चन्द्रयान-२

चन्द्रयान-२ वा द्वितीय चन्द्रयान, भारतको चन्द्रयान-१ पछि दोस्रो चन्द्र अन्वेषण अभियान हो, जसलाई भारतीय अन्तरिक्ष अनुसन्धान सङ्गठन (इसरो)ले विकसित गरेको हो। यस चन्द्र अभियानलाई सफलतापूर्वक जिएसएलभी संस्करण ३ नामक प्रक्षेपण यानद्वारा प्रक्षेपण गरिएको हो। यस अभियानमा भारतमै निर्माण गरिएको एउटा चन्द्र कक्षयान, एउटा रोभर र एउटा ल्यान्डर सम्मिलित गरिएको छ। यस अभियानमा प्रयोग गरिने सबै कलपुर्जाहरूको विकास इसरोद्वारा गरिएको हो। भारतले यस चन्द्रयानलाई श्रीहरिकोटाबाट भारतीय समयानुसार १४ जुलाई २०१९, २१:२१ युटिसीमा प्रक्षेपण गर्ने योजना बनाएको थियो तर प्राविधिक समस्याको कारण पछि यस चन्द्रयानलाई २२ जुलाई २०१९ दिउँसो ०२:४१ प्रक्षेपण गरिएको थियो।

चन्द्रयान-२

दोस्रो चन्द्रयान (ल्यान्डर र अर्बिटरको सम्मिलित रूप)
अभियान प्रकार	चन्द्र कक्षयान, ल्यान्डर तथा रोभर
सञ्चालक	भारतीय अन्तरिक्ष अनुसन्धान सङ्गठन
कोस्पार आइडी	2019-042A
वेबसाइट	www.isro.gov.in/chandrayaan2-home
अभियान अवधि	कक्षयान: १ वर्ष विक्रम ल्यान्डर: <१५ दिन प्रज्ञान रोभर: <१५ दिन
अन्तरिक्ष यानको गुणहरू
निर्माणकर्ता	भारतीय अन्तरिक्ष अनुसन्धान सङ्गठन
प्रक्षेपित तौल	कुल योग: ३,८७७ किग्रा (८,५४७ पाउन्ड)
पेलोड तौल	कक्षयान: २,३७९ किग्रा (५,२४५ पाउन्ड) विक्रम ल्यान्डर:१,४७१ किग्रा (३,२४३ पाउन्ड) प्रज्ञान रोभर: २७ किग्रा (६० पाउन्ड)
शक्ति	कक्षयान: १ किलोवाट विक्रम ल्यान्डर: ६५० वाट प्रज्ञान रोभर: ५० वाट
अभियान आरम्भ
प्रक्षेपण मिति	१४ जुलाई २०१९, २१:२१ युटिसी (योजना) थियो, तर प्राविधिक समस्याको कारण पछि २२ जुलाई २०१९ दिउँसो ०२:४१ गरिएको थियो।
रकेट	भूस्थिर उपग्रह प्रक्षेपण यान संस्करण ३
प्रक्षेपण स्थान	सतीश धवन अन्तरिक्ष केन्द्र
ठेकेदार	भारतीय अन्तरिक्ष अनुसन्धान सङ्गठन
चन्द्रमा परिक्रमा
कक्षीय सम्मिलन	सेप्टेम्बर ६, २०१९ (योजना)
कक्षीय आवृतिहरू
पेरिएप्सिस अक्षांश	१०० किमी (६२ माइल)
एपोएप्सिस अक्षांश	१०० किमी (६२ माइल)
भारतीय चन्द्रयान अभियान

चन्द्रयान-२ मा प्रयोग गरिएको ल्यान्डर र रोभर चन्द्रमामा लगभग ७०° दक्षिण अक्षांशमा अवस्थित दुई क्रेटरहरू मेनजिनस र सिमपेलियसको मध्य एउटा अग्लो मैदानमाथि अवतरण गराउने प्रयास गर्नेछ। पाङ्ग्रासहितको रोभर चन्द्रमाको सतहमाथि गुडेर त्यहाँको माटो वा चट्टानको नमुना एकत्रित गरी रासायनिक विश्लेषण गर्ने योजना रहेको छ। चन्द्रमाबाट तथ्याङ्कहरू सङ्कलन गरेर चन्द्रयान-२ ले कक्षयानको माध्यमद्वारा पृथ्वीमा पठाउनेछ।

इतिहास

सन् २००७ नोभेम्बर १२ को दिन इसरो र रूसी अन्तरिक्ष एजेन्सी (रोसकोसमोस) का प्रतिनिधिहरूले चन्द्रयान-२ परियोजनामाथि सँगै काम गर्ने समझौतामा हस्ताक्षर गरेका थिए। यस समझौता बमोजिम अर्बिटर तथा रोभरको मुख्य जिम्मेवारी इसरोको थियो भने रोसकोसमोस ल्यान्डरको लागि जिम्मेवार हुने उल्लेख गरिएको थियो।

भारत सरकारले सन् २००८ सेप्टेम्बर १८ मा प्रधानमन्त्री मनमोहन सिंहको अध्यक्षतामा आयोजित केन्द्रीय मन्त्रीमण्डलको बैठकमा यस अभियानलाई स्वीकृति दिएको थियो। अन्तरिक्ष यानको डिजाइनलाई सन् २००९ अगस्टमा पूर्ण गरिएको थियो जसमा दुवै देशका वैज्ञानिकहरूले आफ्नो संयुक्त योगदान दिएका थिए।

भारतीय अन्तरिक्ष सङ्गठन इसरोले तय समयसीमामा चन्द्रयान-२ कार्यक्रम अनुसार पेलोडलाई अन्तिम रूप दिन सफल भयो। तर रुसी अन्तरिक्ष सङ्गठनले तय समयसीमाभित्र ल्यान्डर विकास गर्न असफल भएकै कारणले यस चन्द्रयान-२ अभियानलाई सन् २०१३ जनवरीमा स्थगित गरेरअभियानलाई सन् २०१६ को लागि पुनर्निर्धारित गरियो।रोसकोसमोसद्वारा मङ्गल ग्रहको चन्द्रमा फोबोसमा पठाउने भनिएको फोबोस-ग्रन्ट अभियान विफल भएपछि त्यस अभियानसँग जोडिएर रहेको प्राविधिक पक्षहरूको उपयोग चन्द्र परियोजनामा पनि गरिएको हुनाले त्यसको पूर्ण समीक्षा गर्नुपर्ने आवश्यकता थियो। रुसले सन् २०१५ सम्ममा पनि ल्यान्डर विकास गर्न नसकिने जनाएपछिभारतले चन्द्र अभियानलाई स्वतन्त्र रूपले विकसित गर्ने निर्णय गर्‍यो।

अवतरण

७ सेप्टेम्बर २०१९ का राति १.३० देखि २.३० को बीचमा चन्द्रमाको सतहमा अर्बिटरबाट अवतरणका लागि तयार पारिएको विक्रम ल्यान्डर नाम गरेको यान पठाइँदै थियो ।चन्द्रयान-२ को [विक्रम ल्यान्डर]ले चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुव छुनका लागि केही क्षण बाँकी रहँदा उक्त यानसँग भारतीय अन्तरिक्ष केन्द्र इसरोको सम्पर्क विच्छेद भएको थियो।