"लोकतन्त्र" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

लोकतन्त्र (शाब्दिक अर्थ "मान्छेको शासन", संस्कृत ''लोक'', "जनता" ,''तन्त्र'' ,"शासन", ) या '''प्रजातन्त्र''' एक यस्तो शासन व्यवस्था छ जसमा जनता आफ्नो शासक आफू चुनती छ । यो शब्द लोकतांत्रिक व्यवस्था र लोकतांत्रिक राज्य दुवैको लागि प्रयुक्त हुन्छ। यद्यपि (यस्तो भएता पनि) लोकतन्त्र शब्दको प्रयोग राजनीतिक सन्दर्भमा गरिन्छ, तर लोकतन्त्रको सिद्धान्त दोश्रो समूहहरू र सङ्गठनहरूको लागि पनि संगत छ। सामांयतः लोकतन्त्र विभिन्न सिद्धान्तहरूको मिश्रण देखि बनतेबनेको छन्, तर मतदानको लोकतन्त्रको अधिकांश प्रकारहरूको चरित्रगत लक्षण मानिन्छ।

प्रतिनिधि लोकतन्त्रमा जनता सरकारी अधिकारीहरूलाई सीधा चुनतीचुनौती छ। प्रतिनिधि कुनै जिल्ला या संसदीय क्षेत्रले चुनेरोज्न जान्छन्पाउछन या धेरै समानुपातिक व्यवस्थाहरूमा सबै मतदातालाई प्रतिनिधित्व गर्छन। केही देशहरूमा मिश्रित व्यवस्था प्रयुक्तउपयुक्त हुन्छ। यद्यपि यस(यस्तो भएता पनि) तरिकाको लोकतन्त्रमा प्रतिनिधि जनता द्वारा निर्वाचित हुन्छन्,तर जनताको हितमा कार्य गर्ने नीतिहरू प्रतिनिधि स्वयं तय गर्छन। यद्यपि (यस्तो भएता पनि) दलगत नीति, मतदाताहरूमा छवि, पुनः चुनाव जस्तै केहि कारक प्रतिनिधिहरूमा असर हालछन, तर सामान्यतःसामान्यतया:- यिनीहरू मध्ये केहि नै बाध्यकारी अनुदेश हुन्छन्।

एक तरिकाको प्रतिनिधि लोकतन्त्र छ, जसमा स्वच्छ र निष्पक्ष चुनाव हुन्छन्। उदार लोकतन्त्रको चरित्रगत लक्षणहरू मा, अल्पसंख्यकोंकोअल्पसंख्यकों सुरक्षा, कानुन व्यवस्था, शक्तिहरूको वितरण आदिकोआदि वाहेकवाहेकको अभिव्यक्ति, भाषा, सभा, धर्म र सम्पत्तिको स्वतन्त्रता प्रमुख छ।

प्रत्यक्ष लोकतन्त्रमा सबै नागरिक सारा महत्त्वपुर्ण नीतिगत फैसलोंमाफैसलामा मतदान गर्छन। यसलाई प्रत्यक्ष भनिन्छभनिन्छ। किनकी सैद्धांतिक रूपले यसमा कुनै प्रतिनिधि या मध्यस्थ हैन । सबै प्रत्यक्ष लोकतन्त्र साना समुदाय या नगर-राष्ट्रहरूमा छन्।

प्राचीन समयमा भारतमा सुदृढ व्यवस्था विद्यमान थियो। यसको साक्ष्य हामिलाई प्राचीन साहित्य, सिक्कों र अभिलेखबाट प्राप्त हुन्छन्। विदेशी यात्रीहरू एवं विद्वानहरूको वर्णनमावर्णन पनि यस कुराको प्रमाण हो।

प्राचीन गणतांत्रिक व्यवस्थामा आजकल जस्तै नै शासक एवं शासनको अन्य पदाधिकारियहरूको लागि निर्वाचन प्रणाली थियो। योग्यता एवं गुणहरूको आधारमा यिनको चुनावको प्रक्रिया आजको दौर भन्दा थोरै भिन्न जरूरजरूरी थियो। सबै नागरिकहरू लाई वोटभोट दिने अधिकार थिएन। [[ऋग्वेद]] तथा [[चाणक्य|कौटिल्य]] साहित्यले चुनाव पद्धतिको पुष्टिकोपुष्टि छ तर उनले वोटभोट दिनको अधिकारमा रोशनी हैन डालीअधिकार छ।छैन।

वर्तमान संसद जस्तै नै प्राचीन समयमा परिषदहरूको निर्माण भएको थियो। जो वर्तमान संसदीय प्रणाली देखि मिलतामिलदो-जुलताजुलदो थियो। गणतन्त्र या संघको नीतिहरूको सञ्चालन यही परिषदोंपरिषद द्वारा हुन्थ्यो। यसको सदस्यहरूको संख्या विशाल थियो। उन समयको सबै भन्दा प्रसिद्ध गणतन्त्र लिच्छविको केन्द्रिय परिषदमा ७७०७ सदस्य थिए। वहींत्यहि यौधेयको केन्द्रीय परिषदको ५००० सदस्य थिए। वर्तमान संसदीय सत्र जस्तै नै परिषदोंको अधिवेशन नियमित रूपले हुन्थे।