अर्जुन

अर्जुन माहाभारतका एक प्रमुख पात्र हुन् । उनी पाण्डु पुत्र अर्थात पाँच पाण्डवका एक भाइ पनि हुन् । उनी कुन्तीका पुत्र कुन्तेय पनि भनेर चिनिन्छन् । उनिलाई सर्वश्रेष्ठ धनुर्धर तथा विवेक र पराक्रमका खानी भनेर पनि मानिन्छ । उनले प्रयोग गर्ने धनुषलाई गाण्डीव भनिन्छ ।

अन्य नाम सम्पादन गर्नुहोस्

अर्जुन शब्दका तीनवटा अर्थ हुन्छन्– वर्ण अर्थात् दीप्ति, ऋजुता अर्थात् समता र धवल अर्थात् शुद्ध । यो नामले उनको चरित्र निष्कपट र मिलनसार थियो भन्ने संकेत गर्छ । यो नामसहित अर्जुनका जम्मा दशवटा नाम थिए । विराटपर्वमा अर्जुन स्वयंले मत्स्यदेशका राजकुमार उत्तरसमक्ष आफ्ना दशवटा नामको विवरण दिएका छन् ।

अर्जुनका नामहरू यसप्रकार हुन्छन्– धनञ्जय, विजय, श्वेतवाहन, फाल्गुन, किरिटी, बीभत्सु, सव्यसाची, अर्जुन, जिष्णु र कृष्ण ^[१] 

राजसूय यज्ञमा धेरै देश जितेर कुतबापत प्रशस्त धनआर्जन गरेकाले उनलाई धनञ्जय भनियो ।
रणमैदानमा शत्रुलाई पराजित नगरी नफर्किने भएकाले विजय भनियो ।
उनको रथमा श्वेत अश्व नारिएका हुनाले श्वेतवाहन भनियो ।
उत्तराफाल्गुनी नक्षत्रमा दिउँसो जन्मिएकाले फाल्गुन भनियो ।
इन्द्रले उनको शिरमा किरिट (मुकुट) धारण गराइदिएकाले किरिटी भनियो ।
युद्धमा पनि बीभत्स कर्म नगर्ने भएकाले बीभत्सु भनियो ।
दुवै हातले गाण्डिव धनुषको डोरी तान्न सक्षम भएकाले सव्यासाची भनियो ।
सबैप्रति समभाव राख्ने र शुद्ध कर्म गर्ने भएकाले अर्जुन भनियो ।
शत्रुदमन गर्ने भएकाले जिष्णु भनियो ।
श्याम वर्णको भएकाले कृष्ण भनियो (विराटपर्व, १३–२२) ।

यसका अलावा कुन्ती अथवा पृथा (कुन्तीको अर्को नाम) को पुत्र भएकाले उनलाई कौन्तेय र पार्थ पनि भनिन्थ्यो । यद्यपि यी नामले युधिष्ठिर र भीमलाई पनि सम्बोधन गरिन्थ्यो ।