===युद्ध विरोधी प्रदर्शन===
=== योजना ===
१०सन् १९१७ अक्टोबर १९१७१० का मादिन (२३ अक्टोबर , न्यु स्टाइल), बोल्सेभिक केन्द्रिय कमिटीलेसमितिले "शसस्त्र विद्रोह अपरिहार्य रहेको" कुरा १०-२ मतले पासपारित गर्यो।गरेको थियो।<ref name="RevoltApproved">{{cite web|url=http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1917/oct/10a.htm|title=Central Committee Meeting—10 Oct 1917|publisher=}}</ref> कमिटीकोसमितिको बैठकमा लेनिन्सलेलेनिनले रसियाकारूसका जनताहरुजनताहरू "सशस्त्र आन्दोलनको लामो प्रतीक्षा गरिरहेको र यो बोल्सेभिकले सत्ता लिने समय भएको" कुरा बताए।बताएका थिए। त्यससमय लेनिनले सशस्त्र विद्रोह सफल हुने विश्वास व्यक्त गरे।गरेका थिए<ref>{{Cite book|title=Voices of the Revolution, 1917|last=Steinberg|first=Mark|publisher=Yale University Press|year=2001|isbn=0300090161|location=Binghamton, New York|pages=170}}</ref><!-- Beckett notes the CC had explicitly *not* approved armed revolution. -->बोल्सेभिकले सोभियत प्रमुख [[लिओनलेओन ट्रोट्स्की|लियोन ट्रोट्स्की]]कोत्रेत्स्कीको नेतृत्वमा क्रान्तिकारी सैन्य कमिटीसमितिको बनायो।निमार्ण गरेको थियो। यस कमिटीमासमितिमा सशस्त्र कामदार तथा सैनिकसैनिकहरू थिए। कमिटीलेसमितिले सहरका रणनीतिक स्थानहरुस्थानहरू आफ्नो तयारीलाई गोप्य राख्दै कब्जा गर्ने योजना बनायो।बनाएको थियो। अन्तरिम सरकारका प्रमुख करेन्स्की स्वयं कामेनेभ र जिनोविभको सुराकीले यी सबै विस्तृत जानकार थिए। <ref name="arte">{{cite news|url=http://www.arte.tv/guide/fr/037647-000/1917-la-revolution-russe|title=1917 – La Revolution Russe|date=16 September 2007|accessdate=25 January 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160201134229/http://www.arte.tv/guide/fr/037647-000/1917-la-revolution-russe|archivedate=1 February 2016|publisher=Arte TV|url-status=dead}}</ref><ref name="suny">{{cite book|last1=Suny|first1=Ronald|title=The Soviet Experiment|date=2011|publisher=Oxford University Press|pages=63–67}}</ref>
=== सुरुवात ===
२४ अक्टोबर (६ नोबेम्बर, न्यु स्टाइल) कोका बिहानदिन सबेरै,बिहानै करेन्स्की सरकार प्रती बफादार एक सैनिक समुहलेसमूहले बोल्सेभिक पत्रिका रबोचिय पतपतको (''नेपाली अनुवाद: मजदुरको बाटो'')को छापाखानामा पसेर प्रेस तथा छपाइ उपकरण र पत्रिकापत्रिकाहरू जफत रगरि नष्ट गर्यो।गरेको थियो। त्यस लगत्तै सरकारले ''रबोचिय पत'' लगायत बामपन्थी पत्रिका ''सोलडतसोलदत'', र उग्र दक्षिणपन्थी पत्रिकाहरुपत्रिकाहरू "झिभो स्लोवोस्लोभो" र "नोभैया रस" तुरुन्तै बन्द गर्ने घोषणा गर्यो।गरेको थियो। यी पत्रिकाका सम्पादक तथा समाचार संकलकलाईसङ्कलकलाई अपराधिक मुद्दा लगाइयो रतथा विद्रोहको आरोप लगाइयो।लगाइएको थियो<ref name=rabinowitch />
त्यसको प्रतिक्रिया स्वरुप, बिहान ९{{nbsp}} बजे बोल्सेभिक सैन्य क्रान्तिकारी कमिटीले सरकारको कदमको निन्दा गर्दै बक्तव्य जारी गर्यो। बिहान १०{{nbsp}} बजे बोल्सेभिक पक्षीय सेनाले "रबोचिय पत" छापाखाना आफ्नो कब्जामा ल्यायो। करेन्स्कीले करिब ३ {{nbsp}} बजे पेत्रोग्रादको सबै पुल कब्जामा लिन आदेश दिए प्रतिकृया व्यक्त गरे। त्यसपछि पुलहरु नियन्त्रण लिनको लागि सैन्य क्रान्तिकारी कमिटी सम्बद्ध लाल सेना र सरकार प्रति बफादार सेना बीच शृङ्खलाबद्ध झडप भए। करिब ५ {{nbsp}}बजे सम्ममा सैन्य क्रान्तिकारी कमिटीले केन्द्रिय टेलिग्राफ कब्जा गरी सहरको सम्पुर्ण सञ्चार प्रणाली बोल्सेभिकको नियन्त्रणमा गयो। <ref name="rabinowitch" /><ref name="bard">{{Cite web|url=https://projects.eh.bard.edu/1917/oct-maps.html|title=From Empire To Republic: October 24 – November 1, 1917|access-date=24 February 2018|author=Bard College: Experimental Humanities and Eurasian Studies}}</ref> ▼
२५ अक्टोबर १९१७ मा (७ नोबेम्बर, न्यु स्टाइल) बोल्सेभिकले पेत्रोग्राद (हाल [[सेन्ट पिटर्सवर्ग|सेन्ट पिटर्सबर्ग]]; तत्कालीन रसियाको राजधानी) मा करेन्स्की सरकार विरुद्ध आन्दोलन्को लागि नेतृत्व गर्यो। लाल सेना रेड गार्डले मुख्य सरकारी भवन, सुबिधा, मुख्य सञ्चार क्षेत्र, र मुख्य बिन्दु कब्जा गर्यो। पेट्रोग्राद ग्यारिसन र सहरका सैन्य टुकुडीले पनि विद्रोहमा सहभागीता जनाए।<ref name="suny" /> यो सशस्त्र आन्दोलन नियोजित र संगठित थियो। यसले राज्य सत्ता मजदुर तथा सैनिक मा हस्तान्तरण गर्यो। ▼
कनेन्स्की र अन्तरिम सरकार आन्दोलन रोक्न असफल भए।
रेलमार्ग, रेल स्टेसन सोभियम मजदुर र सैनिक को नियन्त्रण मा गरेकाले सरकारी अधिकारीको चाल बन्द भएको थियो। सरकारले कुनै गाडी राख्न सकेको थिएन। आन्दोलन सुरु भएपछि करेन्स्की स्सिन्य सहायताको अमेरिकी दूतावासबाट रेनल्ट गाडी सापट लिएर शीतकालीन दरबार तर्फ लागे।<ref name="rabinowitch">{{cite book|last1=Rabinowitch|first1=Alexander|title=The Bolsheviks Come to Power: The Revolution of 1917 in Petrograd|date=2004|publisher=Pluto Press|pages=273–305}}</ref> ▼
▲त्यसको प्रतिक्रिया स्वरुप, बिहान ९{{nbsp}} बजे बोल्सेभिक सैन्य क्रान्तिकारी कमिटीलेसमितिले सरकारको कदमको निन्दा गर्दै बक्तव्यवक्तव्य जारी गर्यो।गरेको थियो। बिहान १०{{nbsp}} बजे बोल्सेभिक पक्षीय सेनाले "रबोचिय पत" छापाखाना आफ्नो कब्जामा ल्यायो।ल्याएको थियो। करेन्स्कीले करिब ३ {{nbsp}} बजे पेत्रोग्रादको सबै पुल कब्जामा लिन आदेश दिएदिएका प्रतिकृया व्यक्त गरे।थिए। त्यसपछि पुलहरुपुलहरू नियन्त्रण लिनकोलिनका लागि सैन्य क्रान्तिकारी कमिटीसमिति सम्बद्ध लाल सेना र सरकार प्रति बफादार सेना बीच शृङ्खलाबद्ध झडप भए।भएको थियो। करिब ५ {{nbsp}}बजे सम्ममा सैन्य क्रान्तिकारी कमिटीलेसमितिले केन्द्रिय टेलिग्राफ कब्जा गरी सहरको सम्पुर्णसम्पूर्ण सञ्चार प्रणाली बोल्सेभिकको नियन्त्रणमा गयो।गएको थियो। <ref name="rabinowitch" /><ref name="bard">{{Cite web|url=https://projects.eh.bard.edu/1917/oct-maps.html|title=From Empire To Republic: October 24 – November 1, 1917|access-date=24 February 2018|author=Bard College: Experimental Humanities and Eurasian Studies}}</ref>
करेन्स्कीले सहर छोडेपछी, लेनिन ले " रसियाका नागरिक" हरूलाई सम्बोधन गरे कि सैन्य क्रान्तिकारी कमिटीले अन्तरिम सरकारलाई विस्थापित गर्यो।" यो घोषणा टेलिग्राफबाट रसिया भर प्रसार गरियो।<ref name="rabinowitch" /> ▼
▲२५सन् १९१७ अक्टोबर १९१७२५ का मादिन (७ नोबेम्बर, न्यु स्टाइल) बोल्सेभिकले पेत्रोग्रादपेत्रोग्रादमा (हाल [[सेन्ट पिटर्सवर्ग |सेन्ट पिटर्सबर्ग]]; तत्कालीन रसियाकोरूसको राजधानी) मा करेन्स्की सरकार विरुद्ध आन्दोलन्कोआन्दोलनका लागि नेतृत्व गर्यो।गरेको थियो। लाल सेना रेडर लाल गार्डलेरक्षकले मुख्य सरकारी भवन, सुबिधासुविधा, मुख्य सञ्चार क्षेत्र , र मुख्य बिन्दुविन्दु कब्जा गर्यो।गरेको पेट्रोग्रादथियो। पेत्रोग्राद ग्यारिसन र सहरका सैन्य टुकुडीलेबलले पनि विद्रोहमा सहभागीता जनाए।जनाएका थिए।<ref name="suny" /> यो सशस्त्र आन्दोलन नियोजित र संगठितसङ्गठित थियो। यसले राज्य सत्ता मजदुर तथा सैनिक मासैनिकमा हस्तान्तरण गर्यो।गरेको थियो।
=== शीत कालीन दरबार (विन्टर प्यालेस)मा आक्रमण === ▼[[चित्र:Stormningen_av_vinterpalatset.jpg|thumb|शीत-महलमा आक्रमण]] ▼
▲क्रान्तिको समयमा करेन्स्की र अन्तरिम सरकार आन्दोलन रोक्न असफल बनेका थिए। रेलमार्ग, रेल स्टेसन सोभियम मजदुर र सैनिकसैनिकको को नियन्त्रण मानियन्त्रणमा गरेकाले सरकारी अधिकारीको चाल बन्द भएको थियो। सरकारले कुनै गाडी राख्न सकेको थिएन। आन्दोलन सुरु भएपछि करेन्स्की स्सिन्य सहायताको अमेरिकी दूतावासबाट रेनल्ट गाडी सापट लिएर शीतकालीन दरबार तर्फ लागे।<ref name="rabinowitch">{{cite book|last1=Rabinowitch|first1=Alexander|title=The Bolsheviks Come to Power: The Revolution of 1917 in Petrograd|date=2004|publisher=Pluto Press|pages=273–305}}</ref>
▲करेन्स्कीले सहर छोडेपछी,छोडेपछि लेनिनलेनिनले लेरूसका " रसियाका नागरिक" हरूलाईनागरिकहरूलाई सम्बोधन गरे किगर्दै सैन्य क्रान्तिकारी कमिटीलेसमितिले अन्तरिम सरकारलाई विस्थापित गर्यो।" योगरेको घोषणा टेलिग्राफबाटगरेका रसियाथिए। भरयस घोषणालाई टेलिग्राफमार्फत रूसभर प्रसार गरियो।गरिएको थियो।<ref name="rabinowitch" />
विन्टर प्यालेस मा ३,००० कार्यकर्ता, अधिकारी, र महिला सैनिक विरुद्धको अन्तिम आक्रमण रक्तहीन भयो।<ref name="rabinowitch" /><ref name="beckett528">{{harvnb|Beckett||p=528}}</ref> बोल्सेभिकले आक्रमण मा केही ढिलाइ भयो किनकी काम गर्ने हतियार भेटिएन।<ref>Alexander Rabinowitch, The Bolsheviks Come to Power: the Revolution of 1917 in Petrograd (Haymarket Books: Chicago Illinois 2004)</ref> ६:१५ माp.m., एउटा ठूलो समुहले हतियार सहित दरबार छोड्यो। ८:०० बजे २०० अन्य ले दरबार छोडे। <ref name="rabinowitch" /> ▼
▲=== शीत कालीन दरबार (विन्टर प्यालेस)मादरबारमा आक्रमण ===
दरबार भित्र अन्तरिम सरकारको के कस्तो कदम चाल्ने बहस भैरहेको समयमा, बोल्सेभिकले आत्मसमर्पण गर्न अल्टिमेटम दिए। मजदुर र लाल सेना ले बाँकी रहेको अन्तिम एउटा टेलिग्रफ स्टेसन पनि कब्जा गरे र सहर बाहिर रहेको सरकार समर्थित सेना बीचको सञ्चार पनि काटे। रात छिप्पिदै गए पछि विद्रोही हरूले दरबार घेरे।<ref name="rabinowitch" /> राती ९:४५ {{nbsp}},क्रुजर अरोरा ले हार्बरबाट ब्ल्यांक सट प्रहार गर्यो. १०:२५ मा केही क्रान्तिकारीहरू दरबार भित्र प्रवेश गरे र ३ घण्टा पछि सबै भिड प्रवेश गर्यो। ▼▲[[चित्र:Stormningen_av_vinterpalatset.jpg|thumb|शीत - महलमा आक्रमण]]
▲विन्टरशीत प्यालेस मामहलमा ३,००० कार्यकर्ता, अधिकारी , र महिला सैनिक विरुद्धको अन्तिम आक्रमण रक्तहीन भयो।भएको थियो।<ref name="rabinowitch" /><ref name="beckett528">{{harvnb|Beckett||p=528}}</ref> हतियार नभेटिएकाले बोल्सेभिकले आक्रमण माआक्रमणमा केही ढिलाइ भयो किनकी काम गर्ने हतियारगरेको भेटिएन।थियो।<ref>Alexander Rabinowitch, The Bolsheviks Come to Power: the Revolution of 1917 in Petrograd (Haymarket Books: Chicago Illinois 2004)</ref> ६:१५ माp.m.,मा एउटा ठूलो समुहलेसमूहले हतियार सहित दरबार छोड्यो।छाडेेेेको थियो। ८:०० बजे २०० अन्य ले२०० जनाले दरबार छोडे।छाडेका थिए। <ref name="rabinowitch" />
२६ अक्टोबर को २:१० मा बोल्सेभिकले नियन्त्रण गर्यो। भित्र रहेका कार्यकर्ता र १४० महिला सैनिकले ४०,०००सँग लड्नु भन्दा आत्मसमर्पण गरे।<ref>Michael Lynch, ''Access to History: Reaction and Revolution: Russia 1894-1924'', Fourth Edition (Hodder Education: April 2015)</ref><ref>Raul Edward Chao, ''Damn the Revolution!'' (Dupont Circle Editions: Washington DC, London, Sydney, 2016) p.191</ref> अन्तरिम सरकारको क्याबिनेटले आत्मसमर्पण गर्यो र उनीहरूलाई ''पिटर एण्ड पल'' किल्लामा कैद गरियो। ▼
▲दरबार भित्र अन्तरिम सरकारको के कस्तो कदम चाल्ने बहस भैरहेको समयमा , बोल्सेभिकले आत्मसमर्पण गर्न अल्टिमेटमसमय दिए।दिएको थियो। मजदुर र लाल सेना लेसेनाले बाँकी रहेको अन्तिम एउटा टेलिग्रफ स्टेसन पनि कब्जा गरे रगर्दै सहर बाहिर रहेको सरकार समर्थित सेना बीचको सञ्चार पनि काटे।काटिदिएका थिए। रात छिप्पिदै गए पछि विद्रोही हरूले दरबार घेरे।घेरेका थिए।<ref name="rabinowitch" /> रातीराति ९:४५ {{nbsp}} ,क्रुजर अरोराक्रुजर लेअरोराले हार्बरबाट ब्ल्यांकब्ल्याङ्क सट प्रहार गर्यो.गरेको थियो चने १०:२५ मा केही क्रान्तिकारीहरू दरबार भित्र प्रवेश गरे रगरेेेको ३ घण्टा पछि सबै भिडक्रान्तिकारीहरू दरबार भित्र प्रवेश गर्यो।गरेका थिए।
उक्त सरकारको कैद नहुने व्यक्ति स्वयं करेन्स्की नै थिए जसले पहिले नै दरबार छोडिसकेका थिए। <ref name="rabinowitch" /><ref>{{Cite web|url=http://www.project1917.com|title=1917 Free History|last=|first=|date=|website=Yandex Publishing|access-date=8 November 2017}}</ref> ▼
▲२६ अक्टोबर कोअक्टोबरको २:१० माबजे बोल्सेभिकले दरबारलाई नियन्त्रण गर्यो।गरेको थियो। भित्र रहेका कार्यकर्ता र १४० महिला सैनिकले ४०, ०००सँग००० सँग लड्नु भन्दा आत्मसमर्पण गरे।गरेका थिए।<ref>Michael Lynch, ''Access to History: Reaction and Revolution: Russia 1894-1924'', Fourth Edition (Hodder Education: April 2015)</ref><ref>Raul Edward Chao, ''Damn the Revolution!'' (Dupont Circle Editions: Washington DC, London, Sydney, 2016) p.191</ref> अन्तरिम सरकारको क्याबिनेटलेसंसदले आत्मसमर्पण गर्यो रगरेेेेपछि उनीहरूलाई ''पिटर एण्डएन्ड पल '' किल्लामा कैद कैदगरिएको गरियो।थियो।
पेट्रोग्राद सोभियत कब्जा मा आएपछी अखिल रूसी कंग्रेसको अधिवेशनमा यो खबर सुनाइयो कि अस्थायी सरकारको अन्तिम किल्ला शीत महल माथि कब्जा गरियो। केन्द्र मा र अन्य स्थानमा राज्यशासन सोवियतको हातमा आयो।
▲उक्त सरकारको कैद नहुने व्यक्ति स्वयं करेन्स्की नैकरेन्स्कीनै थिए जसले पहिले नैपहिलेनै दरबार छोडिसकेका थिए। <ref name="rabinowitch" /><ref>{{Cite web|url=http://www.project1917.com|title=1917 Free History|last=|first=|date=|website=Yandex Publishing|access-date=8 November 2017}}</ref>
अक्टोबर क्रान्ति तत्कालीन रूसका किसान, सैनिक र श्रमिकहरूको बलमा भएको थियो। त्यहाँका मजदुर वर्ग संघर्षको लामो प्रक्रियाबाट गुज्रेका थिए र उनीहरूले बोल्सेभिक पार्टीको नेतृत्वमा आफ्ना क्रियाकलाप अगाडि बढाएका थिए। ▼
▲पेत्रोग्राद सोभियतको कब्जामा आएपछि अखिल रूसी काङ्ग्रेसको अधिवेशनमा अस्थायी सरकारको अन्तिम किल्ला शीत महल माथि कब्जा गरिएको खबर बाहिर ल्याइएको थियो। केन्द्र र अन्य स्थानमा राज्यशासन सोभियतको हातमा आएको थियो। अक्टोबर क्रान्ति तत्कालीन रूसका किसान , सैनिक र श्रमिकहरूको बलमा भएको थियो। त्यहाँका मजदुर वर्ग संघर्षकोसङ्घर्षको लामो प्रक्रियाबाट गुज्रेकागुज्रिएका थिए र उनीहरूले बोल्सेभिक पार्टीको नेतृत्वमा आफ्ना क्रियाकलाप अगाडि बढाएका थिए।
अक्टोबर क्रान्तिले रूसी साम्राज्यभित्र र बाहिरका देशका जनतालाई शोषण र अत्याचारबाट मुक्त नगरेको भए त्यो क्रान्तिले पूर्णता पाउन सक्ने थिएन। लेनिनको नेतृत्वको बोल्सेभिक पार्टीले जार शासनअन्तर्गत दबिएका राष्ट्रका नागरिकलाई आ-आफ्नै प्रकारले फल्न फुल्न दिने घोषणा गरेको हुँदा ती राष्ट्रका जनताले आफूखुसी सोभियत समाजवादी गणतन्त्रात्मक संघमा प्रवेश गरे।
== परिणाम ==
| 